جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم تۇلعاسى تەورياسى مەن ءادىسناماسى
«ۇستاز ... جاراتىلىسىنان وزىنە ايتىلعاننىڭ ءبارىن جەتە تۇسىنگەن، كورگەن، ەستىگەن جانە اڭعارعان نارسەلەردىڭ ءبارىن جادىندا جاقسى ساقتايتىن، بۇلاردىڭ ەشنارسەنى ۇمىتپايتىن ... العىر دا اڭعارىمپاز اقىل يەسى ...، مەيلىنشە شەشەن، ونەر-بىلىمگە قۇشتار، اسا قاناعاتشىل جانى اسقاق جانە ار-نامىسىن ارداقتايتىن، جاقىندارىنا دا، جات ادامدارىنا دا ءادىل ..، جۇرتتىڭ بارىنە ... جاقسىلىق پەن ىزگىلىك كورسەتىپ ... قورقىنىش پەن جاسقانۋ دەگەندى بىلمەيتىن باتىل، ەرجۇرەك بولۋى كەرەك».
ءال-فارابي
مەملەكەت مادەنيەتىنىڭ ايناسى-مەكتەپ. شىن مانىسىندە ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك، مادەني، ساياسي، پسيحولوگيالىق جاي-كۇيى حالىقتىڭ ءبىلىم جۇيەسىنەن، ونىڭ دەڭگەيىنەن، اعارتۋشىلىق ىس-ارەكەتىنەن انىق اڭعارىلادى. وسى ورايدا، جازۋشى ءا.كەكىلبايەۆتىڭ «ۋاقىتتىڭ جالعىز ولشەمى بار ول-ادام عۇمىرى. ادام عۇمىرىنىڭ جالعىز ولشەمى بار، ول – ارتتاعى حالىقتىڭ قامى ءۇشىن بىتىرەتىن ءىس» -دەگەن ءسوزىن ەسكە الساق، وسىنداي ۇلكەن ءىس اتقارار ءبىر سالا – مەكتەپ جانە ونىڭ ءمۇعالىمى.
پەداگوگيكالىق ءىس - وتە نازىك، قاسيەتتى ءىس. ول تاربيەشىدەن سەزىمتالدىقتى، بالاعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى، بالا جانىن بىردەن تانيتىن قىراعىلىقتى تالاپ ەتەدى.[1]
بۇگىنگى مەكتەپتىڭ باستى مىندەتى- وزىندىك وي- كوزقاراسىن اشىق ايتا الاتىن، ومىرگە بەيىم تۇلعا قالىپتاستىرۋ بولسا، وعان ءمۇعالىمنىڭ شاكىرتىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى، ونى تۇلعا رەتىندە باعالاۋى بالانىڭ ادامدىق قاسيەتتەرىنىڭ دامۋىنا باستى كەپىل بولا الادى.
ءححى عاسىر-قاتاڭ باسەكە عاسىرى. بۇل عاسىر – مارعاۋلىقتى كوتەرمەيتىن عاسىر. دەمەك، الەمدىك باسەكەلەستىكتىڭ جىلدام دامۋىنا ىلەسە الاتىنداي ءبىلىمدى دە تاپقىر دارا تۇلعانىڭ تاعدىرى ءبىزدىڭ قولىمىزعا امانات رەتىندە تاپسىرىلىپ وتىر.
اماناتقا قيانات جاساماۋ-حالقىمنىڭ ىزگى ۇلىلىق ءداستۇرى. [2]
جاڭا عاسىردىڭ اقپاراتتىق قوعامىنا قاجەتتى جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم دايىنداۋ ماسەلەسىنە بايلانىستى 2005 جىلى 18 تامىزدا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم دايارلاۋدىڭ ۇزدىكسىز پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋ تۇجىرىمداماسى» جانە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى جوعارى پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋ تۇجىرىمداماسىنىڭ» جوبالارى ۇسىنىلدى. وسى ەكى جوبانىڭ بىرىنشىسىندە جاڭا تۇرپاتتى مۇعالىمگە – رۋحاني جەتىلگەن، شىعارماشىلىق قابىلەتى جوعارى، وزىنە سىن كوزبەن قاراي الاتىن، كاسىبي داعدىلارى، پەداگوگيكالىق دارىنى بار، جاڭاشىلدىققا ۇمتىلاتىن تۇلعا رەتىندە انىقتاما بەرىلگەن. ءمۇعالىم يدەالى – ءبىلىمنىڭ قۇندىلىعىن ايقىن تۇسىنەتىن، «مادەنيەتى جوعارى ادام»، ءوز ءپانىنىڭ جەتىك شەبەرى، پەداگوگيكا مەن پسيحولوگيانى تەرەڭ مەڭگەرگەن، جەكە تۇلعاعا باعىتتالعان پەداگوگيكالىق ادىستەردى قولدانا الاتىن، ءوزىن جەكە تۇلعا رەتىندە دامىتىپ، رۋحاني وسۋگە دەگەن قاجەتتىلىگى مول بولۋى ءتيىس دەلىنەدى.
