عالي ورمانوۆ "انا"
ماقساتى: 1. جاقسىلىق اتاۋلىنىڭ بارلىعى كۇننىڭ نۇرىنان، انانىڭ مەيىرىمىنەن تارايتىنىن ۇعىندىرۋ، انا ەڭبەگىن قادىرلەي ءبىلۋ، بالانىڭ انا الدىنداعى پارىزىن وتەۋگە، تۇسىندىرۋگە، قادىرلەۋگە تاربيەلەۋ.
2. اناسىن ءسۇيۋ ارقىلى ەلىنە، جەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ.
3. وقۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ جانە جەتىلدىرۋ، بايلانىستىرىپ سويلەۋىن دامىتۋ، وزىندىك وي-پىكىرىن ايتا بىلۋگە باۋلۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، پرەزەنتاسيا.
ساباقتىڭ بارىسى
I. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
ءمۇعالىم بالالار (حورمەن)
- ءاربىر ادام؟-تۋىسىم، دوسىم، جۇراعات.
- ءاربىر ساباق؟-ۇيرەنۋ، ۇعۋ، ۇلاعات.
- ءاربىر ءىسىڭ؟-تىرلىك، تىرەك، ادامدىق.
- ءاربىر ءسوزىڭ؟-شىندىق، بىرلىك، ادالدىق.
- ولاي بولسا، بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىزدى باستايمىز.
- ءبىز بۇگىنگى ساباعىمىزدا 4 توپقا بولىنەمىز. ول ءۇشىن ءقازىر مىنا ويىنشىق جۇمىرتقالاردان بىر-بىردەن الىپ، ىشىنەن شىققان تاتتىلەردىڭ ءتۇسى بويىنشا توپقا بولىنەمىز. (وقۋشىلاردى توپقا ءبولۋ)
I توپ «العىرلار»
II توپ « ويشىلدار»
III توپ «تاپقىرلار»
IV توپ « بىلىمدىلەر»
- ەندەشە، توپتىڭ ەرەجەلەرىن ەسكە تۇسىرەيىك.
1. ساباقتا تىنىش وتىرۋ.
2. ءبىر-بىرىمىزدى دۇرىس تىڭداۋ.
3. توپپەن جۇمىس جۇرگىزۋ.
4. ساباقتى مۇقيات تىڭداۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
ۆ. سۋحوملينسكيي «اق شاش» ءماتىنى بويىنشا توپتارعا بىر-بىرىنە سۇراق قويعىزۋ.
ا) «انانىڭ كوڭىلى بالادا، بالانىڭ كوڭىلى دالادا» دەگەن ماقالدىڭ اڭگىمەگە قانداي قاتىسى بار؟
ءا) ماتىندەگى كەيىپكەرلەر كىمدەر؟
ب) سىزدەر وسى ماتىننەن قانداي وي تۇيدىڭىزدەر؟
ۆ) انا تۋرالى قانداي ماقال-ماتەل بىلەسىزدەر؟
- مىنە بالالار ءبىز ءماتىندى تالداپ، سۇراقتار ارقىلى قورىتتىق.
- ولاي بولسا. ءقازىر ءبىز ءار توپ «انا كىم؟» دەگەن سۇراق بويىنشا پوستەر جاسايمىز. بولعان سوڭ ءار توپ ءوز جۇمىسىن قورعايدى. ينتەراكتيۆتى تاقتادان سۋرەت كورسەتۋ.
III. جاڭا ساباق.
- ەندەشە، ءبىزدىڭ بۇگىنگى ساباعىمىزدا انا تۋرالى، ياعني عالي ورمانوۆتىڭ «انا» ولەڭىمەن تانىسامىز.
داپتەرىمىزدى اشامىز،
سالاقتىقتان قاشامىز
كوركەم ەتىپ جازامىز.
(كۇننىڭ جادىن، تاقىرىپتى جازدىرۋ)
1. اۆتور تۋرالى ايتۋ.
عاني ورمانوۆ 1907 جىلى ومىرگە كەلىپ، 1978 جىلى ومىردەن ءوتتى.
