InfoHub Logo

جابايى جەمىستەر مەن جيدەكتەردى، ساڭىراۋقۇلاقتاردى وڭدەۋ تەحنولوگيالارى
قوعامدىق تاماقتانۋ ءۇشىن جابايى جەمىستەر مەن جيدەكتەردى، ساڭىراۋقۇلاقتاردى وڭدەۋ تەحنولوگيالارى، بۇقتىرىلعان قىرىققابات، جيدەك سورپالارى، كوكونىس مارينادتارى، سالاتتار، تۇزدىقتار، جارتىلاي دۇمبىلدەر - سورپالار، تۇزدىق پاستالارى، زاپراۆكالار، تومات قوسىلعان كوكونىس ءدامتاتىمى، تومات قوسىلعان پاسسەرلەنگەن ءسابىز جانە ت. ب. كونسەرۆىلەر شىعارىلادى. تۇسكى تاعامدار 1 - ءشى جانە 2 - ءشى بولىپ بولىنەدى.
ءوندىرۋ كەزىندە بولەك زاپراۆكا مەن شيكىزات دايىندالىپ، ارالاستىرىلادى، سوڭىندا كونسەرۆىلەنەدى.

كىرىسپە.
جاڭا ۇزىلگەن كوكونىستەر مەن جەمىستەردىڭ نەگىزگى بۇزىلۋ سەبەبى ميكروورگانيزمدەر بولىپ تابىلادى. ولار قورشاعان ورتادا كەڭىنەن تاراعان، تەز كوبەيەدى، ءتۇرلى زاتتارمەن قورەكتەنەدى. ولاردىڭ سپورالارى وتە تومەنگى جانە وتە جوعارى تەمپەراتۋراعا ءتوزىمدى كەلەدى.
بارلىق كوكونىستەر مەن جەمىستەر ساقتاۋ كەزىندە (ءتۇرلى اق، قارا، سۇر شىرىك) ءشىرۋ جانە (جاسىل، قارا، كوك، قىزعىلت) كوگەرۋ تۋعىزاتىن ساڭىراۋقۇلاقتارمەن بۇزىلادى. جەكە ميكروورگانيزمدەر توبى كونسەرۆى وندىرىسىندە شىرىننىڭ شىعۋىن جوعارىلاتۋ، كاپۋستا اشىتۋدا، المانى جىبىتۋگە ءسۇتتى اشىتۋدا پايدالى.
وسىمدىك شيكىزاتىنىڭ كونسەرۆى وندىرىسىنە جىبەرۋگە دەيىنگى كەزەڭدەرى.
1) كونسەرۆى ءوندىرىسى ءۇشىن شيكىزاتتى سورتتاپ، تاڭداۋ.
2) كوكونىستەر مەن جەمىستەردىڭ ءپىسىپ - جەتىلۋى، ءپىسىپ - جەتىلۋ ساتىلارى.
3) كوكونىستەر مەن جەمىستەردى جيناۋ، تاسىمالداۋ، قابىلداۋ، جانە ساقتاۋ.
كوكونىستەر مەن جەمىستەردىڭ سورتتارىن پايدالانۋىنا قاراي تاڭدايدى. سونىمەن بىرگە شيكىزاتتاردىڭ قاي ماقساتتا قولدانىلاتىنىن ەسكەرەدى. وسىمدىك تەكتەس شيكىزاتتاردىڭ سورتتارىن زەرتتەۋدە حيميا - تەحنولوگيالىق، اگروبيولوگيالىق كورسەتكىشتەرىن قاراستىرادى.
اگروبيولوگيالىق كورسەتكىشتەرگە: ونىمدىلىك، تاۋارلىلىق، قۇرعاقشىلىق پەن ايازعا توزىمدىلىك، يممۋندىق، جەدەل پىسۋشىلىك، ءونىمنىڭ بىركەلكى جينالۋى جانە مەحانيكالىق جيناۋعا جارامدىلىقتار جاتادى.
