InfoHub Logo

ماقساتى: قازاقستان ەلىندەگى بايقوڭىر عارىش ايلاعىنىڭ جانە عارىشكەر مەرەكەسىنە وراي كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ جانە قازاق ەلىندەگى تۇڭعىش عارىشكەرلەر تۋرالى مالىمەت بەرۋ

ءى.ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا)وقۋشىلارمەن امانداسۋ
ب)وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ
ۆ)تاربيە ساعاتىنىڭ ماقساتىمەن تانىستىرۋ

ءىى.ساباقتىڭ بارىسى:

وسىدان 46 جىل بۇرىن – 1957 جىلى 4 قازاندا بايقوڭىر عارىش ايلاعىنان سپۋتنيك اتتى ءبىرىنشى جاساندى جەر سەرىگى ۇشىرىلعان بولاتىن. مەرەكە شەڭبەرىندە ءبىرقاتار ۇزدىك قىزمەتكەرلەر كوسموستىق تەحنيكانى يگەرۋ مەن عارىشتىق باعدارلامالاردى دامىتۋدا جەتكەن تابىستارى ءۇشىن مەدالدار مەن ەسكەرتكىش بەلگىلەرمەن ماراپاتتالاتىن بولادى.
ەلىمىزدىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزى زور نىسانى سانالاتىن بايقوڭىر عارىش كەشەنىنىڭ تىرشىلىگى جالدىق سيپات جاعدايىنداعى ەرەكشەلىكتەرمەن تىنىستاۋدا. رەسەيدىڭ قۇزىرىنداعى بايقوڭىر قالاسى مەن ىرگەلەس تورەتام كەنتى جانە اقاي قىستاعىن قوسا ەسەپتەگەندە بۇل وڭىردە ەلۋ مىڭنان استام قازاقستان ازاماتى تۇرادى.
كەڭەس وداعىنىڭ عارىشكەرى گاگارين يۋريي الەكسەيەۆيچتىڭ ومىرىنەن سىر شەرتسەك.
يۋريي گاگارين 1934 جىلدىڭ 9 ناۋرىز كۇنى سمولەنس وبلىسى، گجاتسك قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى الەكسەي يۆانوۆيچ، ال اناسى اننا تيموفەيەۆنا گجاتسك اۋدانىنا قاراستى كلۋشينو اۋىلىنان، قاراپايىم اۋىل ەڭبەكقورلارى بولعان. ولار ءيۋرييدى ەڭبەقورلىققا تاربيەلەگەن. نەمىس باسقىنشىلىعىنىڭ قيىن كەزەڭدەرىن باستان وتكىزە وتىرىپ گاگارين وتباسى 1945 جىلى كلۋشينو اۋىلىنان گجاتسك قالاسىنا قونىس اۋدارعان.
1949 جىلى مەكتەپتى بىتىرە وتىرىپ، وسى جىلى ليۋبەرەسكوە ۋچيليششەسىنە ۇشقىش ماماندىعى بويىنشا ءتۇستى. ودان كەيىن ساراتوۆسكيي تەحنيكۋمىنا وقۋعا تۇسەدى. 1954 جىلدىڭ 25 قازانىنان باستاپ ساراتوۆسكوي اەروكلۋبىندا جاتتىعا باستايدى.
1957 جىلى يۋريي گاگارين، ۆالەنتينا يۆانوۆنامەن ۇيلەنىپ، ولاردىڭ وتباسىندا لەنا جانە گاليا اتتى ەكى قىز تاربيەلەيدى. 1959 جىلى يۋريي جاڭا ۇشقىشتار تەحنيكاسىنا بايلانىستى ۇشقىشتار قاتارىنا ۇمىتكەر رەتىندە ءوتىنىش - راپورت جازادى. جانە 18 جەلتوقساندا موسكۆانىڭ ورتالىق عىلىمي - اۆياسيالىق گوسپيتالىنا دەنساۋلىعىن تەكسەرۋ ءۇشىن بارادى.

