جاساي بەر، انا ءتىلىم – قازاق ءتىلى!
جاساي بەر، انا ءتىلىم – قازاق ءتىلى! (تاقىرىپتىق كەش)
انا ءتىلى بارىنەن دە بيىك – حاننان دا، قارادان دا. ساياساتشىلار كەلەدى، كەتەدى، ال انا ءتىلى – ماڭگىلىك.
وسىنى ەستە ۇستايىق. (مارات قابانباي).
ماقساتى: وقىرمانداردىڭ انا تىلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ، انا ءتىلىن قاستەرلەۋگە باۋلۋ.
دايىندىق كەزەڭى: وقىرماندارعا انا تىلىنە ارنالعان ولەڭ شۋماقتارى مەن اندەر جاتتاپ كەلۋگە تاپسىرما بەرىلەدى.
بەزەندىرىلۋى: "قازاق ءتىلى – بولاشاعىم، ەرتەڭىم...” اتتى كىتاپ كورمەسى ۇيىمداستىرىلىپ، گۇل شوقتارى قويىلادى، ناقىل سوزدەر، شارلار، قازاق ءتىلىن زەرتتەۋشى عالىمداردىڭ پورترەتتەرى ىلىنەدى.
ساحناعا ەكى باستاۋشى شىعىپ، م. قانافيا ۇلىنىڭ "جاساي بەر، انا ءتىلىم!” ولەڭىن وقيدى.
1 - باستاۋشى: جىلاعان العاشقى ىڭگا ۇننەن ءتىلىم،
جورگەكتە بىلدىر قاعىپ كۇلگەن ءتىلىم.
جاعىمدى انا ءالديى، اق سۇتىمەن،
جۇرەگىمە، قانىما سىڭگەن ءتىلىم.
2 - باستاۋشى: جانىمدى جادىراتقان بالا ءتىلىم،
جىر، ەرتەك جاتتاتتىرعان سانا ءتىلىم،
جارالىپ جەرمەن بىرگە، كۇن كوزىمەن،
جاساسقان قازاق ءتىلى – انا ءتىلىم.
1 - باستاۋشى: جارىسقان جىل قۇسىمەن ءۇندى ءتىلىم،
جاراسقان دالا، مالمەن سىرلى ءتىلىم.
جيھانكەز جەلمايالى اسان قايعى،
جەر - جەرگە باعا بەرگەن سىندى ءتىلىم.
2 - باستاۋشى: جىرلاتقان قازاقتاردىڭ قازاقتىعىن،
جىرلاتقان ەلدىك، ەرلىك ازاتتىعىن.
جۇلدىزدى قۇدىرەتتىڭ تۋى بولعان،
جاۋىنگەر انا ءتىلىم – قازاق ءتىلىم.
بىرنەشە وقىرمان ءتىل تۋرالى جازىلعان قاناتتى سوزدەردى وقي وتىرىپ، ءبىر - بىرىنە سۇراقتار قويۋ ارقىلى پىكىر الىسادى.
1 - بالا: - مەن ساعان "وسى ءتىل نە ءۇشىن كەرەك؟” دەگەن سۇراقتى قويعىم كەلىپ وتىر.
2 - بالا: - دوسىم – اۋ، ءتىل ءبىر - بىرىمىزبەن سويلەسۋ، ءتۇسىنىسۋ ءۇشىن قاجەت قوي. اپاي "ءتىل – قارىم - قاتىناس قۇرالى” دەپ ءتۇسىندىردى ەمەس پە؟
1 - بالا. - جارايدى، ءتىل – قارىم - قاتىناس قۇرالى - اق بولسىن، وندا ادامداردىڭ ءبارى ءبىر عانا تىلدە سويلەپ، تۇسىنىسە بەرمەي مە؟ انا ءتىلى دەپ بولگەنى نەسى؟
3 - بالا: - وي، ايتقىشبەگىم - اي. كەز كەلگەن ادامنىڭ ءوز اناسى بولاتىنى سياقتى دۇنيە جۇزىندەگى حالىقتاردىڭ دا ءوز اناسى، ءوز ءتىلى، ءوز وتانى بار ەمەس پە؟
4 - بالا: - بالالار، انا ءتىلى دەگەنىمىز – انانىڭ اق سۇتىمەن بويعا دارىعان ءوز انامىزدىڭ ءتىلى عوي. ال انا دەگەن – بارىنەن قاستەرلى، اياۋلى دا اسىل جان.
