InfoHub Logo

مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ەستەلىگىنەن

سۇلتانماحمۇت 1916 جىلى قاتونقاراعاي جاعىنان قايتىل، تومسكىگە وقۋعا كەتەردە ءبىراز ۋاقىت سەمەيدە تۇردى. وسى ورايدا سەمەيدە قازاق وقىعاندارىنىڭ ءبىر جينالىسى بولىپ، وندا يۋن جارلىعى تۋرالى ماسەلە قارالدى. جينالىستان كەيىن الاشوردا باسشىلارىنىڭ ءبىرى بولعان حالەل عابباسوۆ «قازاق» گازەتى سىلتەگەن باعىت بويىنشا:

— پاتشانىڭ جارلىعىنا قارسى بولماۋ كەرەك، مايدانعا جىگىت بەرۋ كەرەك، — دەدى.

سۇلتانماحمۇت شىعىپ، حالەلگە قارسى سويلەدى:

— مايدانعا جىگىت بەرمەۋ كەرەك. ەل كوتەرىلگەلى وتىر، سەندەر كەيىن تارتپاڭدار، — دەدى.

سوندا حالەل سۇلتانماحمۇتقا قاتتى كەيىدى، ۇرسىپ تاستادى.

سۇلتانماحمۇت تۇرىپ:

— سەن سياقتى سارالا تۇيمە تاققان تورەنىڭ قازاق ەلىن العاش ساتقانى بۇل ەمەس. بۇرىنعىنى از دەپ، سەن تاعى ساتقالى وتىرسىڭ عوي! — دەدى.

* * *

1917 جىلى فيەۆرال ريەۆوليۋسياسىنان كەيىن سەمەيدە الاشورداشىلاردىڭ ءبىر ۇلكەن جينالىسى بولدى. جينالىس اقىرىندا ءتۇرلى ماسەلەلەر جونىندە سەكسيالار قۇرىلدى. ءبىز، سۇلتانماحمۇت باستاعان ءبىراز جاستار وقۋ-اعارتۋ، ايەل تەڭدىگى ماسەلەلەرىن قارايتىن سەكسياعا ەندىك. سەكسيانىڭ جينالىسى جاڭا باستالعان كەزدە، ۇيگە سەمەيدىڭ ۇلكەن عۇلاما-يشاندارىن ەرتىپ قالانىڭ ساۋداگەر بايلارى كىرىپ كەلدى. جينالىس باستىعى:

— بۇل نە؟ سىزدەرگە نە كەرەك؟ — دەگەندە، عۇلاما يشانداردى باستاپ كەلگەن ءبىر كىسى:

— ايەل ماسەلەسى قارالادى دەگەنگە كەلدىك. بۇل ماسەلە شاريعات جولىمەن شەشىلۋگە ءتيىس. مىنا يشانداردى سول ءۇشىن ادەيى ەرتىپ كەلدىك، — دەدى.

جينالىس باستىعى سوعان توقىراپ، كونگەندەي بولىپ ەدى، سۇلتانماحمۇت ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ:

— جوق، بۇلاردى جينالىسقا قاتىستىرۋعا بولمايدى. بۇعان كەيىن قازاق تاريحىندا ەڭ زياندى ەلەمەنت بولىپ كەلگەندەر وسىلار. جينالىسقا بۇلار قاتىساتىن بولسا، ءبىز — جاستار قاتىسپايمىز، — دەدى.

وسىدان كەيىن بايلار مەن يشاندار ۇيدەن شىعا جونەلدى. جينالىس باسشىلارى سۇلتانماحمۇتتىڭ بۇل قىلىعىن جاقتىرماي قالدى.

* * *

سو ل 1917 جىلى قىستىگۇنى سۇلتانماحمۇتتىڭ اۋىرۋى ءتىپتى كۇشەيىپ كەتتى. دارىگەرلەر، دوستارى ونىڭ جاتىپ ەمدەلگەنى، قىمىز ىشكەنى ءجون بولار دەپ تاپتى. وسى رەتپەن سۇلتانماحمۇت شىڭعىستاۋداعى ءبىزدىڭ اعايدىڭ ۇيىنە بارىپ، قىسىراق بايلاتىپ قىمىز ءىشىپ، ءبىر ايدان ارتىق ۋاقىت جاتتى. سوندا جاتقاندا مەن ءبىر جولى وعان كوڭىلىن سۇراي باردىم.

سۇلتانماحمۇت وتە سانالى بولۋشى ەدى. ول اۋرۋىم جۇرتقا جۇقپاسىن دەپ، قاتتى ساقتانادى ەكەن.

اۋرۋمىن، ەمدەلىپ جاتىرمىن دەمەي، كىتاپتى كوپ وقيدى ەكەن. توسەگىنىڭ ەكى جاعىندا كوپتەگەن كلاسسيك اقىن-جازۋشىلاردىڭ، اقىل-وي كەمەڭگەرلەرىنىڭ كىتاپتارى ءۇيىلىپ جاتىر ەدى. سولاردىڭ اراسىنان ل. تولستويدىڭ، س. نادسوننىڭ، باكۋنيننىڭ، پلەحانوۆتىڭ شىعارمالارىن كوزىم شالدى.

م. اۋەزوۆ

---