گەوگرافيا ءپانىن وتۋدە جاڭا وقىتۋ تەحنولوگيالارىنىڭ ماڭىزى
تاجەنوۆا ساندۋعاش قالماحانوۆنا
قورقىت اتا اتىنداعى قىزىلوردا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ
اعا وقىتۋشىسى، گەوگرافيا ماگيسترى
ءمۇعالىم – ءوزىنىڭ ءبىلىمىن ۇزدىكسىز كوتەرىپ وتىرعاندا عانا ءمۇعالىم، ال وقۋدى، ىزدەنۋدى توقتاتقاندا ونىڭ مۇعالىمدىگى دە جويىلادى. ك.د.ۋشينسكيي
قوعامىمىزدىڭ قازىرگى دامۋ كەزەڭى مەكتەپتەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ الدىنا وقىتۋ ءۇردىسىن تەحنولوگيالاندىرۋ ماسەلەسىن قويىپ وتىر. وقىتۋدىڭ ءار ءتۇرلى تەحنولوگيالارى جاسالىپ، ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ تاجىريبەسىنە ەنۋدە. زاماناۋي تەحنولوگيالاردى مەڭگەرتۋ ءمۇعالىمنىڭ ينتەلەكتۋالدىق كاسىپتىك، ادامگەرشىلىك، رۋحاني، ازاماتتىق جانە دە باسقا دا كوپتەگەن ادامي كەلبەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا يگى اسەرىن تيگىزەدى.
ءبىلىم بەرۋدەگى جاڭا تەحنولوگيالار ۇعىمى اقش-تا 40-جىلدارى پايدا بولدى. العاشقى كەزدە ول جاڭا تەحنيكالىق قۇرال جابدىقتاردى (ينجەنەرلىك اقىل-ويدىڭ جەتىستىكتەرىن) وقۋ-تاربيە ۇردىسىندە پايدالانۋ ماعاناسىندا قولدانىلىپ ءجۇردى. ءقازىر دۇنيە جۇزىندە وقىتۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى مەن جاڭا ادىس-تاسىلدەرىن ىزدەستىرۋ ءجۇرىپ جاتىر. سولاردىڭ ءبىرى ۇزدىكسىز گەوگرافيالىق ءبىلىم بەرۋ بولىپ تابىلادى. ونىڭ الدىنا قويعان نەگىزگى ماقساتى: ادامداردىڭ ءومىرىنىڭ ءار ءتۇرلى كەزەڭدەرىندە ۇزدىكسىز ءبىلىم الۋعا جاعداي جاساۋ؛ ادامداردىڭ ءوز بەتىنشە ءبىلىم جيناقتاۋعا شىعارماشىلىقپەن قىزمەت ەتىپ، تەز وزگەرگىش ومىرگە بەيىمدەلۋىنە جاعداي جاساۋ؛ وقۋشىلادىڭ جاڭالىقتاردى تەز قابىلداۋىن قالاپتاستىرۋ، جاڭالىقتاردى ومىردە قولدانا بىلۋگە ۇيرەتۋ [1، 26].
جالپى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە ەنگىزىلگەن جاڭالىققا وقۋشىلادىڭ ءبىلىمىن تەكسەرۋدە:
- توپپەن جۇمىس ىستەۋدى ۇيىمداستىرۋ؛
- وقۋشىنىڭ ءوزىن-وزى تەكسەرۋى؛
- وقۋشىلاردىڭ ءبىرىن-بىرى تەكسەرۋى؛
- وقىتۋدىڭ مودەلدى جۇيەسى؛
- دارىندى بالالارمەن جۇمىس ىستەۋدىڭ جاڭاشا ادىس-تاسىلدەرىن قولدانۋ جاتادى.
سوڭعى جىلدارى كوپتەگەن مەكتەپتەردە وقىتۋدىڭ جاڭا فورماسى - بلوكپەن ساباق بەرۋ ىسكە اسىرىلۋدا. بلوك تۇرىندە وقىتقاندا وقىتۋدىڭ ارنايى مىندەتى، تاربيەلەۋ جانە دارا تۇلعا تاربيەلەۋ بىردەن ىسكە اسادى. وقۋ ماتەريالىن بلوكپەن نەمەسە مودۋلمەن بەرۋ كوپتەگەن گەوگرافيالىق، ەكولوگيالىق، ەكونوميكالىق پروبلەمالاردى ءبىرتۇتاس بەرۋگە مۇمكىندىك تۋعىزادى. بلوك (مودۋل) ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى بەكىتكەن وقۋ باعدارلاماسى نەگىزىندە جۇرگىزىلەدى.
گەوگرافيا ساباعىنا قاجەتتى كورنەكىلىك، جاڭانى تانۋ رەتىندە دە، وي نەمەسە اڭگىمەنى ەلەستەتۋ ءۇشىن دە، اڭعارىمدىلىعىن دامىتۋ ءۇشىن دە، ماتەريالدى ەسكە ساقتاۋ ءۇشىن دە قولدانىلادى. كورنەكىلىك قۇرالدار وقۋ ءۇردىسىنىڭ بارلىق كەزەڭدەرىندە قولدانىلادى: جاڭا ءبىلىمدى حابارلاعان كەزدە، كەيدە ءمۇعالىم جاڭا ءبىلىمدى حابارلاۋى ورنىنا (مىسالى، كينوفيلمدى كورسەتۋ، تاجىريبە جاساۋ)؛ ءبىلىمدى ورنىقتىرۋ جانە ىسكەرلىك پەن داعدىنى قالىپتاستىرۋ كەزىندە ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمالاردى ورىنداعان كەزدە سىزبالاردى سىزۋ، كەستەلەردى جاساۋ، سۋرەتتەمەلەردى ورىنداۋ جانە ت.ب.؛ مەڭگەرۋدى باقىلاعان كەزدە (مىسالى، كارتا، كەستە بويىنشا ايتىپ بەرۋ، اسپاپتار قۇرلىسىن ءتۇسىندىرۋ). كورنەكىلىك وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشىلىگىن ەسكەرە وتىرىپ پايدالانىلادى [2، س. 56 ب.].
الەۋمەتتىك تاجىريبەنى، اقپاراتتاردى يگەرۋدە، ۇرپاقتار اراسىنداعى رۋحاني قۇندىلىقتاردىڭ بىر-بىرىنە بەرىلۋىن ساقتاۋدا، تۇلعانى الەۋمەتتەندىرۋدە، ولاردىڭ الەۋمەتتىك مارتەبەسىن كوتەرۋدە – ءبىلىمنىڭ ورنى ەرەكشە. قازىرگى ءبىلىم – ازاماتتىق قوعامداعى الەۋمەتتىك تالاپتارعا باعىتتالعان كۇردەلى دە جان-جاقتى قوعامدىق قۇبىلىس، وقىتۋ جانە تاربيەلەۋ تۇرىندەگى پەداگوگيكالىق ارەكەتتىڭ تۇتاس جۇيەسى. كەز كەلگەن كاسىپتەگى ماماندى قالىپتاستىرۋدا ماماندىققا ساي ءبىلىم الۋ قانشالىقتى وتكىر ماسەلە بولسا، سونىمەن قاتار «جەكە مامان تۇلعانى» وزىندىك دامىتۋدا ونى شىعارماشىلىقپەن تەرەڭ ىرگەتاسىن دايىنداۋ سونشالىقتى العى شارت.
ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى نەگىزگى تالاپ – ساباقتا ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا تەحنولوگياسى ادىستەرىن قولدانا وتىرىپ، حالىقتىق پەداگوگيكامەن ۇشتاستىرۋ جانە وقۋشىلاردى وزدىگىنەن شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەي الاتىن دەڭگەيگە جەتكىزۋ. سوڭعى كەزدە مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ وقۋ پاندەرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعى مەن بەلسەندىلىگى ءار ءتۇرلى سەبەپتەرگە بايلانىستى ءبىرشاما تومەندەپ بارادى. وقۋشى ءمۇعالىمنىڭ ساباق كەزىندە بەرگەن ماتەريالدارىن ءتۇسىنىپ، كەلەسى ساباقتا ەڭ ۇلگىرىمى ناشار وقۋشىنىڭ ءبىلىمى «ءۇش» — دەگەن باعاعا ساي كەلۋ كەرەك ەكەندىگىن ءومىر دالەلدەپ وتىر. ۇلگەرىمى ناشار وقۋشىلاردى وسىنداي دارەجەگە جەتكىزۋ ءۇشىن ساباق كەزىندە ءمۇعالىم مەن وقۋشى اراسىندا جاقسى قارىم-قاتىناس بايلانىسى بولۋ قاجەت. ساباق كەزىندە ءار وقۋشى ءپان مۇعالىمىمەن بىرگە ساباقتا بەرىلەتىن ماتەريالداردى بىرلەسىپ تالقىلاپ، تۇجىرىمداپ، قورىتىندىلاپ جانە كەيبىر جاعدايدا ءمۇعالىمنىڭ ايتايىن دەگەن ويىن ءارى قاراي جالعاستىرىپ وتىراتىن كۇيگە جەتكەن كەزدە عانا تاقىرىپتىڭ نەگىزگى مازمۇنى تۇسىنىكتى بولۋى مۇمكىن. ءمۇعالىم مەن وقۋشىلاردىڭ بايلانىسى 45 مينۋت ىشىندە ۇزىلمەۋى بالانىڭ پانگە دەگەن بەلسەندىلىگى مەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى. وقۋ ءۇردىسىن مۇنداي دەڭگەيگە جەتكىزۋ ءۇشىن، ءمۇعالىم ءوز ىسىندە ەڭ جوعارعى شەبەرلىگىن كورسەتىپ، بار ىنتا-شىنتىسىمەن ءار ءتۇرلى ادىستەردى قولدانا وتىرىپ ساباق وتكىزۋدى قاجەت ەتەدى. كوپ جاعدايدا ساباقتىڭ جاقسى نەمەسە ناشار ءوتۋى ءمۇعالىمنىڭ ۇيىمداستىرۋ كەزەڭىن دۇرىس، بىركەلكى رەتكە كەلتىرمەگەندىگىنە دە بايلانىستى. [3، 106 ب.].
قازاقستاندا ءقازىر ءبىلىم بەرۋدىڭ ۇلتتىق مودەلىن ورناتۋ ءجۇرىپ جاتىر. بۇل پروسەسس ءبىلىم بەرۋ پاراديگماسىنىڭ وزگەرۋىمەن قاتار ءجۇرىپ جاتىر (پاراديگما گرەك تىلىنەن «مىسال، ۇلگى»). تەوريالار مەن ادىستەمەلەردىڭ نەگىزگى جەتىستىكتەرىنىڭ جۇيەسى ۇلگىگە الىنا وتىرىپ ءبىلىم جانە ءپان بويىنشا زەرتتەۋ پراكتيكاسى ۇيىمداستىرىلۋدا.
جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردەگى جۇمىس بارىسىندا بولىپ جاتاتىن وزگەرىستەر وقىتۋدا، وقۋشىلاردىڭ وقۋ ارەكەتىندە دە ءداستۇرلى تۇرلەرىن وزگەرتۋدى جانە جاڭا تۇرلەرىن پايدالانۋدى ۇسىنادى. بۇگىنگى كۇنى تەوريادا جانە جۇمىس پراكتيكاسىندا وقىتۋ-تاربيەلەۋ پروسەسىنىڭ كوپتەگەن نۇسقالارى بار. ءاربىر اۆتور جانە ورىنداۋشى پەداگوگيكالىق پروسەسىنە ءوزىنىڭ جەكە ويلارىن، تۇزەتۋلەرىن ەنگىزەدى. سوعان بايلانىستى ءاربىر ناقتى تەحنولوگيا اۆتورلىق بولىپ سانالادى.
وقىتۋ تەحنولوگيالارى - جوسپارلاۋ، جۇيەلەۋ ءادىسى. وقىتۋدىڭ ءتيىمدى فورمالارىنا جەتۋ ءۇشىن ادامدىق جانە تەحنيكالىق رەسۋرستاردى مەڭگەرۋ كەرەك جانە ولاردىڭ ءوزارا بايلانىسىن ەسكەرە وتىرىپ ءبىلىمدى پروسەستە قولدانا ءبىلۋ قاجەت. وقىتۋ تەحنولوگيالارى - وقىتۋ ماقساتتارى ءتيىمدى ىسكە اسۋىن قامتاماسىز ەتۋى كەرەك؛ ءاربىر پەداگوگ كەز كەلگەن ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسىندە پايدالانا الاتىنداي بولۋ كەرەك؛ وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىنىڭ پسيحولوگيالىق ءمانى – وقىتۋ ءۇردىسىن جوسپارلاۋ كەرەك نەمەسە وقىتۋ پسيحولوگيالىق باعىتتالعان بولۋى قاجەت.
وقۋ پروسەسىندە قولدانىلاتىن ەڭ ءتيىمدى تەحنولوگيالاردىڭ ءبىرى - وقۋ جۇيەسى ارقىلى ىسكە اساتىن پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالار بولىپ تابىلادى. بۇل جاعدايدا وقۋ پروسەسىن ۇيىمداستىرۋدىڭ نەگىزگى فورماسى - ساباق وزگەرەدى. ونىڭ وزگەرۋى مەكتەپتىڭ ءبىلىم بەرۋ تۇجىرىمداماسىمەن بايلانىستى. قازىرگى ساباقتاردىڭ ەرەكشەلىكتەرى بىرلەسە جۇمىس ىستەۋ اتموسفەراسى، وقۋشىلارمەن قارىم-قاتىناسىنداعى وزگەرىس، ولاردى وقۋعا، ۇستاز ەڭبەگىنە ارالاستىرۋ. سوندىقتان دا ۇستاز ساباق بارىسىندا كۇشىن وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق ارەكەتىن وزدىگىنەن ۇيىمداستىرۋدى ۇيرەتۋگە جۇمسايدى. ەگەر دە ساباقتى شىعارماشىلىق باعىتتا وتكىزسە، ساباق بىركەلكى، كۇندەلىكتى، جالىقتىراتىنداي بولمايدى.
سوڭعى كەزدە ساراماندىق ساباقتاردى ويىن تۇرىندە وتكىزىلەتىن ساباقتار كوپ قولدانىلۋدا. گەوگرافيانى وقىتۋ ادىستەمەسىندە ديداكتيكالىق تانىمدىق ويىندار بۇرىننان بەلگىلى، ءبىراق بۇكىل ساباقتا قولدانىلمادى (تەك پسيحولوگيالىق، فيزيكالىق شارشاعاندى باسۋ ءۇشىن ەپيزودتىق تۇردە قولدانىلدى). ساراماندىق ساباقتارداعى ويىن ارەكەتتەرى تانىمدىق ارەكەتتەرمەن قاتار وقۋ ءۇردىسىنىڭ نەگىزى بولا الادى. وقىتۋ بارىسىندا ويىندار ءارقاشان وقۋ ماتەريالدارىمەن بايلانىستا بولادى، ءارى وقۋشىلاردى قىزىقتىراتىن جاعداي تۋعىزادى. ول وقۋشىلارعا وقۋ مالىمەتتەرىن تەز ءارى جەڭىل قابىلداۋعا كومەكتەسەدى [4، 32 ب.].
گەوگرافيانى وقىتۋ بارىسىندا تاقىرىپتى مەڭگەرۋ دەڭگەيى مىنا جاعدايلاردا جوعارلايدى:
- ويىندار وتكىزۋ ادىستەمەسىنىڭ تەوريالىق نەگىزىن جاساۋدا گەوگرافيا كۋرسىنىڭ سىزىقتىق-ساتىلىق لوگيكاسى ەسكەرىلەدى؛
- ويىندار مەكتەپ كۋرسىنداعى نەگىزگى ەكونوميكالىق جانە ەكونوميكالىق-گەوگرافيالىق تۇسىنىكتەردى اشۋ جانە قالىپتاستىرۋ ءۇشىن وتكىزىلەدى؛
- ويىندى وتكىزۋ پروسەسىندە وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق جانە شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن ارتتىراتىن ادىستەر مەن قۇرالدار قولدانىلادى؛
بەرىلگەن يمميتاسيالىق سيتۋاسيادا شەشىم قابىلداۋ ۇستانىمدارى اشىلادى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. ج.ج.قوجامقۇلوۆا. «جاڭا اقپاراتتىق پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالار» الماتى، 2013 ج.
2. اليموۆ. ا. «ينتەربەلسەندى ادىستەردى جوعارى وقۋ ورىندارىندا قولدانۋ» الماتى، 2012ج.
3. ك.ج. بۇزاۋباقوۆا. «يننوۆاسيالىق پەداگوگيكا نەگىزدەرى» الماتى، 2009 ج.
4. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى. «قازىرگى ءبىلىم بەرۋ تەحنولوگيالارى». الماتى، 2006 ج.
You Might Also Like
-
2017 جىلى استانادا 10 يننوۆاسيالىق مەكتەپ پايدا بولادى جانە مەكتەپ وقۋشىلارىنا گرانتقا 10 ميلليون تەڭگە بولىنەدى. بۇل تۋرالى دارىندى وقۋشىلارمەن كەزدەسۋ بارىسىندا استانا اكىمى اسەت يسەكەشيەۆ حابارلادى.