وسىمدىكتەردىڭ قۋاڭشىلىققا، ايازعا توزىمدىلىگى اۋىل شارۋاشىلىق زيانكەستەرىنە جانە ءتۇرلى اۋرۋلارعا توتەپ بەرەتىن تابيعي يممۋنيتەتتى بولۋى اسا ماڭىزدى. جەدەل ءپىسىپ - جەتىلۋشىلىك اسىرەسە قىسقا دەگەتاسيالىق اۋداندار ءۇشىن اسا ماڭىزى زور.
حيميا - تەحنولوگيالىق كورسەتكىشتەرگە: شيكىزاتتاردىڭ ءتۇرى، ولاردىڭ وڭدەۋدەگى بوياۋىنىڭ (ءتۇسىنىڭ) تۇراقتىلىعى، جەمىستەردىڭ فورماسى مەن ولشەمى، كەسىلۋگە كەدەرگىلىگى، جەمىستەردىڭ ءتۇرلى بولىكتەرىنىڭ قاتىناسى (شىرىنى، جۇمساق ەتى، قابىعى، سۇيەگى نەمەسە تۇقىمشاسى جانە ءتۇيىناياقشاسى) جانە حيميالىق قۇرامى.
سونىمەن فورما يندەكسى جەمىستەردىڭ، ونىمدەردىڭ بيىكتىگىنە نەمەسە ونىڭ ۇلكەن، كىشى ديامەترىنىڭ قوسىندىسىن 2 - گە بولەدى.
كوكونىستەر مەن جەمىستەردە ءپىسىپ - جەتىلۋ پروسەسى كەزىندە فەرمەنتتەر قاتىسىندا بيوحيميالىق وزگەرۋلەرگە ۇشىرايتىن ورگانيكالىق زاتتار جينالادى. سوندىقتان وسىمدىك ۇلپا قۇرىلىسىنىڭ جانە ونىڭ حيميالىق قۇرامىنىڭ ۇزدىكسىز جۇرۋلەرى جۇرەدى.
ورگانيكالىق زاتتاردىڭ جينالۋىنا قاراي جەمىستەر جەتىلىپ ولاردىڭ ولشەمى مەن ماسساسى ۇلعايادى. سونىمەن قاتار جەمىستەر دە، تۇقىمدار دا پايدا بولىپ داميدى. بۇل كەزدە شيكىزاتتاردىڭ حيميالىق قۇرامىنىڭ نەگىزگى باستى وزگەرۋلەرى بايقالادى. سۇيەكتى جەمىستەر مەن كەيبىر جيدەكتەردە (قاراقات) ءوسۋ كەزىندە پەكتيندىك زاتتاردىڭ پايىزدىق قۇرامى تومەندەيدى.
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ مەملەكەتتىك ورمان قورى اۋماعىندا جەكە تۇلعالاردىڭ ءوز قاجەتى ءۇشىن جابايى وسكەن جەمىستەردى، جاڭعاقتى، ساڭىراۋقۇلاقتاردى، جيدەكتەردى، دارىلىك شيكىزاتتاردى جانە وزگە دە ورمان رەسۋرستارىن جيناۋ نورمالارىنىڭ شەگىن بەكىتۋ تۋرالى

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ورمان كودەكسىنىڭ 42 بابىنىڭ 3 تارماعىنا سايكەس، وبلىس اكىمياتىنىڭ ۇسىنىسىن قاراي كەلىپ، وبلىستىق ءماسليحات شەشتى:
1. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ مەملەكەتتىك ورمان قورى اۋماعىندا جەكە تۇلعالاردىڭ ءوز قاجەتى ءۇشىن جابايى وسكەن جەمىستەردى، جاڭعاقتى، ساڭىراۋقۇلاقتاردى، جيدەكتەردى، دارىلىك شيكىزاتتاردى جانە وزگە دە ورمان رەسۋرستارىن جيناۋ نورمالارىنىڭ شەگى قوسىمشاعا سايكەس بەكىتىلسىن.
2. وسى شەشىم العاش رەت رەسمي جاريالانعان كۇننەن باستاپ ون كۇنتىزبەلىك كۇن وتكەن سوڭ قولدانىسقا ەنگىزىلەدى.