5 - بالا: - مەن سەندەرگە ءالي اپەك ۇلى دەگەن اقىننىڭ انا ءتىلى تۋرالى مىنا ولەڭىن وقىپ بەرەيىن:
انا ءتىلىم – بالا شاعىم وركەنىم،
انا ءتىلىم – بولاشاعىم، ەرتەڭىم،
انا ءتىلىم – سايىن دالام، جەر، كوگىم،
انا ءتىلىم – ارمان، ويىم، ورنەگىم.
انا ءتىلدى بىلمەسەم،
شات - شادىمان كۇلمەس ەم،
جەر بەتىندە سايراڭداپ،
قازاق بولىپ جۇرمەس ەم.
6 - بالا: - كەرەمەت ەكەن. ال ءابدىلدا تاجىبايەۆ اتامىزدىڭ مىنا ولەڭى ەستەرىڭدە مە؟
تۋعان ءتىلىم - تىرلىگىمنىڭ ايعاعى،
ءتىلىم باردا ايتىلار ءسوز ويداعى
وسسە ءتىلىم – مەن دە بىرگە وسەمىن،
وشسە ءتىلىم – مەن دە بىرگە وشەمىن.
7 - بالا: - اقىن اپالارىمىز دا ءتىل تۋرالى تاماشا ولەڭدەر شىعارعان.
تۇرسىنحان ءابدىراحمانوۆا دەگەن ءارى عالىم، ءارى ءانشى، ءارى اقىن اپامىز بىلاي دەپتى:
انا ءتىلىم – ءبارىن سويلەر شەجىرەم،
ءتىلسىز نەنى بىلدىرە الام، نە بىلەم؟!
ءتىلىم باردا عانا مىناۋ عالامنىڭ
كىلتىن تابار سانالىسى سەزىنەم.
و، ادامدار، قادىرىنە جەتىڭدەر،
انا ءتىلىڭ – اناڭ، سىيلاپ وتىڭدەر!
8 - بالا: - دۇرىس - اق، ءبىراق كەيدە ءوزىنىڭ انا ءتىلىن سىيلامايتىن، بىلگىسى كەلمەيتىندەر دە كەزدەسىپ قالادى. ولار تۋرالى نە ايتار ەدىڭدەر؟
9 - بالا: - ارينە، ادامنىڭ ءبارى بىردەي ەمەس، تۇسىنىگى تومەن، ءبىلىمى تاياز كەيبىر ماڭگۇرت جاندار بولاتىنى راس، وندايلار جايلى قىرعىز اقىنى سارنوعايەۆ بىلاي دەگەن:
انا ءتىلىن بىلمەگەن –
اقىلى جوق جەلىك باس.
انا ءتىلىن سۇيمەگەن –
حالقىن ءسۇيىپ جارىتپاس.
10 - بالا: - ال حالقىمىزدىڭ كەمەڭگەر جازۋشىسى ع. مۇسىرەپوۆ اتامىز:
«انا ءتىلىن ۇمىتقان ادام ءوز حالقىنىڭ وتكەنىنەن دە، بولاشاعىنان دا قول ۇزەدى. انا ءتىلىن وگەي ۇلدار عانا مەنسىنبەيدى» دەگەن، سوندىقتان ءوز تىلىمىزگە، ءوز ۇلتىمىزعا وگەي بولمايىق، دوستار!
11 - بالا: - ءبىزدىڭ انا ءتىلىمىز – قازاق ءتىلى. ول تەك وتباسى، وشاق قاسىنىڭ عانا ءتىلى ەمەس، مەملەكەتتىك ءتىل عوي.
12 - بالا: - ءيا، ءيا، ونىڭ راس. 1995 جىلى 30 تامىزدا قابىلدانعان جاڭا كونستيتۋسيادا قازاق ءتىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى بولىپ بەكىتىلدى. ال 1997 جىلى 11 شىلدەدە «ءتىل تۋرالى» زاڭ قابىلدانىپ، ونىڭ 4 - بابىندا "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى – قازاق ءتىلى” ەكەنى جازىلدى.
13 - بالا: - قازاقستان – كوپ ۇلتتى مەملەكەت. كوپ ۇلتتى مەملەكەت ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىل وتە قاجەت. مەملەكەتتىك ءتىل – كوپ ۇلتتى ەلدىڭ بارلىق حالقىن ساياسي - مادەني بىرلىككە ۇيىمداستىرۋدىڭ باستى قۇرالى.
