سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 5 كۇن بۇرىن)
جالاڭ جانە جايىلما سويلەمدەر
اقتوبە وبلىسى، مۇعالجار اۋدانى،
ەڭبەك اۋىلى، ەڭبەك نەگىزگى مەكتەبىنىڭ
قازاق ءتىلى جانە ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
جايلحانوۆا اكنۋر جانتۋرەنوۆنا

قازاق ءتىلى 8 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «جالاڭ جانە جايىلما سويلەمدەر»
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا جالاڭ جانە جايىلما سويلەمدەر تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. جالاڭ سويلەمدى جايىلما سويلەمنەن اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ؛
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ وي – ءورىسىن، شىعارماشىلىق ويلاۋ قابىلەتىن، ءتىلىن، سوزدىك قورىن دامىتۋ؛
تاربيەلىگى: ىزدەنىمپاز، ءوز ويىن ەركىن جەتكىزە الاتىن شىعارماشىل تۇلعا تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سەمانتيكالىق كارتا، ءۇنتاسپا
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ادەبيەتى
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
1) وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ
2) وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ
3) وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ

ءىى. پسيحولوگيالىق دايىندىق
شاتتىق شەڭبەرىندە تۇرىپ بىرگە ايتادى.
وڭ قولىمدا بەس ساۋساق،
سول قولىمدا بەس ساۋساق.
بەستى بەسكە قوسايىق،
قاتتى – قاتتى سوعايىق.

وقۋشىلاردى تۇستەردى تاڭداۋ ارقىلى ەكى توپقا ورنالاستىرۋ.
ءى توپ: «تۇرلاۋلى مۇشەلەر»
ءىى توپ: «تۇرلاۋسىز مۇشەلەر»

ءىىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
«ءوز ورنىنا قوي» ويىنى
ويىننىڭ شارتى: ەكى وقۋشى تاقتاعا شىعادى. تاقتاعا كەستە ىلىنەدى. ورنىندا وتىرعان وقۋشىلار ءبىر – ءبىر سويلەمنەن ايتادى. تاقتاعا شىققان ەكى وقۋشىنىڭ بىرەۋى جاقتى، ەكىنشىسى جاقسىز سويلەمدەردى كەستەگە ورنالاستىرادى. ءبىر وقۋشى جاقتى، ەكىنشى وقۋشى جاقسىز سويلەمدەردى كەستەگە ورنالاستىرادى.
•جاقتى سويلەم

سىردىڭ سۋى ىشقىنىپ اعادى
(ول) جينالىستان شىعىپ ۇيىنە جۇگىرە باسىپ كەلەدى
ساباق اياقتالدى
كۇن سۋىتتى
•جاقسىز سويلەم

بىزگە كوبىرەك وقۋ كەرەك
مەنىڭ ايتقانىم كەلدى
ءبىر جەردە كورگەنىم بار
ەندى سىزگە ايتۋعا تۋرا كەلدى

ەكى وقۋشىعا كەسپە قاعازدارى تاراتىلادى.
№1
سايكەستەندىرۋ
تۇرلاۋسىز مۇشەلەر --------- باستاۋىش، بايانداۋىش
تۇرلاۋلى مۇشەلەر ------------- جاقتى
باستاۋىشى بار سويلەم ------------ جاقسىز
باستاۋىشى جوق سويلەم -------------- انىقتاۋىش، تولىقتاۋىش، پىسىقتاۋىش

№2
1) سويلەم مۇشەلەرى تۋرالى نە بىلەسىڭ؟ (سويلەم قۇراۋعا قاتىسقان تولىق ماعىنالى، بەلگىلى ءبىر سۇراققا جاۋاپ بەرەتىن جانە سويلەمدەگى باسقا سوزدەرمەن بايلانىسىپ تۇراتىن سوزدەر. سويلەم مۇشەلەرى ەكى توپقا بولىنەدى: تۇرلاۋلى جانە تۇرالاۋسىز مۇشەلەر)
2) تۇرلاۋلى مۇشە دەگەنىمىز نە؟ (سويلەم قاراۋعا نەگىز بولادى.)
№3
1) تۇرلاۋسىز مۇشەلەرگە قانداي سويلەم مۇشەلەرى جاتادى؟ (انىقتاۋىش، تولىقتاۋىش، پىسىقتاۋىش)
2) جاقتى جانە جاقسىز سويلەم دەگەنىمىز نە؟ (باستاۋىشى بار، جاسىرىن تۇرعاندا دا بايانداۋىشى ارقىلى تابۋعا بولاتىن سويلەم؛ بايانداۋىشتىڭ ءبىر ءوزى سويلەمگە نەگىز بولاتىن جاي سويلەمنىڭ ءتۇرى)