2. ولەڭدى مانەرلەپ وقىپ بەرۋ.
3. وقۋشىلارعا وقىتۋ.
4. ولەڭدەگى قىزىل تۇسپەن ەرەكشەلەنگەن سوزدەردى تەرىپ وقىتۋ.
5. وسى سوزدەردى پايدالانىپ ءوز انامىزعا ءبىر سوزبەن تىلەك جازامىز.
(جازعاندارىن وقىتۋ).
IV. سەرگىتۋ ءساتى.
فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ «اق مامام» ءانىن تىڭداتۋ.
V. توپپەن جۇمىس.
- ءقازىر ءار توپ 1 شۋماقتان انالارىمىزعا ارناپ ولەڭ شىعارامىز نەمەسە مىنا ولەڭ جولىن اياقتايمىز.
-------------------- بارامىز،
-------------------- سالامىز.
-------------------- سىيلايمىز،
-------------------- تىڭدايمىز.
(وقۋشىلاردىڭ جۇمىسىن تالداۋ)
ستيكەر ارقىلى بىر-بىرىنە باعالاتۋ.
VI. ساباقتى قورىتۋ.
- مىنە، بالالار، جاڭا وزدەرىڭ دە انالارىڭا ولەڭ ارنادىڭدار. سول سياقتى كوپتەگەن اعا-اپالارىمىز، اتالارىمىز وزدەرىنىڭ انالارىنا ارناپ ولەڭدەر جازعان.
ءانا-اربىر ادامنىڭ ەڭ جاقىن جاناشىرى، قامقورشىسى، ءقادىرلىسى، جانىن دا اياماعان ارداقتىسى.
انا-جۇرەك، جۇرەكتى قۇدىرەتتە!
انا-تىرەك، تىرەكتى قۇرمەتتە!
انا-شىڭىڭ، شىڭىڭا ساعىنىپ جەت!
انا-كۇنىڭ، كۇنىڭە تابىنىپ ءوت!
راسىندا دا، ادامنىڭ ادەپتىلىگىمەن جان دۇنيەنىڭ سۇلۋلىعى، ەڭ الدىمەن بالاعا اق سۇتىنەن، انا جۇرەگىنىڭ جىلۋىنان دارىعان. بويىمىزداعى ەڭ جاقسى قاسيەتتەر بىزگە الدىمەن انادان تارايدى. وسىنداي قاسيەتتەردىڭ ءبىرى-دارىندىلىق ءشامشى اعامىزعا اناسىنان دارىعان ەكەن.
ءشامشىنىڭ اكەسى ون ساۋساعىنان ونەر تامعان ۇستا، زەرگەر بولعانىمەن انشىلىككە اۋەستىگى جوق ەدى.
ءشامشى «تابيعي دارىنىمنىڭ انا سۇتىمەن كەلگەنىنە قۋانباسام، رەنجىمەيمىن» دەيتىن.
ءشامشى كومپوزيتور اتاعى شىققان كەزدە، اناسى ايىقپايتىن اۋرۋعا ۇشىرايدى. ءوزىنىڭ و دۇنيەلىك ەكەنىن سەزگەن اناسى الماتىدان ءشامشىنى شاقىرتىپ:
- بالام، مەن ومىردەن جاس كەتتىم دەمەيمىن، نەمەرە ءسۇيىپ، كەلىن كورۋدى قۇداي بۇيىرتپاپتى. تاعدىر سولاي، قايتەيىن! بار تىلەۋىم، سەن امان بول! دۇنيەگە كەلگەن ءانىڭ ايتىلماي جاتىپ ۇزىلمەسىن، ۇزاققا كەتسىن! باقىتتى بول، بالام! – دەپ اق باتاسىن بەرەدى.
اناسىنىڭ اق لەبىزىن ەستىگەن ءشامشى ءوزىن سابيدەي سەزىنەدى. ويلاپ قاراسا، اناسى وعان الەمنىڭ جارىعىن سىيلاپتى، دالانىڭ ەڭ اسەم گۇلىن جيناپتى، مول دۇنيەنىڭ جانناتىن ۇسىنىپتى!
و، انا! انا! بۇل ومىردەگى ءوزىنىڭ ەڭ جاقىن، اسىل ادام بار ما ەكەن؟!
- انا، قارىزدارمىن ساعان... قارىزدارمىن، انا! سەنىڭ باسىڭا كەسەنە، عيمارات ورناتام دەپ ايتا المايمىن، ءبىراق مەن ماعان ءاننىڭ ەڭ اسىلىن، ەڭ نازىگىنەن ەشقاشان ۇمىت بولمايتىن ەسكەرتكىش قالدىرامىن. ول ەشقاشاندا ۇمىتىلمايدى، دەيدى. بۇل 1957 جىلى بولاتىن، ءشامشى ءوزىنىڭ ءسوزىن 1961 جىلى ورىندايدى. وسى جىلى ونىڭ «انا تۋرالى جىر» دەگەن ءانى دۇنيەگە كەلدى. بۇل ءان سول كەزدەگى قازاق سوۆەت مۋزىكاسىنداعى انا تۋرالى جازىلعان تۇڭعىش ءان ەدى. بۇل ءان – انا الدىنداعى ەشقاشان وتەلمەيتىن بورىشىن سەزىنگەن بالانىڭ ەگىلە توگىلگەن كوز جاسى ەدى. بۇل ءان – ەسەيگەن ەر جۇرەك ۇلاننىڭ بۇل ءومىردىڭ تەڭىزىن ادال كەشۋگە بەرگەن انتى ەدى. بۇل انالار تۋرالى گيمن ەدى.
- ەندەشە، بالالار، وسى ءاندى ءبارىمىز قوسىلىپ ايتايىق.
«انا تۋرالى جىر» ءسوزى عافۋ قايىربەكوۆتىكى، ءانى ءشامشى قالداياقوۆتىكى
VII. باعالاۋ
بالالارعا بۇگىنگى ساباقتان العان اسەرلەرىن ايتتىرۋ.
توپتارعا ءبىر-بىرىن باعالاتۋ.
2. اناسىن ءسۇيۋ ارقىلى ەلىنە، جەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ.
3. وقۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ جانە جەتىلدىرۋ، بايلانىستىرىپ سويلەۋىن دامىتۋ، وزىندىك وي-پىكىرىن ايتا بىلۋگە باۋلۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، پرەزەنتاسيا.
ساباقتىڭ بارىسى
I. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
ءمۇعالىم بالالار (حورمەن)
- ءاربىر ادام؟-تۋىسىم، دوسىم، جۇراعات.
- ءاربىر ساباق؟-ۇيرەنۋ، ۇعۋ، ۇلاعات.
- ءاربىر ءىسىڭ؟-تىرلىك، تىرەك، ادامدىق.
- ءاربىر ءسوزىڭ؟-شىندىق، بىرلىك، ادالدىق.
- ولاي بولسا، بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىزدى باستايمىز.
- ءبىز بۇگىنگى ساباعىمىزدا 4 توپقا بولىنەمىز. ول ءۇشىن ءقازىر مىنا ويىنشىق جۇمىرتقالاردان بىر-بىردەن الىپ، ىشىنەن شىققان تاتتىلەردىڭ ءتۇسى بويىنشا توپقا بولىنەمىز. (وقۋشىلاردى توپقا ءبولۋ)
I توپ «العىرلار»
II توپ « ويشىلدار»
III توپ «تاپقىرلار»
IV توپ « بىلىمدىلەر»
- ەندەشە، توپتىڭ ەرەجەلەرىن ەسكە تۇسىرەيىك.
1. ساباقتا تىنىش وتىرۋ.
2. ءبىر-بىرىمىزدى دۇرىس تىڭداۋ.
3. توپپەن جۇمىس جۇرگىزۋ.