14 - بالا: - ولاي بولسا، قازاق ءتىلىن جەتە ءبىلۋ ارقىلى بىزدەر ونەر مەن ءبىلىمنىڭ، مادەنيەت پەن عىلىمنىڭ بيىگىنە جەتىپ، ءوز حالقىمىزدىڭ وتكەن - كەتكەنىن زەردەلەپ، ونى الەمگە تانىتا الامىز. ءوز ءتىلىمىزدى قۇرمەتتەۋ ارقىلى باسقا ءتىلدى دە ۇيرەنىپ، مادەنيەتىن قادىرلەي الامىز.
ءبارى: انا ءتىلىن قاستەرلەپ، قۇرمەتتەيىك!
ءا. تىنالييەۆتىڭ "انانىڭ ءتىلى” ءانى
1 - باستاۋشى: - ال، بالالار، ەندى "جالعاسىن تاپ” ويىنىن وينايىق.
ويىننىڭ شارتى بويىنشا ماقال - ماتەلدىڭ، قاناتتى سوزدەردىڭ جالعاسىن تابۋ كەرەك.
1. ءتىل - ادام ويىنىڭ... (ايناسى)
2. اڭداماي سويلەگەن... (اۋىرماي ولەدى)
3. ويناپ سويلەسەڭ دە... (ويلاپ سويلە)
4. تيسە تەرەككە، تيمەسە... (بۇتاققا)
5. ايتىلعان ءسوز،... وقپەن تەڭ (اتىلعان)
6. بال تامعان تىلدەن... تامار (ۋ)
7. كوپ ءسوز -... (بوس ءسوز)
8. كوپ ءسوز - كۇمىس، از ءسوز -... (التىن)
9. جاسىڭدا قىلجاڭ بولساڭ، وسكەندە... بولاسىڭ. (مىلجىڭ)
10. تازا سويلەۋ – بيىك... (مادەنيەتتىلىك)
2 - باستاۋشى: جانىن ساپ، حالقىن ءسۇيىپ، باققان ءتىلىم،
جالىقپاي قۇپيالار اشقان ءتىلىم.
جاھاننىڭ ءتورت بۇرىشى تۇگەل تانىپ،
جات جۇرتتان دا دوستارىن تاپقان ءتىلىم.
1 - باستاۋشى: بۇل جاندى ءتىل – مەنىڭ ازات ءتىلىم،
جادىمدا تالماي سامعار قانات ءتىلىم.
جىر - قۋات، ءسوزى – انا ۋىزىنداي،
جاساي بەر، انا ءتىلىم – قازاق ءتىلىم!
جاساي بەر، انا ءتىلىم – قازاق ءتىلى! جۇكتەۋ
انا ءتىلى بارىنەن دە بيىك – حاننان دا، قارادان دا. ساياساتشىلار كەلەدى، كەتەدى، ال انا ءتىلى – ماڭگىلىك.
وسىنى ەستە ۇستايىق. (مارات قابانباي).
ماقساتى: وقىرمانداردىڭ انا تىلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ، انا ءتىلىن قاستەرلەۋگە باۋلۋ.
دايىندىق كەزەڭى: وقىرماندارعا انا تىلىنە ارنالعان ولەڭ شۋماقتارى مەن اندەر جاتتاپ كەلۋگە تاپسىرما بەرىلەدى.
بەزەندىرىلۋى: "قازاق ءتىلى – بولاشاعىم، ەرتەڭىم...” اتتى كىتاپ كورمەسى ۇيىمداستىرىلىپ، گۇل شوقتارى قويىلادى، ناقىل سوزدەر، شارلار، قازاق ءتىلىن زەرتتەۋشى عالىمداردىڭ پورترەتتەرى ىلىنەدى.
ساحناعا ەكى باستاۋشى شىعىپ، م. قانافيا ۇلىنىڭ "جاساي بەر، انا ءتىلىم!” ولەڭىن وقيدى.
1 - باستاۋشى: جىلاعان العاشقى ىڭگا ۇننەن ءتىلىم،
جورگەكتە بىلدىر قاعىپ كۇلگەن ءتىلىم.
جاعىمدى انا ءالديى، اق سۇتىمەن،
جۇرەگىمە، قانىما سىڭگەن ءتىلىم.
2 - باستاۋشى: جانىمدى جادىراتقان بالا ءتىلىم،
جىر، ەرتەك جاتتاتتىرعان سانا ءتىلىم،
جارالىپ جەرمەن بىرگە، كۇن كوزىمەن،
جاساسقان قازاق ءتىلى – انا ءتىلىم.
1 - باستاۋشى: جارىسقان جىل قۇسىمەن ءۇندى ءتىلىم،
جاراسقان دالا، مالمەن سىرلى ءتىلىم.
جيھانكەز جەلمايالى اسان قايعى،
جەر - جەرگە باعا بەرگەن سىندى ءتىلىم.
