InfoHub Logo

سالقىن سامالدى سارىارقانىڭ بەلومىرتقاسى دەسە دە تەمىرتاۋدىڭ شىلدەسى ميىڭدى شىجعىرىپ جىبەرە جازدايدى. كۇن ءبىر ىسىسا، الىپ تەمىر شوقىلار ەكى ىسىپ، جۇرتتىڭ ءبارى قالا تۇبىندەگى سامارقانت كولىنە كوشىپ قونعانداي بولادى. سامارقانت كولى جانعا سايا دەگەنمەن، قولىنان كەلگەندەر، ارينە، قارا تەڭىزگە، ءتىپتى بولماسا ىستىقكولگە قاراي جوسىلادى.

قارا تەڭىزدىڭ ءجانناتى جاعالاۋىنا جولداما جولامانعا دا تيگەن. تەمىربولات كومبيناتى تارلاندارىنىڭ ءبىرى، ەڭبەك ەرى دەگەن قۇرمەتتى اتاعى بار جولامان ايرىقشا تىزىمنەن ۇدايى ورىن الىپ، باسشىلارى جىلى-جۇمساعىن الدىمەن وسى جولامانداردىڭ اۋزىنا توسادى-اق. ءبىراق بيىل جولامان قارا تەڭىزدىڭ ءجانناتى جاعالاۋىنا بارعىسى كەلمەدى. تۋعان اۋىلى كۇندىز ويىنان، تۇندە تۇسىنەن كەتپەي، تارتتى دا تۇردى. بۇل ەلگە بارماعالى دا قاشان... ايەلمەن اقىلداسپاسا تاعى بولمايدى. سودان اينۇرعا ايتتى:

— اۋىلعا ءبىز بارماعالى دا ون جىل بولىپتى. بيىل دەمالىستى سوندا وتكىزسەك قايتەدى؟

اينۇردىڭ ادەمى اقسارى ءجۇزى سۇرلانىپ، جايشىلىقتا كۇلىمدەپ تۇراتىن مويىل كوزدەرى اقشيىڭقىراپ كەتتى:

— تاعى باستادىڭ با گوي-گويىڭدى. ءبىر قۇداي جەتەكتەپ، ءبىر قۇداي ايداسادا بارماسپىن سەنىڭ اۋىلىڭا. جەتەر! ءبىر رەت بارامىن دەپ راقاتقا مەلدەكتەپ تويعانمىن. ءالى كۇنگە دەيىن كەكىرىگى كەتپەيدى سول توقتىقتىڭ. الگى ايازباي قورتىقتىڭ كورسەتكەن قورلىعى ەسىمە تۇسسە، يمانىم قازا بولادى. و نەسى-ەي، جىل بويى وسى جالعىز دەمالىسقا جەتەمىن-جەتەمىن دەپ موينىمىزدى سوزا-سوزا ءۇزىلىپ كەتە جازدايدى. ەندى جەتتىك دەگەندە بۇل بۇيرەكتەن سيراق شىعارادى.

يالتاعا بيىل ولىگىمدى سۇيرەتسەم دە بارامىن. اۋىل دەپ يەگىڭ قىشىماسىن.

سودان اس ۇيدەگى اياق-تاباقتىڭ ساتىر-سۇتىرى، سالدىر-گۇلدىرى كوپكە دەيىن تىيىلمادى. قاسىق پەن پىشاق، تارەلكا مەن وجاۋ، كەسە مەن شاينەك عايىپتان جان ءبىتىپ، بىر-بىرىمەن شاق-شۇق بولدى دا جاتتى.

ايەلى ايازبايدىڭ اتىن اتاعانى ەسىنە ءتۇسىپ جولامان مىرس ەتتى. اۋىلداعى جاقىن اعايىن-تۋىستى بىلاي قويىپ، سول جۇقسىز ايازبايدىڭ ءوزىن دە ساعىنعانىن سەزىپ، جۇرەگى سىزدادى. اۋىلعا اينۇردىڭ سول جولى بارۋى تۇڭعىش رەت ەدى، اقىرعى بارۋى بولىپ تىندى. ايازباي جولامانمەن قۇرداس قوي. العاش كورىسكەندە ابدەن قىزۋ ەكەن؛ قۇرداس قۇرداستىعىن ىستەپ، ءا دەگەننەن-اق اينۇردى باس سالىپ قۇشاقتاپ قولىن سۋماڭداتقاندا، قالانىڭ تىك باقاي قىزى اينۇر كەلىنشەك ناعىز تاعىلاردىڭ تابىنىنا تاپ بولعانداي شوشىپ كەتكەن.

