ساباقتا تانىمدىق قىزىعۋشىلىقتى دامىتۋ جانە وقۋشىنىڭ وزىندىك ءبىلىم كوتەرۋىن ۇيىمداستىرۋ جولدارى
كىرىسپە
بۇگىنگى تاڭدا قوعامىمىزدىڭ جاڭا قارقىنمەن دامۋى، عىلىمي-تەحنيكالىق پروگرەسستەردىڭ جەتىستىكتەرى، ەلىمىزدىڭ وركەنيەتتى ەلدەر قاتارىنان كورىنۋى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە دە ىقپال ەتپەي قويعان جوق.
ءححى عاسىر ينفورماسيالىق قوعام تابالدىرىعىنا اياق باسقان ساتتە-اق رەسپۋبليكالىق ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا جۇيەسى، ياعني ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن اقپاراتتاندىرۋ ءىسى قولعا الىندى. زامان تالابى وقۋ ۇردىسىندە كومپيۋتەرلىك تەحنولوگيانى ەنگىزۋ، ونى كەڭ كولەمدە قولدانۋدى قاجەت ەتەدى.
كومپيۋتەرلىك تەحنولوگيانى قولدانۋ وقىتۋعا ارنالعان پروگراممالىق جابدىقتاردى (ەلەكتروندىق وقۋلىقتار ت.ب.) ساباقتا ءتيىمدى قولدانۋ ءپان مۇعالىمدەرىنىڭ مول تاجىريبەسىن، ىزدەنىسىن، ادىستەمەلىك شەبەرلىگىن قاجەت ەتەدى.
«وتكەنگە قاراپ باسىمىزدى يەمىز، ەرتەڭگە قاراپ بىلەك سىبانامىز» دەمەكشى، بۇگىنگى بالا - ەرتەڭگى ازامات. سوندىقتان مەكتەپتىڭ، ءمۇعالىمنىڭ ەڭ باستى مىندەتى - رۋحاني باي، جان-جاقتى دامىعان دارىندى تۇلعا قالىپتاستىرۋ. ءار ءمۇعالىمنىڭ الدىنداعى ىزگى مۇراتى - ءوز پانىنەن ءبىلىم بەرىپ قانا قويماي، ءار بالانىڭ «مەنىن» اشۋ، سول «مەندى» شىعارماشىلىق تۇلعاعا جەتەلەۋ.
شىعارماشىلىق دەگەنىمىزدىڭ ءوزى ىزدەنىمپازدىقتان تۋادى. بالانىڭ وزىنە دەگەن سەنىمىن تۋعىزۋ، وزىنەن شىعارماشىلىق قاسيەت ىزدەتە ءبىلۋ. شىعارماشىلىققا باۋلۋ، قالىپتاستىرۋ پروسەسى ناق مەكتەپتە باستالادى. كەز-كەلگەن وقۋشى ءمۇعالىمنىڭ باسشىلىعىمەن ورىنداعان شىعارماشىلىق جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىندە ءوزىنىڭ ىشكى مۇمكىندىكتەرىن دامىتادى.
ينفورماتيكا ساباعىندا وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ تۇرعىسىنان تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ بۇگىنگى جوعارى جانە ورتا مەكتەپتە ينفورماتيكا وقىتۋ تەورياسى مەن ادىستەمەسىنىڭ پەداگوگيكالىق ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى.
ۇستازدىق تاجىريبەمدە وقىتۋ بارىسىندا الدىما قويعان ماقساتىم - رۋحاني باي، جان-جاقتى، تۇسىنىگى مول، ءوزىن-وزى باسقارۋعا، ءبىر-بىرىنىڭ پىكىرىن تىڭداپ، باعالاي بىلۋگە قالىپتاستىرۋ.
مەكتەپ وقۋشىلارىنا ينفورماتيكا ءپانىن وقىپ - ۇيرەتۋدە تانىمدىق قىزمەتىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن وقۋ ءۇردىسى ايرىقشا تۇردە ۇيىمداستىرىلۋى ءتيىس.