2 - باستاۋشى: جىرلاتقان قازاقتاردىڭ قازاقتىعىن،
جىرلاتقان ەلدىك، ەرلىك ازاتتىعىن.
جۇلدىزدى قۇدىرەتتىڭ تۋى بولعان،
جاۋىنگەر انا ءتىلىم – قازاق ءتىلىم.
بىرنەشە وقىرمان ءتىل تۋرالى جازىلعان قاناتتى سوزدەردى وقي وتىرىپ، ءبىر - بىرىنە سۇراقتار قويۋ ارقىلى پىكىر الىسادى.
1 - بالا: - مەن ساعان "وسى ءتىل نە ءۇشىن كەرەك؟” دەگەن سۇراقتى قويعىم كەلىپ وتىر.
2 - بالا: - دوسىم – اۋ، ءتىل ءبىر - بىرىمىزبەن سويلەسۋ، ءتۇسىنىسۋ ءۇشىن قاجەت قوي. اپاي "ءتىل – قارىم - قاتىناس قۇرالى” دەپ ءتۇسىندىردى ەمەس پە؟
1 - بالا. - جارايدى، ءتىل – قارىم - قاتىناس قۇرالى - اق بولسىن، وندا ادامداردىڭ ءبارى ءبىر عانا تىلدە سويلەپ، تۇسىنىسە بەرمەي مە؟ انا ءتىلى دەپ بولگەنى نەسى؟
3 - بالا: - وي، ايتقىشبەگىم - اي. كەز كەلگەن ادامنىڭ ءوز اناسى بولاتىنى سياقتى دۇنيە جۇزىندەگى حالىقتاردىڭ دا ءوز اناسى، ءوز ءتىلى، ءوز وتانى بار ەمەس پە؟
4 - بالا: - بالالار، انا ءتىلى دەگەنىمىز – انانىڭ اق سۇتىمەن بويعا دارىعان ءوز انامىزدىڭ ءتىلى عوي. ال انا دەگەن – بارىنەن قاستەرلى، اياۋلى دا اسىل جان.
5 - بالا: - مەن سەندەرگە ءالي اپەك ۇلى دەگەن اقىننىڭ انا ءتىلى تۋرالى مىنا ولەڭىن وقىپ بەرەيىن:
انا ءتىلىم – بالا شاعىم وركەنىم،
انا ءتىلىم – بولاشاعىم، ەرتەڭىم،
انا ءتىلىم – سايىن دالام، جەر، كوگىم،
انا ءتىلىم – ارمان، ويىم، ورنەگىم.
انا ءتىلدى بىلمەسەم،
شات - شادىمان كۇلمەس ەم،
جەر بەتىندە سايراڭداپ،
قازاق بولىپ جۇرمەس ەم.
6 - بالا: - كەرەمەت ەكەن. ال ءابدىلدا تاجىبايەۆ اتامىزدىڭ مىنا ولەڭى ەستەرىڭدە مە؟
تۋعان ءتىلىم - تىرلىگىمنىڭ ايعاعى،
ءتىلىم باردا ايتىلار ءسوز ويداعى
وسسە ءتىلىم – مەن دە بىرگە وسەمىن،
وشسە ءتىلىم – مەن دە بىرگە وشەمىن.
7 - بالا: - اقىن اپالارىمىز دا ءتىل تۋرالى تاماشا ولەڭدەر شىعارعان.
تۇرسىنحان ءابدىراحمانوۆا دەگەن ءارى عالىم، ءارى ءانشى، ءارى اقىن اپامىز بىلاي دەپتى:
انا ءتىلىم – ءبارىن سويلەر شەجىرەم،
ءتىلسىز نەنى بىلدىرە الام، نە بىلەم؟!
ءتىلىم باردا عانا مىناۋ عالامنىڭ
كىلتىن تابار سانالىسى سەزىنەم.
و، ادامدار، قادىرىنە جەتىڭدەر،
انا ءتىلىڭ – اناڭ، سىيلاپ وتىڭدەر!
8 - بالا: - دۇرىس - اق، ءبىراق كەيدە ءوزىنىڭ انا ءتىلىن سىيلامايتىن، بىلگىسى كەلمەيتىندەر دە كەزدەسىپ قالادى. ولار تۋرالى نە ايتار ەدىڭدەر؟
9 - بالا: - ارينە، ادامنىڭ ءبارى بىردەي ەمەس، تۇسىنىگى تومەن، ءبىلىمى تاياز كەيبىر ماڭگۇرت جاندار بولاتىنى راس، وندايلار جايلى قىرعىز اقىنى سارنوعايەۆ بىلاي دەگەن:
انا ءتىلىن بىلمەگەن –
اقىلى جوق جەلىك باس.
