جارىقتىڭ ينتەرفەرەنسياسى، ديسپەرسياسى، ديفراكسياسى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك؛ وقۋشىلاردىڭ جارىقتىڭ تابيعاتى، جارىق تولقىندارىنىڭ قاسيەتتەرىن، ولاردىڭ ناقتى تۇجىرىمداماسىن، قانداي عالىمدار انىقتاعانىن، قولدانىلاتىن جەرلەرىن ءبىلۋ. وتىلگەن وقۋ ماتەريالىن قايتا جاڭعىرتىپ ساپالى ۇعىنۋ. العان بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ، ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ، نەگىزگى ۇعىمدى بەكىتۋ.
تاربيەلىك: ساباققا وقۋشىلاردىڭ ءوز ەركىمەن بەلسەنە ارالاسۋى، بىلىمدەرىن كورسەتە الۋى، كوپشىل بولۋعا ۇيرەتۋ، توپپەن ۇيىمداسىپ جۇمىس ىستەۋگە، ءوزىن ءوزى باسقارۋىنا تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ وي ءورىسىن كەڭەيتىپ، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ، جىلدام ءارى ناقتى ويلاۋعا ۇيرەتۋ. جەكە تۇلعانىڭ بويىنداعى قابىلەتى مەن دارىننىڭ كوزىن اشىپ، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.
كاسىبي: ماتەماتيكا ءپانىنىڭ فيزيكامەن تىعىز بايلانىسىن ءتۇسىندىرۋ، فيزيكاداعى كەيبىر پروبلەمالاردى ماتەماتيكالىق زاڭدىلىقتارىمەن شەشىمىن تابۋعا بولاتىنىن جەتكىزۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: پراكتيكالىق
ساباقتىڭ ءادىسى: دسوت كەيبىر ەلەمەنتتەرى، موت ەلەمەنتتەرى
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، حيميا
قۇرال جابدىقتار: الماس، شىنى، عالىمداردىڭ پورترەتتەرى، جارىق كوزى
پايدالانىلاتىن ادەبيەتتەرى:
«فيزيكا» 11 سىنىپ م يا مياكيشيەۆ
“فيزيكا» وقۋلىعى ب س ارىزحانوۆ
«فيزيكا ەسەپتەرىنىڭ جيناعى» رىمكيەۆيچ
«فيزيكادان دەمونستراسيالىق تاجىريبەلەر» ۆ ا بۋروۆ، ا گ دۋبوۆ...
ساباق بارىسى:
- ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ
ءا) توپتى ۇشكە ءبولۋ «ديسپەرسيا»، «ينتەرفەرەنسيا»، «ديفراكسيا»
ب) ساباقتىڭ ماقساتى، جوسپارىمەن تانىستىرۋ
1. تەوريالىق ءبولىمى «قايتالاۋ – وقۋ اناسى»
تەوريالىق ءبولىم ءۇش نەگىزدەن توپتى تانىستىرۋ، «ميعا - شابۋىل»، «عالىمدار اتى وشپەيدى» دەگەن سايىستاردان قۇرالعان.
2. پراكتيكالىق ءبولىمى «فيزيكانىڭ كوزى ماتەماتيكا»
بۇل بولىمدە «فورمۋلالاردى بىلەمىز بە؟» جانە «دەڭگەيلىك ەسەپتەر» دەگەن تۋرلاردان قۇرالعان
3. تاجىريبەلىك ءبولىمى «ىزدەگەن جەتەر مۇراتقا»
جارىق قاسيەتتەرىنە بايلانىستى وقۋشىلارعا تاجىريبە، ەكسپەريمەنتتىك جۇمىستار ۇي جۇمىسىنا بەرىلگەن، كورنەكى تۇردە كورسەتۋ
توپتى باعالاۋ ءۇشىن جاۋاپتارى ناقتى ءارى دۇرىس جاۋاپ بەرگەنگە ترانسپورتير، ەكىنشى جاۋاپ بەرگەن توپقا سىزعىش، سوڭعى جاۋاپ بەرگەن توپقا سيا قالام بەرۋ ارقىلى جۇزەگە اسادى.
«ۇزدىك» ترانسپورتير
«جاقسى»سىزعىش
«ورتا»قالام
1. تەوريالىق ءبولىمى «قايتالاۋ – وقۋ اناسى»
1. 1 ءاربىر توپ ءوز اتاۋلارىنا تۇسىنىك بەرىپ وتەدى
1 توپ: «ديسپەرسيا»- تولقىن ۇزىندىعىنىڭ جارىقتىڭ سىنۋ كورسەتكىشىنە تاۋەلدىلىگى. نيۋتون ەڭ العاش تاجىريبە جاساعان.