4. ساباقتى مۇقيات تىڭداۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
ۆ. سۋحوملينسكيي «اق شاش» ءماتىنى بويىنشا توپتارعا بىر-بىرىنە سۇراق قويعىزۋ.
ا) «انانىڭ كوڭىلى بالادا، بالانىڭ كوڭىلى دالادا» دەگەن ماقالدىڭ اڭگىمەگە قانداي قاتىسى بار؟
ءا) ماتىندەگى كەيىپكەرلەر كىمدەر؟
ب) سىزدەر وسى ماتىننەن قانداي وي تۇيدىڭىزدەر؟
ۆ) انا تۋرالى قانداي ماقال-ماتەل بىلەسىزدەر؟
- مىنە بالالار ءبىز ءماتىندى تالداپ، سۇراقتار ارقىلى قورىتتىق.
- ولاي بولسا. ءقازىر ءبىز ءار توپ «انا كىم؟» دەگەن سۇراق بويىنشا پوستەر جاسايمىز. بولعان سوڭ ءار توپ ءوز جۇمىسىن قورعايدى. ينتەراكتيۆتى تاقتادان سۋرەت كورسەتۋ.
III. جاڭا ساباق.
- ەندەشە، ءبىزدىڭ بۇگىنگى ساباعىمىزدا انا تۋرالى، ياعني عالي ورمانوۆتىڭ «انا» ولەڭىمەن تانىسامىز.
داپتەرىمىزدى اشامىز،
سالاقتىقتان قاشامىز
كوركەم ەتىپ جازامىز.
(كۇننىڭ جادىن، تاقىرىپتى جازدىرۋ)
1. اۆتور تۋرالى ايتۋ.
عاني ورمانوۆ 1907 جىلى ومىرگە كەلىپ، 1978 جىلى ومىردەن ءوتتى.
2. ولەڭدى مانەرلەپ وقىپ بەرۋ.
3. وقۋشىلارعا وقىتۋ.
4. ولەڭدەگى قىزىل تۇسپەن ەرەكشەلەنگەن سوزدەردى تەرىپ وقىتۋ.
5. وسى سوزدەردى پايدالانىپ ءوز انامىزعا ءبىر سوزبەن تىلەك جازامىز.
(جازعاندارىن وقىتۋ).
IV. سەرگىتۋ ءساتى.
فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ «اق مامام» ءانىن تىڭداتۋ.
V. توپپەن جۇمىس.
- ءقازىر ءار توپ 1 شۋماقتان انالارىمىزعا ارناپ ولەڭ شىعارامىز نەمەسە مىنا ولەڭ جولىن اياقتايمىز.
-------------------- بارامىز،
-------------------- سالامىز.
-------------------- سىيلايمىز،
-------------------- تىڭدايمىز.
(وقۋشىلاردىڭ جۇمىسىن تالداۋ)
ستيكەر ارقىلى بىر-بىرىنە باعالاتۋ.
VI. ساباقتى قورىتۋ.
- مىنە، بالالار، جاڭا وزدەرىڭ دە انالارىڭا ولەڭ ارنادىڭدار. سول سياقتى كوپتەگەن اعا-اپالارىمىز، اتالارىمىز وزدەرىنىڭ انالارىنا ارناپ ولەڭدەر جازعان.
ءانا-اربىر ادامنىڭ ەڭ جاقىن جاناشىرى، قامقورشىسى، ءقادىرلىسى، جانىن دا اياماعان ارداقتىسى.
انا-جۇرەك، جۇرەكتى قۇدىرەتتە!
انا-تىرەك، تىرەكتى قۇرمەتتە!
انا-شىڭىڭ، شىڭىڭا ساعىنىپ جەت!
انا-كۇنىڭ، كۇنىڭە تابىنىپ ءوت!
راسىندا دا، ادامنىڭ ادەپتىلىگىمەن جان دۇنيەنىڭ سۇلۋلىعى، ەڭ الدىمەن بالاعا اق سۇتىنەن، انا جۇرەگىنىڭ جىلۋىنان دارىعان. بويىمىزداعى ەڭ جاقسى قاسيەتتەر بىزگە الدىمەن انادان تارايدى. وسىنداي قاسيەتتەردىڭ ءبىرى-دارىندىلىق ءشامشى اعامىزعا اناسىنان دارىعان ەكەن.
