InfoHub Logo

كۇندەردىڭ بىرىندە اكەسى بەرداۋلەت ەل ارالاپ جولاۋشىلاي كەتكەن ءبىر ورايدا جانىبەك تۇيە جايماۋعا بەلىن بەكەم بايلاپ، ون سەگىز اتاندى شوگەرىپ، قىلتاسىن قيىپ تاستاپ ۇيىنە كەلىپتى. انا بالانىڭ سىرىنا قاشاندا قانىق ەمەس پە؟ ۋاقىتسىز ۋاقتا كوزى قانتالاپ، ءوڭى قاشىپ، سۇرلانىپ كەلگەن وجار ۇلى تۋرالى كادىك ويلاي قالعان شەشەسى:

— قالقام، بۇگىن نەگە ەرتە كەلدىڭ، ءوڭىڭ ءبىر ءتۇرلى، تۇيەڭنەن ايرىلىپ قالدىڭ با، سىعىر؟ — دەپتى. سوندا جانىبەك:

— جوق، تۇيەنىڭ بارلىعىن كەتپەستەي ەتىپ تاستادىم، كۇندە-كۇندە شەلەكتەردىڭ سوڭىنان ەرگەنشە، ناعاشىلارىمدى ىزدەپ كەتەمىن، — دەپتى.

سۇڭعىلا، اقىلدى انا ءمان-جايىن اشالاپ سۇراسا، تۇيەلەردىڭ قىلتا تارامىسىن قيىپ، تۇرماستاي ەتىپ تاستاعاندىعى ايان بولىپتى.

— قاراعىم بالام-اي! — دەپ كەيىستىك بىلدىرگەن شەشەسى ويلانا كەلىپ:

— اكەڭنىڭ مىنەزى جامان، كەلگەندە ۇلكەن ويران باستالىپ، بىتپەس كەسەل شىعادى. مال كۇيىگى جان اشۋىن قوزعاپ، قاتال مىنەزى ۇستاپ سابايتىن بولسا، باتا تيمەي، قاتا ءتيىپ، جازىم بولىپ قالۋىڭ ىقتيمال. ناعاشىلارىما كەتەم دەسەڭ، كەتىپ قال، — دەپ رۇقساتىن بەرىپ، ناعاشىسىنا باراتىن ءجول-جونىن ۇقتىرىپتى دا، جولعا شىعارىندا مىناداي كەڭەس ايتىپتى:

— بالام، ناعاشى اتاڭنىڭ ۇيىنە بارعاندا سالەم بەرىپ امانداسقاننان كەيىن، ابايلاساڭ، ءۇيدىڭ وڭ جاعىندا اق تۇقىم جاتادى، تۇقىمنان استە تومەن وتىرۋشى بولما، تۇقىمنان تومەن وتىرىپ قالساڭ، «مىناۋ دۇنيە بوساعادان بوي وزبايتىن، اتتاپ باسىپ الدىعا شىعا المايتىن جاسىق، جامان بولادى-اۋ!» دەگەن ناعاشى اتاڭنىڭ تۇجىرىمى بولار. وندا ولەز بولىپ قالارسىڭ. ال اق تۇقىمنان جوعارى شىعىپ كەتسەڭ، ناعاشى اتاڭنىڭ كوزى ەرەكشە ءتۇسىپ، تاڭدانىپ كەتەر. اسىرا تاڭدانىپ كەتسە، ءولىپ قالۋىڭ دا مۇمكىن. سوندىقتان ناعاشى اتاڭنىڭ ۇيىنە بارعاندا، وتىراتىن دا، جاتاتىن دا ورنىڭ سول تۇقىمنىڭ ءۇستى بولسىن! مۇنى ۇمىتپاي ەسىڭە ساقتا! — دەپ اقىل كورسەتىپتى.

جانىبەك شەشەسىنىڭ كەڭەسىن ىقىلاس قويىپ تىڭداپ، ۇعىپ الىپتى دا، ايالداماستان ناعاشىسىن ىزدەپ جولعا شىعىپتى:

«وجەت وسكەن جاس بالا،
ون ەكى جاسقا جەتەدى.
ناعاشىما بارام دەپ،
جانىبەك قاشىپ كەتەدى.
سىرىلمالى كەپەشتەن،
ءبىر تۇتام تۇك وتەدى،
اي سەگىز كۇن جول ءجۇرىپ،
سارى ۇيسىنگە جەتەدى».

اي سەگىز كۇندى سۋىت ءجۇرىپ، ەل ارالاپ، جەر كورىپ، نۇرلى ءجۇزى كۇنگە تۇتىعىپ، اڭىزعاققا ەرنى جارىلعان جانىبەك ناعاشىسىن ىزدەپ تاۋىپ، سالەم بەرىپ، اماندىق ايتىستى.

شەشەسىنىڭ ايتۋى بويىنشا، اق تۇقىمنىڭ ءۇستىن العاشقى تانىستىقتا وتىرىپ جاتقاندا، سوندا جاتىپ ناعاشى اتاسىنا جاعىپتى.

«ناعاشى تەگىن سۇراساڭ،
دوسىنبەك پەن ءومىر-دى.
جاۋ دەگەندە كيگەنى،
كوكپەڭبەك ىلعي تەمىر-دى.
جيەنىم مەنىڭ كەلدى دەپ،
كوڭىلى تاسىپ سەمىردى.
جيەندى كورىپ سىنادى،
جيەنگە كوڭىلى تولادى.
«ءبىر اي جاتىپ، قايتام» دەپ،
الىستان كەلگەن جيەنى،
كوك دونەندى سۇرادى.
ناعاشى اتاسى بەرسە دە،
بالالارى بەرمەدى.
اكەنىڭ ءتىلىن المادى،
جيەندى قابىل كورمەدى،
جانەكەڭ كوك دونەندى،
«ءسىرا، الماي كەتپەن» دەپ،
ونان ارى ورلەدى».