2 توپ: «ينتەرفەرەنسيا» - ەكى نە وداندا كوپ تولقىنداردىڭ قوسىلۋى.
3 توپ: «ديفراكسيا»- جارىق تولقىندارىنىڭ بوگەتتەردى وراعىتىپ ءوتۋى.
1. 2 «ميعا - شابۋىل» ءاربىر توپ جاسىرىلعان سۇراقتاردى تاڭداپ 1 - 2، 2 - 3، 3 - 1 رەتتىلىكپەن سۇراقتاردى قويادى.
«ديسپەرسيا» توبى
1. جارىق جىلدامدىعىن اشقان فرانسۋز فيزيگى
2. اينىمالى ەلەكتر توگى
3. تەربەلمەلى كونتۋر
4. جارىقتىڭ سىنۋ زاڭى
5. ەلەكتروماگنيتتىك يندۋكسيا قۇبىلىسى
«ينتەرفەرەنسيا» توبى
1. جارىق جىلدامدىعىنىڭ سان ءمانى
2. لەنس ەرەجەسى
3. تولىق شاعىلۋ
4. ەلەكتروماگنيتتىك ءورىس
5. وزدىك يندۋكسيا
«ديفراكسيا» توبى
1. جارىق ديسپەرسياسىن اشقان عالىم
2. جارىق دەگەنىمىز نە
3. يندۋكتيۆتىلىكتىڭ ولشەم بىرلىگى
4. جارىقتىڭ شاعىلۋ زاڭى
5. جارىق جىلدامدىعىن ولشەۋدىڭ نەشە ءادىسى بار
1. 3 «عالىمدار اتى وشپەيدى» تاقتاعا سيفرلاردى تاڭداپ جاسىرىلعان فيزيكاداعى عۇلامالاردىڭ ەڭبەكتەرى جونىندە تۇسىنىك بەرەدى. جاسىرىلعان فيزيكتەر:
- ارحيمەد
- گ گاليلەي
- گەرس
- ماكسۆەلل
- نيۋتون
- پوپوۆ
- رەزەرفورد
- ەينشتەين
2. پراكتيكالىق ءبولىمى «فيزيكانىڭ كوزى ماتەماتيكا»
2. 1 «فورمۋلالاردى بىلەمىز بە؟»
ءبىر پاراق قاعاز بەرىلەدى ءار توپ وقۋشىلارى وزدەرى بىلەتىن فورمۋلالاردى جازادى، ۋاقىت بەلگىلەنەدى. كوپ جانە دۇرىس جازعان توپ جەڭىمپاز اتانادى.
2. 2 «دەڭگەيلىك ەسەپتەر» ا، ۆ، س دەڭگەيىندە ەسەپتەر بەرىلەدى. دۇرىس ءارى جىلدام شىعارعان توپ جەڭىمپاز اتانادى.
ا دەڭگەيلى ەسەپتەر
1) كۇن ساۋلەسى سۋ بەتىنە 25°پەن تۇسكەندە شاعىلۋ بۇرىشى قانشاعا تەڭ؟
19°- 0، 3177
2) سىيىمدىلىعى 50مكف يندۋكتيۆتىگى 50گن بولاتىن كونتۋردا ەركىن ەلەكتروماگنيتتىك تەربەلىسىنىڭ پەريودىن انىقتا؟
ت - 0، 31س
3) وتكىزگىشتىڭ ورامىندا توك كۇشى 6 ا، ماگنيت اعىنى 12مۆب تەڭ بولعاندا يندۋكتيۆتىلىگى نەگە تەڭ؟
2مگن
ۆ دەڭگەيدەگى ەسەپتەر
1) سۋداعى قىزىل ساۋلەنىڭ سىنۋ كورسەتكىشى 1، 331، ال كۇلگىن ساۋلەنىڭ 1، 343. ەكى ساۋلەنىڭ دە سۋداعى جىلدامدىعىن انىقتا؟ (225400كم/س، 223400كم/س)
2) ورتانىڭ سىنۋ كورسەتكىشى 2-گە تەڭ وسى ورتادا جارىق جىلدامدىعى نەشەگە تەڭ؟ (1، 5*10*8)
3) پلۋتون پلانەتاسى كۇننەن قانداي قاشىقتىقتا ورنالاسقان، ەگەر كۇننەن تۇسكەن ساۋلە پلۋتونعا 5، 5 ساعاتتا جەتسە؟ (5، 9*10*9)
س دەڭگەيدەگى ەسەپتەر
1) نەلىكتەن ترانسپورت قوزعالىسى كەزىندە تىيىم سالىناتىن بەلگىگە قىزىل ءتۇس الىنعان، باسقا ءتۇس نەگە الىنباعان؟ (قىزىل ساۋلەنىڭ تولقىن ۇزىندىعى ۇلكەن، اتموسفەرادا از شاشىرايدى)
2) جارىق ساۋلەسىنىڭ سۋداعى تولقىن ۇزىندىعى 435نم وسى ساۋلەنىڭ اۋاداعى تولقىن ۇزىندىعى نەگە تەڭ؟ (579نم)
3. تاجىريبەلىك ءبولىمى «ىزدەگەن جەتەر مۇراتقا»
جارىقتىڭ قاسيەتتەرىنە توپ بولىپ وقۋشىلار تاجىريبە كورسەتەدى جانە ونى قورعايدى.