رەسپۋبليكامىزدىڭ ورماندى جەرلەرىنىڭ كولەمى جالپى جەرىنەن 4، 6%- ىن قۇرايدى. سوڭعى جىلدارداعى ورمان ورتتەرى مەن رۇقساتسىز كەسۋ جۇمىستارى ناتيجەسىندە ەلىمىزدىڭ ورمان قورى ازايىپ كەتتى. سول سەبەپتى، ورماننىڭ سۇرەكسىز رەسۋرستارىنىڭ قورلارىن مۇمكىندىگىنشە ءتيىمدى پايدالانۋ وندىرىستىك دامىتۋ جانە ونىڭ رەنتابەلدىك دەڭگەيىن كوتەرۋدى ۇيىمداستىرۋدى تالاپ ەتەدى. ورماننىڭ سۇرەكسىز رەسۋرستارىنىڭ قورلارىن مۇمكىندىگىنشە ءتيىمدى پايدالانۋ وندىرىستىك دامىتۋ جانە ونىڭ رەنتابەلدىك دەڭگەيى. رەسپۋبليكامىزدىڭ ۇكىمەتى سانيتارلىق كەسۋ جۇمىستارىنان باسقا كەسۋ تۇرلەرىنە موراتوريي جاريالاعان بۇگىنگى كۇننىڭ وزەكتى ماسەلەسى. ورماننىڭ بارلىق پايدالىق يگىلىك كەشەندى پايدالانۋدىڭ الەمدىك تاجىريبەسى، سۇرەكسىز ونىمدەر ورماننىڭ نەگىزگى بايلىعىن قۇرايتىندىعىن كورسەتەدى.

جەمىستەر مەن جيدەكتەردى وڭدەۋ

امەريكانىڭ كەيبىر شتاتتارىندا «ورمان» كىرىسىنىڭ 20%- ىن سۇرەكتىڭ ساتۋدان، ال قالعان 80%- ىن دارىلىك وسىمدىكتەر، جەمىس - جيدەكتەر جانە ساڭىراۋقۇلاقتار وندىرىسىنەن تۇسىرەدى. قوستاناي وبلىسىنىڭ ورماندارىندا جابايى وسەتىن جەمىس – جيدەكتەردەن: ءبورىقاراقات، ورمان بۇلدىرگەنى، يتمۇرىن، تاڭكۋراي جيناپ، وڭدەۋ ىستەرىن جولعا قويۋعا بولادى. تازا جانە اققايىڭدى ارالاس قۇرعاق قاراعايلى ورماندارداعى جيدەكتىڭ پروەكسيالىق جامىلعى 20 - 25% بولسا بۇلدىرگەننىڭ ونىمدىلىگى 1 گەكتارعا شاققاندا 70 - 80 كگ جەتەدى. جاپپاي كەسىلگەن الاڭدارداعى ورمان بۇلدىرگەنىنىڭ ونىمدىلىگى ورتاشا ەسەپپەن ەكى ەسە ارتادى. اشىق الاڭقايلاردا بۇلدىرگەننىڭ ءارتۇرلى وسىمدىكتەرمەن قاۋىمداستىعى بايقالادى. بۇلدىرگەن بۇل قاۋىمداستىقتاردا دومينانتتى نەمەسە سۋبدومينانتتى بولىپ كەلەدى. اسىرەسە كوك بۇلدىرگەن جوعارى ونىمدىلىگىمەن ەرەكشەلەنەدى[1]. دارىلىك وسىمدىكتەر مەن جابايى وسەتىن جيدەكتەر قورى تۇرلەر بويىنشا (كگ/گا) سايكەس كەلەدى: تاڭقۋراي (176، 141، 2)، يتمۇرىن (211، 232، 3)؛ (106، 241، 4)، ميا (590، 296، 1) مىڭ جاپىراق (291، 258، 1) دالا شيەسى (210، 378، 4). ورماننىڭ ءارتۇرلى جاعدايلى جەرلەرىندە وسەتىن ءبۇر تۇرگە جاتاتىن وسىمدىكتەردىڭ كورسەتكىشتەرى بەرىلگەن. كوپتەگەن اۆتورلاردىڭ (1) زەرتتەۋلەرى ناتيجەسى بويىنشا جابايى وسەتىن جيدەكتەردىڭ ونىمدىلىگى پروەكسيالىق