InfoHub Logo

كالدىبايەۆ سەيتجان بالتابايەۆيچ

س.سەيفۋللين اتىنداعى ءجوببم-نىڭ تاريح ءپانى ءمۇعالىمى    

تۇركىستان وبلىسى،  قازىعۇرت اۋدانى،

قىزىلقيا ەلدى مەكەنى

مەكتەپتىڭ جانى  -  ءمۇعالىم. ءمۇعالىم قانداي بولسا، مەكتەبى hءام سونداي بولماقشى، ياعني ءمۇعالىم ءبىلىمدى بولسا، بىلگەن ءبىلىمىن باسقاعا ۇيرەتە بىلەتىن بولسا، ول مەكتەپتەن بالالار كوبىرەك ءبىلىم ءبىلىپ شىقپاقشى. سوندىقتان ەڭ اۋەلى مەكتەپكە كەرەگى  -  ءبىلىمدى، پەداگوگيكا، مەتوديكادان حاباردار، وقىتا بىلەتىن ءمۇعالىم.

ا.بايتۇرسىنوۆ

ەلىمىزدىڭ كەلەشەگىن ايقىندايتىن نارسە  -  ءبىلىم. قازىرگى زامان اعىمىنا بايلانىستى وقۋشىلاردىڭ بىلىمگە قىزىعۋىن ارتتىرۋ ءۇشىن مۇعالىمدەرگە جاڭا تالاپتار قويىلۋدا. سول سەبەپتى وقىتۋدىڭ ءار ءتۇرلى تەحنولوگيالارى جاسالىپ، مەكتەپ تاجىريبەسىنە ەنگىزىلۋدە. جان-جاقتى ىزدەنىستىڭ ناتيجەسىندە ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا جاڭا پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالاردىڭ سانى دا، ساپاسى دا ءوسىپ كەلەدى. تەحنولوگيا – بەلگىلى ءبىر ىستەگى ادامنىڭ ءادىسى، شەبەرلىگى. وسى شەبەرلىك ارقىلى ءمۇعالىمنىڭ ءوز ساباعىن وقۋشىعا جوعارى ساتىدا جەتكىزۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. ءمۇعالىم ۇنەمى شىعارماشىلىقپەن، ىزدەنىسپەن جۇمىس ىستەپ وتىرسا جاڭاشىلدىققا جاقىن بولعانى. وزگەلەردىڭ ۇلەسىن ءوز ىسىندە پايدالانا بىلسە، وعان وزىندىك قولتاڭباسىن قوسىپ وتىرسا، وقۋشى تاربيەلەۋ مەن ءبىلىم بەرۋدەگى جەتىستىگى سول بولماق. سوندىقتان ءبىز مۇعالىمدەر بىلىمدەرىمىزدى ءارى قاراي  تەرەڭدەتە ءتۇسۋىمىز كەرەك. تەك تەرەڭدەتە عانا قويماي جاڭا تاسىلدەردى، جاڭا ويلاردى، يدەيالاردى قوسا الۋىمىز قاجەت.

قازىرگى ءبىلىم جۇيەسىنىڭ ەرەكشەلىگى – تەك بىلىممەن قارۋلانىپ قانا قويماي، وزدىگىنەن ءبىلىم الۋدى دامىتا وتىرىپ، ۇزدىكسىز ءوز بەتىنشە ورلەۋىنە قاجەتتىلىك تۋدىرۋ. ەلىمىزدە ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا جۇيەسى جاسالىپ، ونىڭ مازمۇنىنىڭ تۇبەگەيلى وزگەرۋى، ونىڭ دۇنيەجۇزىلىك ءبىلىم كەڭىستىگىنە ەنۋى بۇكىل وقۋ ادىستەمەلىك جۇيەگە، مۇعالىمدەر الدىنا جاڭا تالاپتار مەن مىندەتتەر قويىپ وتىر. بۇدان شىعاتىنى، ءححى عاسىردىڭ العاشقى جىلدارىنىڭ ءبىرى – «ءبىلىم – بۇكىل ومىرىڭە» قاعيداسىنان «ءبىلىم – بۇكىل ءومىر بويىنا» قاعيداسىنا وتە الاتىن ءبىلىم جۇيەسىنىڭ ۇيىمدىق قۇرىلىمدارىن ىزدەۋ بولىپ تابىلادى. قازىرگى ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ شارتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ وقۋشىنىڭ وزىنە كەرەكتى مالىمەتتى ءوزى ىزدەپ تابۋىنا ۇيرەتىپ، ولاردىڭ ءوز وقۋ باعىتتارىن ءوزىنىڭ تاڭداي ءبىلۋى دەپ ەسەپتەلەدى.