- الماس جۇزدەرى اراسىنداعى ساڭىلاۋ ارقىلى ديفراكسيانى باقىلاۋ
- جۇقا قابىقشادا ينتەرفەرەنسيانى باقىلاۋ
- قاتار قويىلعان شامدار ارقىلى ديفراكسيانى باقىلاۋ
- سابىن كوپىرشىگىندەگى ينتەرفەرەنسيانى باقىلاۋ
- كاپرون جولاعى ارقىلى ديفراكسيانى باقىلاۋ
باعالاۋ
ءاربىر تۋردا جينالعان فيشكالاردىڭ سانىنا قاراي توپ وقۋشىلارى باعالانادى. «وتە جاقسى»، «جاقسى»، «ورتا»
ءۇي تاپسىرماسى.
- جارىقتىڭ قاسيەتتەرى ديسپەرسيا، ينتەرفەرەنسيا، ديفراكسيا تاقىرىپتارىنا قوسا جارىقتىڭ پولياريزاسياسىن كونسپەكتىلەپ وقىپ كەلۋ.
- يۋنگ، گيۋيگەنس ومىرلىك ەڭبەكتەرىنەن قول جازبا.
- تاقىرىپتار بويىنشا رەبۋس، ءسوزجۇمباقتار دايىنداۋ (قالاۋىمىز بويىنشا)
قورتىندى.
بىلىمدىلىك؛ وقۋشىلاردىڭ جارىقتىڭ تابيعاتى، جارىق تولقىندارىنىڭ قاسيەتتەرىن، ولاردىڭ ناقتى تۇجىرىمداماسىن، قانداي عالىمدار انىقتاعانىن، قولدانىلاتىن جەرلەرىن ءبىلۋ. وتىلگەن وقۋ ماتەريالىن قايتا جاڭعىرتىپ ساپالى ۇعىنۋ. العان بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ، ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ، نەگىزگى ۇعىمدى بەكىتۋ.
تاربيەلىك: ساباققا وقۋشىلاردىڭ ءوز ەركىمەن بەلسەنە ارالاسۋى، بىلىمدەرىن كورسەتە الۋى، كوپشىل بولۋعا ۇيرەتۋ، توپپەن ۇيىمداسىپ جۇمىس ىستەۋگە، ءوزىن ءوزى باسقارۋىنا تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ وي ءورىسىن كەڭەيتىپ، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ، جىلدام ءارى ناقتى ويلاۋعا ۇيرەتۋ. جەكە تۇلعانىڭ بويىنداعى قابىلەتى مەن دارىننىڭ كوزىن اشىپ، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.
كاسىبي: ماتەماتيكا ءپانىنىڭ فيزيكامەن تىعىز بايلانىسىن ءتۇسىندىرۋ، فيزيكاداعى كەيبىر پروبلەمالاردى ماتەماتيكالىق زاڭدىلىقتارىمەن شەشىمىن تابۋعا بولاتىنىن جەتكىزۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: پراكتيكالىق
ساباقتىڭ ءادىسى: دسوت كەيبىر ەلەمەنتتەرى، موت ەلەمەنتتەرى
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، حيميا
قۇرال جابدىقتار: الماس، شىنى، عالىمداردىڭ پورترەتتەرى، جارىق كوزى
پايدالانىلاتىن ادەبيەتتەرى:
«فيزيكا» 11 سىنىپ م يا مياكيشيەۆ
“فيزيكا» وقۋلىعى ب س ارىزحانوۆ
«فيزيكا ەسەپتەرىنىڭ جيناعى» رىمكيەۆيچ
«فيزيكادان دەمونستراسيالىق تاجىريبەلەر» ۆ ا بۋروۆ، ا گ دۋبوۆ...
