InfoHub Logo

الماتىلىق ءبىر كاسىپكەردىڭ تىرشىلىك تىنىسىنان تۇيگەن ويلار

كوپتەگەن ماڭعىستاۋلىقتاردىڭ قۇلاعىنا بۇگىندە وڭتۇستىك استاناداعى «نۇرلى الەم» باسپاسى مەن ونىڭ باس ديرەكتورى جارىلقاسىن داۋلەتتىڭ ەسىمى بەلگىلى بولىپ قالدى. ءبىزدىڭ جەرلەستەرىمىز اتالعان باسپادان كىتاپ جانە باسقا دا پوليگرافيالىق ونىمدەردى شىعارۋدىڭ ەكى جاق ءۇشىن دە ءتيىمدى قىرلارىن تۇسىنگەن سىڭايلى. مەنى وسى ازاماتتىڭ بويىنا بىتكەن سان قىرلى تالانتى جانە ونىڭ قۇداي قوسقان قوساعى راۋشان مولدابەكوۆا ەكەۋىنىڭ اسا كۇردەلى، باسەكەلەستىك وتە جوعارى كىتاپ بيزنەسى الەمىندەگى جانكەشتىلىك تىرلىگى ءتانتى قىلعاسىن قولىما قالام الۋعا ءماجبۇر بولدىم.

ءبىرىنشى مىسال. مەن بىرەر جىلدىقتا جولىم ءتۇسىپ الماتىدا بولعانىمدا ولارعا حابارلاسقانمىن. ولار مەنى وزدەرى تاۋىپ الاتىنىن ايتتى. مەن كۋرستاس ءارى بەس جىل ءبىر بولمەدە بىرگە جاتقان، دارىندى پروزاشى نۇرعالي وراز سىندى جازۋشى دوسىمنىڭ ۇيىندە قوناقتا بولدىم. جارىلقاسىن ارا-تۇرا تەلەفون شالىپ، وزدەرىنىڭ قولدارى تيمەي جاتقانىن ەسكەرتىپ قويىپ وتىردى. تۇنگى ساعات 1، 2، 3-تەردە ادەيى تەلەفون شالىپ، قالايدا حابارلاساتىنىن قايتالاي قاپەرىمە بەرۋمەن بولدى. ءبىز نۇرعالي ەكەۋمىز ستۋدەنت كەزدەگى قىزىقتى اڭگىمەلەردى ەسكە الىپ، ۋاقىت وتكىزىپ وتىرا بەردىك. تاڭعى تورتكە قاراي تاعى دا تەلەفون سوققان جارىلقاسىن: «عالەكە، دەدى ماعان، ايىپ ەتپەسەڭ، ەسىكتىڭ الدىنا شىعىپ تۇرشى، بۇگىن سويلەسەتىن دە ۋاقىت بولمايتىن بولدى». نۇرعالي ەكەۋمىز دالادان كۇتىپ تۇردىق. نۇرعالي: «ولار كۇنى-تۇنى دامىل تاپپايدى. ءتىپتى تاماق ىشەتىن دە ۋاقىتتارى دا جوق-اۋ، شاماسى»، - دەدى. كوپ ۇزاماي ولار دا كەلدى. مىنگەندەرى - ءمىنسىز قاپ-قارا، سۇلىكتەي «مەرسەدەس»! جارىلقاسىننىڭ ءبىر ايتقانى ويىما ساپ ەتە ءتۇستى. «ءوز دەڭگەيىڭدە ءجۇرۋىڭ ءۇشىن تۇلپارىڭ دا مىقتى بولۋى كەرەك!»- دەگەن ەدى ول. ادامدارمەن قارىم-قاتىناس جاساعاندا دا جىلى ءارى مادەنيەتتى سويلەسۋ، كىم-كىمنىڭ دە ءتىلىن-قىبىن تاۋىپ، كەلىسىمگە كەلە ءبىلۋ، تەك اقشا قۋالاپ كەتپەي، جەڭىلدىكتەردىڭ تۇرلەرىن جاساۋعا ءمان بەرۋ - ونىڭ بەرىك ۇستاناتىن ساياساتى. «قاندايما جاعدايدا دا كەلىسىمگە كەلۋگە بولادى»، دەيدى كاسىپكەر.

