جانۋارلار الەمىنىڭ الۋان تۇرلىلىگى
اتىراۋ قالاسى، د. بايبوسىنوۆ اتىنداعى
№13 ۇلتتىق مەكتەپ گيمنازياسىنىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
مۇحامبەتوۆا بوتاگوز جەكسەنعالي قىزى
ءپان: دۇنيەتانۋ
سىنىپ: 2
سىنىپ جەتەكشىسى: مۇحامبەتوۆا ب. ج.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جانۋارلار الەمىنىڭ الۋان تۇرلىلىگى
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن ارتتىرا وتىرىپ، جانۋارلاردىڭ كوپ تۇرلىلىگى تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ. جانۋارلاردىڭ توپتارعا ءبولىنۋ ەرەكشەلىكتەرىن تۇسىندىرە وتىرىپ، بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ. لوگيكالىق ءوي-ورىسىن دامىتۋ بارىسىندا تاپقىرلىققا، تانىمدىق قابىلداۋىن
ارتتىرۋعا داعدىلاندىرۋ. تابيعاتتى قورعاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق-جاۋاپ، ويىن، ەلەكتروندى وقۋلىق
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ۇعىم بەرۋ
كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، دەرەكتى فيلم، سىزبالار
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
امانداسۋ راسىمدەرى
امانسىڭ با التىن كۇن!
امانسىڭ با كوك اسپان!
امانسىڭ با دوستارىم!
سەندەردى كورسەم قۋانام!
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ «وسىمدىكتەردىڭ كوبەيۋى»
وسىمدىكتەرگە قاجەتتى زاتتار. سىزبا ارقىلى ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ.
ءسوزجۇمباق ارقىلى جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن اشۋ.
ءسوزجۇمباق ارقىلى «جانۋار» تاقىرىبىن اشۋ.
جاڭا ساباق.
كىرىسپە.
وسىمدىكتەر سياقتى جانۋارلار دا الۋان ءتۇرلى بولىپ كەلەدى. جەر بەتىندە جانۋارلاردىڭ
تۇرلەرى وتە كوپ. عالىمداردىڭ زەرتتەۋى بويىنشا ولاردىڭ
2 ملن-داي ءتۇرى بەلگىلى بولدى. «جانۋار» ءسوزى پارسىنىڭ «دجان-دجانۆار» دەگەن ءسوزدىڭ ەكىنشى بولىگىنەن الىنعان. «دجان-دجانۆار» قازاقشا-جانۋار الەمى، ياعني دۇنيە جۇزىندەگى ءتىرى ماقۇلىقتار دەگەندى بىلدىرەدى.
جانۋارلار مىناداي توپقا بولىنەدى:
جانۋارلار
قۇستار، بالىقتار، جورعالاۋشىلار، قوسمەكەندىلەر، بۋناقدەنەلىلەر، سۇتقورەكتىلەر
قۇستار-8600 ءتۇرى بار. ايىرماشىلىعى ۇشادى.
بالىقتار.
بالىقتاردىڭ 20 000 ءتۇرى بار. ولاردىڭ ايىرماشىلىعى جۇزەدى.
قوسمەكەندىلەر.
قوسمەكەندىلەردىڭ-4000 ءتۇرى بار. ولاردىڭ ايىرماشىلىعى قۇرلىقتا دا، سۋدا دا تىرشىلىك ەتەدى.
سۇتقورەكتىلەر
سۇتقورەكتىلەردىڭ – 5000 ءتۇرى بار. ولاردىڭ ايىرماشىلىعى بالالارىن ءوز سۇتىمەن اسىرايدى.
جورعالاۋشىلار.
جورعالاۋشىلاردىڭ – 8000 ءتۇرى بار. ولاردىڭ ايىرماشىلىعى باۋىرىمەن جورعالايدى.
جاندىكتەر.
جاندىكتەردىڭ – 700 000 ءتۇرى بار.
وقۋلىقپەن جۇمىس.
ءماتىندى وقىتىپ، سۇراقتارعا جاۋاپ الامىن.