كاسىپقوي ءمۇعالىم ءوز ءپانىن جەتىك ءبىلىپ قانا قويماي، ءاربىر قاتىناسۋشىنىڭ پەداگوگيكالىق ۇدەرىستەگى ورنىن ءبىلۋى كەرەك. وقۋشىلاردىڭ وقۋ-تاربيە جۇمىسىن ۇيىمداستىرا الۋعا قابىلەتتى بولىپ، ونىڭ ناتيجەلەرىن الدىن-الا بولجامداپ كورە ءبىلۋى ءتيىس، بولۋى مۇمكىن اۋىتقۋشىلىقتاردى دەر كەزىندە تۇزەتە الۋى، ياعني قۇزىرەتتى تۇلعا بولۋ كەرەكتىگىنە نازار اۋدارىلادى.
جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم ءۇش ءتۇرلى قۇزىرەتتىلىككە يە بولۋى ءتيىس: ءادىسنامالىق، جالپىمادەني، پاندىك-باعىتتىلىق. پەداگوگيكالىق قىزمەتتىڭ شىعارماشىلىق باعىتتالۋى، بىرىنشىدەن، مۇعالىمگە ماماندىعى ءۇشىن ءمانى بار كۇشتى جانە ءالسىز جاقتارىن (ءوزىن-وزى تانۋىن، ەموسيونالدىق قالپىن، كوممۋنيكاتيۆتىك جانە ديداكتيكالىق قابىلەتتەرىن جانە ت.ب.) باعالاي الۋى؛ ەكىنشىدەن، زياتكەرلىك مادەنيەتىن (ويلاۋ، ەس، قابىلداۋ، زەيىن)، مىنەز-قۇلىق، قارىم-قاتىناس، سونىڭ ىشىندە پەداگوگيكالىق قارىم-قاتىناستى مەڭگەرۋى؛ ۇشىنشىدەن، قازىرگى ينتەگراسيالىق ۇدەرىستەر، الەمدىك ءبىلىم بەرۋدىڭ دامۋ تەندەنسيالارىن باعدارلاي الۋ سياقتى ماسەلەلەردى قاراستىرۋمەن بايلانىستى.
جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم ۇعىمىنىڭ تەوريالىق ەڭبەكتەردە قاراستىرىلۋ جايى، ايتىلعان ماسەلەلەردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىمدى قالىپتاستىرۋدا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى دا قولدانۋدىڭ ديداكتيكالىق شارتتارى، اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ مازمۇنى سىندى ماسەلەلەر ءوز شەشىمىن تابۋدى كوزدەيدى.
ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ 2005-2010 جىلعا دەيىنگى مەملەكەتتىك باعدارلاماسى بويىنشا باكالاۆرياتتىڭ حالىقارالىق باعدارلامالارىنىڭ قۇرىلىمى مەن مازمۇنى ۇيلەسكەن ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى جاسالىپ، وقىتۋدىڭ كرەديتتىك جانە قاشىقتىقتان وقىتۋ تەحنولوگيالارى جۇزەگە اسادى. ءبىلىم بەرۋدەگى وسىنداي وزگەرىستەرگە سايكەس جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم ءداستۇرلى وقىتۋ فورمالارىن اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالىق، باسقا دا جاڭاشىل تەحنولوگيالارمەن ۇيلەستىرىپ جۇرگىزە الۋعا قابىلەتتى بولۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.
قازىرگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى باستى مىندەت - ءبىلىم مازمۇنىنا جاڭالىق ەنگىزۋدىڭ ءتيىمدى جاڭا ادىستەرىن ىزدەستىرۋ مەن ولاردى جۇزەگە اسىرا الاتىن جاڭاشىل مۇعالىمدەردى دايارلاۋ. «جاڭاشىل مۇعالىمدەر «پەداگوگيكالىق قىزمەتتىڭ بارلىق تۇرلەرىن زەرتتەپ، كەز-كەلگەن پەداگوگيكالىق جاعدايدا ءوزىنىڭ بىلىمدىلىگى، پاراساتتىلىعى، اقىلدىلىعى، مادەنيەتتىلىگى، ىسكەرلىگى، شەبەرلىگى ارقاسىندا شەشە الاتىن، پەداگوگيكالىق ۇدەرىستىڭ ناتيجەسىن جاقسارتۋعا ۇمتىلاتىن جاڭاشىل ءارى شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەي الاتىن جەكە تۇلعا بولۋى كەرەك».
جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم ۇعىمىن پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق ادەبيەتتەردەن جاڭا ءتيپتى ءمۇعالىم، جاڭا بۋىن ءمۇعالىمى تەرميندەرى تۇرىندە كەزدەستىردىك.
جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم انىقتاماسى 2005 جىلعى 18 تامىزدا جاريالانعان «ق ر جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم دايىنداۋدىڭ ۇزدىكسىز پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋ تۇجىرىمداماسى» جانە «ق ر جوعارى پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋ تۇجىرىمداماسىندا» ءبىر ماسەلەگە دەگەن ەكى ءتۇرلى كوزقاراس كورسەتىلگەن. ەكى تۇجىرىمداما اۆتورلارى ءبىر ماسەلەنى ەكى ءتۇرلى شەشۋدى ۇسىنادى.
دەگەنمەن، بۇلاردا ءبىرىن-بىرى قايتالايتىن تۇستار دا بارشىلىق. جاڭا تۇرپاتتى مۇعالىمدەرگە قويىلاتىن تالاپتاردىڭ «جوعارى پەداگوگيكالىق ءبىلىم» جانە «جوعارى پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋ قۇرىلىمى» بولىمدەرىندە ولار ءبىر-بىرىن قايتالاعان. ەگەر ءبىرىنشى تۇجىرىمداما نەگاتيۆتى فاكتورلار رەتىندە «ءبىرىن-بىرى جالعاستىرىپ جاتاتىن ءبىلىم بەرۋ ستاندارتتارى مەن باعدارلامالارىن قۇرۋعا عىلىمي نەگىزدەلگەن ۇستانىمنىڭ بولماۋىن» اتاسا، ەكىنشى تۇجىرىمداما اۆتورلارى «ستاندارتتاردىڭ، تيپتىك وقۋ باعدارلامالارىنىڭ جەتىلدىرىلمەگەندىگىن...» اتايدى. وسىنداي مىسالداردى كوپتەپ كەلتىرۋگە بولادى. سوندىقتان، وسى ەكى تۇجىرىمداما نەگىزىندە بىرەۋىن جاساۋ قاجەتتىگى ءسوزسىز.
پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋدىڭ ەڭ جوعارعى ماقساتى - جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىمنىڭ جالپى جانە كاسىبي دامۋىنىڭ ۇزدىكسىز جۇرگىزىلۋى دەپ ەسەپتەيمىز. بۇل ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋ كەزىندە مامان-ادام، ازامات پەن ونىڭ كاسىبي ءبىلىمى، ىسكەرلىكتەرى مەن داعدىلارى اراسىنداعى ءۇزىلىپ قالعان بايلانىس قايتا جالعاسىن تابۋى كەرەك. بولاشاق ماماننىڭ جەكە تۇلعالىق پوزيسياسىن، ونىڭ كاسىبي ءبىلىمى مەن ىسكەرلىكتەرىن بىرىكتىرۋ جۇزەگە اسۋى ءجون. بۇل بىرىكتىرۋ جالپى قوسىندى ەمەس، ساپالىق جاعىنان جاڭا قۇرىلىم بولىپ، تۇتاستىعى مەن ىشكى قۇرىلىمى جاڭا ءتيپتى ءمۇعالىم دايارلاۋ مەن قالىپتاستىرۋ ماقساتىن قويۋعا بولادى. پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋ ماقساتى، ءمۇعالىم تۇلعاسى مەن كاسىبي قىزمەتىنىڭ ينۆاريانتتى، يدەالدانعان كورسەتكىشتەرى بىلىكتىلىك سيپاتتاماسىنىڭ نەگىزىنە قويىلاتىن پروفەسسيوگراممادا اشىلادى. بىلىكتىلىك سيپاتتاماسى تيپتىك كاسىبي پەداگوگيكالىق مىندەتتەر جۇيەسى تۇرىندە قۇرىلىپ، ءمۇعالىم تۇلعاسى مەن كاسىبي قۇزىرەتتىلىگىنە قويىلاتىن جالپى تالاپتاردى قۇرايدى.