ءتۇن ورتاسى عوي، تەك اماندىق-ساۋلىق الىسۋعا عانا مۇمكىندىك بولدى بۇل جولى. شىنىندا دا ءارى باسپا، ءارى باسپاحانالارى بار بۇل كاسىپ يەلەرى كۇنى-تۇنى مىگىرسىز تەر توگىپ، ۇيىقتاۋعا، دەمالۋعا، مەزگىلىندە تاماقتانۋعا دا ۋاقىت تاپپايتىنى راس ەكەن. وسىنداي تاباندى تىرلىك ارقاسىندا عانا ءوز بيزنەستەرىن جانداندىرىپ، باسپا مەن باسپاحانانى وسى زامانعى شەتەلدىك وزىق تەحنيكالارمەن جاراقتاندىرىپ، تىم جاقسى ۇجىم قالىپتاستىرىپ، ءوندىرىستى قالىپتى دا ىرعاقتى ارناعا تۇسىرگەنى بايقالادى. ەڭ باستىسى، ولار ادامنىڭ ءقادىرىن بىلەدى، ءوزارا ورتاق پايدا مەن تابىس ءتۇسىرۋدى جەتە بىلەدى. ەڭ باستىسى، ولار التىن ۋاقىتتىڭ باعاسىن بىلەدى. ەڭ باستىسى، ولار اقشا قاراجاتتىڭ قادىر-قاسيەتىن بىلەدى. ءوز وندىرىستەرىن تەك قانا ءوز كۇشتەرىمەن ورگە سۇيرەي ءجۇرىپ، ادامي وزگە دە قۇندىلىقتاردى جادىنان شىعارمايدى. قانشاما جانتالاسىپ تىربانىپ جاتسا دا، وتباسى تىرلىگىن، وزدەرىنەن وربىگەن 4-5 قارادومالاقتىڭ تالىم-تاربيەسىن، قاۋىپسىزدىگىن ويلاۋعا دا ۋاقىت تابادى. وسى ماقسات ءۇشىن ۇيلەرىندە قارىنداستارىن ۇستايدى. اعايىن-تۋمانىڭ قۋانىشى مەن قايعىلى جاعدايلارىن استە قالت جىبەرمەيدى. قولىنان كەلگەنىنشە اينالا-تۋىسقا، ەل-جۇرتقا كومەك جاساۋدى جادىنان شىعارمايدى. جارىلقاسىن تەك ءوز تۋمالاستارىنا عانا ەمەس، كوپتەگەن ەلدىك شارالارعا دا دەمەۋشىلىك جاساپ، ەل اۋزىندا جۇرگەن ۇلتجاندى ازاماتتاردىڭ ءبىرى.

ول ءبىر ورايى كەلگەندە اقتاۋعا كەلىپ، بەكەت اتانىڭ باسىنا ارنايى بارىپ تۇنەپ، ءتاۋ ەتىپ قايتتى. ازداپ دىمكاستىگى بار ءبىر قىزىنا اۋليە-انبيەلەردەن شاراپات تىلەگەن.

ەكىنشى ساپارى باس شايقاپ تاڭعالارلىقتاي بولدى. ءوزى اقتاۋعا تاڭعى ساعات 9-دا ۇشىپ كەلدى. دەرەۋ قالالىق اكىمشىلىككە اتتاندى دا، تۇسكى استى وتىرعان جەرىندە قاۋزاپ، كەشكە دەيىن كومپيۋتەر قۇلاعىندا «ويناپ»، وزدەرىنە بەرىلگەن تاپسىرىستىڭ «بۇراۋىن» كەلتىردى دە، كەشكى رەيسپەن الماتىسىنا اتتانىپ كەتتى. «ءۇش مىڭ شاقىرىمدىق ماڭعىستاۋعا جولىڭ تۇسكەنىندە بىرەر كۇن بولماعانىڭ قالاي؟» دەپ سۇراق قويعانىمىزدا، جىميىپ كۇلگەن جارىلقاسىن: «مەن ءۇش كۇن ۇيىقتاعان جوقپىن. كەشە جۇمىستان ۇيىمە بەس-اق مينۋتقا كىردىم دە، ايەلىم دايىنداپ قويعان جول سومكەمدى الدىم دا، ءوز كولىگىممەن قۇستاي ۇشىپ (ون بەس مينۋتتا!) اۋەجايعا جەتىپ، سوسىن ۇشىپ اقتاۋعا كەلدىم. مىنە، قۇداي قالاسا ءقازىر الماتىعا ۇشىپ بارعاسىن اۋەجايداعى كولىگىمە وتىرامىن دا، سول جەردەن شىمكەنت وبلىسىنىڭ ءوزىم دۇنيەگە كەلگەن اۋدانىنا اتتانامىن. ول جاقتا ەرتەسىنە اۋىلدىڭ مەرەيتويى وتپەكشى، سوعان جىلدا دەمەۋشىلىك جاسايتىن ەدىم، قالايدا قاتىسپاسام بولمايدى» دەپ جاۋاپ بەردى. جانكەشتىلىك دەمەي گور ەندى!