اڭدار
جابايى
ءۇي جاۋىرلارى
ولاردىڭ كوپشىلىگى اعاشتىڭ جاپىراعىمەن جانە شوپپەن قورەكتەنەدى.
جانۋارلاردى اۋلاپ، ەتپەن قورەكتەنەتىندەردى جىرتقىشتار دەپ اتايدى.
ەڭ ماڭىزدىسى انىقتاما
اقبوكەن ءشول، شولەيتتى جانە دالالىق ايماقتاردا تىرشىلىك ەتۋگە بەيىمدەلگەن. ولاردىڭ قونىس وزگەرتۋى اۋا رايىنا، اقبوكەن جۇپ تۇياقتى جانۋارلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءوسىمتالى، جىلىنا ءبىر رەت تولدەيدى. جاپپاي تولدەۋى مامىردىڭ 1-جارتىسىندا وتەدى. بۇل كەزدە كۇن سالقىنداپ، جاۋىن-شاشىن كوپ بولادى دا، ونى قازاق حالقى «قۇرالايدىڭ سالقىنى» دەپ اتايدى. كوبىنە ەگىزدەن، كەيدە 3 لاق تا تۋادى. اقبوكەندەر وسىمدىكتەردىڭ 80-نەن استام تۇرىمەن قورەكتەنەدى. ولاردىڭ باستى جاۋى – قاسقىر، ال جاس تولدەرىنە بۇركىت، دالا قىرانى مەن قاراقۇستار دا شابۋىل جاسايدى.
اقبوكەن اۋسىل، پاستەرەللەز اۋرۋلارىمەن اۋىرادى. اقبوكەن – ءدامدى ەتى، قۇندى ءمۇيىزى مەن تۇياعى، ادەمى تەرىسى ءۇشىن اۋلاناتىن كاسىپتىك ماڭىزى بار جانۋار. قازاقستاندا اقبوكەندى اۋلاۋعا تىيىم سالىنعان. ونىڭ مۇيىزىنەن پانتوكرين ءدارىسى الىنادى، تۇياعىن كۇيدىرىپ، ودان الىنعان كۇلدى دەنەدەگى تەمىرەتكىگە جاعادى، سۋسامىر اۋرۋىنا شالدىققانداردى ەمدەۋ ءۇشىن پايدالانادى
سارشۇناق دالادا جانە تاۋدا مەكەندەيدى. ىنىنەن شىققان كۇيى ارتىق اياعىمەن شوقيىپ تۇرىپ، جان-جاعىندا ءقاۋىپتىڭ بار-جوعىن بارلايدى. توڭىرەك تىنىش بولسا، تۇقىمدار، شوپتەرمەن قورەكتەنە باستايدى. ەگەر ماڭايدا جۇگەرى نەمەسە ەگىستىك بولسا، سارشۇناق سول جەرگە قونىستانادى. ول استىقتىڭ ءدانى مەن ساباعىن جەپ، ەگىسكە زيان كەلتىرەدى.
بارىس مىسىق تۇقىمداسىنا جاتاتىن جىرتقىش اڭ. دەنە تۇرقى 125 – 135سم، بيىكتىگى 60سم (شوقتىعىنان العاندا)، قۇيرىعى 90 – 100سم، سالماعى وتىز – قىرىق كيلوگراممداي. ءتۇسى كوك سۇر، تەڭبىل شۇبار، ساقينا ءتارىزدى دوڭگەلەك قارا داقتارى بار، ءجۇنى ۇزىن ءارى قالىڭ. قازاقستان مەن ورتالىق ازيانىڭ بيىك تاۋلارىندا (2000م-دەن استام) كەزدەسەدى. ونىڭ ەڭ كوپ جۇرەتىن جەرى – باسىن ماڭگى قار باسقان تاستى تىك بەتكەيلەر مەن قيالار. قىستا قار قالىڭ تۇسكەندە، بارىس تاۋدىڭ ورماندى بەلدەۋىنە دەيىن تومەنگە تۇسەدى. بارىس تۇياقتى جانۋارلاردى، اسىرەسە، ارقاردى، تاۋ تەكەنى، تاۋ ەشكىلەرىن، ەلىكتەردى، ال قۇستاردان ۇلار مەن كەكىلىكتەردى ۇستاپ جەيدى. اۋلاۋعا تىيىم سالىنعان، سانىنىڭ ازايىپ كەتۋىنە بايلانىستى حالىقارالىق جانە ۇلتتىق «قىزىل كىتاپقا» (1996) ەنگىزىلگەن.
قاسقىر قاسقىردىڭ وزگە حايۋانداردان دارا، ولاردىڭ ەشقايسىسىنا ۇقسامايتىن قاسيەتتەرى كوپ. ونىڭ بويىنداعى وسىنداي ەرەكشەلىكتەرگە نەگىزدەلىپ ايتىلاتىن اڭىزدار دا جەتەرلىك. سولاردىڭ ءبىرى – تۇركىلەردىڭ تۇپنەگىزىن كوكبورىمەن بايلانىستىرۋى. قاسقىرلاردىڭ ىشىندەگى كوك اسپان تۇستەس كەلەتىندەرى مەن اق قاسقىرلار اسا كيەلى حايۋان بولىپ ەسەپتەلەدى. ولاردىڭ ادامدارعا كورىنۋى دە سيرەك. مۇنداي كوكبورىلەرمەن كەزىككەن ادام دا «تەگىن ادام ەمەس، كيەلى قاسيەتتەرگە يە كىسى» بولىپ تابىلادى.
قابان سۇتقورەكتىلەر كلاسىنىڭ جۇپتۇياقتىلار وتريادىنا جاتاتىن جانۋار.
قىزىلوردا وبلىسىنىڭ قامىس-قۇراقتى قوپالار مەن باتپاقتى جەرلەرىندە، وزەن اڭعارلارىندا كوپ كەزدەسەدى. دەنەسى ءىرى، ەكى ءبۇيىرى قىسىڭقى، مويىنى جۋان، باسى ءسۇيىر، تۇمسىعى كونۋس ءتارىزدى كولدەنەڭنەن كەسىلگەن بولىپ كەلەدى. ۇشىندا جۇپ تۇياعى بار، اياعى مىقتى، ەكەۋى جاقسى جەتىلگەن ءتورت ساۋساعى بولادى. قۇلاعى ۇلكەن جانە جالپاق، كوزى كىشكەنتاي، تاناۋى تاڭقى. دەنەسىن قالىڭ قىلشىق باسقان. اتالىعىنىڭ ارقاسىندا جالى بولادى. قورەك تاڭدامايتىن جانۋار، توپىراقتى قازىپ قۇرت-قۇمىرسقا، وسىمدىك تامىرلارى، ۇلۋلار جانە ۇساق تىشقاندارمەن قورەكتەنەدى. دەنەسىن ءىرى قىلتان قاپتاعان. ەرەسەك قابان شوشقالارىنىن ءتۇسى كوڭىر، تورايلارىنىڭ تەرىسىندە ۇزىنان ورنالاسقان اق جولاقتارى بار. ءىرى قابانداردىڭ ۇزىندىعى 2 م، سالماعى 300 كگ. توپتاسىپ ءومىر سۇرەدى. ءۇي شوشقاسىنىڭ ارعى تەگى. كاسىپشىلىك جانۋار
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
ويىن: "ءۇي جانۋارلارىن تاپ"
بالالار، مەن سەندەرگە جانۋارلاردىڭ اتتارىن ايتامىن،
"ءۇي جانۋارىن" ەستىگەندە قول شاپالاقتاۋ كەرەك.
قورىتىندىلاۋ:
- جانۋارلار توپتارىن ات
- قانداي جانۋارلاردى شوپقورەكتىلەر، قانداي جانۋارلاردى جىرتقىشتار دەيدى.
- قانداي تالعاۋسىز قورەكتىلەردى بىلەسىڭ؟
- ءۇي جانۋارلارى مەن جابايى اڭدار تۋرالى اڭگىمە قۇراستىر
ۇيگە تاپسىرما: جانۋالار الەمى تاقىرىبىنا كىتاپشالار جاساۋ.
باعالاۋ.
№13 ۇلتتىق مەكتەپ گيمنازياسىنىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
مۇحامبەتوۆا بوتاگوز جەكسەنعالي قىزى
ءپان: دۇنيەتانۋ
سىنىپ: 2
سىنىپ جەتەكشىسى: مۇحامبەتوۆا ب. ج.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جانۋارلار الەمىنىڭ الۋان تۇرلىلىگى
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن ارتتىرا وتىرىپ، جانۋارلاردىڭ كوپ تۇرلىلىگى تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ. جانۋارلاردىڭ توپتارعا ءبولىنۋ ەرەكشەلىكتەرىن تۇسىندىرە وتىرىپ، بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ. لوگيكالىق ءوي-ورىسىن دامىتۋ بارىسىندا تاپقىرلىققا، تانىمدىق قابىلداۋىن
ارتتىرۋعا داعدىلاندىرۋ. تابيعاتتى قورعاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق-جاۋاپ، ويىن، ەلەكتروندى وقۋلىق
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ۇعىم بەرۋ
كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، دەرەكتى فيلم، سىزبالار
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
امانداسۋ راسىمدەرى
امانسىڭ با التىن كۇن!
امانسىڭ با كوك اسپان!
امانسىڭ با دوستارىم!
سەندەردى كورسەم قۋانام!
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ «وسىمدىكتەردىڭ كوبەيۋى»
وسىمدىكتەرگە قاجەتتى زاتتار. سىزبا ارقىلى ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ.
ءسوزجۇمباق ارقىلى جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن اشۋ.
ءسوزجۇمباق ارقىلى «جانۋار» تاقىرىبىن اشۋ.
جاڭا ساباق.
كىرىسپە.
وسىمدىكتەر سياقتى جانۋارلار دا الۋان ءتۇرلى بولىپ كەلەدى. جەر بەتىندە جانۋارلاردىڭ
تۇرلەرى وتە كوپ. عالىمداردىڭ زەرتتەۋى بويىنشا ولاردىڭ
2 ملن-داي ءتۇرى بەلگىلى بولدى. «جانۋار» ءسوزى پارسىنىڭ «دجان-دجانۆار» دەگەن ءسوزدىڭ ەكىنشى بولىگىنەن الىنعان. «دجان-دجانۆار» قازاقشا-جانۋار الەمى، ياعني دۇنيە جۇزىندەگى ءتىرى ماقۇلىقتار دەگەندى بىلدىرەدى.
جانۋارلار مىناداي توپقا بولىنەدى:
جانۋارلار
قۇستار، بالىقتار، جورعالاۋشىلار، قوسمەكەندىلەر، بۋناقدەنەلىلەر، سۇتقورەكتىلەر
قۇستار-8600 ءتۇرى بار. ايىرماشىلىعى ۇشادى.
بالىقتار.
بالىقتاردىڭ 20 000 ءتۇرى بار. ولاردىڭ ايىرماشىلىعى جۇزەدى.
قوسمەكەندىلەر.
قوسمەكەندىلەردىڭ-4000 ءتۇرى بار. ولاردىڭ ايىرماشىلىعى قۇرلىقتا دا، سۋدا دا تىرشىلىك ەتەدى.
سۇتقورەكتىلەر
سۇتقورەكتىلەردىڭ – 5000 ءتۇرى بار. ولاردىڭ ايىرماشىلىعى بالالارىن ءوز سۇتىمەن اسىرايدى.
جورعالاۋشىلار.
جورعالاۋشىلاردىڭ – 8000 ءتۇرى بار. ولاردىڭ ايىرماشىلىعى باۋىرىمەن جورعالايدى.
جاندىكتەر.
جاندىكتەردىڭ – 700 000 ءتۇرى بار.
وقۋلىقپەن جۇمىس.
ءماتىندى وقىتىپ، سۇراقتارعا جاۋاپ الامىن.
اڭدار
جابايى
ءۇي جاۋىرلارى
ولاردىڭ كوپشىلىگى اعاشتىڭ جاپىراعىمەن جانە شوپپەن قورەكتەنەدى.