شەبەر ءمۇعالىم، بىرىنشىدەن، حالقىمىزعا ءتان جاستارىمىزدىڭ بويىندا بار ادامگەرشىلىك سيپاتتاعى دۇنيەتانىمىنا، ءوز مادەنيەتىنە، ادەت-عۇرىپ، سالت-سانالارىنا، قول ونەرى مەن پەداگوگيكاسىنا ارقا سۇيەيتىندىگىنە جانە اشىق-جارقىندىعى مەن باۋىرمالدىلىعىنا، ياعني قازاق ۇلتىنىڭ باسقا حالىقتاردىڭ قۇندىلىقتارىن سىڭىرە الۋشىلىق قابىلەتىنە ەرەكشە نازار اۋدارعان ءجون. ەكىنشىدەن، ءوزى وقىتاتىن ءپاندى تەرەڭ مەڭگەرۋگە مىندەتتى. ۇشىنشىدەن، وزدىگىنەن ءبىلىم الۋعا ىنتالى بولۋى كەرەك. ءمۇعالىمنىڭ جەكە باسىنىڭ ۇلگىسى - كاسىبيلىكپەن بىتە قايناسقان قاسيەت بولۋى كەرەك. سەبەبى، كەز كەلگەن ۇجىمداعى قارىم-قاتىناس ءمۇعالىمنىڭ جەكە باسىنىڭ ۇلگىسىمەن تىعىز بايلانىستى.[3]
سونىمەن جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم ۇعىمى سوڭعى جىلدارى جاريالانعان شەتەلدىك جانە قازاقستاندىق پەداگوگيكا وقۋلىقتارىندا، عىلىمي زەرتتەۋلەردە «جاڭا ءتيپتى ءمۇعالىم»، «ءمۇعالىم يدەالى»، «شەبەر ءمۇعالىم» تۇرىندە بەرىلسە، «جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم» تەرمينى تەرەڭ قاراستىرىلماعان. جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم دەگەنىمىز – كاسىبي ءبىلىم مازمۇنىن ۇزدىكسىز جەتىلدىرىپ وتىراتىن، وقۋ ۇدەرىسىن باسقارۋ قابىلەتى، سونداي-اق تۇلعالىق جانە كاسىبي ساپاسى جوعارى، وزىق تەحنولوگيالاردى مەڭگەرگەن، ونى قالاۋىنشا پايدالاناتىن قۇزىرەتتى تۇلعا.
قازىرگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى وقىتۋدىڭ وزىق تەحنولوگيالارىن مەڭگەرمەيىنشە ساۋاتتى، جان-جاقتى مامان بولۋ مۇمكىن ەمەس. جاڭا تەحنولوگيانى مەڭگەرۋ ءمۇعالىمنىڭ ينتەللەكتۋالدىق، كاسىپتىك، ادامگەرشىلىك، رۋحاني، ازاماتتىق جانە باسقا دا كوپتەگەن ادامي كەلبەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا اسەرىن تيگىزەدى، ءارى ءوزىن-وزى دامىتىپ، وقۋ-تاربيە ءۇردىسىن ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋىنا كومەكتەسەدى. ياعني جاڭا تەحنولوگيالاردى مەڭگەرۋ جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىمدى قالىپتاستىرۋعا قويىلاتىن نەگىزگى تالاپ بولىپ وتىر. ءبىلىمدى اقپاراتتاندىرۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى – «وقۋشىلاردى اقپاراتتىق قوعام جاعدايىندا تۇرمىستىق، قوعامدىق جانە كاسىبي سالالاردىڭ ىس-ارەكەتىنە تولىق، ءتيىمدى ارالاستىرۋ» بولىپ تابىلادى.
جوعارى مەكتەپ پەداگوگيكاسى تەورياسىندا زەرتتەۋدى قاجەت ەتەتىن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – پەداگوگيكالىق مودەلدەۋ ماسەلەسى. جوعارى ءبىلىم بەرۋدى مودەرنيزاسيالاۋ ەڭ الدىمەن ونىڭ مازمۇنىن تەرەڭ جاڭارتۋمەن بايلانىستى. تەك قانا ينفورماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە كەز كەلگەن ءپان ءمۇعالىمىنىڭ اقپاراتتىق تەحنولوگيانى مەڭگەرۋى - جاڭا تۇرپاتتى مۇعالىمگە ءتان باستى بەلگى دەپ ايتۋىمىزعا بولادى.
جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىمنىڭ اقپاراتتىق تەحنولوگيانى مەڭگەرۋى جوعارى وقۋ ورنىندا قالىپتاساتىن بولعاندىقتان، وقىتۋشىلاردىڭ اقپاراتتىق ساۋاتتىلىعى، ولاردىڭ كاسىبي دەڭگەيىنىڭ زاماناۋي تالاپتارعا لايىق بولۋى، ستۋدەنتتەردىڭ اقپاراتتىق قۇزىرەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ، ولاردىڭ بارلىق وقۋ فورمالارى بويىنشا ىس-ارەكەتىن ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋ قاجەتتىگى تۋىندايدى.
ءال-فارابي
مەملەكەت مادەنيەتىنىڭ ايناسى-مەكتەپ. شىن مانىسىندە ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك، مادەني، ساياسي، پسيحولوگيالىق جاي-كۇيى حالىقتىڭ ءبىلىم جۇيەسىنەن، ونىڭ دەڭگەيىنەن، اعارتۋشىلىق ىس-ارەكەتىنەن انىق اڭعارىلادى. وسى ورايدا، جازۋشى ءا.كەكىلبايەۆتىڭ «ۋاقىتتىڭ جالعىز ولشەمى بار ول-ادام عۇمىرى. ادام عۇمىرىنىڭ جالعىز ولشەمى بار، ول – ارتتاعى حالىقتىڭ قامى ءۇشىن بىتىرەتىن ءىس» -دەگەن ءسوزىن ەسكە الساق، وسىنداي ۇلكەن ءىس اتقارار ءبىر سالا – مەكتەپ جانە ونىڭ ءمۇعالىمى.
پەداگوگيكالىق ءىس - وتە نازىك، قاسيەتتى ءىس. ول تاربيەشىدەن سەزىمتالدىقتى، بالاعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى، بالا جانىن بىردەن تانيتىن قىراعىلىقتى تالاپ ەتەدى.[1]
بۇگىنگى مەكتەپتىڭ باستى مىندەتى- وزىندىك وي- كوزقاراسىن اشىق ايتا الاتىن، ومىرگە بەيىم تۇلعا قالىپتاستىرۋ بولسا، وعان ءمۇعالىمنىڭ شاكىرتىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى، ونى تۇلعا رەتىندە باعالاۋى بالانىڭ ادامدىق قاسيەتتەرىنىڭ دامۋىنا باستى كەپىل بولا الادى.
ءححى عاسىر-قاتاڭ باسەكە عاسىرى. بۇل عاسىر – مارعاۋلىقتى كوتەرمەيتىن عاسىر. دەمەك، الەمدىك باسەكەلەستىكتىڭ جىلدام دامۋىنا ىلەسە الاتىنداي ءبىلىمدى دە تاپقىر دارا تۇلعانىڭ تاعدىرى ءبىزدىڭ قولىمىزعا امانات رەتىندە تاپسىرىلىپ وتىر.
اماناتقا قيانات جاساماۋ-حالقىمنىڭ ىزگى ۇلىلىق ءداستۇرى. [2]
جاڭا عاسىردىڭ اقپاراتتىق قوعامىنا قاجەتتى جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم دايىنداۋ ماسەلەسىنە بايلانىستى 2005 جىلى 18 تامىزدا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم دايارلاۋدىڭ ۇزدىكسىز پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋ تۇجىرىمداماسى» جانە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى جوعارى پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋ تۇجىرىمداماسىنىڭ» جوبالارى ۇسىنىلدى. وسى ەكى جوبانىڭ بىرىنشىسىندە جاڭا تۇرپاتتى مۇعالىمگە – رۋحاني جەتىلگەن، شىعارماشىلىق قابىلەتى جوعارى، وزىنە سىن كوزبەن قاراي الاتىن، كاسىبي داعدىلارى، پەداگوگيكالىق دارىنى بار، جاڭاشىلدىققا ۇمتىلاتىن تۇلعا رەتىندە انىقتاما بەرىلگەن. ءمۇعالىم يدەالى – ءبىلىمنىڭ قۇندىلىعىن ايقىن تۇسىنەتىن، «مادەنيەتى جوعارى ادام»، ءوز ءپانىنىڭ جەتىك شەبەرى، پەداگوگيكا مەن پسيحولوگيانى تەرەڭ مەڭگەرگەن، جەكە تۇلعاعا باعىتتالعان پەداگوگيكالىق ادىستەردى قولدانا الاتىن، ءوزىن جەكە تۇلعا رەتىندە دامىتىپ، رۋحاني وسۋگە دەگەن قاجەتتىلىگى مول بولۋى ءتيىس دەلىنەدى.