وسىندايدا مەنىڭ ويىما اقىن تەمىرحان مەدەتبەك اعامىزدىڭ ءبىر جىلدارى الماتىعا رەسپۋبليكالىق تاريحي ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ قوعامىنا قىزمەتكە بارىپ، كوپ ۇزاماي ماڭعىستاۋعا قايتىپ ورالعاسىن ايتقان ءسوزى ورالادى. «ابەكەڭدەردىڭ (ءابىش كەكىلبايەۆ) جۇمىس ىستەۋ ءستيلىن كورگەندە، تاڭ قالاسىڭ. كۇنبە-كۇنگى الاپات جۇمىس، وڭشەڭ ءشاۋىمباس اكادەميكتەر پەن پروفەسسورلار، نەشەبىر سۇڭعىلا عالىمدار ءتۇن اۋعانشا ماسەلە تالقىلايدى. كەكىلبايەۆتىڭ جۇمىس ىستەۋ اۋقىمى، ۋاقىتپەن مۇلدە ساناسپاۋى، ەلدىك مۇرات-مۇددە جولىنداعى تاباندىلىعى عاجاپ! ىلەسە جۇمىس جاساۋدىڭ تاۋقىمەتىنەن، سونداي جانكەشتىلىكتى كورىپ وعان شىداس بەرۋدىڭ وڭاي ەمەستىگىنەن دەنساۋلىعىما بايلانىستى كەرى ورالدىم» دەگەن ەدى ول.

مەن بىلەتىن كۋرستاس ءارى گرۋپپالاسىم، قايراتكەر ازامات مۇحتار قۇل-مۇحاممەدتىڭ ون بەس جىل قازاق ەنسيكلوپەدياسىندا كوزىنىڭ مايىن تامىزىپ قىزمەت جاساي ءجۇرىپ، تەلەديداردا قوسىمشا حابارلار جۇرگىزىپ تۇرعانى، ارتىنان ءوز الدىنا دەربەس «اتامۇرا» باسپاسىن اشىپ، شارق ۇرا ىزدەنە ءجۇرىپ ونى جان-جاقتى جەتىلدىرىپ، ءارى عىلىمي-شىعارماشىلىق قىزمەتىن جانكەشتىلىكپەن جالعاستىرعانىن جاقسى بىلەمىن.

جەرلەس ءىنىم، قازگۋ-دىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن بىتىرگەننەن كەيىن مينيسترلەر كابينەتىندە نۇسقاۋشى، قازگۋ-دە وقىتۋشى، م.اۋەزوۆ تەاترىندا ادەبي قىزمەتكەر بولا ءجۇرىپ، دراماتۋرگيامەن، پروزامەن زور شىعارماشىلىقپەن اينالىسقان، نارىقتىڭ العاشقى باستاۋ العان جىلدارىندا ءوز بيزنەسىن بىلىكتىلىكپەن جولعا قويا بىلگەن، بۇگىندە مادەنيەت، اقپارات ۆيسە-مينيسترى بولىپ ابىرويلى قىزمەت جاسايتىن ەرمەك امانشايەۆتىڭ ەڭبەكقورلىعى دا ءتانتى ەتپەي قويمايدى.

«ەڭبەك ەر اتاندىرادى» دەگەن حالىقتىق قاعيدانى ەسكەرسەك، بۇگىنگى تاڭدا ءوز وتباسىڭنان باستاپ، ەل مۇددەسى، ەل يگىلىگى جولىندا جانكەشتىلىكپەن، شىنايى بەرىلە ەڭبەك ەتۋ -ادامزاتتىق دامۋ كوشىنە ىلەسۋدەگى ۋاقىتتىڭ وسكەلەڭ دە وتكىر تالابى بولىپ وتىر.

مەنىڭ جاقىندا الماتىعا جولىم تۇسكەن. تاعى دا كۋرستاستارىممەن حابارلاستىم، كەزدەستىم. سويلەسىپ قاراسام، بارىندە دە ۇلكەن وزگەرىس بار. وزگەرىستىڭ ەڭ ۇلكەنى - قاربالاس تا تىنىمسىز تىرلىك. سان قىرلى قىزمەت، شىعارماشىلىق... الماتى، استانا سياقتى قالالاردا ءومىر ءسۇرۋ بۇرىننان دا اسا كۇردەلى سياقتى ەدى، ەندى بۇرىنعىدان ون، ءتىپتى ءجۇز ەسەگە دەيىن كۇردەلەنە تۇسكەن سياقتى. ەڭ باستىسى، ومىرگە دەگەن كوزقاراس، ەڭبەككە دەگەن شىنايى قۇشتارلىق، سول ەڭبەگىڭنىڭ راحاتىن كورۋگە، تۇرمىستى جاقسارتۋعا دەگەن نيەت اۋعان. ءابىش كەكىلبايەۆ اعامىز ايتقانداي، «...بۇيىعى، بەيقام قازاقى مەنتاليتەت ەندى وزگەرىسكە تۇسپەسە بولمايتىنىن» ورتالىقتاعىلار جەتە ۇعىنعان... سول ابەكەڭ ايتقان: «ىزگىلىك دەگەنىمىز - ەلىڭ مەن ءۇرىم-بۇتاعىڭا يگىلىك بولىپ داريتىن ادال ەڭبەك» ەكەندىگىن پايىمداعان...