12 ءساۋىر كۇنى گاگارين ءبىرىنشى جەردەن ۇشۋىن "ۆوستوك" عارىش كەمەسىندە باستادى. وسى عارىشقا العاش ۇشۋ وعان كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن الىپ كەلدى. 1962 جىلدىڭ 12 ساۋىرىنەن باستاپ 12 ءساۋىر – عارىشكەرلەر مەرەكەسى بولىپ جاريالاندى. 1964 جىلى كەڭەس عارىش اسكەرلەرىنىڭ كومانديرى بولىپ بەكىدى.
1968 جىلى 27 ناۋرىزدا كيرجاچسك اۋدانىنىڭ نوۆوسەلوۆو اۋىلىنىڭ ماڭىنداعى جاتتىعۋ كەزىندە قايتىس بولدى. كرەمليەۆسك جارىنداعى قىزىل الاڭدا جەرلەنگەن.

بايقوڭىر قالالىق ءوزىن-وزى باسقارۋ قوعامدىق كەڭەسىنىڭ جانىنان قۇرىلعان ونوماستيكالىق كوميسسيانىڭ ۇسىنىسىمەن قالالىق اكىمشىلىك باسشىسى الەكساندر مەزەنسوۆ ۇلتتىق عارىش اگەنتتىگىنىڭ ءتوراعاسى، قازاقستان مەن رەسەي باتىرى، اۆياسيا گەنەرال-لەيتەنانتى، عارىشكەر ۇشقىش تالعات مۇسابايەۆقا "بايقوڭىر قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى" اتاعىن بەرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى.
قالا باسشىسىنىڭ شەشىمىندە: "تالعات مۇسابايەۆتىڭ بايقوڭىر قالاسى مەن عارىش ايلاعىنىڭ ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە رۋحاني دامۋىنا جانە عارىشتى يگەرۋگە قوسقان ايرىقشا ەڭبەگى اتاپ كورسەتىلدى".

تالعات مۇسابايەۆ "125 تاۋلىككە سوزىلعان ءوزىنىڭ العاشقى عارىشقا ۇشۋ ساپارىن "سويۋز تم-19" جۇك كەمەسى مەن "مير" وربيتالىق ستانسياسىنىڭ بورتينجەنەرى رەتىندە 1994 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن 4 قاراشاسى ارالىعىندا جاسادى. ول ەكىنشى ۇشۋ ساپارىن "سويۋز تم-27" جۇك كەمەسى مەن "مير" وربيتالىق ستانسياسىنىڭ كومانديرى رەتىندە 1998 جىلدىڭ 29 قاڭتارى مەن 25 تامىزى ارالىعىندا جاسادى. ءۇشىنشى ساپار 2001 جىلدىڭ 28 ءساۋىرى مەن 6 مامىرى ارالىعىندا ءوتتى. ول كەزدە ت. مۇسابايەۆ "سويۋز تم-32" جۇك كەمەسى مەن حالىقارالىق عارىش ستانسياسىنا العاشقى رەسەيلىك كەلىپ-كەتۋ ەكسپەديسياسىنىڭ كومانديرى بولعان.

قازاقتىڭ تاعى ءبىر تۇڭعىش عارىشكەرى توقتار اۋباكىروۆ ومىرىنە توقتالىپ وتسەك. 1991 ج 2 قازاندا بايقوڭىر عارىش الاڭىنان “سويۋز تم - 12” عارىش كەمەسىمەن ۇشىپ، “ مير” وربيتالدىق كومپلەكسىندە وزگە عارىشكەرلەرمەن بىرگە سەگىز تاۋلىك بويى عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدى. 1992 ج. ساۋىرىنەن — قازاقستان رەسپۋبليكاسى قورعانىس مەملەكەتتىك كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ عارىش يگەرۋ جونىندە كومەكشىسى. پارلامەنتكە سايلانۋدىڭ الدىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق اەروعارىش اگەنتتىگىنىڭ باس ديرەكتورى، الماتى قالاسى. قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ 12 شاقىرىلىم دەپۋتاتى، ق ر جوعارعى كەڭەسىنىڭ 13 شاقىرىم دەپۋتاتى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ 3ء-شى شاقىرىلىم دەپۋتاتى بولىپ سايلانعان.