جامىلعى مولشەرىنە (%) تاۋەلدى كۇرت وزگەرىپ وتىرادى. سونىمەن قاتار، ونىمدىلىك تىكەلەي پروەكسيالىق جامىلعى مولشەرىنە (%) تاۋەلدى ەكەندىگىن ەسكەرگەن ءجون. جوبالاعان جامىلعى مولشەرى ۇلعايعان سايىن ونىمدىلىك زاڭدى تۇردە ارتىپ وتىرادى. كەستە 1 - دارىلىك وسىمدىكتەر مەن جابايى وسەتىن جيدەكتەردىڭ ونىمدىلىگى № وسىمدىكتەردىڭ اتالۋى ورتاشا ونىمدىلىگى ۆارياسيالىق كوەففيسەنتى، سV جامىلعى، % ونىمدىلىك ەسەبى 1 يتمۇرىن 211، 232، 3 22، 01 53، 0 94، 2 2 ميا 590، 296، 1 20، 09 40، 0 286، 0 55 3 تاڭقۋراي 176، 141، 2 51، 6 44، 3 98، 1 4 مىڭجاپىراق 291، 258، 1 38، 2 58، 2 188، 1 5 يتمۇرىن 106، 241، 4 25، 3 56، 0 64، 5 6 دالا شيەسى 210، 378، 4 27، 6 61، 0 124، 4 زەرتتەۋلەر ناتيجەسىندە دارىلىك وسىمدىكتەر مەن جيدەكتەردىڭ شيكىزاتتىق رەسۋرستارىنىڭ ونىمدىلىگى ورمان تيپتەرىنە، تولىمدىلىعىنا، جوعارى يارۋستىڭ بىرىگۋىنە، زەرتتەلەتىن وبەكتىنىڭ پروەكسيالىق جامىلعىسىنا تاۋەلدىلىگى انىقتالعان. پروەكسيالىق جامىلعىنىڭ 11 - دەن 100%- عا دەيىن وزگەرگەندە ونىمدىلىك زاڭدى تۇردە ارتادى. سۇرەكتىڭ تۇرلەرىنىڭ تاكساسيالىق كورسەتكىشتەرىنىڭ ءوسۋ جاعدايىنا بايلانىستى ەكەندىگىن ورمانشىلىق عىلىمىنان بىلەمىز. وسى جاعدايلارعا بايلانىستى ءبىر ءتۇردىڭ تاكساسيالىق كورسەتكىشتەرى باسقا جاعدايلاردا مۇلدە وزگەشە بولادى. سول سياقتى دارىلىك وسىمدىكتەر مەن جابايى جيدەكتەر كورسەتكىشتەرى ءار ايماقتاردا ءارتۇرلى ۆارياسيالىق كورسەتكىش كورسەتەدى. عالىمداردىڭ زەرتتەۋلەرى [1] نەگىزىندە ءارتۇرلى زونالار ءۇشىن ارنايى كەستەلەر قۇرۋ كەرەك دەپ قورىتىندىلاۋعا بولادى. قاندايدا بولسا، بۇل رەتتەگى زەرتتەۋلەردىڭ بولاشاعى زور، سەبەبى رەسۋرستاردى زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ بارىسى ءبىزدىڭ ءبىلىمىمىزدى تولىقتىرادى جانە ءبىرشاما جەڭىلدەتەدى. دارىلىك وسىمدىكتەر مەن جيدەكتەردىڭ كەيبىر تۇرلەرىن دايىنداۋ كەزىندە جۇمىستى ۇزدىكسىز جانە زيان كەلتىرمەي جۇرگىزۋ قاجەت. سول سەبەپتى، وسىمدىكتەردىڭ بيولوگيالىق قورىن انىقتاۋ مەن قاتار ەكسپلۋاتاسيالىق قورىن ەسەپكە الۋ كەرەك. بيولوگيالىق قور دەگەنىمىز - پوپۋلياسيانى كالپىنا كەلتىرۋدى، ەسەپكە الۋدى قاجەت ەتپەيتىن شيكىزات مولشەرى، ال ەكسپلۋاتاسيالىق بۇل سول ۋچاسكەدەگى وسوبتاردىڭ بەلگىلى