— ءوي، سونى دا كوڭىلىڭە الاسىڭ با، قۇرداس بولعان سوڭ ويناعانى عوي، — دەپ كۇلگەن جولامان. اينۇر ودان بەتەر شاتقاياقتاپ:

— ۋجاس! سەن دە سول جىندىنى جاقتاپ تۇرسىڭ با؟ وي، ۋجاس، چتو زا ديكوست! — دەپ كەلگەن كۇننىڭ ەرتەڭىنە-اق: «كەتەيىك، كەتەيىكتىڭ» استىنا العان.

ەندى، مىنە، تالاي زامان وتسە دە، سول ءبىر ساپاردى اينۇر ازا بويى قازا بولىپ، شوق باسقانداي شورشىپ ءتۇسىپ ەسكە الدى. تاعى دا:

— سول ايازباي قورتىقتىڭ ءوزىڭدى دە قورلاعانىن قالاي عانا ۇمىتتىڭ؟! — دەپ شاپشىدى.

وسىمەن قارسىلاسىنىڭ ەكى جاۋىرىنىن دا جەرگە تيگىزگەن پالۋانداي ماساتتانىپ:

— ءسوزدى قوي، بايەكەسى، باسقا بىرەۋ قاعىپ كەتپەي تۇرعاندا، اۋزىڭا تۇسكەن اق مايدان قۇر قالماي، بار-داعى جولدامانى ال. مەن چەمودانداردى رەتتەيىن، — دەگەن.

جولامان دا ايتقانىنان قايتپادى. جولدامانى اكەلۋىن اكەلدى. تەك ونى اينۇر مەن بويجەتكەن قىزى گۇلميرانىڭ اتىنا جازدىردى دا، ءوزى اقبۋرا — بوراندى قايداسىڭ دەپ، تۋعان اۋىلىنا تارتىپ وتىردى.

اۋىلعا كەلگەندە ات باسىن تىرەيتىن جەرى — تۋعان ءىنىسى ەلاماننىڭ ءۇيى. بابادان — بالاعا اتامەكەن بولىپ كەلە جاتقان قۇت دىڭگەك — قاراشاڭىراق وسى. اۋىل تۇرماق بۇكىل اۋدان بۇل شاڭىراقتى ەلاماننىڭ ءۇيى دەمەيدى، جارىقتىق جانعازىنىڭ ءۇيى دەيدى. ال تەمىرتاۋداعى جولاماننىڭ ءتورت بولمەلى پاتەرىن جارىقتىق جانعازىنىڭ ءۇيى دەپ ايتۋ ەشكىمنىڭ ويىنا كەلمەس ەدى. جانعازى — جولامان مەن ەلاماننىڭ كەشەگى ۇلى سوعىستان قايتپاي قالعان اكەسى عوي. جانعازى مايدانعا اتتانعاندا، جولامان ەكى جاستا، ال ەلامانى ىشتە قالعان بالا ەدى. ون جىلدىقتى بىتىرە سالىسىمەن ەلۋ سەگىزىنشى جىلى جازدا جولامان كومسومولدىق جولدامامەن تەمىرتاۋعا اتتاندى دا، قاراشاڭىراققا ەلامان يە بولىپ قالىپ ەدى...