ءىىى. جاڭا ساباق
ءمۇعالىم وقۋشىلارعا ابايدىڭ ون جەتىنشى قارا ءسوزىن ءۇنتاسپادان تىڭداتادى. سۇراقتار قويادى.
سۇراقتار
1) ابايدىڭ نەشىنشى قارا ءسوزى؟ (17)
2) قارا سوزدە نە تۋرالى ايتىلعان؟ (قايرات، اقىل، جۇرەك، عىلىم)
3) ءمۇعالىم قارا ءسوزدىڭ ءبىرىنشى جانە ەكىنشى سويلەمىن سويلەم مۇشەلەرىنە تالداپ، وقۋشىلارعا «جالاڭ» جانە «جايىلما سويلەم» تاقىرىبىن تۇسىندىرەدى.
تاقتاعا سىزبا ىلىنەدى.
سويلەمنىڭ قۇرامىنا قاراي تۇرلەرى
• جاقتى
باستاۋىش بار سويلەم.
باستاۋىشى كەيدە ايتىلمايدى. مىسالى: ەكى جەردەگى ەكى – ءتورت. ونىڭ ايتايىن دەگەنى – وسى.
ءبىراق ونى بايانداۋىشقا سۇراق قويۋ ارقىلى تابۋعا بولادى. مىسالى: ەرتەڭ مۇندا كەل. (سەن ەرتەڭ مۇندا كەل)
• جاقسىز

باستاۋىشى مۇلدەم جوق سويلەم. مىسالى: مەنىڭ وقىعىم كەلەدى. ونى ايتۋدىڭ نە قاجەتى بار. وعان حابار بەرۋ كەرەك. باسىمنىڭ اۋىرىپ تۇرعانى. ونىڭ ايتقاندارىن ءتۇسىنىپ بولمايدى. اعاشتى بىلاي جارار بولار. ەندى بىزگە وقىماسقا بولمايدى.

•جالاڭ
تەك تۇرلاۋلى مۇشەدەن تۇراتىن سويلەم.
ول كەلدى. جاڭبىر جاۋىپ تۇر. بالا-شاعاسى كەلىپ كەتتى. توي – دۋمان بولىپ تۇرادى.
•جايىلما
تۇرلاۋسىز مۇشە قاتىسقان سويلەم. ول ەرتە كەلدى. جاڭبىر قاتتى جاۋىپ تۇر. ونىڭ بالا-شاعاسى قالاعا كەلىپ كەتتى. توي – دۋماندى قىزىقتى وتكىزەدى. مەنىڭ قالامىمدى الىپ قويىپتى.

•تولىمدى
ويعا قاجەتتى مۇشەلەردىڭ ءبارى قاتىسقان سويلەم.
قىستا بۇل جەردىڭ اۋا رايى وتە سۋىق بولادى. بيىلعى بىتىرۋشىلەر تۇلەكتەر وزدەرىنىڭ ارتتارىنا ۇمىتىلماستاي ءىز قالدىردى.
•تولىمسىز
ايتىلۋعا ءتيىستى تۇرلاۋلى، يا تۇرلاۋسىز مۇشەلەردىڭ ءبىرى ءتۇسىپ قالعان سويلەم.
- بالام قايدان كەلدىڭ؟
- استانادان.
تولىمدى ءتۇرى:
- بالام (سەن) قايدان كەلدىڭ؟
- (مەن) استانادان (كەلدىم).
• اتاۋلى
ءىس – وقيعانىڭ، قۇبىلىستىڭ اتاۋىن عانا كورسەتەتىن سويلەم.
جاز. قايناعان كۇن. ەگىس دالاسى. قارا بۇرا جەر، كوك تورعىن اسپان.