ءبىر مولشەرىن ساقتاي وتىرىپ دايىندالاتىن شيكىزات مولشەرى. دارىلىك وسىمدىكتەر مەن جيدەكتەردى جيناۋ كەزىندە وسىمدىكتەر قايتا تولىق قالپىنا كەلۋ ءۇشىن ولاردىڭ 30%- ى قالدىرىلۋى كەرەك جانە سول جىلدىڭ ونىمدىلىككە قولايلى، قولايسىزدىعى ەسكەرىلۋى ءتيىس[3]. قوستاناي وبلىسىنىڭ جالپى ورمان فوندىنىڭ 600 گا جەرىندە تاڭقۋراي وسەدى، ول جالپى اۋداننىڭ 3، 2% - ن قۇرايدى. بۇل اۋداندا نەگىزىنەن جاس بالعىن (س – 3) جانە قۇرعاق (س – 2) قاراعايلار، جاس بالعىن (بكد – 1) اققايىڭدار جانە جاس بالعىن كوكتەرەكتەر (وسكل – 1) وسەدى. كەپتىرىلگەن قاراورىكتەن جاسالعان ءنارسۋ
كەپتىرىلگەن قاراورىك بۇزىلماعان، ەتتى، سۇيەكسىز، جاعىمسىز ءيىس پەن ءدامسىز، لاستالماعان بولۋ كەرەك. جەمىستەردى ينسپەكسيالايدى، جۋادى جانە بۋ باربوتەرى بار ۆاننالاردا 50°س تەمپەراتۋرادا 30 مينۋت ۇستايدى. بۇل كەزدە جەمىستەر 15%- عا دەيىن ىسىنەدى. ودان سوڭ جەمىستەر تولىق تازالانۋ ءۇشىن 20 - 30كپا قىسىمدا سىلكىلەمەلى جۋۋ ماشينالارىندا جۋىلادى. تازا جەمىستەردى 0، 25 ل شىنى ىدىستارعا تەز بولشەكتەيدى. ىدىستىڭ تۇبىنە ليموننىڭ 2 - 3 بولىگىن سالادى.
جەمىستەردى ىدىستارعا بولشەكتەگەننەن كەيىن ۇستىنە كونسەنتراسياسى 10 -%- دان تومەن ەمەس ىستىق (t=87±2°C) قانت شاربەتى قۇيىلادى.

تولتىرىلعان ىدىستاردى اۆتوماتتاندىرىلعان بۋ ۆاكۋۋمدى ماشيناسىندا تەز جابادى. زالالسىزداندىرۋ الدىندا ءنارسۋدىڭ تەمپەراتۋراسى 80°س تومەن بولماۋ كەرەك. ءنارسۋدى 100°س تەمپەراتۋرادا 50 - 55 مينۋت زالالسىزداندىرادى.
ەزبەلى جەمىس كرەمدەر مەن دەسەرتەر
كرەم مەن دەسەرتتەردىڭ ەزبەدەن ايىرماشىلىعى قۇرامى مەن كونسيستەنسياسىندا. كرەمدەردى الما نەمەسە الما ەزبەسىنە بۇلدىرگەن، قارا جيدەك، شەتەن ەزبەسىن، قانت جانە ۇنتاق جارماسىن قوسىپ دايىندايدى. دەسەرتتەر الحورىدان، الما، قاراقات، شيە ەزبەلەرىنەن نەمەسە ولاردىڭ قوسپالارىنان دايىندالادى.
كرەم مەن دەسەرتتەردىڭ شيكىزات پەن ماتەريالدارىنا قويىلاتىن تالاپتار باسقا بالالار كونسەرۆىلەرىنىڭ تالاپتارىمەن بىردەي.
كرەم مەن دەسەرتتەر دايىنداۋ ءۇشىن قوسىمشا ب ماركالى موديفيكاسيالانعان فوسفاتتى جۇگەرلى كراحمال پايدالانادى.
جاڭا جەمىس، جيدەكتەر نەمەسە ولاردىڭ ەزبەلەرىن قولدانىلادى. ولاردىڭ دايىندالۋى قانت قوسىلعان ەزبەسىنىڭ تەحنولوگياسىمەن بىردەي.
