InfoHub Logo

ەڭ العاش جەر-جەردەن جينالعان جاستار ۇجىمداسا وتىرىپ، 1918 جىلى ۇيىم قۇرادى. ءتوراعالىق ەتىپ – مۇحتار مۋرزين سايلانا وتىرىپ، باسقارما مۇشەلەرىن دە جينايدى. ول قاتاردا: س. ءسادۋاقاس ۇلى، م. سەيىت ۇلى، ت. دوسىمبەك قىزى، ءا. ءبايدىلدا ۇلى سياقتى قازاقتىڭ وزىق ويلى جاستارى جينالىپ، بىرىگەدى. وسى جىلدىڭ 30-شىلدەسىندە قىزىلجار قالاسىندا ۇيىم وزدەرىنىڭ گازەتىن، ءتىلىن – «جاس ازامات» گازەتىن اينالىمعا شىعارادى. بۇل گازەتتە نەگىزىنەن ساياسي-قوعامدىق، ەكونوميكالىق تاقىرىپتار كوپتەپ قوزعالدى جانە دە العىشارتى وسىدان باستاۋ الدى. ەڭ العاشقى نومىرىندە «جاس تىلەك» اتتى ماقالامەن جارىق كورەدى. بۇل ماقالا ارقىلى، قوعامعا گازەتتىڭ شىعۋ سەبەبى مەن ماقساتىن ايقىنداپ بەرەدى. وسى ماقالانىڭ نەگىزگى جولىن – ۇلت بوستاندىعى، ۇلت تەڭدىگى دەپ تۇسىندىرەدى. رەداكتورلار وقىرماندارعا جولداعان «اشىق حاتىندا» - ءبىز جيىن ۇيىمداستىرىپ، وسىنداي گازەتتى شىعارۋ تۋرالى ءوز الدىمىزعا ماقسات قويدىق، قازاق-قىرعىز ەلىن امان ساقتاپ قالۋ جولىندا شامامىز كەلگەنشە ەڭبەك ەتەمىز، - دەپ سوزدەرىن جەتكىزەدى.

گازەتتەگى ايرىقشا ەرەكشەلىكتىڭ ءبىرى بۇل – جاريالانعان ماقالالار كوبىنەسە اۆتورسىز بەرىلەدى. سولاردىڭ ىشىندە بۇركەنشىك ەسىم ارقىلى دا جاريالانعاندارى بار. اۆتورلاردىڭ وسىلاي جاساۋ سەبەبى، سول كەزدەگى اۋمالى-توكپەلى كەزەڭگە بايلانىستى بولعاندىقتان.

«جاس ازامات» گازەتىندەگى ماقالا مەن جازبالارعا توقتالاتىن بولساق، «بۇلىنگەننەن بۇلدىرگى الما!» دەپ اتالاتىن ماقالا، اۆتورى – «ەل بالاسى». بۇل ماقالادا، بولشيەۆيكتەر ورىس زيالىلارى مەن جۇمىسكەرلەر اراسىنا جىك تۇسىرگەندىگى، وسىنداي ماسەلە بىزگە دە جۇعىپ كەتپەسىن دەگەن وي ايتىپ، ەلدى بىرلىككە شاقىرادى. تەك قانا بۇل ەمەس، گازەتتە ەلدىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتى، شەتەل جاڭالىقتارى جايلى اقپاراتتار ءجيى جاريالانىپ، حالىققا تاراتىلىپ وتىرىلدى. سونىمەن قاتار، جەر ماسەلەسى دە سىرت قالمادى. «قازاق جەرى»، «ولگەن تىرىلمەكشى» دەگەن ماقالالاردا وسى جەر ماسەلەسى كوتەرىلەدى. بۇل جازبالاردا قازاق جەرىن رەسەيگە بەرىپ، ءوزىمىز كەدەي قالدىق، وسىلاي كەتە بەرسە تىلىمىزدەن دە، ۇلتىمىزدان دا ايىرىلىپ جوق بولامىز دەگەن سوزدەر سيپاتتالعان. وسىنداي ماقالالار ارقىلى وتارشىلدىقتىڭ بۇعاۋىنان بوساعىسى كەلگەن قازاق جۇرتىن سيپاتتاپ جازادى. ەندىگى «جاس ازامات» گازەتىندە قوزعالعان ماسەلە بۇل – جاڭا وكىمەت، ساياسات ءىسىن سىنعا الىپ جازىلعان جيناقتار. وسى ماسەلەگە جازىلعان ماقالا «بۇنى نە دەيمىز؟» اتتى ءبايدىلدا مىرزالى ۇلى مەن ءعابدىلدا نايزابەك ۇلىنىڭ ماقالاسى. بۇل جەردە، بولشيەۆيكتەردىڭ ىستەپ جۇرگەن تىرلىكتەرى مەن قاراپايىم حالىق اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ كورىنىسىن جازادى. بۇنىمەن قويماي رەسەي مەن الاش وردا اراسىنداعى ماسەلەلەرگە بايلانىستى سول ۇيىمدارداعى مۇشەلەردى اباقتىعا جابىلاتىنى جايلى دا ءسوز قوزعالادى. ەلدەگى وسىنداي قيىن كەزەڭدەگى قازاق قوعامىنىڭ جاعدايىن گازەتكە ماقالا جاريالاۋ ارقىلى مۇڭدارىن جەتكىزىپ، سان ءتۇرلى اۆتورلار حالىقتىڭ رۋحىن كوتەرۋ ءۇشىن ءتۇرلى جانرداعى ماتەريالدار جاريالاپ، شىندىقتىڭ بەتىن اشىپ، اينا قاتەسىز كورسەتەدى.

قازاق حالقىندا وسىنداي گازەت-جۋرنالداردىڭ بولۋى حالىق پەن جەردىڭ ماسەلەسى كوتەرىلىپ، ۇلكەن يمپەرياعا قوسىلمايتىندىعىن، جەكە ەل بولىپ ءومىر سۇرگىسى كەلەتىنى جايلى، اتا-بابادان كەلە جاتقان ءداستۇرلى جەردى ەشقانداي ۇلتقا بەرگىسى كەلمەيتىنىن جازعان قازاق ءباسپاسوزىنىڭ تاريحى بولىپ كەلەدى.

پايدالانعان ادەبيەت:

1. اللابەرگەن قىرىقباي، نۇسقاباي ۇلى جارىلقاسىن، ورازاي فايزوللا. قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ تاريحى (1870-2008 جىلدار). - الماتى:ءبىلىم، 2009. – 80-84 بەتتەر.

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ
جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى 1-كۋرس ستۋدەنتى
نۋرادين ۇلدانا

---