تاقتامەن جۇمىس
79 – جاتتىعۋ
• جالاڭ سويلەمدەردى جايىلما سويلەمگە اينالدىرىڭدار.
نۇرماعانبەت ءتىلىن الدى. ول كيىنە باستادى. نۇرماعانبەت كوزگە ءتۇستى. ويىن – توي بولمايدى. ءسانى بولمايدى. اندرەي شاقىرىلادى. نۇرماعانبەت تە قۇمار. ساۋساقتارى جەتپەيدى. ساۋساقتارى ىرقىنا كونبەيدى. ول ءبىلدى.
س. مۇقانوۆ

نۇرماعانبەت اناسىنىڭ ءتىلىن الدى. ول ساعات 7 دە كيىنە باستادى. نۇرماعانبەت بۇگىن كوزگە ءتۇستى. ويىن – توي دەمالىس كۇنى بولمايدى. ءسانى بولمايدى. اندرەي شاقىرىلادى. نۇرماعانبەت تە قۇمار. ساۋساقتارى جەتپەيدى. ساۋساقتارى ىرقىنا كونبەيدى. ول ءبىلدى.

ءوز بەتىمەن جۇمىس
77 - جاتتىعۋ
• وقىپ شىعىپ، سىزىقشانىڭ قويىلۋ سەبەبىن انىقتاڭدار. جاي سويلەمدەردىڭ قايسىسى جالاڭ، قايسىسى جايىلما ەكەنىن كورسەتىڭدەر دە، سەبەبىن تۇسىندىرىڭدەر.
«ەر ەدىگە»، «بي ەدىگە» --------- دالا كۇدىر،
كور بوپ تۋدى، نا شارا؟! -------- بارلىق نارسە كەدىر – بۇدىر.
ەدىگە ءوستى، ەرجەتتى، ------------------ جۇمساق – قاتتى.
ەدىگەگە اق تا – قارا. ------------------- اششى – ءتاتتى.
قارا دا - قارا. ------------------ ىستىق – سۋىق كورىنەدى.
كۇن دە – ءتۇن. ------------------------- جان – جانۋار، جەر - دۇنيە
ەدىگەگە سۇلۋ – سۇمپاي. --------------- سىلدىر – سىلدىر،
بۇلبۇل – اۋەز، گۇل – ءيىس. ----------------- كۇرىل، ءدۇرىل،
جەل – ءبىر زۋىل، ------------------------------- قيقۋ، شيقۋ.
قۇس – ءبىر سۋىل. ------------------------------------ ۋ دا شۋ.
(ج. ايماۋىتوۆ)

سەرگىتۋ ءساتى.
سەمانتيكالىق كارتا.
1 - توپقا تاپسىرما:
سويلەمدەردى وقىپ جالاڭ نە جايىلما ەكەنىن اجىراتىپ، + تاڭباسىن قويادى.
سويلەمدەر جالاڭ سويلەم جايىلما سويلەم

2 - توپقا تاپسىرما:
ۆەنن دياگرامماسىنا ءتۇسىرۋ، ياعني جالاڭ جانە جايىلما سويلەمدەردى سالىستىرۋ.
• جالاڭ سويلەم – باستاۋىش پەن بايانداۋىشتان تۇرادى.
• ۇقساستىعى – ەكەۋى دە سويلەم، ەكەۋىنىڭ دە تۇرلاۋلى مۇشەلەرى بار.
• جايىلما سويلەم – تۇرلاۋلى مۇشەلەرىمەن بىرگە تۇرلاۋسىز مۇشەلەرى بار.

IV. ساباقتى بەكىتۋ
ءسوزجۇمباق

IV. ۇيگە تاپسىرما
IV. باعالاۋ
رەفلەكسيا.
- ساباق ۇنادى ما؟
- بۇگىنگى ساباقتا نەنى ءبىلدىڭ؟
وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمى «باعدارشام» ءادىسى ارقىلى باعالانادى. توپ باسشىسى ستيكەرلەرگە ءار وقۋشىنىڭ اتىن جازىپ، باعدارشامنىڭ ءۇش كوزىنە ورنالاستىرادى.
قىزىل ءتۇس - «5»، سارى ءتۇس - «4»، جاسىل ءتۇس – «3»
8. ۇيگە تاپسىرما: 100 - جاتتىعۋ (ەرەجەنى جاتتاۋ)

نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما