جاراتىلىستانۋ ساباعىندا زەرتتەۋ جۇرگىزۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرى
جاراتىلىستانۋ ساباعىندا زەرتتەۋ جۇرگىزۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرى
ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى – ساقتاستىعى بار ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى مەن ءار ءتۇرلى دەڭگەي مەن باعىتتاعى مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ ستاندارتتارى جۇيەسىنىڭ، ولاردى ءارتۇرلى ۇيىمداستىرۋ قۇقىقتىق فورماداعى، تيپتەگى جانە تۇردەگى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە ىسكە اسىرۋشى تارماقتاردىڭ، سونىمەن بىرگە ءبىلىم بەرۋدى باسقارۋ ورگاندارى جۇيەسىنىڭ جيىنى.
بiلiم بەرۋ جۇيەسi قوعامنىڭ الەۋمەتتiك – ەكونوميكالىق دامۋىندا جەتەكشi رول اتقارادى، سونداي – اق ونى ءارi قاراي ايقىنداي تۇسەدi. ال بiلiمنiڭ قالىپتاسىپ، دامۋىنىڭ جالپى شارتتارى فيلوسوفيانىڭ نەگiزگi ماسەلەسi – رۋحتىڭ ماتەرياعا، سانانىڭ بولمىسقا قاتىناسى تۇرعىسىنان زەرتتەلەتiن iلiم تانىم تەورياسى دەپ اتالادى. تانىم تەورياسىنىڭ باسقا عىلىمي تەوريالاردان ءتۇبiرلi ايىرماشىلىعى – ول بiلiمنiڭ قالىپتاسۋى مەن نەگiزدەلۋiنiڭ جالپى ۇستانىمدارىن، وبەكتيۆتiك قاتىناستاردى قالىپتاستىرادى.
ورىس پەداگوگى ك. د. ۋشينسكيي ايتقانداي، قازىرگى زامان تالابىنا ساي، ءار ءمۇعالىم، ءوز ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ، ەسكى ءبىرسارىندى ساباقتاردان گورى، جاڭا تالاپقا ساي يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى ءوز ساباقتارىندا كۇندەلىكتى پايدالانسا، ساباق تارتىمدى دا، ءماندى، قونىمدى، ءتيىمدى بولارى ءسوزسىز. بۇل جونىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى «ءبىلىم تۋرالى» زاڭىنىڭ 8 - بابىندا «ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى – وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋ، ءبىلىم بەرۋدى اقپاراتتاندىرۋ، حالىقارالىق عالامدىق كوممۋنيكاسيالىق جەلىلەرگە شىعۋ» دەپ اتاپ كورسەتكەن. ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ جولداۋىندا ايقانداي: «بولاشاقتا وركەنيەتتى دامىعان ەلدەردىڭ قاتارىنا ەنۋ ءۇشىن زامان تالابىنا ساي ءبىلىم قاجەت. قازاقستاندى دامىعان 50 ەلدىڭ قاتارىنا جەتكىزەتىن، تەرەزەسىن تەڭ ەتەتىن – ءبىلىم». سوندىقتان، قازىرگى دامۋ كەزەڭى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ الدىندا وقىتۋ ءۇردىسىنىڭ تەحنولوگيالاندىرۋ ماسەلەسىن قويىپ وتىر. وقىتۋدىڭ ءارتۇرلى تەحنولوگيالارى ساراپتالىپ، جاڭاشىل پەداگوگتاردىڭ ءىس – تاجىريبەسى زەرتتەلىپ، مەكتەپ ومىرىنە ەنۋدە. جاراتىلىستانۋ عىلىمى بويىنشا ءبىلىم بەرۋ كىشى مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلاردىڭ تابيعي ءبىلىمقۇمارلىعىنىڭ دامۋىنا، الەم جايلى وي - ءورىسىنىڭ كەڭەيۋىنە، عىلىمدى ءتۇسىنۋدىڭ جانە قورشاعان ورتانى تۇتاستاي قابىلداۋىنىڭ دامۋىنا، قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە باعالاي ءبىلۋ بىلىكتەرىنىڭ دامۋىنا كومەكتەسەدى.
باستاۋىش مەكتەپتە «جاراتىلىستانۋ» ءپانىنىڭ وقۋ باعدارلاماسى زەرتتەۋ، ويلاۋ، كوممۋنيكاتيۆتىك داعدىلار مەن بىلىكتىلىكتەر نەگىزدەرىنىڭ قالىپتاسۋىنا باعىتتالعان:
– گيپوتەزا قۇرۋ جانە ولاردى تەكسەرۋدىڭ جولدارىن ۇسىنۋ، ەكسپەريمەنت ارقىلى الىنعان ناتيجەلەر نەگىزىندە قورىتىندى جاساۋ؛
– ماسەلەنى انىقتاۋ، سۇراقتاردى دۇرىس قۇرۋ، زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ جوسپارىن قۇرۋ، باقىلاۋ، ەكسپەريمەنت جۇرگىزۋ، زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىن باعالاۋ جانە سيپاتتاۋ، پايىمداۋ، قورىتىندى شىعارۋ؛
– ب ا ق حابارلامالارى مازمۇنىنداعى، ينتەرنەت رەسۋرستارىنداعى، عىلىمي - كوپشىلىك ادەبيەتتەردەگى عىلىمي اقپاراتتارمەن جۇمىس: ىزدەۋ ادىستەرىن يگەرۋ، اقپاراتتىڭ ماعىنالىق نەگىزىن ايرىقشالاۋ جانە اقپاراتتىڭ راستىعىن باعالاۋ؛
– جاندى جانە جانسىز تابيعاتتاعى ۇدەرىستەردىڭ سيپاتىن، ەكوجۇيە كومپونەنتتەرىنىڭ ءوزارا بايلانىسىن، ادام ارەكەتىنىڭ قورشاعان تيگىزەتىن اسەرىن انىقتاۋعا كومەكتەسەتىن قاراپايىم ەكسپەريمەنتتەر مەن باقىلاۋلار جۇرگىزۋ؛
– وزىندىك قاراپايىم زەرتتەۋلەردىڭ قورىتىندىلارىن ءتۇرلى فورمادا ۇسىنۋ؛
– جاراتىلىستانۋ عىلىمى سالاسىنداعى ماڭىزدى جەتىستىكتەردىڭ قولدانبالى ءمانىن ءتۇسىندىرۋ.
ءبىلىم ساپاسى، جاس جەتكىنشەكتەردىڭ عىلىمعا دەن قويعانى ەڭ ءبىرىنشى ۇستازداردىڭ بىلىكتىلىگىنە تىكەلەي بايلانىستى. قازىرگى زامانعى عىلىمنىڭ كوپتەگەن باعىتتارى بار. ءومىرىن عىلىمعا ارناعان عالىمدار تەوريالىق تا، پراكتيكالىق تا تۇرعىدا زەرتتەۋلەر جاساي الادى. ولار بارلىق قولدا بار قۇجاتتاردى زەرتتەيدى نەمەسە ءارتۇرلى تاجىريبەلىك باقىلاۋلار جۇرگىزەدى. جاڭارتىلعان باعدارلامانىڭ ەرەكشەلىگى 1 سىنىپتان باستاپ جاراتىلىستانۋ ءپانىنىڭ ەنگىزىلۋى. جاراتىلىستانۋ باعىتىندا ءبىلىم بەرۋ كىشى مەكتەپ جاسىنداعىلاردا تابيعي ءبىلىمقۇمارلىقتىڭ دامۋىنا، الەم جايلى وي - ءورىستىڭ كەڭەيۋىنە، عىلىمي ۇعىنۋدىڭ جانە قورشاعان الەمدى تۇتاستاي قابىلداۋدىڭ دامۋىنا، قورشاعان الەمدى قورعاۋ جانە باعالاي ءبىلۋ بىلىكتىلىكتەرىنىڭ دامۋىنا كومەكتەسەدى. باستاۋىش مەكتەپتە وقۋشىلارعا «جاراتىلىستانۋ» ءپانىن وقۋ جانە مەڭگەرۋ كەلەسىلەردى تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى:
– قورشاعان الەمنىڭ كۇردەلىلىگى مەن كوپ قىرلىلىعىن؛
– تابيعي قۇبىلىستار مەن ۇردىستەردىڭ ءوزارا بايلانىسىن؛
– ءولى جانە ءتىرى تابيعاتتا بولىپ جاتقان كەيبىر تابيعي قۇبىلىستار مەن ۇردىستەردىڭ سەبەپتەرىن؛
– جاراتىلىستانۋ باعىتىنداعى ءبىلىمنىڭ ادامنىڭ كوپتەگەن ءىس - ارەكەت تۇرلەرى ءۇشىن ماڭىزدىلىعىن تۇسىنەدى.
جاڭا وقۋ باعدارلامالارىنىڭ ەرەكشەلىگى – ونىڭ ءححى عاسىر داعدىلارىن دامىتۋعا باعىتتالعاندىعىندا: اقپاراتتى ىزدەۋ، تالداۋ جانە ينتەرپرەتاسيالاۋ داعدىلارىن دامىتۋ؛ ادام، تابيعات جانە قوعام تۋرالى ولاردىڭ باستاپقى ءبىلىم قورلارىن قالىپتاستىرۋ (الەمنىڭ ءبىرتۇتاس بەينەسى)؛ رۋحاني - ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارىن دامىتۋ؛ وقۋدىڭ فۋنكسيونالدىق داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ: ساناۋ، وقۋ، جازۋ، ءوز ويىن ناقتى ءارى ءدال جەتكىزە ءبىلۋ، سەبەپ - سالدارلى بايلانىستار ورناتۋ. وقۋشى ءبىلىمدى دايىن كۇيىندە الماي، ونى ءوزى وندىرەدى، ءوزىنىڭ وقۋ ارەكەتىنىڭ مازمۇنى مەن تۇرلەرىن ۇعىنادى، ونىڭ ەرەجەلەر جۇيەسىن تۇسىنەدى جانە قابىلدايدى، جەتىلدىرۋگە بەلسەندى قاتىسادى. ول ءوز كەزەگىندە بىلىمدەردىڭ، بىلىكتەردىڭ، وقىپ - ۇيرەنۋ جانە كەڭ اۋقىمدى داعدىلاردىڭ بەلسەندى ءارى ءساتتى قالىپتاسۋىن قامتاماسىز ەتەدى. وقۋشىلاردىڭ وقۋ ارەكەتتەرى كەلەسى باستى ساناتتار بويىنشا توپتاستىرىلعان: «بىلەدى»، «تۇسىنەدى»، «تالدايدى»، «باعالايدى»، «سينتەزدەيدى».
«جاراتىلىستانۋ» وقۋ ءپانىنىڭ «ورتاق تاقىرىپتارىنىڭ» مازمۇنى وقۋشىنىڭ جاقىن ايماعىنان، ياعني ونىڭ ءوز ءىس - ارەكەتىمەن تىكەلەي بايلانىستى تاقىرىپتاردى وقۋدان باستالادى. التى - جەتى جاستاعى بالالار ءوز ويىن بىلدىرۋگە، وقۋ مازمۇنى بويىنشا سۇراق قويۋعا، سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەۋگە ۇيرەنۋى ءتيىس.
وسى ءپاندى وقۋ ارقىلى وقۋشىلار زەرتتەۋشىلەر دەگەنىمىزدىڭ بەلگىلى ءبىر عىلىم سالاسىن زەرتتەيتىن ماماندار ەكەنىن تۇسىنەدى. زەرتتەۋشىلەر قورشاعان الەمنىڭ ۇدەرىستەرى مەن قۇبىلىستارىن، ولاردىڭ تابيعاتىن جاقسى ءتۇسىنۋ ءۇشىن زەرتتەۋ جۇرگىزەدى.
جالپى ايتقاندا جاراتىلىستانۋ ءپانى ارقىلى وقۋشىلار مىنانداي نارسەلەردى ۇيرەنەدى؛
– قورشاعان الەم قۇبىلىستارىنا باقىلاۋ جۇرگىزۋگە؛
– ءولى جانە ءتىرى تابيعاتتا بولىپ جاتقان كەيبىر تابيعي قۇبىلىستار مەن ۇردىستەردىڭ سەبەپتەرىن انىقتاۋعا؛
– زاماناۋي تەحنولوگيالاردى ساۋاتتى پايدالانۋعا؛
– وزىندىك قاراپايىم زەرتتەۋلەردەن قورىتىندىلارىن جاساۋعا ۇيرەنەدى.
قازىرگى جاراتىلىستانۋدا قولدانىلاتىن زەرتتەۋدىڭ نەگىزگى پرينسيپتەرى مەن ادىستەرىن مەڭگەرۋ جاس ۇرپاقتىڭ دۇنيەتانىمىن، ويلاۋدىڭ عىلىمي ءتاسىلىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وقۋشىلار تاقىرىپتاردى زەرتتەۋ ءۇشىن رەسۋرستاردى پايدالانىپ، ءوز قورىتىندىلارىن جاسايدى. بۇل اناعۇرلىم تەرەڭ ءبىلىم الىپ، ءپاندى ءتۇسىنۋ ءۇشىن قاجەتتى ايتارلىقتاي جوعارى دەڭگەيلى داعدىلاردى قالىپتاستىرىپ دامىتۋعا كومەكتەسەدى. ادەتتە زەرتتەۋگە نەگىزدەلگەن وقۋ باستاۋىش سىنىپتاردا وقىتىلاتىن «جاراتىلىستانۋ» پانىمەن بايلانىستىرىلعانىمەن، ول كەز - كەلگەن ءپان ءۇشىن نەگىز بولا الادى.
جاراتىلىستانۋ ءپانىنىڭ ەرەكشەلىگى – وقۋشىنىڭ نەمەسە وقۋشىلار توبىنىڭ عىلىمي - زەرتتەۋشىلىك، شىعارماشىلىق نەمەسە پراكتيكالىق سيپاتتاعى پروبلەمالاردى شەشۋ جونىندەگى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن باعىتتالعان. وقۋ بولىمدەرى ءارى قاراي جيناقتالعان ءبىلىم، تۇسىنىك جانە داعدىلاردى قالىپتاستىرۋ ماقساتتارىن كوزدەيتىن بولىمشەلەردەن تۇرادى. ءار بولىمشە ىشىندە دايەكتىلىكپەن ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ماقساتتارى مۇعالىمدەرگە ءوز جۇمىسىن جوسپارلاۋعا جانە وقۋشىلار جەتىستىگىن باعالاۋعا باعىتتالعان.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر
1. جاراتىلىستانۋ وقۋ باعدارلاماسى 2017 جىل
2. جاراتىلىستانۋ وقۋلىعى 2017 جىل
3. مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق 2017 جىل
ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى – ساقتاستىعى بار ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى مەن ءار ءتۇرلى دەڭگەي مەن باعىتتاعى مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ ستاندارتتارى جۇيەسىنىڭ، ولاردى ءارتۇرلى ۇيىمداستىرۋ قۇقىقتىق فورماداعى، تيپتەگى جانە تۇردەگى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە ىسكە اسىرۋشى تارماقتاردىڭ، سونىمەن بىرگە ءبىلىم بەرۋدى باسقارۋ ورگاندارى جۇيەسىنىڭ جيىنى.
بiلiم بەرۋ جۇيەسi قوعامنىڭ الەۋمەتتiك – ەكونوميكالىق دامۋىندا جەتەكشi رول اتقارادى، سونداي – اق ونى ءارi قاراي ايقىنداي تۇسەدi. ال بiلiمنiڭ قالىپتاسىپ، دامۋىنىڭ جالپى شارتتارى فيلوسوفيانىڭ نەگiزگi ماسەلەسi – رۋحتىڭ ماتەرياعا، سانانىڭ بولمىسقا قاتىناسى تۇرعىسىنان زەرتتەلەتiن iلiم تانىم تەورياسى دەپ اتالادى. تانىم تەورياسىنىڭ باسقا عىلىمي تەوريالاردان ءتۇبiرلi ايىرماشىلىعى – ول بiلiمنiڭ قالىپتاسۋى مەن نەگiزدەلۋiنiڭ جالپى ۇستانىمدارىن، وبەكتيۆتiك قاتىناستاردى قالىپتاستىرادى.
ورىس پەداگوگى ك. د. ۋشينسكيي ايتقانداي، قازىرگى زامان تالابىنا ساي، ءار ءمۇعالىم، ءوز ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ، ەسكى ءبىرسارىندى ساباقتاردان گورى، جاڭا تالاپقا ساي يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى ءوز ساباقتارىندا كۇندەلىكتى پايدالانسا، ساباق تارتىمدى دا، ءماندى، قونىمدى، ءتيىمدى بولارى ءسوزسىز. بۇل جونىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى «ءبىلىم تۋرالى» زاڭىنىڭ 8 - بابىندا «ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى – وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋ، ءبىلىم بەرۋدى اقپاراتتاندىرۋ، حالىقارالىق عالامدىق كوممۋنيكاسيالىق جەلىلەرگە شىعۋ» دەپ اتاپ كورسەتكەن. ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ جولداۋىندا ايقانداي: «بولاشاقتا وركەنيەتتى دامىعان ەلدەردىڭ قاتارىنا ەنۋ ءۇشىن زامان تالابىنا ساي ءبىلىم قاجەت. قازاقستاندى دامىعان 50 ەلدىڭ قاتارىنا جەتكىزەتىن، تەرەزەسىن تەڭ ەتەتىن – ءبىلىم». سوندىقتان، قازىرگى دامۋ كەزەڭى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ الدىندا وقىتۋ ءۇردىسىنىڭ تەحنولوگيالاندىرۋ ماسەلەسىن قويىپ وتىر. وقىتۋدىڭ ءارتۇرلى تەحنولوگيالارى ساراپتالىپ، جاڭاشىل پەداگوگتاردىڭ ءىس – تاجىريبەسى زەرتتەلىپ، مەكتەپ ومىرىنە ەنۋدە. جاراتىلىستانۋ عىلىمى بويىنشا ءبىلىم بەرۋ كىشى مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلاردىڭ تابيعي ءبىلىمقۇمارلىعىنىڭ دامۋىنا، الەم جايلى وي - ءورىسىنىڭ كەڭەيۋىنە، عىلىمدى ءتۇسىنۋدىڭ جانە قورشاعان ورتانى تۇتاستاي قابىلداۋىنىڭ دامۋىنا، قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە باعالاي ءبىلۋ بىلىكتەرىنىڭ دامۋىنا كومەكتەسەدى.
باستاۋىش مەكتەپتە «جاراتىلىستانۋ» ءپانىنىڭ وقۋ باعدارلاماسى زەرتتەۋ، ويلاۋ، كوممۋنيكاتيۆتىك داعدىلار مەن بىلىكتىلىكتەر نەگىزدەرىنىڭ قالىپتاسۋىنا باعىتتالعان:
– گيپوتەزا قۇرۋ جانە ولاردى تەكسەرۋدىڭ جولدارىن ۇسىنۋ، ەكسپەريمەنت ارقىلى الىنعان ناتيجەلەر نەگىزىندە قورىتىندى جاساۋ؛
– ماسەلەنى انىقتاۋ، سۇراقتاردى دۇرىس قۇرۋ، زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ جوسپارىن قۇرۋ، باقىلاۋ، ەكسپەريمەنت جۇرگىزۋ، زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىن باعالاۋ جانە سيپاتتاۋ، پايىمداۋ، قورىتىندى شىعارۋ؛
– ب ا ق حابارلامالارى مازمۇنىنداعى، ينتەرنەت رەسۋرستارىنداعى، عىلىمي - كوپشىلىك ادەبيەتتەردەگى عىلىمي اقپاراتتارمەن جۇمىس: ىزدەۋ ادىستەرىن يگەرۋ، اقپاراتتىڭ ماعىنالىق نەگىزىن ايرىقشالاۋ جانە اقپاراتتىڭ راستىعىن باعالاۋ؛
– جاندى جانە جانسىز تابيعاتتاعى ۇدەرىستەردىڭ سيپاتىن، ەكوجۇيە كومپونەنتتەرىنىڭ ءوزارا بايلانىسىن، ادام ارەكەتىنىڭ قورشاعان تيگىزەتىن اسەرىن انىقتاۋعا كومەكتەسەتىن قاراپايىم ەكسپەريمەنتتەر مەن باقىلاۋلار جۇرگىزۋ؛
– وزىندىك قاراپايىم زەرتتەۋلەردىڭ قورىتىندىلارىن ءتۇرلى فورمادا ۇسىنۋ؛
– جاراتىلىستانۋ عىلىمى سالاسىنداعى ماڭىزدى جەتىستىكتەردىڭ قولدانبالى ءمانىن ءتۇسىندىرۋ.
ءبىلىم ساپاسى، جاس جەتكىنشەكتەردىڭ عىلىمعا دەن قويعانى ەڭ ءبىرىنشى ۇستازداردىڭ بىلىكتىلىگىنە تىكەلەي بايلانىستى. قازىرگى زامانعى عىلىمنىڭ كوپتەگەن باعىتتارى بار. ءومىرىن عىلىمعا ارناعان عالىمدار تەوريالىق تا، پراكتيكالىق تا تۇرعىدا زەرتتەۋلەر جاساي الادى. ولار بارلىق قولدا بار قۇجاتتاردى زەرتتەيدى نەمەسە ءارتۇرلى تاجىريبەلىك باقىلاۋلار جۇرگىزەدى. جاڭارتىلعان باعدارلامانىڭ ەرەكشەلىگى 1 سىنىپتان باستاپ جاراتىلىستانۋ ءپانىنىڭ ەنگىزىلۋى. جاراتىلىستانۋ باعىتىندا ءبىلىم بەرۋ كىشى مەكتەپ جاسىنداعىلاردا تابيعي ءبىلىمقۇمارلىقتىڭ دامۋىنا، الەم جايلى وي - ءورىستىڭ كەڭەيۋىنە، عىلىمي ۇعىنۋدىڭ جانە قورشاعان الەمدى تۇتاستاي قابىلداۋدىڭ دامۋىنا، قورشاعان الەمدى قورعاۋ جانە باعالاي ءبىلۋ بىلىكتىلىكتەرىنىڭ دامۋىنا كومەكتەسەدى. باستاۋىش مەكتەپتە وقۋشىلارعا «جاراتىلىستانۋ» ءپانىن وقۋ جانە مەڭگەرۋ كەلەسىلەردى تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى:
– قورشاعان الەمنىڭ كۇردەلىلىگى مەن كوپ قىرلىلىعىن؛
– تابيعي قۇبىلىستار مەن ۇردىستەردىڭ ءوزارا بايلانىسىن؛
– ءولى جانە ءتىرى تابيعاتتا بولىپ جاتقان كەيبىر تابيعي قۇبىلىستار مەن ۇردىستەردىڭ سەبەپتەرىن؛
– جاراتىلىستانۋ باعىتىنداعى ءبىلىمنىڭ ادامنىڭ كوپتەگەن ءىس - ارەكەت تۇرلەرى ءۇشىن ماڭىزدىلىعىن تۇسىنەدى.
جاڭا وقۋ باعدارلامالارىنىڭ ەرەكشەلىگى – ونىڭ ءححى عاسىر داعدىلارىن دامىتۋعا باعىتتالعاندىعىندا: اقپاراتتى ىزدەۋ، تالداۋ جانە ينتەرپرەتاسيالاۋ داعدىلارىن دامىتۋ؛ ادام، تابيعات جانە قوعام تۋرالى ولاردىڭ باستاپقى ءبىلىم قورلارىن قالىپتاستىرۋ (الەمنىڭ ءبىرتۇتاس بەينەسى)؛ رۋحاني - ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارىن دامىتۋ؛ وقۋدىڭ فۋنكسيونالدىق داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ: ساناۋ، وقۋ، جازۋ، ءوز ويىن ناقتى ءارى ءدال جەتكىزە ءبىلۋ، سەبەپ - سالدارلى بايلانىستار ورناتۋ. وقۋشى ءبىلىمدى دايىن كۇيىندە الماي، ونى ءوزى وندىرەدى، ءوزىنىڭ وقۋ ارەكەتىنىڭ مازمۇنى مەن تۇرلەرىن ۇعىنادى، ونىڭ ەرەجەلەر جۇيەسىن تۇسىنەدى جانە قابىلدايدى، جەتىلدىرۋگە بەلسەندى قاتىسادى. ول ءوز كەزەگىندە بىلىمدەردىڭ، بىلىكتەردىڭ، وقىپ - ۇيرەنۋ جانە كەڭ اۋقىمدى داعدىلاردىڭ بەلسەندى ءارى ءساتتى قالىپتاسۋىن قامتاماسىز ەتەدى. وقۋشىلاردىڭ وقۋ ارەكەتتەرى كەلەسى باستى ساناتتار بويىنشا توپتاستىرىلعان: «بىلەدى»، «تۇسىنەدى»، «تالدايدى»، «باعالايدى»، «سينتەزدەيدى».
«جاراتىلىستانۋ» وقۋ ءپانىنىڭ «ورتاق تاقىرىپتارىنىڭ» مازمۇنى وقۋشىنىڭ جاقىن ايماعىنان، ياعني ونىڭ ءوز ءىس - ارەكەتىمەن تىكەلەي بايلانىستى تاقىرىپتاردى وقۋدان باستالادى. التى - جەتى جاستاعى بالالار ءوز ويىن بىلدىرۋگە، وقۋ مازمۇنى بويىنشا سۇراق قويۋعا، سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەۋگە ۇيرەنۋى ءتيىس.
وسى ءپاندى وقۋ ارقىلى وقۋشىلار زەرتتەۋشىلەر دەگەنىمىزدىڭ بەلگىلى ءبىر عىلىم سالاسىن زەرتتەيتىن ماماندار ەكەنىن تۇسىنەدى. زەرتتەۋشىلەر قورشاعان الەمنىڭ ۇدەرىستەرى مەن قۇبىلىستارىن، ولاردىڭ تابيعاتىن جاقسى ءتۇسىنۋ ءۇشىن زەرتتەۋ جۇرگىزەدى.
جالپى ايتقاندا جاراتىلىستانۋ ءپانى ارقىلى وقۋشىلار مىنانداي نارسەلەردى ۇيرەنەدى؛
– قورشاعان الەم قۇبىلىستارىنا باقىلاۋ جۇرگىزۋگە؛
– ءولى جانە ءتىرى تابيعاتتا بولىپ جاتقان كەيبىر تابيعي قۇبىلىستار مەن ۇردىستەردىڭ سەبەپتەرىن انىقتاۋعا؛
– زاماناۋي تەحنولوگيالاردى ساۋاتتى پايدالانۋعا؛
– وزىندىك قاراپايىم زەرتتەۋلەردەن قورىتىندىلارىن جاساۋعا ۇيرەنەدى.
قازىرگى جاراتىلىستانۋدا قولدانىلاتىن زەرتتەۋدىڭ نەگىزگى پرينسيپتەرى مەن ادىستەرىن مەڭگەرۋ جاس ۇرپاقتىڭ دۇنيەتانىمىن، ويلاۋدىڭ عىلىمي ءتاسىلىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وقۋشىلار تاقىرىپتاردى زەرتتەۋ ءۇشىن رەسۋرستاردى پايدالانىپ، ءوز قورىتىندىلارىن جاسايدى. بۇل اناعۇرلىم تەرەڭ ءبىلىم الىپ، ءپاندى ءتۇسىنۋ ءۇشىن قاجەتتى ايتارلىقتاي جوعارى دەڭگەيلى داعدىلاردى قالىپتاستىرىپ دامىتۋعا كومەكتەسەدى. ادەتتە زەرتتەۋگە نەگىزدەلگەن وقۋ باستاۋىش سىنىپتاردا وقىتىلاتىن «جاراتىلىستانۋ» پانىمەن بايلانىستىرىلعانىمەن، ول كەز - كەلگەن ءپان ءۇشىن نەگىز بولا الادى.
جاراتىلىستانۋ ءپانىنىڭ ەرەكشەلىگى – وقۋشىنىڭ نەمەسە وقۋشىلار توبىنىڭ عىلىمي - زەرتتەۋشىلىك، شىعارماشىلىق نەمەسە پراكتيكالىق سيپاتتاعى پروبلەمالاردى شەشۋ جونىندەگى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن باعىتتالعان. وقۋ بولىمدەرى ءارى قاراي جيناقتالعان ءبىلىم، تۇسىنىك جانە داعدىلاردى قالىپتاستىرۋ ماقساتتارىن كوزدەيتىن بولىمشەلەردەن تۇرادى. ءار بولىمشە ىشىندە دايەكتىلىكپەن ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ماقساتتارى مۇعالىمدەرگە ءوز جۇمىسىن جوسپارلاۋعا جانە وقۋشىلار جەتىستىگىن باعالاۋعا باعىتتالعان.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر
1. جاراتىلىستانۋ وقۋ باعدارلاماسى 2017 جىل
2. جاراتىلىستانۋ وقۋلىعى 2017 جىل
3. مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق 2017 جىل
You Might Also Like
-
ءپانى: ادەبيەتتىك وقۋكۇنى: سىنىپ: 2ءمۇعالىم: الدەشوۆا.ف.ب.ساباقتىڭ تاقىرىبى:مەن ۇناتاتىن جان-جانۋارلار. داۋلەت قاسەنوۆ. وكىنىش.وقۋ ماقساتتارى2.1.3.1 - كۇندەلىكتى ومىردە كەزدەسەتىن جاعداياتتارعا با...
-
ىبىراي قايتىس بولعاندا، «ورەنبۋرگسكيي ليستوك» گازەتىندە بەرىلگەن قازانامادا ونىڭ ورىس دوستارى: «ىبىراي التىنسارين قازاق اراسىنان شىققان تۇڭعىش كەمەڭگەر ادام ەدى، ول ءوزىنىڭ قاراڭعى، كوشپەلى حالقىنىڭ...