انا ءتىلىن سۇيمەگەن –
حالقىن ءسۇيىپ جارىتپاس.
10 - بالا: - ال حالقىمىزدىڭ كەمەڭگەر جازۋشىسى ع. مۇسىرەپوۆ اتامىز:
«انا ءتىلىن ۇمىتقان ادام ءوز حالقىنىڭ وتكەنىنەن دە، بولاشاعىنان دا قول ۇزەدى. انا ءتىلىن وگەي ۇلدار عانا مەنسىنبەيدى» دەگەن، سوندىقتان ءوز تىلىمىزگە، ءوز ۇلتىمىزعا وگەي بولمايىق، دوستار!
11 - بالا: - ءبىزدىڭ انا ءتىلىمىز – قازاق ءتىلى. ول تەك وتباسى، وشاق قاسىنىڭ عانا ءتىلى ەمەس، مەملەكەتتىك ءتىل عوي.
12 - بالا: - ءيا، ءيا، ونىڭ راس. 1995 جىلى 30 تامىزدا قابىلدانعان جاڭا كونستيتۋسيادا قازاق ءتىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى بولىپ بەكىتىلدى. ال 1997 جىلى 11 شىلدەدە «ءتىل تۋرالى» زاڭ قابىلدانىپ، ونىڭ 4 - بابىندا "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى – قازاق ءتىلى” ەكەنى جازىلدى.
13 - بالا: - قازاقستان – كوپ ۇلتتى مەملەكەت. كوپ ۇلتتى مەملەكەت ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىل وتە قاجەت. مەملەكەتتىك ءتىل – كوپ ۇلتتى ەلدىڭ بارلىق حالقىن ساياسي - مادەني بىرلىككە ۇيىمداستىرۋدىڭ باستى قۇرالى.
14 - بالا: - ولاي بولسا، قازاق ءتىلىن جەتە ءبىلۋ ارقىلى بىزدەر ونەر مەن ءبىلىمنىڭ، مادەنيەت پەن عىلىمنىڭ بيىگىنە جەتىپ، ءوز حالقىمىزدىڭ وتكەن - كەتكەنىن زەردەلەپ، ونى الەمگە تانىتا الامىز. ءوز ءتىلىمىزدى قۇرمەتتەۋ ارقىلى باسقا ءتىلدى دە ۇيرەنىپ، مادەنيەتىن قادىرلەي الامىز.
ءبارى: انا ءتىلىن قاستەرلەپ، قۇرمەتتەيىك!
ءا. تىنالييەۆتىڭ "انانىڭ ءتىلى” ءانى
1 - باستاۋشى: - ال، بالالار، ەندى "جالعاسىن تاپ” ويىنىن وينايىق.
ويىننىڭ شارتى بويىنشا ماقال - ماتەلدىڭ، قاناتتى سوزدەردىڭ جالعاسىن تابۋ كەرەك.
1. ءتىل - ادام ويىنىڭ... (ايناسى)
2. اڭداماي سويلەگەن... (اۋىرماي ولەدى)
3. ويناپ سويلەسەڭ دە... (ويلاپ سويلە)
4. تيسە تەرەككە، تيمەسە... (بۇتاققا)
5. ايتىلعان ءسوز،... وقپەن تەڭ (اتىلعان)
6. بال تامعان تىلدەن... تامار (ۋ)
7. كوپ ءسوز -... (بوس ءسوز)
8. كوپ ءسوز - كۇمىس، از ءسوز -... (التىن)
9. جاسىڭدا قىلجاڭ بولساڭ، وسكەندە... بولاسىڭ. (مىلجىڭ)
10. تازا سويلەۋ – بيىك... (مادەنيەتتىلىك)
2 - باستاۋشى: جانىن ساپ، حالقىن ءسۇيىپ، باققان ءتىلىم،
جالىقپاي قۇپيالار اشقان ءتىلىم.
جاھاننىڭ ءتورت بۇرىشى تۇگەل تانىپ،
جات جۇرتتان دا دوستارىن تاپقان ءتىلىم.
1 - باستاۋشى: بۇل جاندى ءتىل – مەنىڭ ازات ءتىلىم،
جادىمدا تالماي سامعار قانات ءتىلىم.
جىر - قۋات، ءسوزى – انا ۋىزىنداي،
جاساي بەر، انا ءتىلىم – قازاق ءتىلىم!
جاساي بەر، انا ءتىلىم – قازاق ءتىلى! جۇكتەۋ
You Might Also Like