ارينە، ماڭعىستاۋ اتاعى دۇرىلدەگەن ايماق بولعانىمەن دە، ءالى دە ادامدار بويىندا ماڭعازدىق، مارعاۋلىق بار ەكەندىگىن جاسىرا المايمىز. ءبىراق، ءومىر جاڭارىپ كەلەدى. «ەلۋ جىلدا - ەل جاڭا» دەمەكشى، جاڭا زاماننىڭ، وزىق ويلى كوشباسشىلارىنىڭ، ۋاقىتتىڭ قويار تالابى دا كۇننەن-كۇنگە ايقىندالا تۇسۋدە. جان باعۋ، جايباراقاتتىقتان گورى قاي وڭىردە دە جانكەشتىلىك، جان اياماي ەڭبەك ەتۋ داعدى-داستۇرگە اينالعاندا عانا الگى ايتقان ۋاقىتتان وزىپ، بيىك مەجەلەرگە جەتۋگە، دۇنيە كوشىنىڭ الدىڭعى لەگىنە ىلەسۋگە بولاتىندىعىن ايقىن اڭعارامىز. ال باياعى بابالارىمىزدىڭ ەل، جەر قورعاۋ داستۇرلەرى، ات ۇستىندە ۇيىقتاماي كۇنى-تۇنى سەرگەك ءجۇرۋى دە سول قاتىن-بالانىڭ عانا ەمەس، ەگەمەن ەلدىكتىڭ، تاۋەلسىز مەملەكەتتىكتىڭ ايقىن نىساناسى ەكەن عوي! ەندەشە، زاماننىڭ ءوزى بىزدەن، ءاربىر ازاماتتان بويىڭدا بار قابىلەت-قارىمىڭ، كۇش-جىگەرىڭدى اياماي، ءوزىڭدى تولىققاندى كورسەتە ءبىلۋدى تالاپ ەتىپ وتىر. مەن جانكەشتىلىك بەينەتىن تارتقاندار ونىڭ راحاتىن دا كورىپ، جەمىسىن تەرە بىلەتىنىن بايقادىم.

...مەن تاعى دا ءبىر ءسات جارىلقاسىن دوسىمدى ويلاپ وتىرمىن. ءوز بيزنەسىن جوعارى بيىككە ورلەتىپ، ونى سەنىمدى سەرىكتەرىنە تابىس ەتكەن ول قازىردە ءوزىنىڭ ساتيرالىق شىعارماشىلىعى مەن ءان ونەرى، سازگەرلىك ىزدەنىسىندەگى جاڭا بيىكتەرگە ورلەۋدە. حالىقتىڭ رۋحاني قازىناسى - ونەردەگى جانكەشتىلىگى ءوز الدىنا ءبىر توبە!

ءتۇيىن: ءبىز وزىمىزگە جالعىز رەت قانا بەرىلەتىن دۇنيە-داۋرەننىڭ ءاربىر كۇنى، ساعاتى مەن مينۋتىنىڭ باعاسىن ءبىلىپ، بارىنشا بەلسەنە ەڭبەك ەتۋگە، بويداعى بارىمىزدى، كۇش-قۋاتىمىزدى ەلىمىز، جەرىمىز ءۇشىن، ۇلان - ۇرپاعىمىز ءۇشىن اياماي توگۋگە ءتيىس ەكەنبىز، اينالايىن الەۋمەت! سوندا عانا اتا-بابالار سان عاسىرلار بويى ارمان ەتىپ، سول جولدا جانكەشتىلىكپەن جاعالاسىپ، قاندى مايدان كەشكەن اتا مەكەنىمىزدىڭ كوسەگەسىن كوگەرتىپ، جالپى ادامزاتتىق دامۋ داڭعىلىنا ىلەسە الامىز. بۇگىنگى تاڭدا ءاربىر قازاققا، ءاربىر قازاقستاندىققا ۋاقىت العا تارتىپ وتىرعان باستى تالاپ - جاڭاشا ءومىر ءسۇرۋ، سانا-سەزىمدى تۇبەگەيلى وزگەرتىپ، قاي سالادا دا مىگىرسىز ىزدەنىس، زور تالاپكەرلىكپەن جەتىستىكتەرگە، جەڭىسكە جەتۋ بولىپ وتىر. ەندەشە، ىسكە ءسات، زامانداس!

5.06.2006 جىل.

---