ءبىلىم سالاسىنا ەنىپ وتىرعان جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ ەرەكشەلىگى – ءوسىپ كەلە جاتقان جەكە تۇلعانى جان-جاقتى دامىتۋ. يننوۆاسيالىق ءبىلىمدى دامىتۋ، جاڭا يدەيالار مەن جاڭالىقتاردى ومىرگە اكەلۋ. بۇرىنعى وقۋشى تەك قانا تىڭداۋشى، ورىنداۋشى بولىپ كەلسە، ال كازىرگى زاماننىڭ وقۋشىسى وزدىگىنەن ءبىلىم ىزدەيتىن جەكە تۇلعا ەكەندىگىنە ۇلكەن ءمان بەرەمىز. ويتكەنى، وقىتۋدىڭ ءار ءتۇرلى تەحنولوگيالارى زەرتتەلىنىپ، جاڭاشىل پەداگوگتاردىڭ ءىس – تاجىريبەسى زەرتتەلىپ مەكتەپ ومىرىنە ەنۋدە. ورتا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە الەمدىك جوعارى دەڭگەيگە قول جەتكىزگەن اناعۇرلىم تانىمال ءبىلىم بەرۋ ادىستەمەلەرى اراسىندا وزدىگىنەن ءبىلىم الۋعا نەگىزدەلگەن ءتاسىل كەڭ تاراعان. بۇل تەوريا وقۋشىلاردىڭ ويلاۋىن دامىتۋ، ولاردىڭ بۇرىنعى العان بىلىمدەرى مەن جاڭا نەمەسە سىنىپتاعى ءتۇرلى دەرەك كوزدەرىنەن، مۇعالىمنەن، وقۋلىقتان جانە دوستارىنان العان بىلىمدەرىمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋى جاعدايىندا جۇزەگە اسادى دەگەن تۇجىرىمعا نەگىزدەلەدى. وسىعان وراي وقۋ-تاربيە پروسەسىن ۇيىمداستىرۋدا وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىن  جەتىك مەڭگەرىپ قانا جەتۋگە بولادى.

وقىتۋ بارىسىندا جاڭا تەحنولوگيالىق ادىستەردى پايدالانۋ شاكىرتتەردىڭ ويلانا ءبىلۋ قابىلەتتەرىن دامىتادى، ولاردىڭ ءبىلىم ساپاسىن جاقسارتادى، وي ءورىسىن كەڭەيتەدى، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن وسىرەدى. وقىتۋ مەن دامىتۋ ادىستەرىنىڭ ەكەۋى دە جەكە تۇلعانىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلكەن ىقپال ەتەتىن ماڭىزدى ايعاقتار بولىپ سانالادى.