قازىرگى كەزدە كەز كەلگەن ساباق نەمەسە ساباقتار جۇيەسى تومەندەگىدەي جوبا ارقىلى قۇرىلادى:
- ءمۇعالىم ماقساتتى قۇراستىرادى، ءبىراق باعالاردىڭ ولشەۋىشىن تۇسىندىرمەيدى؛
- ءمۇعالىم الدىنا قويعان ماسەلەلەردى قالىپتاسقان ماقساتتاردىڭ ەلەمەنتى رەتىندە قاراستىرادى؛
- قالىپتاسقان ماقساتتارعا جەتۋ قۇرالدارى مەن ادىستەرىن ءمۇعالىم ءوزى تاڭدايدى، ياعني ول ماقساتقا جەتۋدىڭ بىرنەشە ءادىسىن ۇسىنادى، سوندىقتان ءبىز ماقساتقا جەتۋدىڭ ادىستەرىنىڭ كوپ نۇسقالىعى تۋرالى ايتۋىمىزعا بولادى؛
- جاڭا تاپسىرمانى مەڭگەرىپ، قورىتىندىلاۋ ءۇشىن وقۋشىلار ءوز بەتىنشە ءمۇعالىمنىڭ ۇسىنعان جاتتىعۋلارىن تۇگەندەيدى؛
- ءمۇعالىم ورىندالعان جۇمىستاردى باعالاپ، وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن تەكسەرەدى، ءارى قاراي بۇل سيكل جالعانا بەرەدى.
بۇدان مىناداي قورىتىندى شىعادى: قازىرگى زامانعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى - وقۋ-تاربيە ءۇردىسى بارىسىندا ءبىلىمدى جيناقتاۋ بولىپ تابىلادى (داعدىلار، شەبەرلىكتەر).
ال بۇل ءبىلىم جۇيەسىنىڭ زاڭدى ناتيجەسى رەتىندە قاجەت بولعان جاعدايدا العان ءبىلىمىن ( داعدىلارىن، شەبەرلىكتەرىن) قولدانا الاتىن جەكە تۇلعا بولىپ سانالادى.
قازىرگى وقىتۋ ۇردىسىندە وقۋشىلارعا كوپتەگەن ماعلۇماتتاردى بەرۋ قيىنداپ بارادى، ءتىپتى مۇمكىن ەمەس دەۋگە بولادى. سوندىقتان وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قابىلەتىن، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرىپ، ولاردىڭ وقۋعا، جاڭا تاقىرىپقا دەگەن ىنتاسىن كوتەرۋ كەرەك.
مۇنى شەشۋ ءۇشىن وقۋشى كەز كەلگەن ادىسپەن بەرىلگەن دايىن ءبىلىمدى جاتتاپ الۋعا باعىتتالعان سەلقوس تىڭداۋشى عانا بولماي، كەرسىنشە، ول وزىنە كەرەكتى جاڭا ءبىلىمدى ۇلكەندەردەن سۇراۋ، كىتاپحانا، ينتەرنەت الەمى ارقىلى ىزدەپ، قاجەت بولعان جاعىدايدا ونى قولدانۋعا ۇمتىلۋى ءتيىس. مىسالى: وقۋشى جاڭا ءبىلىمدى بەكىتۋ ماقساتىندا، جاقسى باعا الۋ ءۇشىن ءوز بەتىنشە، نە ءوزىنىڭ كلاستاستارىمەن، نە توپپەن جۇمىس ىستەۋ كەرەك دەلىك. ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋ بارىسىندا وتىلگەن ماتەريالدى ەسكە ساقتاۋدان باسقا جاڭا ەسكە ساقتاۋدىڭ تۇرلەرى قويىلادى - كوزبەن كورۋ، ەستۋ قايتالاۋ ت. ب.
وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرۋدىڭ مىناداي ەلەمەنتى قاجەت:
- تاقىرىپتىڭ ماقساتىن ءتۇسىنۋ؛
- تاقىرىپتى قوسىمشا ماتەريالدارمەن تولىقتىرۋ ارقىلى ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋ؛
- تاقىرىپتان العان ءبىلىم ناتيجەسىن باقىلاۋ، باعالاۋ؛
ءقازىر ءبىز وقۋشىلارعا كوبىنەسە تەك تاقىرىپتى قوسىمشا ماتەريالدارمەن تولىقتىرۋ ارقىلى ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋدى قولدانامىز، ويتكەنى مۇنى كەز كەلگەن ءمۇعالىم قولدانا الادى. تاقىرىپتىڭ ماقساتىن قويا بىلۋگە توقتالساق، وندا ءبىز ول ماقساتتىڭ تەك قانا جەكەلەگەن بولەك، بىر-بىرىمەن بىرىكپەگەن وقۋ ءۇردىسىنىڭ تالاپتارىن كوزدەگەنىن بايقايمىز. وقىتۋ ءۇردىسىنىڭ مۇنداي ءتۇرى وقۋشىلاردىڭ ءوز قىزمەتىن باقىلاپ، وعان باعا بەرىپ، ناتيجەنىڭ تيىمدىلىگىن قالىپتاستىرمايدى.
وزگەشە، وقۋشىنىڭ تانىمدىققا ەمەس، ءتىپتى وقۋ ۇردىسىنە دەگەن قىزىعۋىنىڭ ارتۋى ەكىتالاي. وسى ايتىلعان ءۇش ەلەمەنتتىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى ءۇشىن وقۋ ءپانى ىشكى وي ەرەكشەلىكتەرىن، ياعني ول ويدىڭ دامۋ تاريحى مەن قالىپتاسۋىنا، سونىمەن قاتار ينفورماتيكا نەمەسە كەز كەلگەن وقۋ ءپانى – جالپى ءبىلىم جۇيەسىنىڭ تەك ءبىر عانا بولىگى ەكەنىن تۇسىنگەندە عانا جۇزەگە اسپاق.
قازىرگى زامانعى وقۋ ءۇردىسىنىڭ مازمۇنىنا دەگەن كوزقاراس، ونىڭ ديالەكتيكالىق دامۋىنا عانا قاراستىرىلۋى قاجەت.
پاندىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ نەگىزىندە ديالەكتيكالىق قايشىلىق، ياعني ءبىر جۇيەدە ناقتى ءپاندى الساق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن قوزعاۋشى كۇش دەپ قاراستىرىلادى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
بۇگىنگى تاڭدا قوعامىمىزدىڭ جاڭا قارقىنمەن دامۋى، عىلىمي-تەحنيكالىق پروگرەسستەردىڭ جەتىستىكتەرى، ەلىمىزدىڭ وركەنيەتتى ەلدەر قاتارىنان كورىنۋى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە دە ىقپال ەتپەي قويعان جوق.
ءححى عاسىر ينفورماسيالىق قوعام تابالدىرىعىنا اياق باسقان ساتتە-اق رەسپۋبليكالىق ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا جۇيەسى، ياعني ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن اقپاراتتاندىرۋ ءىسى قولعا الىندى. زامان تالابى وقۋ ۇردىسىندە كومپيۋتەرلىك تەحنولوگيانى ەنگىزۋ، ونى كەڭ كولەمدە قولدانۋدى قاجەت ەتەدى.
كومپيۋتەرلىك تەحنولوگيانى قولدانۋ وقىتۋعا ارنالعان پروگراممالىق جابدىقتاردى (ەلەكتروندىق وقۋلىقتار ت.ب.) ساباقتا ءتيىمدى قولدانۋ ءپان مۇعالىمدەرىنىڭ مول تاجىريبەسىن، ىزدەنىسىن، ادىستەمەلىك شەبەرلىگىن قاجەت ەتەدى.
«وتكەنگە قاراپ باسىمىزدى يەمىز، ەرتەڭگە قاراپ بىلەك سىبانامىز» دەمەكشى، بۇگىنگى بالا - ەرتەڭگى ازامات. سوندىقتان مەكتەپتىڭ، ءمۇعالىمنىڭ ەڭ باستى مىندەتى - رۋحاني باي، جان-جاقتى دامىعان دارىندى تۇلعا قالىپتاستىرۋ. ءار ءمۇعالىمنىڭ الدىنداعى ىزگى مۇراتى - ءوز پانىنەن ءبىلىم بەرىپ قانا قويماي، ءار بالانىڭ «مەنىن» اشۋ، سول «مەندى» شىعارماشىلىق تۇلعاعا جەتەلەۋ.