ساباق بارىسى:
- ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ
ءا) توپتى ۇشكە ءبولۋ «ديسپەرسيا»، «ينتەرفەرەنسيا»، «ديفراكسيا»
ب) ساباقتىڭ ماقساتى، جوسپارىمەن تانىستىرۋ
1. تەوريالىق ءبولىمى «قايتالاۋ – وقۋ اناسى»
تەوريالىق ءبولىم ءۇش نەگىزدەن توپتى تانىستىرۋ، «ميعا - شابۋىل»، «عالىمدار اتى وشپەيدى» دەگەن سايىستاردان قۇرالعان.
2. پراكتيكالىق ءبولىمى «فيزيكانىڭ كوزى ماتەماتيكا»
بۇل بولىمدە «فورمۋلالاردى بىلەمىز بە؟» جانە «دەڭگەيلىك ەسەپتەر» دەگەن تۋرلاردان قۇرالعان
3. تاجىريبەلىك ءبولىمى «ىزدەگەن جەتەر مۇراتقا»
جارىق قاسيەتتەرىنە بايلانىستى وقۋشىلارعا تاجىريبە، ەكسپەريمەنتتىك جۇمىستار ۇي جۇمىسىنا بەرىلگەن، كورنەكى تۇردە كورسەتۋ
توپتى باعالاۋ ءۇشىن جاۋاپتارى ناقتى ءارى دۇرىس جاۋاپ بەرگەنگە ترانسپورتير، ەكىنشى جاۋاپ بەرگەن توپقا سىزعىش، سوڭعى جاۋاپ بەرگەن توپقا سيا قالام بەرۋ ارقىلى جۇزەگە اسادى.
«ۇزدىك» ترانسپورتير
«جاقسى»سىزعىش
«ورتا»قالام
1. تەوريالىق ءبولىمى «قايتالاۋ – وقۋ اناسى»
1. 1 ءاربىر توپ ءوز اتاۋلارىنا تۇسىنىك بەرىپ وتەدى
1 توپ: «ديسپەرسيا»- تولقىن ۇزىندىعىنىڭ جارىقتىڭ سىنۋ كورسەتكىشىنە تاۋەلدىلىگى. نيۋتون ەڭ العاش تاجىريبە جاساعان.
2 توپ: «ينتەرفەرەنسيا» - ەكى نە وداندا كوپ تولقىنداردىڭ قوسىلۋى.
3 توپ: «ديفراكسيا»- جارىق تولقىندارىنىڭ بوگەتتەردى وراعىتىپ ءوتۋى.
1. 2 «ميعا - شابۋىل» ءاربىر توپ جاسىرىلعان سۇراقتاردى تاڭداپ 1 - 2، 2 - 3، 3 - 1 رەتتىلىكپەن سۇراقتاردى قويادى.
«ديسپەرسيا» توبى
1. جارىق جىلدامدىعىن اشقان فرانسۋز فيزيگى
2. اينىمالى ەلەكتر توگى
3. تەربەلمەلى كونتۋر
4. جارىقتىڭ سىنۋ زاڭى
5. ەلەكتروماگنيتتىك يندۋكسيا قۇبىلىسى
«ينتەرفەرەنسيا» توبى
1. جارىق جىلدامدىعىنىڭ سان ءمانى
2. لەنس ەرەجەسى
3. تولىق شاعىلۋ
4. ەلەكتروماگنيتتىك ءورىس
5. وزدىك يندۋكسيا
«ديفراكسيا» توبى
1. جارىق ديسپەرسياسىن اشقان عالىم
2. جارىق دەگەنىمىز نە
3. يندۋكتيۆتىلىكتىڭ ولشەم بىرلىگى
4. جارىقتىڭ شاعىلۋ زاڭى
5. جارىق جىلدامدىعىن ولشەۋدىڭ نەشە ءادىسى بار
1. 3 «عالىمدار اتى وشپەيدى» تاقتاعا سيفرلاردى تاڭداپ جاسىرىلعان فيزيكاداعى عۇلامالاردىڭ ەڭبەكتەرى جونىندە تۇسىنىك بەرەدى. جاسىرىلعان فيزيكتەر:
- ارحيمەد
- گ گاليلەي
- گەرس
- ماكسۆەلل
- نيۋتون
- پوپوۆ
- رەزەرفورد
- ەينشتەين
2. پراكتيكالىق ءبولىمى «فيزيكانىڭ كوزى ماتەماتيكا»
2. 1 «فورمۋلالاردى بىلەمىز بە؟»
ءبىر پاراق قاعاز بەرىلەدى ءار توپ وقۋشىلارى وزدەرى بىلەتىن فورمۋلالاردى جازادى، ۋاقىت بەلگىلەنەدى. كوپ جانە دۇرىس جازعان توپ جەڭىمپاز اتانادى.
