جالعىز قالدى
ادەبي دۇنيە، ادەبي كىتاپ زامانا ىزعارىمەن بەتپە-بەت كەلىپ، جالعىز قالدى. كىتاپ يدەولوگياسى نولگە اينالدى. ەسەسىنە ءتىس جۋاتىن پاستا، سابىن، ءيىسسۋ، كىر جۋاتىن ۇنتاق ءتىپتى ەدەن جۋىپ، قوقىس جينايتىن شەت ەلدىك دۇنيەنى ءار تەلەارنادان 10-15 مينۋت سايىن جارنامالايدى. سانانى وياتىپ، وي سالاتىن جاپ-جاقسى حاباردى كورىپ، تۇششىنىپ وتىرعاندا جالت ەتىپ گيگيەنالىق زاتتار، دارى-دارمەكتەر ەكرانعا شىعا كەلەدى. قازاقشا ءماتىنى ورىس ءتىلىنىڭ ەكپىنىمەن زۋىلداپ ايتىلادى. قاي كانالدا دا وسى. كىتاپ شە؟ كوركەم ادەبي، تاريحي كىتاپتار قايدا؟ وقىرمان قايدا؟ وقىرمان قايرىلماي بارادى.
وتكەن قىستا انەس ساراي، قويشىعارا سالعارا، نەسىپبەك ايت ۇلى، تولەن ابدىك وبلىس ورتالىعىنا كەلدى. سۇحباتتاسىپ وتىرىپ: «بۇرىن جازۋشىلار اۋىل-ەلدى، وقۋ ورىندارىن ارالاپ، كەزدەسۋ وتكىزەتىن. كىتاپتارىن ەل-جۇرت (كەڭەستىك كەزەڭ يدەولوگياسى، ورىس ءتىلى سالتانات قۇرىپ تۇرعاننىڭ وزىندە) پىشاق ۇستىنەن تالاپ اكەتەتىن، سونداي كەزدەسۋلەر نەگە ۇيىمداستىرىلمايدى؟ ءتىرى جازۋشىلاردى كورۋدەن قالدىق قوي» دەدىك. «بۇرىن جوسپارلى تۇردە جازۋشىلار وداعى بار، باسقاسى بار ءىسساپارلارعا ارنايى جىبەرەتىن، جولاقى، جامباساقى بەرىلەتىن. ەندى وسىنى اۋىل-ەلدىڭ باسشىسى نە كىتاپقۇمار بايشىكەش ءوز موينىنا الىپ، شاقىرسا عانا باراتىن بولدىق. بىر-ەكى مىڭ دانامەن شىعارعان كىتابىمىز ەلگە جەتپەيدى. بۇگىنگى ۇرپاق ءبىزدى تاني قويمايدى» دەدى. «ناسيحات جوق» دەدى. «ادەبي كىتاپتار جالعىز قالدى» دەدى.
ءبىر ءىسساپاردا اۋىل كىتاپحاناسىنا باردىق. كىتاپ قالاۋلى تۇر. «3-4 جىل بولدى، «اتامۇرا» باسپاسىنان مىنە، مىناداي-مىناداي كىتاپتار ءتۇستى. انا تىلىمىزدەگى كىتاپتار كوبەيدى» دەپ ماقتاندى كىتاپحاناشى. مۇحتار اۋەزوۆ، ءابىش كەكىلبايەۆتان باستاپ بەلگىلى قالامگەرلەردىڭ كىتاپتارى، ەرتەگىلەر، ماقال-ماتەل ... ءبىراق ەشكىم الىپ وقىمايتىنى كوزگە كورىنىپ تۇر، سۋ جاڭا. جاڭا عانا اكەلگەندەي. پاراقتارى جابىسىپ جاتىر... ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ ءبىر عاسىر بۇرىن بىلاي دەپتى: «...ادەبيەتى جوق حالىقتىڭ دۇنيەدە ءومىر ءسۇرۋى، ۇلتتىعىن ساقتاپ ىلگەرى باسۋى قيىن. ادەبيەتى، تاريحى جوق حالىقتار باسقالارعا ءسىڭىسىپ، جۇتىلىپ جوق بولادى. قاي جۇرتتىڭ بولسا دا جانى – ادەبيەت، جانسىز ءتان جاساماق ەمەس». ءبىراق بىزدە ادەبيەت، تاريح جوق ەمەس، بار عوي. ءبىراق پايدالانىلماي، ىسكە اسپاي تۇر.