ۇنتاق جارماسىن مەن كراحمالدى ماگنيتتى ۇستاعىشى بار ەلەگىشتەن وتكىزەدى. سارى سۋدى سۇزگىشتەن وتكىزەدى. ەلەگىش ساڭىلاۋلارىنىڭ ديامەترى 0، 7 - 0، 8مم. سودان كەيىن قوسپانى 74±2°C تەمپەراتۋرادا 15 - 20 س پاستەرلەيدى دا ارالاستىرۋعا جىبەرەدى.
دايىن ەزىلگەن جەمىس پەن جيدەكتەردى رەسەپتۋرا بويىنشا مزس - 320 ۆاكۋۋم قىزدىرعىشىندا باسقا كومپونەنتتەرمەن ارالاستىرادى.
جەمىس - جيدەك دەسەرتتەرىن دايىنداعاندا الدىندا ەزبە مەن قانتتى ارالاستىرىپ 55 - 60°C تەمپەراتۋراعا دەيىن قىزدىرادى. قىزدىرۋ كەزىندە 40±2°C تەمپەراتۋراداعى فوسفاتتى جۇگەرلى كراحمال مەن ءسۇتتى سارى سۋ قوسپاسىن قوسادى. كومپونەنتتەردى ارالاستىرعاننان كەيىن كراحمال دەمدەلۋ ءۇشىن ماسسانى 70°C دەيىن قىزدىرادى دا دەاەراسياعا جىبەرەدى.
جەمىس - جيدەك كرەمدەرىن دايىنداعاندا الدىندا ۇنتاق جارماسىن قانتپەن ارالاستىرادى. سونان سوڭ دەاەراسيا مەن قىزدىرۋ (85°س - كا دەيىن) پروسەستەرى باسقا جەمىس ەزبە كونسەرۆىلەرىمەن بىردەي وتكىزىلەدى. قىزدىرىلعان ىستىق ماسسانى سيىمدىلىعى 0، 25ل شىنى ىدىستارعا بولشەكتەپ جابادى دا اۆتوكلاۆتاردا زالالسىزداندىرادى. زالالسىزداندىرۋ 110°س تەمپەراتۋرادا 20 مين، 100°س تەمپەراتۋرادا 45 مين وتەدى. دەسەرت پەن كرەمدەردىڭ اكتيۆتى قىشقىلدىلىعى رن=3، 8 جوعارى بولماۋ كەرەك.
سىرتقى ءتۇرى بويىنشا كرەمدەر ءبۇل ەزبە ماسساسىنىڭ قۇرامىندا بىرتەكتى ورنالاسقان مايدا جارماسىنىڭ داندەرى. دەسەرتتەردىڭ كونسيستەنسياسى سىلىكپەلى بولادى، بىرتەكتى بەتتە باياۋ اعىلادى.
كرەمدەردە قۇرعاق زاتتاردىڭ مولشەرى 17%، دەسەرتتەردە - 19%- دان (الما - قاراقات دەسەرتى) 24%- عا دەيىن (قاراقات دەسەرتى)، قىشقىلدىق (الاما قىشقىلى بويىنشا) كرەمدەردە - 0، 5 - 16، 2%، دەسەرتتەردە - 0، 3 - 1، 4%.
تروپيكالىق جەمىستەردىڭ جارتىلاي دۇمبىلدەرى (بانان، گۋاۆا، مانگو، پاپاييادان جاسالىنادى)
ينديادان ەزىلگەن ەزبە مەن كونسەنتراتتارى نەمەسە اسەپتيكالىق كونسەرۆىلەۋدەن نەمەسە زالالسىزداندىرۋدان وتكەن پۋلپا تۇرىندە كەلەدى.
اسەپتيكالىق كونسەرۆىلەۋدەن وتكەن جارتىلاي دۇمبىلدەر سيىمدىلىعى 20 كگ - عا دەيىن جاشىكتەگى قاپتارىندا نەمەسە مەتال بوشكەلەردەگى قاپتارىندا اكەلىنەدى.

شىمكەنت اگرارلىق كوللەدجىنىڭ كتك9 - 141 توبى احمەدوۆا كامولا
جەتەكشىسى: رامانكۋلوۆا كەنجەش ەگيزەككىزى