ىبىراي التىنسارين (كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى)
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، قازاق ادەبيەتى 9 سىنىپ.
تاقىرىپتار:
16. ىبىراي التىنسارين
17. ىبىراي التىنسارين «قازاق حرەستوماتياسى»
18. ىبىراي التىنسارين اڭگىمەلەرى
19. جارق ەتپەس قارا كوڭىلىم نە قىلسا دا
20. ابايدى وقى، تاڭىرقا!
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ىبىراي التىنسارين
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) ى. التىنسارين جايلى قىسقاشا مالىمەت بەرۋ، ولەڭنىڭ مازمۇنىن مەڭگەرتۋ ارقىلى تابيعاتتاعى، ادام ومىرىندەگى اتقارار جۇگىن تانىتۋ، ولەڭدى ءتۇسىنىپ، مانەرلەپ، كوركەم وقي بىلۋگە باۋلۋ؛
ءا) وقۋشىنىڭ اۋىزشا جانە جازباشا ءتىل مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ، جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ، اقىن تىلىنە دەگەن كوزقاراسىن ءبىلۋ؛
ب) ادام ومىرىنە جاراپ جاتقان وزەننىڭ پايداسىن بىلۋگە، ونى قورعاۋعا باۋلۋ، قورشاعان ورتاعا قۇرمەتپەن قاراۋعا باۋلۋ، ويىن ەركىن ايتا الاتىن قولايلى ورتا تۋعىزۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق (تانىمدىق ساباق)
ساباقتىڭ ءادىسى: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ (وي قوزعاۋ، توپتاستىرۋ)
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى:، بۇكتەمەلەر، كىتاپتار ت. ب.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، ءان - كۇي
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ. سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇرايمىن. وقۋشىلارعا وتكەن تاپسىرما بويىنشا بىرنەشە سۇراقتار قويامىن.
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
ىبىراي 1841 جىلى قازان ايىنىڭ 20 - سىندا قازىرگى قوستاناي وبلىسى، قوستاناي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلەدى. ءۇش - ءتورت جاسىندا اكەسى التىنسارى قايتىس بولىپ، اتاسى بالعوجانىڭ قولىندا ءوسىپ، تاربيەلەنەدى.
اتاسى بالعوجا بي ءوز ايماعىنىڭ اتاقتى كىسىلەرىنىڭ ءبىرى بولعان. ەل ىشىندەگى كوپ بيلىكتى قولىندا ۇستاعان بي، ورىنبور اكىمشىلىگىنىڭ الدىندا دا بەدەلدى، بەلگىلى كىسى بولعان.
1859 جىلى ىبىراي التىنسارين اتاسىنىڭ جاقسى تانىسى، سىيلاس كىسىسى — ورىنبورداعى شەكارالىق كوميسسيانىڭ ءتوراعاسى، شىعىستانۋشى بەلگىلى عالىم، پروفەسسور ۆ. ۆ. گريگوريەۆپەن جاقىن تانىسادى. ول ىبىرايعا قامقورلىقپەن قاراپ، وعان ءوزىنىڭ باي كىتاپحاناسىن ەركىن پايدالانۋىنا جاعداي جاسايدى. ىبىراي گريگوريەۆتىڭ كىتاپحاناسىنان ورىس جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن، ورىس جانە دۇنيە ءجۇزى اعارتۋشى - پەداگوگتەرىنىڭ ەڭبەكتەرىن، ۇلى ادامداردىڭ ءومىرى جايىنداعى كىتاپتاردى الىپ، باس الماي وقىعان. مەرزىمدىك باسىلىمداردى وقىپ تۇرعان.
تورعاي مەكتەبى 1864 جىلى عانا اشىلادى. "وسى جىلى قاڭتاردىڭ 8 - ءى كۇنى كوپتەن كۇتكەن ءىسىم ورنىنا كەلىپ، مەكتەپ اشىلدى. وعان 14 قازاق بالاسى كىردى. ءبارى دە جاقسى، ەستى بالالار. مەن بالالاردى وقىتۋعا قويعا شاپقان اش قاسقىرداي قىزۋ كىرىستىم"، - دەپ جازادى ول بەلگىلى شىعىستانۋشى، پروفەسسور ن. ي. يلمينسكييگە جولداعان حاتىندا. ىبىراي مەكتەپتەگى ساباق پەن تاربيە جۇمىسىن سول كەزدەگى ورىس مەكتەپتەرى ۇلگىسىندە قۇرادى. ساباقتى قازاق تىلىندە جۇرگىزە وتىرىپ، ول بالالارعا ورىس ءتىلىن ۇيرەتۋگە، ءپان نەگىزدەرىنەن ءبىلىم بەرۋگە تىرىسادى. تاربيە جۇمىسىن ادامگەرشىلىگى مول، جاڭا ۇرپاق تاربيەلەپ شىعارۋعا بەيىمدەيدى.
توپتاستىرۋ:
ىبىراي شىعارمالارى
↓
ولەڭدەرى:
اڭگىمەلەرى:
اۋدارمالارى:
ماقالالارى:
كىتاپپەن جۇمىس: ىبىراي شىعارمالارىن وقىپ، تالداۋ جاسايدى.
ءبىلىمدى بەكىتۋ: وتىلگەن تاقىرىپقا بايلانىستى بىرنەشە سۇراقتار قويامىن. تۇسىنبەگەن سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەمىن.
ءبىلىمدى باعالاۋ: وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىنا، ساباققا بەلسەنە قاتىسىپ وتىرعاندارىنا قاراي بىلىمدەرى باعالانادى.
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
تاقىرىپتار:
16. ىبىراي التىنسارين
17. ىبىراي التىنسارين «قازاق حرەستوماتياسى»
18. ىبىراي التىنسارين اڭگىمەلەرى
19. جارق ەتپەس قارا كوڭىلىم نە قىلسا دا
20. ابايدى وقى، تاڭىرقا!
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ىبىراي التىنسارين
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) ى. التىنسارين جايلى قىسقاشا مالىمەت بەرۋ، ولەڭنىڭ مازمۇنىن مەڭگەرتۋ ارقىلى تابيعاتتاعى، ادام ومىرىندەگى اتقارار جۇگىن تانىتۋ، ولەڭدى ءتۇسىنىپ، مانەرلەپ، كوركەم وقي بىلۋگە باۋلۋ؛
ءا) وقۋشىنىڭ اۋىزشا جانە جازباشا ءتىل مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ، جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ، اقىن تىلىنە دەگەن كوزقاراسىن ءبىلۋ؛
ب) ادام ومىرىنە جاراپ جاتقان وزەننىڭ پايداسىن بىلۋگە، ونى قورعاۋعا باۋلۋ، قورشاعان ورتاعا قۇرمەتپەن قاراۋعا باۋلۋ، ويىن ەركىن ايتا الاتىن قولايلى ورتا تۋعىزۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق (تانىمدىق ساباق)
ساباقتىڭ ءادىسى: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ (وي قوزعاۋ، توپتاستىرۋ)
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى:، بۇكتەمەلەر، كىتاپتار ت. ب.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، ءان - كۇي
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ. سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇرايمىن. وقۋشىلارعا وتكەن تاپسىرما بويىنشا بىرنەشە سۇراقتار قويامىن.
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
ىبىراي 1841 جىلى قازان ايىنىڭ 20 - سىندا قازىرگى قوستاناي وبلىسى، قوستاناي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلەدى. ءۇش - ءتورت جاسىندا اكەسى التىنسارى قايتىس بولىپ، اتاسى بالعوجانىڭ قولىندا ءوسىپ، تاربيەلەنەدى.
اتاسى بالعوجا بي ءوز ايماعىنىڭ اتاقتى كىسىلەرىنىڭ ءبىرى بولعان. ەل ىشىندەگى كوپ بيلىكتى قولىندا ۇستاعان بي، ورىنبور اكىمشىلىگىنىڭ الدىندا دا بەدەلدى، بەلگىلى كىسى بولعان.
1859 جىلى ىبىراي التىنسارين اتاسىنىڭ جاقسى تانىسى، سىيلاس كىسىسى — ورىنبورداعى شەكارالىق كوميسسيانىڭ ءتوراعاسى، شىعىستانۋشى بەلگىلى عالىم، پروفەسسور ۆ. ۆ. گريگوريەۆپەن جاقىن تانىسادى. ول ىبىرايعا قامقورلىقپەن قاراپ، وعان ءوزىنىڭ باي كىتاپحاناسىن ەركىن پايدالانۋىنا جاعداي جاسايدى. ىبىراي گريگوريەۆتىڭ كىتاپحاناسىنان ورىس جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن، ورىس جانە دۇنيە ءجۇزى اعارتۋشى - پەداگوگتەرىنىڭ ەڭبەكتەرىن، ۇلى ادامداردىڭ ءومىرى جايىنداعى كىتاپتاردى الىپ، باس الماي وقىعان. مەرزىمدىك باسىلىمداردى وقىپ تۇرعان.
تورعاي مەكتەبى 1864 جىلى عانا اشىلادى. "وسى جىلى قاڭتاردىڭ 8 - ءى كۇنى كوپتەن كۇتكەن ءىسىم ورنىنا كەلىپ، مەكتەپ اشىلدى. وعان 14 قازاق بالاسى كىردى. ءبارى دە جاقسى، ەستى بالالار. مەن بالالاردى وقىتۋعا قويعا شاپقان اش قاسقىرداي قىزۋ كىرىستىم"، - دەپ جازادى ول بەلگىلى شىعىستانۋشى، پروفەسسور ن. ي. يلمينسكييگە جولداعان حاتىندا. ىبىراي مەكتەپتەگى ساباق پەن تاربيە جۇمىسىن سول كەزدەگى ورىس مەكتەپتەرى ۇلگىسىندە قۇرادى. ساباقتى قازاق تىلىندە جۇرگىزە وتىرىپ، ول بالالارعا ورىس ءتىلىن ۇيرەتۋگە، ءپان نەگىزدەرىنەن ءبىلىم بەرۋگە تىرىسادى. تاربيە جۇمىسىن ادامگەرشىلىگى مول، جاڭا ۇرپاق تاربيەلەپ شىعارۋعا بەيىمدەيدى.
توپتاستىرۋ:
ىبىراي شىعارمالارى
↓
ولەڭدەرى:
اڭگىمەلەرى:
اۋدارمالارى:
ماقالالارى:
كىتاپپەن جۇمىس: ىبىراي شىعارمالارىن وقىپ، تالداۋ جاسايدى.
ءبىلىمدى بەكىتۋ: وتىلگەن تاقىرىپقا بايلانىستى بىرنەشە سۇراقتار قويامىن. تۇسىنبەگەن سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەمىن.
ءبىلىمدى باعالاۋ: وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىنا، ساباققا بەلسەنە قاتىسىپ وتىرعاندارىنا قاراي بىلىمدەرى باعالانادى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
You Might Also Like