ءشامشىنىڭ اكەسى ون ساۋساعىنان ونەر تامعان ۇستا، زەرگەر بولعانىمەن انشىلىككە اۋەستىگى جوق ەدى.
ءشامشى «تابيعي دارىنىمنىڭ انا سۇتىمەن كەلگەنىنە قۋانباسام، رەنجىمەيمىن» دەيتىن.
ءشامشى كومپوزيتور اتاعى شىققان كەزدە، اناسى ايىقپايتىن اۋرۋعا ۇشىرايدى. ءوزىنىڭ و دۇنيەلىك ەكەنىن سەزگەن اناسى الماتىدان ءشامشىنى شاقىرتىپ:
- بالام، مەن ومىردەن جاس كەتتىم دەمەيمىن، نەمەرە ءسۇيىپ، كەلىن كورۋدى قۇداي بۇيىرتپاپتى. تاعدىر سولاي، قايتەيىن! بار تىلەۋىم، سەن امان بول! دۇنيەگە كەلگەن ءانىڭ ايتىلماي جاتىپ ۇزىلمەسىن، ۇزاققا كەتسىن! باقىتتى بول، بالام! – دەپ اق باتاسىن بەرەدى.
اناسىنىڭ اق لەبىزىن ەستىگەن ءشامشى ءوزىن سابيدەي سەزىنەدى. ويلاپ قاراسا، اناسى وعان الەمنىڭ جارىعىن سىيلاپتى، دالانىڭ ەڭ اسەم گۇلىن جيناپتى، مول دۇنيەنىڭ جانناتىن ۇسىنىپتى!
و، انا! انا! بۇل ومىردەگى ءوزىنىڭ ەڭ جاقىن، اسىل ادام بار ما ەكەن؟!
- انا، قارىزدارمىن ساعان... قارىزدارمىن، انا! سەنىڭ باسىڭا كەسەنە، عيمارات ورناتام دەپ ايتا المايمىن، ءبىراق مەن ماعان ءاننىڭ ەڭ اسىلىن، ەڭ نازىگىنەن ەشقاشان ۇمىت بولمايتىن ەسكەرتكىش قالدىرامىن. ول ەشقاشاندا ۇمىتىلمايدى، دەيدى. بۇل 1957 جىلى بولاتىن، ءشامشى ءوزىنىڭ ءسوزىن 1961 جىلى ورىندايدى. وسى جىلى ونىڭ «انا تۋرالى جىر» دەگەن ءانى دۇنيەگە كەلدى. بۇل ءان سول كەزدەگى قازاق سوۆەت مۋزىكاسىنداعى انا تۋرالى جازىلعان تۇڭعىش ءان ەدى. بۇل ءان – انا الدىنداعى ەشقاشان وتەلمەيتىن بورىشىن سەزىنگەن بالانىڭ ەگىلە توگىلگەن كوز جاسى ەدى. بۇل ءان – ەسەيگەن ەر جۇرەك ۇلاننىڭ بۇل ءومىردىڭ تەڭىزىن ادال كەشۋگە بەرگەن انتى ەدى. بۇل انالار تۋرالى گيمن ەدى.
- ەندەشە، بالالار، وسى ءاندى ءبارىمىز قوسىلىپ ايتايىق.
«انا تۋرالى جىر» ءسوزى عافۋ قايىربەكوۆتىكى، ءانى ءشامشى قالداياقوۆتىكى
VII. باعالاۋ
بالالارعا بۇگىنگى ساباقتان العان اسەرلەرىن ايتتىرۋ.
توپتارعا ءبىر-بىرىن باعالاتۋ.
You Might Also Like
-
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تۇراقتى تىركەستەر تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ جانە ولاردى ءسوز ارالىعىندا قولدانا بىلۋگە ۇيرەتۋ؛