ينتەرنەت كەلدى. باسقاسى كەلدى، جارناما ىلەسە كەلدى. جاڭالىق، زاماناۋي تەحنولوگيا جاقسى-اق، اقپاراتتى جىلدام ەستيسىڭ، باسقا دا ۇتىمدى جاعى كوپ، زيانى دا از ەمەس. وسى «بايلىق» كوركەم دۇنيەنى، قۇندىلىقتى ىعىستىرىپ بارادى. بۇل – بىزدە. ءبىر كۇندە 3 رەت گازەت شىعاراتىن رەداكسيالار، اقپاراتتىق دۇنيەسى العا وزىپ كەتكەن شەتەلدىكتەر گازەت-جۋرنال، ادەبي كىتاپ وقيتىن وقىرمانعا دىلگىر ەمەس.
گازەت-جۋرنالىڭ دا، جاڭا شىققان كىتابىڭ دا بىردەن تارايدى، بىردەن وقىلادى، وزگە تىلدەرگە بىردەن اۋدارىلادى. ولار وزدەرىنىڭ ادەبي دۇنيەسىن جانتالاسا باسقا تىلدەرگە اۋدارتىپ، وزدەرىن تانىتىپ جاتىر... كوبىك سەريالدارىن كۇندە شىعارىپ جاتقان ەلدەردىڭ تەاترىندا ءار قويىلىم انشلاگ دەپ ەستيمىز. سوندا ولاردىڭ شىعارماشىل ادامدارى كەز كەلگەن دۇنيەدەن شەديەۆر جاسايتىن كەرەمەتتەر مە الدە حالقى ادەبيەت پەن ونەرگە سۋساپ تۇرا ما؟
كىتاپ وقىمايتىنداردىڭ ءومىرى باستالدى. كىتاپ وقىمايتىن ۇرپاق ءوسىپ كەلەدى. جوعارىدا ءسوز بولعان قالامگەرلەردىڭ ءبىرى: «مەنىڭ نەمەرەلەرىم بۇرىنعى قالامگەرلەردى وقىمايدى، ولاردىڭ ۋاقىتى ءوتىپ كەتكەن، قىزىقسىز» دەدى. بۇل – ۋاقىتتىڭ باعاسى! ەندەشە، بۇگىنگى كۇننىڭ شىندىعىن سورعالاتىپ تۇرىپ جازاتىن قالامگەر قايدا، ونى تالاسا وقيتىن وقىرمان قايدا؟ جىلدا «ءبىر ەل – ءبىر كىتاپ» اكسياسى وتەدى، جىلدا بەلگىلى جازۋشىلاردىڭ تۇششىمدى دۇنيەلەرى ناسيحاتتالادى. بۇل – تەڭىزدەگى تامشىداي-اق.
انا جىلى فاريزا وڭعارسىنوۆا: «ءسوزىمدى تىڭدا، بيلىكتىم!» اتتى ولەڭ جيناعىنا «اينام، امان، بيىك ءجۇر!» دەپ قولتاڭبا جازىپ بەردى. ءبىرىنشى بەتىنە فوتوسۋرەتى، ءبىر توپ ولەڭدەرى شىققان «قازاق ادەبيەتى» گازەتىن الا باردىم تۇمانباي اقىنعا. گازەتتىڭ سول بەتىنە: «ولەڭدەرىمدى كوپ وقيدى ەكەنسىڭ. تۋعان قارىنداسىمداي جاقسى كورەم سەنى» دەپ قولتاڭباسىن جازىپ بەردى اقىن. بۇل سوزدەر قانات ءبىتىردى. ءقازىر بالا-شاعانىڭ، ءتىپتى بەسىكتەگى ءسابيدىڭ تويىنا بارسام، كىتاپ سىيلايمىن. «كوپ وقى، بيىكتە بول» دەپ جازام.
ەگەر، دەيدى ءبىر ويىم، ەگەر ءار تەلەارنادان قازاق ادەبي كىتاپتارىن (بۇرىنعىسىن، بۇگىنگىسىن) سۋسابىن، ۇنتاقتىڭ ورنىنا كۇن سايىن، ءار 10-15 مينۋت سايىن جارنامالاپ، قايتالاي بەرسە نە بولار ەكەن... رۋحاني بۇلقىنىس كەرەك!
You Might Also Like
-
ۇلىس كۇنى قارساڭىندا ەلدىڭ سالتى مەن داستۇرىنە ءتان يگى ىستەردى جۇزەگە اسىرۋ و باستاعى ادەتىمىز ەدى. وقىپ، بىلۋىمىزشە بۇل كەزەڭ، ياعني، كۇن مەن ءتۇن تەڭەلىپ، تىرشىلىك اتاۋلى تۇرلەنە باستاعان قاسيەتتى ...
-
قۇرعاق كوز سيندرومى دەگەنىمىز، ادەتتە، ەتيولوگياسى ءار ءتۇرلى اۋرۋلاردىڭ بەلگىلەرىن كورسەتەتىن تەرمين. بۇل سىرقاتتاردىڭ سەبەپتەرى سان-الۋان.
