سىر جۇرتشىلىعى سوعىس جىلدارىندا
سىردىڭ بويىنان مايدان دالاسىنا 150 مىڭنان استام ادام اتتانعان ەكەن. ولار ەرلىكپەن شايقاسقا ءتۇستى. ءتىپتى، جاستىق ءومىرى كەلتەدەن قيىلعان جەرلەستەرىمىز دە از بولعان جوق. وكىنىشتىسى، سۇراپىل سوعىستان 30 مىڭعا جۋىق قىزىلوردالىق جاۋىنگەر تۋعان جەرگە ورالا المادى. كوزسىز ەرلىككە بارعان ولارعا جات جەردىڭ توپىراعى بۇيىردى. مايدان جىلدارىندا 20 مىڭنان استام جەرلەسىمىز وردەن-مەدالدەرگە يە بولدى. باسىن بايگەگە تىگىپ ەرجۇرەكتىك كورسەتكەن 22 قىزىلوردالىق ازامات كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاندى.
تۇتقيىلدان باستالعان سوعىس ەل ءىشىن ۇلكەن ابىگەرگە سالدى. مايدان مەن تىل دالاسى ءبىرتۇتاس بولدى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس. سىر وڭىرىندەگى ونەركاسىپ ورىندارى جۇمىس ىرعاعىن جانداندىردى. الايدا، ەڭبەككە جارامدى جانداردىڭ كوبىسى اسكەرگە الىندى. وسىنىڭ سالدارىنان جۇمىس قولدارىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى ايقىن سەزىلىپ تۇردى. جەرگىلىكتى باسشىلىق قاراپ وتىرعان جوق. قيىندىقتان شىعۋدىڭ جولدارىن قاراستىردى. وبلىستىق پارتيا كوميتەتى وسى ماقساتتا ارنايى قاۋلى قابىلدادى. ونەركاسىپ ورىندارى، مەكەمەلەر مەن ۇيىمدارعا ايەلدەر ەڭبەككە تارتىلدى. ارنايى قىسقا مەرزىمدى كۋرستار اشىلدى. وندا مامان جۇمىسشىلار دايىندىقتان ءوتتى. يگى باستاماعا ءۇن قوسقان ارۋلارىمىز از بولعان جوق. العاش رەت ۇيىمداستىرىلعان جۇرگىزۋشىلەر كۋرسىندا 37 نازىك جاندىلار ءبىلىم الدى. كوپ ۇزاماي 700-دەن استام قىز كومباين مەن تراكتور تىزگىنىن ۇستادى. ەڭبەك كورىگىن قىزدىرا ءتۇستى. ولاردىڭ كوبىسىنىڭ ەسىمدەرى ەلگە تانىلدى.
بۇل شارالار ءوز ناتيجەسىن بەردى. ەڭبەك ونىمدىلىگى ارتتى. جەرگىلىكتى جەردەگى ونەركاسىپ وشاقتارى تاپسىرمانى 30-50 پايىزعا ارتىعىمەن ورىندادى. سوعىس جىلدارىندا قىزىلوردالىقتار جوعارى كورسەتكىشتەرگە قول جەتكىزدى. ءوندىرىس ىرعاعى جانداندى. ماسەلەن، 1945 جىلى مەتالل ءوندىرىسىنىڭ جالپى ۇلەسى 39، تىگىن بۇيىمدارى 5،7 پايىزعا ءوستى. كاسىپورىنداردا ەڭبەك ەتەتىن ادامداردىڭ سانى 12 مىڭعا كوبەيدى. 1942 جىلعى ارال بالىقشىلارى-نىڭ ۇندەۋى كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىقتى. ءاربىر بالىقشى كۇنىگە 80 كەلىدەن بالىق اۋلاۋعا شەشىم قابىلدادى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە سۋدان مارجان سۇزگەن قاۋىم جىلدىق جوسپاردى ەرتەرەك ورىنداپ شىعۋعا جانىن سالدى. سول جىلى جەرگىلىكتى بالىقشىلار 153،5 مىڭ توننا ءونىم ءوندىردى. سىر بويىنداعى ارىپتەستەرىنىڭ باستاماسىن كاسپيي، بالقاش جاعاسىنداعى ەڭبەككەرلەر دە قىزۋ قولدادى. مۇنداي ەڭبەك ونىمدىلىگى تەمىرجول سالاسىندا دا بايقالدى. مايدان دالاسىنا جىبەرىلگەن ءاربىر ءونىم پويىزدارعا تيەلدى. سوندىقتان بۇل سالاعا ۇلكەن مىندەتتەر جۇكتەلگەن ەدى. وعان قىزىلوردالىق تەمىرجولشىلار ۇلكەن ۇلەس قوستى. 1941 جىلى قازالى دەپوسىندا پاروۆوزدىڭ 150 بولشەگىن جاساۋ يگەرىلدى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە 661 مىڭ سوم مەن 736 توننا جانارماي ۇنەمدەلدى.
اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنا دا از سالماق تۇسكەن جوق. ويتكەنى، نەمىس فاشيستەرى اسا ماڭىزدى استىقتى ايماقتاردى باسىپ العان ەدى. قىزىل ارميا مەن تىلدى تاماق ونىمدەرىمەن قامتاماسىز ەتۋدە قىزىلوردالىق ەڭبەكشىلەر ايانباي تەر توكتى. وعان ەس بىلە باستاعان جاس بالادان ەڭكەيگەن قارتقا دەيىن جۇمىلدى. ەڭبەك ءتارتىبى كۇشەيتىلدى. سوعىس ءورتى تۇتانعان جىلى وبلىستىڭ بەس اۋدانى استىق تاپسىرۋ جوسپارىن مەرزىمىنەن بۇرىن ورىنداپ شىقتى. قامباعا 178،8 مىڭ سەنتنەر كۇمىس ءدان قۇيىلدى. كەلەر جىلى استىق 2 ميلليون پۇتقا ارتىق ورىندالدى. اۋىلداعى اعايىن قولدان كەلگەنشە بەلسەندى قيمىل كورسەتە ءبىلدى. ولار كوپتەگەن قيىندىقپەن بەتپە-بەت كەلگەن ەدى. تراكتور جانە اۆتوكولىك سانى 2-2،5 ەسەگە از بولدى. جۇمىس كۇشى دە جەتىسپەدى. جەڭىستى جاقىنداتۋ جولىندا وعان ەشكىم قاراعان جوق. 1942-1944 جىلدار ارالىعىندا جەرگىلىكتى جۇرت مەملەكەت پەن قورعانىس قورىنا 53،6 مىڭ سەنتنەر ەت، 2،8 مىڭ سەنتنەر ماي تابىس ەتتى.
ءبىرقاتار بەلگىلى ازاماتتار مايدانعا كومەك كورسەتۋدە وزگەگە ونەگە تانىتا ءبىلدى. اتاپ ايتقاندا، قۋانىش بايماعانبەتوۆ، قاشاقباي ءپىرىموۆ، شوقاتاي قويانوۆ، ىبىراي جاقايەۆ، كەرەيتباي دۇيسەنبايەۆ جانە كيم مان سام سىندى وبلىس كولحوزشىلارىنىڭ ءارقايسىسى 100-325 مىڭ سومنىڭ شاماسىندا اقشا اۋداردى. سونداي-اق، سىر ەڭبەكشىلەرى مەن مەكتەپ وقۋشىلارى جيناعان قارجىعا «قىزىلوردا كولحوزشىسى» اتتى تانك كولونناسى جاساقتالىپ، سۇڭگۋىر قايىق پەن باسقا دا تەحنيكالار ىسكە قوسىلدى.
سوعىستىڭ اياقتالعانىنا قانشاما جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. الايدا، اعا بۋىننىڭ ەرلىگى مەن جانكەشتىلىگى بۇگىنگى ۇرپاق ءۇشىن ايتا جۇرەتىن اڭىزعا اينالعان. سول جىلدارداعى اتقارىلعان ءاربىر ءىس بەيبىت ءومىردى بىزگە تارتۋ ەتتى. ءبىز وسى ءۇشىن قازىنالى قارتتارىمىزعا باس يەمىز.
قىزىلوردا وبلىسى، ارال اۋدانى
مەرگەنساي اۋىلى
№ 58 ورتا مەكتەبىنىڭ تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
انەسوۆ نۇركەن ءابدىحاميت ۇلى
You Might Also Like
-
قاراعاندىدا «ءاليحان بوكەيحان جانە قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ تاريحي نەگىزى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسيا وتۋدە.