جانۋارلاردى اۋلاپ، ەتپەن قورەكتەنەتىندەردى جىرتقىشتار دەپ اتايدى.
ەڭ ماڭىزدىسى انىقتاما
اقبوكەن ءشول، شولەيتتى جانە دالالىق ايماقتاردا تىرشىلىك ەتۋگە بەيىمدەلگەن. ولاردىڭ قونىس وزگەرتۋى اۋا رايىنا، اقبوكەن جۇپ تۇياقتى جانۋارلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءوسىمتالى، جىلىنا ءبىر رەت تولدەيدى. جاپپاي تولدەۋى مامىردىڭ 1-جارتىسىندا وتەدى. بۇل كەزدە كۇن سالقىنداپ، جاۋىن-شاشىن كوپ بولادى دا، ونى قازاق حالقى «قۇرالايدىڭ سالقىنى» دەپ اتايدى. كوبىنە ەگىزدەن، كەيدە 3 لاق تا تۋادى. اقبوكەندەر وسىمدىكتەردىڭ 80-نەن استام تۇرىمەن قورەكتەنەدى. ولاردىڭ باستى جاۋى – قاسقىر، ال جاس تولدەرىنە بۇركىت، دالا قىرانى مەن قاراقۇستار دا شابۋىل جاسايدى.
اقبوكەن اۋسىل، پاستەرەللەز اۋرۋلارىمەن اۋىرادى. اقبوكەن – ءدامدى ەتى، قۇندى ءمۇيىزى مەن تۇياعى، ادەمى تەرىسى ءۇشىن اۋلاناتىن كاسىپتىك ماڭىزى بار جانۋار. قازاقستاندا اقبوكەندى اۋلاۋعا تىيىم سالىنعان. ونىڭ مۇيىزىنەن پانتوكرين ءدارىسى الىنادى، تۇياعىن كۇيدىرىپ، ودان الىنعان كۇلدى دەنەدەگى تەمىرەتكىگە جاعادى، سۋسامىر اۋرۋىنا شالدىققانداردى ەمدەۋ ءۇشىن پايدالانادى
سارشۇناق دالادا جانە تاۋدا مەكەندەيدى. ىنىنەن شىققان كۇيى ارتىق اياعىمەن شوقيىپ تۇرىپ، جان-جاعىندا ءقاۋىپتىڭ بار-جوعىن بارلايدى. توڭىرەك تىنىش بولسا، تۇقىمدار، شوپتەرمەن قورەكتەنە باستايدى. ەگەر ماڭايدا جۇگەرى نەمەسە ەگىستىك بولسا، سارشۇناق سول جەرگە قونىستانادى. ول استىقتىڭ ءدانى مەن ساباعىن جەپ، ەگىسكە زيان كەلتىرەدى.
بارىس مىسىق تۇقىمداسىنا جاتاتىن جىرتقىش اڭ. دەنە تۇرقى 125 – 135سم، بيىكتىگى 60سم (شوقتىعىنان العاندا)، قۇيرىعى 90 – 100سم، سالماعى وتىز – قىرىق كيلوگراممداي. ءتۇسى كوك سۇر، تەڭبىل شۇبار، ساقينا ءتارىزدى دوڭگەلەك قارا داقتارى بار، ءجۇنى ۇزىن ءارى قالىڭ. قازاقستان مەن ورتالىق ازيانىڭ بيىك تاۋلارىندا (2000م-دەن استام) كەزدەسەدى. ونىڭ ەڭ كوپ جۇرەتىن جەرى – باسىن ماڭگى قار باسقان تاستى تىك بەتكەيلەر مەن قيالار. قىستا قار قالىڭ تۇسكەندە، بارىس تاۋدىڭ ورماندى بەلدەۋىنە دەيىن تومەنگە تۇسەدى. بارىس تۇياقتى جانۋارلاردى، اسىرەسە، ارقاردى، تاۋ تەكەنى، تاۋ ەشكىلەرىن، ەلىكتەردى، ال قۇستاردان ۇلار مەن كەكىلىكتەردى ۇستاپ جەيدى. اۋلاۋعا تىيىم سالىنعان، سانىنىڭ ازايىپ كەتۋىنە بايلانىستى حالىقارالىق جانە ۇلتتىق «قىزىل كىتاپقا» (1996) ەنگىزىلگەن.