قازىرگى ۋاقىتتا ءبىلىم الۋدىڭ ىلگەرى دامۋ مۇمكىندىگى زور تاسىلدەرىنىڭ ءبىرى – زاماناۋي تەلەكوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالاردى، اتاپ ايتقاندا ينتەرنەت جەلىسىن قامتاماسىز ەتەتىن مۇمكىندىكتەردى قولدانا وتىرىپ، قاشىقتان وقىتۋ. قاشىقتان وقىتۋدىڭ تيىمدىلىگى وعان ەنگىزىلگەن پەداگوگيكالىق ماعىنامەن انىقتالادى، ونىڭ تۇسىندىرۋلەرىنىڭ ىشىندە ەكى ءتۇرلى كوزقاراستى ءبولىپ كورسەتۋ كەرەك. ءبىرىنشىسى، بۇگىنگى كۇنى كەڭىنەن تارالعان قاشىقتىقتان وقىتۋ ارقىلى ءمۇعالىم مەن وقۋشى اراسىندا اقپارات الماسۋدى بىلدىرەدى.

ەكىنشى تاسىلدە قاشىقتان وقىتۋدىڭ باسىم باعىتى – قازىرگى زامانعى تەلەكوممۋنيكاسيا قۇرالدارىنىڭ كومەگىمەن قۇرىلعان وقۋشىنىڭ جەكە تانىمدىلىعىنىڭ قىزمەتى. بۇل ءتاسىل ءبىلىم بەرۋ سۋبەكتىلەرىنىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلىنىڭ ينتەراكتيۆتىلىگىن جانە وقۋ پروسەسىنىڭ ونىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتەتىن اقپاراتتىق جانە پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالاردى بىرىكتىرۋدى كوزدەيدى. بۇل جاعدايدا اقپارات الماسۋ جانە جىبەرۋ وقۋشىلاردىڭ ناتيجەلى ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىن ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن كومەكشى ورتانىڭ ءرولىن اتقارادى. وقىتۋ ناقتى ۋاقىتتا سينحروندى تۇردە جۇرەدى (چات، بەينە بايلانىس، قاشىقتاعى وقۋشىلار مەن مۇعالىمدەرگە ورتاق “ۆيرتۋالدى تاقتالار” جانە تاعى باسقالار)، سونىمەن قاتار اسينحروندى (ەلەكتروندىق پوشتا نەگىزىندەگى تەلەكونفەرەنسيالار).

تاريح – مەكتەپتەگى وقۋ ءپانى رەتىندە جالپى نەگىزگى ءبىلىم بەرەتىن بارلىق گۋمانيتارلىق جانە قوعامتانۋشىلىق كۋرستاردىڭ نەگىزىن قۇرايدى. تاريح ۇلتتىق وزىندىك سانا-سەزىمدى جانە ادامگەرشىلىك ەتيكالىق نورمالاردى قالىپتاستىرا وتىرىپ، وقىتۋدىڭ دۇنيەتانىمدىق نەگىزىن قالىپتاستىرادى. تاريحقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن ساپالى ءبىلىم بەرۋدىڭ ءتيىمدى جولدارىن تاڭداۋ، تاريحي جانە مادەني مۇرالارمەن تانىستىرۋ، قوسىمشا ەلەمەنتتەردى پايدالانۋ مەن تاريحي دەرەكتەردى وقىپ، ءبىلىم الىپ، شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋىنا جاعداي جاساۋ سياقتى جاڭا پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالار مەن يننوۆاسيالىق باعىتتاردى، ادىستەر مەن تاسىلدەردى ەنگىزۋ. 

ءمۇعالىمنىڭ ءاربىر ساباققا دايىندىعى كۇردەلى دە جاۋاپتى ءىس. ساباققا مۇقيات دايىندالۋ، ونىڭ مازمۇنى مەن ۇيىمداستىرۋ ادىستەمەسىن ويلاستىرۋ جۇمىسىن ءاربىر ءمۇعالىم ءوزىمنىڭ ەڭ باستى مىندەتىم دەپ سەزىنۋى ءتيىس. ءمۇعالىم ءوزى وقىتاتىن ءپاندى قانشا جاقسى بىلگەنىمەن، ەگەر ول ساباقتار جۇيەسى جونىندە تىڭعىلىقتى جۇمىس ىستەمەسە جانە ءار ساباققا (اسىرەسە اشىق ساباققا) جەكە دايارلانىپ وتىرماسا، ساباق وقىتۋىندا ءىرى كەمشىلىكتەرى بولماق. بۇل – پەداگوگتىك ەڭبەك ءوتىلى بار مۇعالىمدەرگە دە قاتىستى. ءاربىر ءمۇعالىمنىڭ ساباققا دايىندالۋى جونىندەگى تالاپ، پەداگوگيكالىق پروسەستىڭ كۇردەلىلىگىنەن تۋادى.