ەلامان ەكى تاناۋى دەلديە قۋانىپ، ەلپەكتەپ ءجۇرىپ، ورىستەن ءبىر قۇنان قارا قويدى الدىرىپ تا ۇلگەردى. ەندى مەيمان اعاسىمەن اقىلداسىپ، كەشكە وزىمەن بىرگە داستارقان باسىندا وتىراتىن ادامداردى اتادى. قولى ءتيىپ كەلسە، كولحوزدىڭ پرەدسەداتەلىن، اۋىلسوۆەتتىڭ ايەل باستىعىن، مەكتەپتىڭ ديرەكتورىن، بولىمشە بريگاديرىن، ماگازينشى جوراقۇلدى، تاعى دا سورپا بەتىنە شىعار بىرەر ازاماتتاردى شاقىرماقشى.

— ماعان ءبارىبىر، ءوزىڭ ءبىل، — دەدى جولامان، — قالاعان ادامىڭدى شاقىرا بەر. اۋ، ايتپاقشى، ايازباي قايدا؟ كورىنبەيدى عوي. ماگازينشى سول ەمەس پە ەدى؟

ءىنىسى تىرجىڭ ەتە قالدى.

— قويشى سونى... ماگازيننەن كەتكەلى قاشان... كىسىلەردىڭ مازاسىن الىپ، داستارقاننىڭ بەرەكەسىن كەتىرەدى. وتكەن جولى كەلگەندەرىندە ىستەگەن قىلىعىن ۇمىتىپ قالدىڭ با؟ — دەدى.

ەلامان تەمىرتاۋداعى اينۇر جەڭگەسىمەن ءباتۋالاسىپ قويعانداي، سوزدەرى ءبىر جەردەن شىققانىنا جولامان تاڭ قالدى دا، وتكەن جولعى وقيعانى ەسىنە ءتۇسىردى.

سول جولى ايازباي اۋىلبايشالايمىن دەپ اۋەلى اينۇردى بۇرتيتىپ الدى. قۇرداستىڭ ايەلىمەن قالجىڭداسا بەرەتىن قۋ ادەتىنە باسىپ، ءتىپتى قۇلاققا ءتۇرپى ءبىر سوراقى سوزدەردى سوعىپ-سوعىپ قالىپ ەدى، مۇنداي سۇمدىقتى بۇرىن كورىپ-بىلمەگەن اينۇر تالىپ تۇسە جازدادى. ول — ونىمەن تىندى-اۋ دەگەندە، شاي ۇستىندە تاعى دا سىلتەڭكىرەگەن ايازەكەڭ ەندى جولاماننىڭ وزىنە ءتيىستى. جولاماننىڭ ومىراۋىنداعى التىن جۇلدىزدى ساۋساعىمەن شۇقىپ:
— مىناۋىڭ تازا التىن با، الدە قۇر جىلتىراتىپ قويعان بوياما ما؟ — دەپ كيلىكتى.

— وكىمەتتىڭ بەرگەنى عوي، مەن تەكسەرگەن جوقپىن، — دەدى كۇلە جاۋاپ بەرىپ قۇتىلماقشى بولعان جولامان. ايازباي ايالدامادى:

— سەن التىن جۇلدىز تاقتىم دەپ تاناۋىڭدى كوتەرمە، ءبىلدىڭ بە؟ تەمىرتاۋدا اقشانى كۇرەپ تاۋىپ ءجۇرمىن دەپ شىرەنبە، ءبىلدىڭ بە؟ قاتىنىڭ اناۋ، اساۋ بايتالداي جانىنا كىسى جولاتپايدى. سەنىڭ وتىرىسىڭ مىناۋ، قۇرداسىڭمەن جوندەپ سويلەسكىڭ دە كەلمەيدى. ءبىز دە سورلى ەمەسپىز، سەن سياقتى گەروي بولماساق تا، التىن بىزدە دە بار، قۇدايعا شۇكىر. مىنە!

ايازباي ۇرتى سالبىراڭقىراعان اۋزىن جايىنداي اشىپ كەپ قالىپ ەدى؛ تۋ كومەيىنە دەيىن التىنمەن قاپتاپ تاستاعان ەكەن، ادامنىڭ اۋزى ەمەس، وركەستردەگى جەز كەرنەيدىڭ ۇڭعىسىنداي جالت-جۇلت ەتىپ ۇڭىرەيدى.