ءبىر كۇنى كوك دونەندى بەرمەدىڭ دەپ ناعاشى اعالارىنا رەنجىگەن جانىبەك، ناعاشى اتاسى ۇيدە جوقتا اتتانىپ كەتىپتى. ايشىلىق جولدان ارىپ-شارشاپ ىزدەپ كەلگەندە، سىرتى تۇك، ءىشى بوق ءبىر شولاعىن قيمادى دەپ ىزالانعان جانەكەڭ ماڭدايىن سۇيگەن كۇن نۇرىنىڭ ماۋجىراتۋىندا اتىن وتقا قويىپ، جول شەتىندە ءيىن تىرەسكەندى جاستانىپ جاتىپ ۇيىقتاپ قالىپتى. قاناتتاس اۋىلداردا از ايالداپ، بۇيىمتايىن بىتىرگەن جانىبەكتىڭ ناعاشى اتاسى ۇيىنە كەلگەندە، بايبىشەسى:

— جيەنىڭ كوك دونەندى بەرمەدىڭدەر دەپ رەنجىپ، ناعاشى اتاڭ كەلسىن دەگەنىمە قاراماي، اتتانىپ كەتتى، — دەگەن سوڭ، اقساقال بالالارىنا:

— ءاي، اقىماقتار-اي! — دەپ كەيىپ، — جيەننىڭ نازارى قاتتى بولۋشى ەدى، — دەپ اتقا ءمىنىپ، جانىبەكتى ارتىنان قۋىپتى.

ۇلكەن بەسىن اۋعاندا قالىڭ تەرىسكەندى بۇيراتتا، جول شەتىندە ۇيىقتاپ جاتقان جانىبەكتى انادايدان كوزى شالىپتى. ەكى يىعىنا ەكى قاسقىردىڭ كوزى وت بوپ جانىپ جانىبەككە ءتونىپ تۇرعانىن كورىپ، ناعاشى اتاسى قاپەلىمدە ساسقالاقتاپ، اتىن بوربايعا سالىپ جىبەرىپ ۇمتىلىپتى. جانىبەكتىڭ قاسىنا كەلسە قاسقىر جوق، جانىبەك قاپەرسىز ۇيىقتاپ جاتىپتى. قۋا كەلگەن ناعاشى اتاسى جانىبەكتى وياتىپ، بالالاردىڭ اقىماقتىعىنا ىزا بولىپ:

— سەن دە اقىماق بولۋشى ما ەدىڭ، ءجۇر ۇيگە! — دەگەندە، جانىبەك:

— ايلىق جولدان مەنى ەشكىم شاقىرمادى،
ناعاشىمدا قىرىق سەركەش حاقىم قالدى.
كوك دونەندى بەرمەسەڭ، اسىڭا سوي،
نە قىلسام دا اكەتەم دەپ جاتىپ الدى، —

دەيدى. كوپتى كورگەن ايلالى اقساقال جيەنىن اقىرى اقىلىنا كوندىرىپ، ۇيىنە الىپ كەتىپتى. كەتىپ قالعان جانىبەكتى قايتا الىپ كەلگەنىن جاراتپاعان بالالارى:

— جارىقتىق الجىعان با؟ «جيەن ەل بولمايدى، جەلكە اس بولمايدى» دەگەن، كەرەيدەن قاڭعىپ كەلگەن بالاعا جالبارىنىپ، ونى نەسىنە قايتادان اكەلىپ ءجۇر، — دەپ جاراتپاپتى. سوندا اكەسى بالالارىنا:

— وي، شىراعىم، بالالار،
جيەندى قابىل كورىڭدەر.
كوك دونەندى بەرىڭدەر،
اش ارىستان تەك قايتپاس،
ەلىڭدى شاۋىپ كەتەدى،
تاق تۇبىڭە جەتەدى.
ون ەكى جاسار جاس بالا،
سويلەسە سوزگە داپ-دانا.
كوك دونەندى بەرمەسەڭ،
ەلدى ءبىر قىلار ماسقارا.
بىرەۋ بولسا ءوزى ەكەن،
كوك شولاقتىڭ كوزى ەكەن.
ونە بويىن  كەپتەگەن،
قىزىل جەلدى ءسوز ەكەن.
يىعىندا شام-شىراق،
زاۋلاپ جانىپ تۇر ەكەن،
كوك ءبورى دارىپ ءجۇر ەكەن، —

دەگەن ەكەن. كوك دونەندى بەرۋگە كوندىرە الماعان ناعاشى اتاسى جانىبەككە:

— كوك دونەننىڭ ءىنىسى كوك قۇنان بار،
رەنجىمە، قاراعىم، سەن سونى ال.
كەلەر جىلى ابىلاي حان جاۋعا اتتانار،
ءتىلىمدى الساڭ ەر داعى سەن سوعان بار، — دەپتى.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

ابىلاي حاننىڭ جانىبەكتى سىناۋى

جانىبەكتىڭ قارتايعان كەزىندە كەشىرمەلەرىن ەسكە الۋى

جانىبەك باتىردىڭ ابىلايدىڭ وڭ تىزەسىنەن ورىن الۋى

---