وزىق تاجىريبەلى مۇعالىمدەر ساباققا بەلگىلى ءبىر تياناقتى جۇيەمەن دايارلانادى. ول ءمۇعالىمنىڭ تاقىرىپ جونىندە الدىن-الا قانداي جۇمىس جۇرگىزەتىندىگىمەن انىقتالادى. سوندىقتان ءتيىمدى جاسالعان جوسپار – ءتيىمدى وتكەن ساباق بولىپ تابىلادى. كەز كەلگەن ساباقتى جوسپارلاپ، ماقسات پەن كۇتىلەتىن ناتيجە اراسىندا الشاقتىق بولماي، ەكەۋى ءبىر باعىتتا بولسا، وندا ساباق وقۋشىلارعا تۇسىنىكتى جانە قىزىقتى بولادى.

مەن ءوز تاجىريبەمدە مىنا تالاپتاردى بارىنشا ورىنداۋعا تىرىسامىن:

1.ساباقتىڭ ماقساتى ايقىن، مازمۇنى جوعارى جانە ونىڭ قۇرىلىمى الدىن-الا بەلگىلى بولۋى ءتيىس؛

2. ساباق وقىتۋ پرينسيپتەرىنىڭ ەرەجەلەرى مەن تالاپتارىنا سايكەس بولۋى قاجەت؛

3. ساباقتىڭ عىلىمي مازمۇنى وقۋشىلاردىڭ جاس جانە دارا ەرەكشەلىكتەرىنە ساي تۇسىنىكتى بولۋى كەرەك. سونداي-اق ساباقتا وقۋشىلاردىڭ بويىندا بىلىكتەر مەن داعدىلاردى قالىپتاستىرۋ مىندەتى جۇزەگە اسىرىلۋى ءتيىس؛

4. ساباقتىڭ مازمۇنى وقىتاتىن ءپاننىڭ باعدارلاماسىنا سايكەس بولۋى جانە باسقا ساباقتار جۇيەسىنىڭ بۋىنى بولۋى مىندەتتى نارسە.

5. ساباقتا وقۋشىلاردىڭ بىلىمگە ىنتاسى مەن قىزىعۋىن ارتتىرۋ ءۇشىن ساباقتىڭ قۇرىلىمى مەن ادىستەرىن تۇرلەندىرىپ، كورنەكى جانە تەحنيكالىق قۇرالداردى، ءتۇرلى ويىنداردى ءتيىمدى قولدانۋ كەرەك. «بالانىڭ ىنتاسىن ارتتىرۋ ءۇشىن وقىتىلاتىن نارسەگە ءبىر جاڭالىق بولۋى كەرەك»،- دەپ ج.ايماۋىتوۆ جايدەن-جاي ايتپاعانىن ەسكەرۋ كەرەك.

6. ساباقتا وقۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن پروبلەمالىق سيتۋاسيالار تۋعىزىپ، پروبلەمانىڭ مىندەتتەرى مەن تاپسىرمالاردى ورىنداۋعا باسشىلىق ەتۋ قاجەت.

7. ساباقتىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن ءمۇعالىم وقۋشىلارمەن قارىم-قاتىناس جاساۋ شەبەرلىگىن ارتتىرىپ وتىرۋ كەرەك. پەداگوگيكالىق قارىم-قاتىناس مۇعالىمگە وقۋشىلارمەن رۋحاني بايلانىس جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ءبىلىم ارقىلى قارىم-قاتىناس جاساۋ جانە قارىم-قاتىناس ارقىلى ءبىلىم الۋ كەرەك دەگەن قاعيدانى ىسكە اسىرۋ پايدالى.

8. ساباقتا وقۋشىلارعا ءبىلىم بەرۋمەن قاتار ولاردىڭ وزدىگىنەن ءبىلىم الۋدىڭ ادىس-تاسىلدەرىنە ۇيرەتۋ مىندەت.

9. ساباق وقىتۋدىڭ ءبىلىم بەرۋ، تاربيەلەۋ جانە دامىتۋ قىزمەتىن ءبىرتۇتاستىق پرينسيپكە ساي جۇرگىزۋى ءتيىس.

10.ساباقتىڭ ديداكتيكالىق قۇرىلىمى نەمەسە كەزەڭدەرى ءبىر ىزدىلىكتە، بىر-بىرىمەن ءوزارا بايلانىستا، ءبىرىن-بىرى تولىقتىرىپ تۇرۋلارى قاجەت.

11.ساباققا دايىندالۋ جانە ونى وتكىزۋ بارىسىندا ءمۇعالىمنىڭ سىنىپتاعى، وقۋ ورنىنداعى ناقتىلى جاعدايدى (وقۋ كابينەتىنىڭ جابدىقتالۋى، وقۋ تەحنيكالىق، كورنەكىلىك قۇرالدارىنىڭ ناقتى قولدا بولۋى، تۇرعىلىقتى جەردەگى تابيعات، ءوندىرىس رەسۋرستارىن پايدالانۋ ) ەسكەرىپ وتىرۋى شارت.

ءوزىمنىڭ ءىس تاجىريبەمدە ساباقتاردى  ءوتۋ بارىسىندا وقىتۋدىڭ توپتاستىرۋ ستراتەگياسىن، بلۋم تاكسونومياسىن، قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ، بولجاۋ ءادىسى، جۇپپەن  جۇمىس جاساۋ ، توپتىق جۇمىس، سۇراق-جاۋاپ، اڭگىمە، پىكىرتالاس، وي قوزعاۋ سياقتى ءادىس تاسىلدەرىن ءجيى پايدالانامىن. بۇل ءادىس –تاسىلدەردىڭ بارلىعى وقۋشىلارعا بەرىلگەن تاپسىرمانى  مەڭگەرۋىنە ىقپال جاسادى. ناتيجەسىندە وقۋشىلار توپتا جۇمىس جاساۋدى، توپتىق ەرەجەمەن كەلىسىپ، ءبىر-بىرىنىڭ پىكىرىن تىڭداۋدى، كوشباسشىلىق  جاساۋدى ۇيرەندى.

ساباقتىڭ ءار ءتۇرلى ساتىندا سىني تۇرعىدان ويلاۋعا  ۇيرەتۋدى توپتارعا بولۋ، پروبلەمالىق سۇراقتار قويۋ، وي قوزعاۋ، موتيۆاسيا تۋعىزۋ، بەينەروليكتەن پوستەر قۇراستىرۋ كەزەڭدەرىندە قولدانامىن. وقۋشىلار تاريحي وقيعالاردى بىر-بىرىمەن سالىستىرىپ، ولارعا تالداۋ جاساپ، پىكىرلەرىن جيناقتاۋعا، قورىتىندىلاۋعا، بەلگىلىنى بەلگىسىزبەن سالىستىرۋعا، ويلاۋ جۇيەسىنە سۇيەنە وتىرىپ، سويلەۋدىڭ مازمۇندى بولۋىنا  داعدىلاندى.