كاسىپقوي ءمۇعالىم ءوز ءپانىن جەتىك ءبىلىپ قانا قويماي، ءاربىر قاتىناسۋشىنىڭ پەداگوگيكالىق ۇدەرىستەگى ورنىن ءبىلۋى كەرەك. وقۋشىلاردىڭ وقۋ-تاربيە جۇمىسىن ۇيىمداستىرا الۋعا قابىلەتتى بولىپ، ونىڭ ناتيجەلەرىن الدىن-الا بولجامداپ كورە ءبىلۋى ءتيىس، بولۋى مۇمكىن اۋىتقۋشىلىقتاردى دەر كەزىندە تۇزەتە الۋى، ياعني قۇزىرەتتى تۇلعا بولۋ كەرەكتىگىنە نازار اۋدارىلادى.
جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم ءۇش ءتۇرلى قۇزىرەتتىلىككە يە بولۋى ءتيىس: ءادىسنامالىق، جالپىمادەني، پاندىك-باعىتتىلىق. پەداگوگيكالىق قىزمەتتىڭ شىعارماشىلىق باعىتتالۋى، بىرىنشىدەن، مۇعالىمگە ماماندىعى ءۇشىن ءمانى بار كۇشتى جانە ءالسىز جاقتارىن (ءوزىن-وزى تانۋىن، ەموسيونالدىق قالپىن، كوممۋنيكاتيۆتىك جانە ديداكتيكالىق قابىلەتتەرىن جانە ت.ب.) باعالاي الۋى؛ ەكىنشىدەن، زياتكەرلىك مادەنيەتىن (ويلاۋ، ەس، قابىلداۋ، زەيىن)، مىنەز-قۇلىق، قارىم-قاتىناس، سونىڭ ىشىندە پەداگوگيكالىق قارىم-قاتىناستى مەڭگەرۋى؛ ۇشىنشىدەن، قازىرگى ينتەگراسيالىق ۇدەرىستەر، الەمدىك ءبىلىم بەرۋدىڭ دامۋ تەندەنسيالارىن باعدارلاي الۋ سياقتى ماسەلەلەردى قاراستىرۋمەن بايلانىستى.
جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم ۇعىمىنىڭ تەوريالىق ەڭبەكتەردە قاراستىرىلۋ جايى، ايتىلعان ماسەلەلەردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىمدى قالىپتاستىرۋدا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى دا قولدانۋدىڭ ديداكتيكالىق شارتتارى، اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ مازمۇنى سىندى ماسەلەلەر ءوز شەشىمىن تابۋدى كوزدەيدى.
ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ 2005-2010 جىلعا دەيىنگى مەملەكەتتىك باعدارلاماسى بويىنشا باكالاۆرياتتىڭ حالىقارالىق باعدارلامالارىنىڭ قۇرىلىمى مەن مازمۇنى ۇيلەسكەن ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى جاسالىپ، وقىتۋدىڭ كرەديتتىك جانە قاشىقتىقتان وقىتۋ تەحنولوگيالارى جۇزەگە اسادى. ءبىلىم بەرۋدەگى وسىنداي وزگەرىستەرگە سايكەس جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم ءداستۇرلى وقىتۋ فورمالارىن اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالىق، باسقا دا جاڭاشىل تەحنولوگيالارمەن ۇيلەستىرىپ جۇرگىزە الۋعا قابىلەتتى بولۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.
قازىرگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى باستى مىندەت - ءبىلىم مازمۇنىنا جاڭالىق ەنگىزۋدىڭ ءتيىمدى جاڭا ادىستەرىن ىزدەستىرۋ مەن ولاردى جۇزەگە اسىرا الاتىن جاڭاشىل مۇعالىمدەردى دايارلاۋ. «جاڭاشىل مۇعالىمدەر «پەداگوگيكالىق قىزمەتتىڭ بارلىق تۇرلەرىن زەرتتەپ، كەز-كەلگەن پەداگوگيكالىق جاعدايدا ءوزىنىڭ بىلىمدىلىگى، پاراساتتىلىعى، اقىلدىلىعى، مادەنيەتتىلىگى، ىسكەرلىگى، شەبەرلىگى ارقاسىندا شەشە الاتىن، پەداگوگيكالىق ۇدەرىستىڭ ناتيجەسىن جاقسارتۋعا ۇمتىلاتىن جاڭاشىل ءارى شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەي الاتىن جەكە تۇلعا بولۋى كەرەك».
جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم ۇعىمىن پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق ادەبيەتتەردەن جاڭا ءتيپتى ءمۇعالىم، جاڭا بۋىن ءمۇعالىمى تەرميندەرى تۇرىندە كەزدەستىردىك.
جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم انىقتاماسى 2005 جىلعى 18 تامىزدا جاريالانعان «ق ر جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم دايىنداۋدىڭ ۇزدىكسىز پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋ تۇجىرىمداماسى» جانە «ق ر جوعارى پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋ تۇجىرىمداماسىندا» ءبىر ماسەلەگە دەگەن ەكى ءتۇرلى كوزقاراس كورسەتىلگەن. ەكى تۇجىرىمداما اۆتورلارى ءبىر ماسەلەنى ەكى ءتۇرلى شەشۋدى ۇسىنادى.
دەگەنمەن، بۇلاردا ءبىرىن-بىرى قايتالايتىن تۇستار دا بارشىلىق. جاڭا تۇرپاتتى مۇعالىمدەرگە قويىلاتىن تالاپتاردىڭ «جوعارى پەداگوگيكالىق ءبىلىم» جانە «جوعارى پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋ قۇرىلىمى» بولىمدەرىندە ولار ءبىر-بىرىن قايتالاعان. ەگەر ءبىرىنشى تۇجىرىمداما نەگاتيۆتى فاكتورلار رەتىندە «ءبىرىن-بىرى جالعاستىرىپ جاتاتىن ءبىلىم بەرۋ ستاندارتتارى مەن باعدارلامالارىن قۇرۋعا عىلىمي نەگىزدەلگەن ۇستانىمنىڭ بولماۋىن» اتاسا، ەكىنشى تۇجىرىمداما اۆتورلارى «ستاندارتتاردىڭ، تيپتىك وقۋ باعدارلامالارىنىڭ جەتىلدىرىلمەگەندىگىن...» اتايدى. وسىنداي مىسالداردى كوپتەپ كەلتىرۋگە بولادى. سوندىقتان، وسى ەكى تۇجىرىمداما نەگىزىندە بىرەۋىن جاساۋ قاجەتتىگى ءسوزسىز.
پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋدىڭ ەڭ جوعارعى ماقساتى - جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىمنىڭ جالپى جانە كاسىبي دامۋىنىڭ ۇزدىكسىز جۇرگىزىلۋى دەپ ەسەپتەيمىز. بۇل ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋ كەزىندە مامان-ادام، ازامات پەن ونىڭ كاسىبي ءبىلىمى، ىسكەرلىكتەرى مەن داعدىلارى اراسىنداعى ءۇزىلىپ قالعان بايلانىس قايتا جالعاسىن تابۋى كەرەك. بولاشاق ماماننىڭ جەكە تۇلعالىق پوزيسياسىن، ونىڭ كاسىبي ءبىلىمى مەن ىسكەرلىكتەرىن بىرىكتىرۋ جۇزەگە اسۋى ءجون. بۇل بىرىكتىرۋ جالپى قوسىندى ەمەس، ساپالىق جاعىنان جاڭا قۇرىلىم بولىپ، تۇتاستىعى مەن ىشكى قۇرىلىمى جاڭا ءتيپتى ءمۇعالىم دايارلاۋ مەن قالىپتاستىرۋ ماقساتىن قويۋعا بولادى. پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋ ماقساتى، ءمۇعالىم تۇلعاسى مەن كاسىبي قىزمەتىنىڭ ينۆاريانتتى، يدەالدانعان كورسەتكىشتەرى بىلىكتىلىك سيپاتتاماسىنىڭ نەگىزىنە قويىلاتىن پروفەسسيوگراممادا اشىلادى. بىلىكتىلىك سيپاتتاماسى تيپتىك كاسىبي پەداگوگيكالىق مىندەتتەر جۇيەسى تۇرىندە قۇرىلىپ، ءمۇعالىم تۇلعاسى مەن كاسىبي قۇزىرەتتىلىگىنە قويىلاتىن جالپى تالاپتاردى قۇرايدى.
