InfoHub Logo

ەلىمىزدىڭ ءىرى قوعام قايراتكەرى، حح عاسىر قازاق ادەبيەتىنىڭ كورنەكتى وكىلىنىڭ ءبىرى – عابيت ماحمۇت ۇلى مۇسىرەپوۆ. جازۋشىنىڭ شىعارماشىلىق جولى وتە باي، تۋىندىلارى ادەبيەت تەكتەرىن تولىق قامتىعان. قاي تۋىندىسىن الساق تا ع.مۇسىرەپوۆتىڭ قالامگەرلىك ەرەكشەلىگىن قىر-سىرىنان تاني الامىز. ول قازاق ادەبيەتىنىڭ بارلىق جانرىن دامىتۋدا ايانباي ەڭبەك ەتكەن اكادەميك-كلاسسيك جازۋشى. عابيت مۇسىرەپوۆ ءوزىنىڭ قوعامدىق، پۋبليسيستىك، جۋرناليستىك، سىنشىلدىق قىزمەتىمەن دە تۋعان حالقىنىڭ مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا زور ەڭبەك ءسىڭىردى. الايدا قازاق حالقى ونى ۇلكەن سۋرەتكەر جازۋشى دەپ تانيدى، كوركەم ءسوزدىڭ حاس شەبەرى دەپ بىلەدى، قۇرمەت تۇتادى.

XX عاسىردىڭ باسىنداعى قازاق پروزاسىندا ايەل تەڭسىزدىگى تاقىرىبى ەرەكشە ورىن العانىن بىلەمىز. قازاق ادەبيەتىندەگى ءىرى، ورتا ەپيكالىق تۋىندىلاردىڭ العاشقىلارىنىڭ -«باقىتسىز جامال»، «قالىڭ مال»، «شۇعانىڭ بەلگىسى» اتاۋلارىنان-اق ولاردىڭ تاقىرىپتىق-يدەيالىق سيپاتىن  ايقىن اڭعارامىز.

جالپى وسى تاقىرىپتا دا قازاق ادەبيەتىنىڭ كەمەڭگەرى عابيت ماحمۇت ۇلى مۇسىرەپوۆ انا بەينەسىن اشۋدا ۇلكەن ۇلەس قوستى. ايەل-انا تۇلعاسىن سومداۋدا بۇكىلالەمدىك انالار گالەرەياسىن بايىتا ءتۇستى. سونىمەن قاتار ءسوز ونەرىنە دە تاقىرىپتىق-يدەيالىق سيپاتتا زور ۇلەس قوستى. جازۋشىنىڭ ادەبي-شىعارماشىلىق ەڭبەگىنە ۇلگى بولعان پۋشكين، لەرمونتوۆ، گوگول، كرىلوۆ، چەحوۆ، تولستوي، سالتىكوۆ-ششەدرين سياقتى ورىس كلاسسيكتەرى جانە باتىس كلاسسيكتەرى بولدى. وتىزىنشى جىلداردىڭ ورتا شەنىندە جازۋشىنى م. گوركييدىڭ انا تاقىرىبىنا جازعان رومانتيكالىق اڭگىمەلەرى قىزىقتىرادى. گۋمانيست جازۋشى م. گوركييدىڭ ادام دەگەن ارداقتى اتتى جوعارى باعالاۋى، ومىرگە رۋح سەبۋشى، تىرشىلىك يەسى انالاردىڭ قوعامداعى ءرولى ع. مۇسىرەپوۆكە ۇلكەن وي سالادى. ول م. گوركييدىڭ «ادامنىڭ اناسى» جانە «ءولىمدى جەڭگەن انا» اتتى ەكى نوۆەللاسىن اۋدارىپ، ءوزى دە «اقليما»، «انانىڭ اناسى»، «ءامينا»، «انانىڭ اراشاسى»، «اشىنعان انا»، «انا جىرى»، «ەر انا»، «اتاقتى ءانشى مايرا»، «ايگۇل قويشىنىڭ كۇندەرى»، «ايجان قويشىنىڭ تۇندەرى» اتتى اڭگىمەلەرىن جازادى. جازۋشىنىڭ «انا» تاقىرىبىنداعى شىعارمالارىنىڭ جيىنتىعى رەتىندە 1974 جىلى «ۇلپان» اتتى ءىرى ەپيكالىق تۋىندىسى دۇنيەگە كەلدى. «ۇلپان» - بۇكىل انالاردىڭ جيىنتىق بەينەسى، «ۇلپان» - تاريحي ەل شەجىرەسىنىڭ مازمۇنىندا قۇرىلعان رومان، انا تاقىرىبىنا جازىلعان شىعارمالارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ كولەمدىسى. روماندا قازاق اۋىلىنىڭ ءجۇز جىلدىق تۇرمىسى، ادەت-عۇرپى، بارىمتا، قالىڭمال بەرىپ، قىز ايتتىرۋ، باي مەن كەدەي اراسىنداعى، ەل اراسىنداعى جەر داۋى، جەسىر داۋى كەڭ كولەمدە ءسوز بولادى. ءبىر ۋەز ەلدى بيلەپ بيلىك ايتۋشى، ءدۇيىم ەلدىڭ ۇلكەن-كىشىسىنە باسشى، اقىلگوي بولۋ - ۇلپان سياقتى دانا ايەلدەرگە عانا ءتان قاسيەت. جازۋشى جاساعان ۇلپان – انالاردىڭ اناسى، ەل بيلەگەن كوسەم، ءسوز باستاعان شەشەن.