شىعارماشىلىق دەگەنىمىزدىڭ ءوزى ىزدەنىمپازدىقتان تۋادى. بالانىڭ وزىنە دەگەن سەنىمىن تۋعىزۋ، وزىنەن شىعارماشىلىق قاسيەت ىزدەتە ءبىلۋ. شىعارماشىلىققا باۋلۋ، قالىپتاستىرۋ پروسەسى ناق مەكتەپتە باستالادى. كەز-كەلگەن وقۋشى ءمۇعالىمنىڭ باسشىلىعىمەن ورىنداعان شىعارماشىلىق جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىندە ءوزىنىڭ ىشكى مۇمكىندىكتەرىن دامىتادى.
ينفورماتيكا ساباعىندا وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ تۇرعىسىنان تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ بۇگىنگى جوعارى جانە ورتا مەكتەپتە ينفورماتيكا وقىتۋ تەورياسى مەن ادىستەمەسىنىڭ پەداگوگيكالىق ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى.
ۇستازدىق تاجىريبەمدە وقىتۋ بارىسىندا الدىما قويعان ماقساتىم - رۋحاني باي، جان-جاقتى، تۇسىنىگى مول، ءوزىن-وزى باسقارۋعا، ءبىر-بىرىنىڭ پىكىرىن تىڭداپ، باعالاي بىلۋگە قالىپتاستىرۋ.
مەكتەپ وقۋشىلارىنا ينفورماتيكا ءپانىن وقىپ - ۇيرەتۋدە تانىمدىق قىزمەتىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن وقۋ ءۇردىسى ايرىقشا تۇردە ۇيىمداستىرىلۋى ءتيىس.
قازىرگى كەزدە كەز كەلگەن ساباق نەمەسە ساباقتار جۇيەسى تومەندەگىدەي جوبا ارقىلى قۇرىلادى:
- ءمۇعالىم ماقساتتى قۇراستىرادى، ءبىراق باعالاردىڭ ولشەۋىشىن تۇسىندىرمەيدى؛
- ءمۇعالىم الدىنا قويعان ماسەلەلەردى قالىپتاسقان ماقساتتاردىڭ ەلەمەنتى رەتىندە قاراستىرادى؛
- قالىپتاسقان ماقساتتارعا جەتۋ قۇرالدارى مەن ادىستەرىن ءمۇعالىم ءوزى تاڭدايدى، ياعني ول ماقساتقا جەتۋدىڭ بىرنەشە ءادىسىن ۇسىنادى، سوندىقتان ءبىز ماقساتقا جەتۋدىڭ ادىستەرىنىڭ كوپ نۇسقالىعى تۋرالى ايتۋىمىزعا بولادى؛
- جاڭا تاپسىرمانى مەڭگەرىپ، قورىتىندىلاۋ ءۇشىن وقۋشىلار ءوز بەتىنشە ءمۇعالىمنىڭ ۇسىنعان جاتتىعۋلارىن تۇگەندەيدى؛
- ءمۇعالىم ورىندالعان جۇمىستاردى باعالاپ، وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن تەكسەرەدى، ءارى قاراي بۇل سيكل جالعانا بەرەدى.
بۇدان مىناداي قورىتىندى شىعادى: قازىرگى زامانعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى - وقۋ-تاربيە ءۇردىسى بارىسىندا ءبىلىمدى جيناقتاۋ بولىپ تابىلادى (داعدىلار، شەبەرلىكتەر).
ال بۇل ءبىلىم جۇيەسىنىڭ زاڭدى ناتيجەسى رەتىندە قاجەت بولعان جاعدايدا العان ءبىلىمىن ( داعدىلارىن، شەبەرلىكتەرىن) قولدانا الاتىن جەكە تۇلعا بولىپ سانالادى.
قازىرگى وقىتۋ ۇردىسىندە وقۋشىلارعا كوپتەگەن ماعلۇماتتاردى بەرۋ قيىنداپ بارادى، ءتىپتى مۇمكىن ەمەس دەۋگە بولادى. سوندىقتان وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قابىلەتىن، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرىپ، ولاردىڭ وقۋعا، جاڭا تاقىرىپقا دەگەن ىنتاسىن كوتەرۋ كەرەك.