قاسقىر قاسقىردىڭ وزگە حايۋانداردان دارا، ولاردىڭ ەشقايسىسىنا ۇقسامايتىن قاسيەتتەرى كوپ. ونىڭ بويىنداعى وسىنداي ەرەكشەلىكتەرگە نەگىزدەلىپ ايتىلاتىن اڭىزدار دا جەتەرلىك. سولاردىڭ ءبىرى – تۇركىلەردىڭ تۇپنەگىزىن كوكبورىمەن بايلانىستىرۋى. قاسقىرلاردىڭ ىشىندەگى كوك اسپان تۇستەس كەلەتىندەرى مەن اق قاسقىرلار اسا كيەلى حايۋان بولىپ ەسەپتەلەدى. ولاردىڭ ادامدارعا كورىنۋى دە سيرەك. مۇنداي كوكبورىلەرمەن كەزىككەن ادام دا «تەگىن ادام ەمەس، كيەلى قاسيەتتەرگە يە كىسى» بولىپ تابىلادى.
قابان سۇتقورەكتىلەر كلاسىنىڭ جۇپتۇياقتىلار وتريادىنا جاتاتىن جانۋار.
قىزىلوردا وبلىسىنىڭ قامىس-قۇراقتى قوپالار مەن باتپاقتى جەرلەرىندە، وزەن اڭعارلارىندا كوپ كەزدەسەدى. دەنەسى ءىرى، ەكى ءبۇيىرى قىسىڭقى، مويىنى جۋان، باسى ءسۇيىر، تۇمسىعى كونۋس ءتارىزدى كولدەنەڭنەن كەسىلگەن بولىپ كەلەدى. ۇشىندا جۇپ تۇياعى بار، اياعى مىقتى، ەكەۋى جاقسى جەتىلگەن ءتورت ساۋساعى بولادى. قۇلاعى ۇلكەن جانە جالپاق، كوزى كىشكەنتاي، تاناۋى تاڭقى. دەنەسىن قالىڭ قىلشىق باسقان. اتالىعىنىڭ ارقاسىندا جالى بولادى. قورەك تاڭدامايتىن جانۋار، توپىراقتى قازىپ قۇرت-قۇمىرسقا، وسىمدىك تامىرلارى، ۇلۋلار جانە ۇساق تىشقاندارمەن قورەكتەنەدى. دەنەسىن ءىرى قىلتان قاپتاعان. ەرەسەك قابان شوشقالارىنىن ءتۇسى كوڭىر، تورايلارىنىڭ تەرىسىندە ۇزىنان ورنالاسقان اق جولاقتارى بار. ءىرى قابانداردىڭ ۇزىندىعى 2 م، سالماعى 300 كگ. توپتاسىپ ءومىر سۇرەدى. ءۇي شوشقاسىنىڭ ارعى تەگى. كاسىپشىلىك جانۋار
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
ويىن: "ءۇي جانۋارلارىن تاپ"
بالالار، مەن سەندەرگە جانۋارلاردىڭ اتتارىن ايتامىن،
"ءۇي جانۋارىن" ەستىگەندە قول شاپالاقتاۋ كەرەك.
قورىتىندىلاۋ:
- جانۋارلار توپتارىن ات
- قانداي جانۋارلاردى شوپقورەكتىلەر، قانداي جانۋارلاردى جىرتقىشتار دەيدى.
- قانداي تالعاۋسىز قورەكتىلەردى بىلەسىڭ؟
- ءۇي جانۋارلارى مەن جابايى اڭدار تۋرالى اڭگىمە قۇراستىر
ۇيگە تاپسىرما: جانۋالار الەمى تاقىرىبىنا كىتاپشالار جاساۋ.
باعالاۋ.
You Might Also Like