شەبەر ءمۇعالىم، بىرىنشىدەن، حالقىمىزعا ءتان جاستارىمىزدىڭ بويىندا بار ادامگەرشىلىك سيپاتتاعى دۇنيەتانىمىنا، ءوز مادەنيەتىنە، ادەت-عۇرىپ، سالت-سانالارىنا، قول ونەرى مەن پەداگوگيكاسىنا ارقا سۇيەيتىندىگىنە جانە اشىق-جارقىندىعى مەن باۋىرمالدىلىعىنا، ياعني قازاق ۇلتىنىڭ باسقا حالىقتاردىڭ قۇندىلىقتارىن سىڭىرە الۋشىلىق قابىلەتىنە ەرەكشە نازار اۋدارعان ءجون. ەكىنشىدەن، ءوزى وقىتاتىن ءپاندى تەرەڭ مەڭگەرۋگە مىندەتتى. ۇشىنشىدەن، وزدىگىنەن ءبىلىم الۋعا ىنتالى بولۋى كەرەك. ءمۇعالىمنىڭ جەكە باسىنىڭ ۇلگىسى - كاسىبيلىكپەن بىتە قايناسقان قاسيەت بولۋى كەرەك. سەبەبى، كەز كەلگەن ۇجىمداعى قارىم-قاتىناس ءمۇعالىمنىڭ جەكە باسىنىڭ ۇلگىسىمەن تىعىز بايلانىستى.[3]
سونىمەن جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم ۇعىمى سوڭعى جىلدارى جاريالانعان شەتەلدىك جانە قازاقستاندىق پەداگوگيكا وقۋلىقتارىندا، عىلىمي زەرتتەۋلەردە «جاڭا ءتيپتى ءمۇعالىم»، «ءمۇعالىم يدەالى»، «شەبەر ءمۇعالىم» تۇرىندە بەرىلسە، «جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم» تەرمينى تەرەڭ قاراستىرىلماعان. جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىم دەگەنىمىز – كاسىبي ءبىلىم مازمۇنىن ۇزدىكسىز جەتىلدىرىپ وتىراتىن، وقۋ ۇدەرىسىن باسقارۋ قابىلەتى، سونداي-اق تۇلعالىق جانە كاسىبي ساپاسى جوعارى، وزىق تەحنولوگيالاردى مەڭگەرگەن، ونى قالاۋىنشا پايدالاناتىن قۇزىرەتتى تۇلعا.
قازىرگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى وقىتۋدىڭ وزىق تەحنولوگيالارىن مەڭگەرمەيىنشە ساۋاتتى، جان-جاقتى مامان بولۋ مۇمكىن ەمەس. جاڭا تەحنولوگيانى مەڭگەرۋ ءمۇعالىمنىڭ ينتەللەكتۋالدىق، كاسىپتىك، ادامگەرشىلىك، رۋحاني، ازاماتتىق جانە باسقا دا كوپتەگەن ادامي كەلبەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا اسەرىن تيگىزەدى، ءارى ءوزىن-وزى دامىتىپ، وقۋ-تاربيە ءۇردىسىن ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋىنا كومەكتەسەدى. ياعني جاڭا تەحنولوگيالاردى مەڭگەرۋ جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىمدى قالىپتاستىرۋعا قويىلاتىن نەگىزگى تالاپ بولىپ وتىر. ءبىلىمدى اقپاراتتاندىرۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى – «وقۋشىلاردى اقپاراتتىق قوعام جاعدايىندا تۇرمىستىق، قوعامدىق جانە كاسىبي سالالاردىڭ ىس-ارەكەتىنە تولىق، ءتيىمدى ارالاستىرۋ» بولىپ تابىلادى.
جوعارى مەكتەپ پەداگوگيكاسى تەورياسىندا زەرتتەۋدى قاجەت ەتەتىن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – پەداگوگيكالىق مودەلدەۋ ماسەلەسى. جوعارى ءبىلىم بەرۋدى مودەرنيزاسيالاۋ ەڭ الدىمەن ونىڭ مازمۇنىن تەرەڭ جاڭارتۋمەن بايلانىستى. تەك قانا ينفورماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە كەز كەلگەن ءپان ءمۇعالىمىنىڭ اقپاراتتىق تەحنولوگيانى مەڭگەرۋى - جاڭا تۇرپاتتى مۇعالىمگە ءتان باستى بەلگى دەپ ايتۋىمىزعا بولادى.
جاڭا تۇرپاتتى ءمۇعالىمنىڭ اقپاراتتىق تەحنولوگيانى مەڭگەرۋى جوعارى وقۋ ورنىندا قالىپتاساتىن بولعاندىقتان، وقىتۋشىلاردىڭ اقپاراتتىق ساۋاتتىلىعى، ولاردىڭ كاسىبي دەڭگەيىنىڭ زاماناۋي تالاپتارعا لايىق بولۋى، ستۋدەنتتەردىڭ اقپاراتتىق قۇزىرەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ، ولاردىڭ بارلىق وقۋ فورمالارى بويىنشا ىس-ارەكەتىن ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋ قاجەتتىگى تۋىندايدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ينفورماتيكا پانىنە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ءبىلىم دەڭگەيىن كوتەرۋ، سويلەۋ شەبەرلىگىن، ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن دامىتۋ. وقۋشىلاردى شاپشاڭدىققا، تاپقىرلىققا باۋلۋ.