2. 2 «دەڭگەيلىك ەسەپتەر» ا، ۆ، س دەڭگەيىندە ەسەپتەر بەرىلەدى. دۇرىس ءارى جىلدام شىعارعان توپ جەڭىمپاز اتانادى.
ا دەڭگەيلى ەسەپتەر
1) كۇن ساۋلەسى سۋ بەتىنە 25°پەن تۇسكەندە شاعىلۋ بۇرىشى قانشاعا تەڭ؟
19°- 0، 3177
2) سىيىمدىلىعى 50مكف يندۋكتيۆتىگى 50گن بولاتىن كونتۋردا ەركىن ەلەكتروماگنيتتىك تەربەلىسىنىڭ پەريودىن انىقتا؟
ت - 0، 31س
3) وتكىزگىشتىڭ ورامىندا توك كۇشى 6 ا، ماگنيت اعىنى 12مۆب تەڭ بولعاندا يندۋكتيۆتىلىگى نەگە تەڭ؟
2مگن
ۆ دەڭگەيدەگى ەسەپتەر
1) سۋداعى قىزىل ساۋلەنىڭ سىنۋ كورسەتكىشى 1، 331، ال كۇلگىن ساۋلەنىڭ 1، 343. ەكى ساۋلەنىڭ دە سۋداعى جىلدامدىعىن انىقتا؟ (225400كم/س، 223400كم/س)
2) ورتانىڭ سىنۋ كورسەتكىشى 2-گە تەڭ وسى ورتادا جارىق جىلدامدىعى نەشەگە تەڭ؟ (1، 5*10*8)
3) پلۋتون پلانەتاسى كۇننەن قانداي قاشىقتىقتا ورنالاسقان، ەگەر كۇننەن تۇسكەن ساۋلە پلۋتونعا 5، 5 ساعاتتا جەتسە؟ (5، 9*10*9)
س دەڭگەيدەگى ەسەپتەر
1) نەلىكتەن ترانسپورت قوزعالىسى كەزىندە تىيىم سالىناتىن بەلگىگە قىزىل ءتۇس الىنعان، باسقا ءتۇس نەگە الىنباعان؟ (قىزىل ساۋلەنىڭ تولقىن ۇزىندىعى ۇلكەن، اتموسفەرادا از شاشىرايدى)
2) جارىق ساۋلەسىنىڭ سۋداعى تولقىن ۇزىندىعى 435نم وسى ساۋلەنىڭ اۋاداعى تولقىن ۇزىندىعى نەگە تەڭ؟ (579نم)
3. تاجىريبەلىك ءبولىمى «ىزدەگەن جەتەر مۇراتقا»
جارىقتىڭ قاسيەتتەرىنە توپ بولىپ وقۋشىلار تاجىريبە كورسەتەدى جانە ونى قورعايدى.
- الماس جۇزدەرى اراسىنداعى ساڭىلاۋ ارقىلى ديفراكسيانى باقىلاۋ
- جۇقا قابىقشادا ينتەرفەرەنسيانى باقىلاۋ
- قاتار قويىلعان شامدار ارقىلى ديفراكسيانى باقىلاۋ
- سابىن كوپىرشىگىندەگى ينتەرفەرەنسيانى باقىلاۋ
- كاپرون جولاعى ارقىلى ديفراكسيانى باقىلاۋ
باعالاۋ
ءاربىر تۋردا جينالعان فيشكالاردىڭ سانىنا قاراي توپ وقۋشىلارى باعالانادى. «وتە جاقسى»، «جاقسى»، «ورتا»
ءۇي تاپسىرماسى.
- جارىقتىڭ قاسيەتتەرى ديسپەرسيا، ينتەرفەرەنسيا، ديفراكسيا تاقىرىپتارىنا قوسا جارىقتىڭ پولياريزاسياسىن كونسپەكتىلەپ وقىپ كەلۋ.
- يۋنگ، گيۋيگەنس ومىرلىك ەڭبەكتەرىنەن قول جازبا.
- تاقىرىپتار بويىنشا رەبۋس، ءسوزجۇمباقتار دايىنداۋ (قالاۋىمىز بويىنشا)
قورتىندى.
You Might Also Like
-
تاپسىرما: ەلەكترلىك قۇبىلىستاردىڭ تابيعاتتا، تۇرمىستا قولدانىسى