مۇنى شەشۋ ءۇشىن وقۋشى كەز كەلگەن ادىسپەن بەرىلگەن دايىن ءبىلىمدى جاتتاپ الۋعا باعىتتالعان سەلقوس تىڭداۋشى عانا بولماي، كەرسىنشە، ول وزىنە كەرەكتى جاڭا ءبىلىمدى ۇلكەندەردەن سۇراۋ، كىتاپحانا، ينتەرنەت الەمى ارقىلى ىزدەپ، قاجەت بولعان جاعىدايدا ونى قولدانۋعا ۇمتىلۋى ءتيىس. مىسالى: وقۋشى جاڭا ءبىلىمدى بەكىتۋ ماقساتىندا، جاقسى باعا الۋ ءۇشىن ءوز بەتىنشە، نە ءوزىنىڭ كلاستاستارىمەن، نە توپپەن جۇمىس ىستەۋ كەرەك دەلىك. ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋ بارىسىندا وتىلگەن ماتەريالدى ەسكە ساقتاۋدان باسقا جاڭا ەسكە ساقتاۋدىڭ تۇرلەرى قويىلادى - كوزبەن كورۋ، ەستۋ قايتالاۋ ت. ب.
وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرۋدىڭ مىناداي ەلەمەنتى قاجەت:
- تاقىرىپتىڭ ماقساتىن ءتۇسىنۋ؛
- تاقىرىپتى قوسىمشا ماتەريالدارمەن تولىقتىرۋ ارقىلى ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋ؛
- تاقىرىپتان العان ءبىلىم ناتيجەسىن باقىلاۋ، باعالاۋ؛
ءقازىر ءبىز وقۋشىلارعا كوبىنەسە تەك تاقىرىپتى قوسىمشا ماتەريالدارمەن تولىقتىرۋ ارقىلى ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋدى قولدانامىز، ويتكەنى مۇنى كەز كەلگەن ءمۇعالىم قولدانا الادى. تاقىرىپتىڭ ماقساتىن قويا بىلۋگە توقتالساق، وندا ءبىز ول ماقساتتىڭ تەك قانا جەكەلەگەن بولەك، بىر-بىرىمەن بىرىكپەگەن وقۋ ءۇردىسىنىڭ تالاپتارىن كوزدەگەنىن بايقايمىز. وقىتۋ ءۇردىسىنىڭ مۇنداي ءتۇرى وقۋشىلاردىڭ ءوز قىزمەتىن باقىلاپ، وعان باعا بەرىپ، ناتيجەنىڭ تيىمدىلىگىن قالىپتاستىرمايدى.
وزگەشە، وقۋشىنىڭ تانىمدىققا ەمەس، ءتىپتى وقۋ ۇردىسىنە دەگەن قىزىعۋىنىڭ ارتۋى ەكىتالاي. وسى ايتىلعان ءۇش ەلەمەنتتىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى ءۇشىن وقۋ ءپانى ىشكى وي ەرەكشەلىكتەرىن، ياعني ول ويدىڭ دامۋ تاريحى مەن قالىپتاسۋىنا، سونىمەن قاتار ينفورماتيكا نەمەسە كەز كەلگەن وقۋ ءپانى – جالپى ءبىلىم جۇيەسىنىڭ تەك ءبىر عانا بولىگى ەكەنىن تۇسىنگەندە عانا جۇزەگە اسپاق.
قازىرگى زامانعى وقۋ ءۇردىسىنىڭ مازمۇنىنا دەگەن كوزقاراس، ونىڭ ديالەكتيكالىق دامۋىنا عانا قاراستىرىلۋى قاجەت.
پاندىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ نەگىزىندە ديالەكتيكالىق قايشىلىق، ياعني ءبىر جۇيەدە ناقتى ءپاندى الساق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن قوزعاۋشى كۇش دەپ قاراستىرىلادى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
جاس ۇرپاقتىڭ بۇكىل رۋحاني جان-دۇنيەسىن، ءوي-ورىسىن، اسەمدىك تالعامدارىن قالىپتاستىرۋ، ادامگەرشىلىك، يناباتتىلىق سەزىمدەرىن ورىستەتۋ، ءبىلىم دەڭگەيلەرىن كوتەرۋمەن قوسا، وقىتا وتىرىپ تاربيەلەۋ – ۇستازد...