عابيت اڭگىمەلەرىندەگى قازاق ايەلدەرىنىڭ ءورشىل دە وجەت، قاجىرلى دا سابىرلى، پايىمدى دا اقىلدى قاسيەتتەرى بارىنشا جارقىن سۋرەتتەلگەن. جازۋشى اڭگىمەلەرىنىڭ كوركەم يدەياسى، سيۋجەتتىك قۇرىلىمىمەن تاماشا ساباقتاسقان وزىق تۋىندىلار رەتىندە باعالانادى. اڭگىمەلەرىنىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى - ادام پسيحولوگياسىنا تەرەڭ بويلاتاتىن قايسارلىق، وجەتتىك، ادالدىق قاسيەتتەردى ىشكى كۇردەلى كوڭىل-كۇيمەن شەبەر تانىتادى.

قالامگەر اڭگىمەلەرىن مازمۇنى مەن ءپىشىنى، تاقىرىبى مەن يدەياسى، سيۋجەتى مەن كومپوزيسياسى، كوركەمدىلىك ەرەكشەلىگى، ءتىلى مەن ءستيلى، جانرلىق ەرەكشەلىگى، وبرازدار جۇيەسىن جان جاقتى ءتۇرلى تاسىلدەرمەن تالداۋلار ارقىلى شىعارمالارىنىڭ ءمان-ماعىناسىن تەرەڭ دە تولىق قامتي الامىز. جازۋشىنىڭ انا تاقىرىبىنا جازعان اڭگىمەلەرىندە انانى ارداقتاۋ، ونىڭ ۇلىلىعى الدىندا باس يۋ باسىم بولىپ كەلەدى. جازۋشى سۋرەتتەگەن ايەلدەر ءوز بالالارىنىڭ  عانا ەمەس، جالپى ادامزاتتىڭ اسىل اناسى رەتىندە اسقاق ارداقتالادى. ويتكەنى، ول – ادامعا ءومىر سىيلاۋشى، قوعامدىق ءومىردىڭ تىرەگى، قاينار كوزىندەي ماڭگىلىك ماحابباتتىڭ يەسى. جازۋشىنىڭ انا اڭگىمەلەرى وقىرماندارىن ادامگەرشىلىككە ۇندەيدى، ۇلكەندى سىيلاۋعا، ادامعا مەيىربان بولۋعا تاربيەلەيتىن تانىمدىق-تالىمدىك، تاربيەلىك ماڭىزى جوعارى تۋىندىلار.

جالپى ادەبيەتتىڭ ماقساتى – ادامگەرشىلىككە، ادامدىق، ادالدىق قاسيەتتەرگە باۋلۋ. جازۋشى تۋىندىلارىنىڭ قايسىسىن الساق تا، ولار - ۇلكەن كوركەم رۋحاني دۇنيەلەر. سوندىقتان دا انالار وبرازىنداعى اڭگىمەلەرىن وقىعاننىڭ وزىنەن-اق جان تەبىرەنىپ اسقاق ارماندارعا جەتەلەيدى، ادامدىق ۇلى قاسيەتتەردى بويعا سىڭىرۋگە زور سەپتىگىن تيگىزەدى.

جاقسىلىق جۇلدىزاي جۇمابەرگەن قىزى

نۇر-سۇلتان قالاسى №69 مەكتەپ-گيمنازياسىنىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى

---