مەن ءوزىمنىڭ بارلىق ساباقتارىمدا اكت-دان ءتيىمدى  پايدالانامىن. مىسالى، ينتەرنەت جەلىسىنەن وقۋشىلارعا قىپشاق حاندىعىنىڭ ساياسي كارتاسى تۋرالى ماتەريالدار ىزدەستىرۋ تۋرالى تاپسىرما بەرىلگەن بولاتىن. وقۋشىلار بۇل تاپسىرمانى ارتىعىمەن ورىنداپ، ينتەرنەتتەن العان  ماتەريالدارىنا  سيپاتتاما بەردى. جاڭا تاقىرىپپەن تانىسۋ كەزىندە سلايدتاردان پايدالاندىم.

ساباق بەرەتىن 7 سىنىپ وقۋشىلارى 12-13 جاس ارالىعىندا بولعاندىقتان ولارعا  كوبىرەك  جاس ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي  ءار ءتۇرلى ويىندار، تاپسىرمالار بەرىپ وتىردىم. وقۋشىلاردى توپقا بولۋدە جانە ولاردىڭ ءبىلىمىن باعالاۋدا كەدەرگىلەر بولدى. ءار ءتۇرلى ويىندارمەن توپتارعا  ءبولۋ جانە كريتەرييلەر ارقىلى باعالاۋدى ءار ساباقتا قولدانۋ ارقىلى بۇل كەدەرگىلەردى جويۋعا ارەكەت جاسادىم.           

قopىتىندىلaي كeلە جaڭa ءادىcء-تاcءىلدep   مۇعaءلىمنىڭ  قapقىندى  دaمۋىنa، oقۋدىڭ  بapلىق   ءۇش  acپeكتىcءىن  ءوزapa  بaيلaنىcتa   بeلceءندى  قoلدaنۋىنa  دaيىن  بoلۋىن  قaجeت  eتeءدى. بۇل  oقۋ  مeن  oقىتۋ   ءۇpءدىcتepءىن  بىلىكتى  ءتۇcءىنۋ  كوpceتكىشى  بoلىپ   تaبىلaتىنىنa  كوزىم  aنىق  جeءتتى.  مeن   كeلeشeكتe   ءىcء-تاجىpيبeءمدى   ارى قاراي  جeءتىلدىpۋ ءۇشىن بار كۇشىمدى جۇمسايمىن. جاڭاشا جocپapعa، جaڭa  ءادىس ءتاcىلگe   cايكec  ءاpeكeت  eءتىپ، ءوزىمنىڭ  بap  ءتۇcىنگeءنىمدى، ءتۇرلى كۋرستاردا العان ءبىلىمىمدى  مeكتeپتeگى   ءاpءىپتecتepءىممeن  ءمىندeءتتى  ءتۇpدe  ءبولىcءىپ وتىرامىن. Oلapمeن  ىنتىمaقتacتىق  aتمocفepacىن  قۇpىپ، ءبىpىگىپ  جۇمىc  جacaۋعa  تىpىcaمىن. ءمۇعالىم تeك كوشبacشى  بoلۋعa  لaيىق  ءاpeكeت  eءتۋى كەرەك دەپ سانايمىن.

پايدالانعان ادەبيەتتەر:

1. ر. ق. قارسىبايەۆا. سىن تۇرعىسىنان وقۋ مەن جازۋدى دامىتۋ تەحنولوگياسىنىڭ ەرەكشەلىگى. «45-مينۋت» №1 2009 ج.
2. «اقپاراتتىق تەحنولوگيا جانە قاشىقتىقتان وقىتۋ». س.ت.مۇحامبەتجانوۆا
3. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن 2015 جىلعا دەيىن دامىتۋ» تۇجىرىمداماسى. 
4. «ق ر ءبىلىم تۋرالى» زاڭى.
5. مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق ءىىى دەڭگەي،  2014 – جىل

6. ينتەرنەت رەسۋرستارى: http://el.kz/   http://e.edu.kz

---