— بايعۇس-اۋ، ءوز ءتىسىڭ دە اپ-ادەمى ەمەس پە ەدى؟ مىناۋىڭ نە سۇمدىق؟ ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا قىرعۇلاق ءتيدى مە، نە بولدى؟ — دەپ جولامان شىننان شوشىدى.

مۇنى كەكەتتىگە ساناعان ايازباي:

—تەمىرتاۋدا جەمىس جوق دەيدى عوي، قىرعۇلاق بولساڭ ءوزىڭ بول! — دەپ كوزدەرى شىنىداي شىتىنادى. — مەنىڭ قاتىنىمنىڭ دا تىستەرى تۇپ-تۇگەل التىن. ال، نەعىلاسىڭ؟ مىنا سەنىڭ شىبىق تيمەس شىڭق ەتەر ناقسۇيەرىڭ قۇلاعىنا تارىداي شىنى تاعىپ الىپتى. مەنىڭ قاتىنىمنىڭ ءۇش التىن سىرعاسى بار. ال، نەعىلاسىڭ؟ تاك شتو، بىزبەن ماناۋراپ سويلەسكەنىڭدى قوي، ءبىلدىڭ بە؟

باسقا ەس بىلەر اعايىن سول جولى ايازبايدى اكە-شەشە دەپ جاتىپ، ۇيىنە ارەڭ الىپ كەتىپ ەدى. سودان قايتىپ جولامان ونى كورگەن ەمەس. وتكەندەگى يتتىگىنە قاراماي، كورگىسى كەلەدى. قانشا دەگەنمەن سون-وۋ سوعىس جىلدارىنان كەيىنگى قيىن-قىستاۋ كەزدەردەن مەكتەپكە بىرگە بارىپ، ءبىر ءۇزىم ناندى ءبولىپ جەپ، اۋداننىڭ ينتەرناتىندا بىرگە جاتىپ، دەمالىس كۇندەرى اۋىلعا بىرگە قايتاتىن قيماس دوسى، ءبىر جىلى تۋعان قۇرداسى ەدى. قيمادى. ءىنىسى ەلامانعا:

— لاجى بولسا، شاقىرا سال، — دەدى.

— ءاي، كەلىن، ساداعاڭ بولايىن، قورالارىڭا بوتەن قوزى كىرگەن جوق پا؟ — دەپ ءبىر كەمپىر تاياعىن كەزەنىپ، جوعارى قاراي ءوتتى. ۇياعا قونار شاقتىڭ الەگىمەن زيپا تەرەك باسىندا قۇس بالاسى ازان-قازان شۋلادى. اقىرى مال جايعاسىپ، ىمىرت ۇيىرىلە ەل اس-سۋعا وتىرار كەزدە، ايازباي شاقىرتپاي-اق ءوزى كەلدى. كەڭ-مول پىشىلگەن مەيمان بولمەنىڭ تورىنە باعانا ەلامان اتاعان يگى جاقسىلار وتىرعان. اۋىل ادەتىنشە قوڭىراۋسىز كىرىپ كەلگەن ايازباي وتىرا كەتەتىن بوس ورىندىق تا جوق ەدى، امالسىز بوساعادا تۇرىپ قالدى. قاتتى وزگەرگەن ەكەن. اۋەلى ونى جولامان تانىمادى. تەك باياعى بالا كەزىنەن ىرجيىپ كۇلەتىن ادەتىنەن عانا شامالادى.

ايازبايعا ءوزى بارماق بولىپ، جولامان توردەگى ورنىنان تۇرىپ ەسىككە بەتتەپ بارا جاتتى. سىرەسىپ وتىرعان باسقالار دا قوزعالاقتادى. ەلامان ىشتەي جاقتىرماسا دا:
— كەل، كەل،—دەپ جان-جاعىنا قاراپ بوس ورىن ىزدەگەن بولدى.

جولاماننىڭ ادەيىلەپ جانىنا كەلگەنى — سپيرتتەلىپ قالعان جۇلىن-جۇيكەسىن بوساتىپ جىبەرگەن شىعار، ايازباي كولكىلدەپ ىسكەن كوزىن كىرشەڭدەۋ كوستيۋمىنىڭ جەڭىمەن ءسۇرتتى.

— كەشىر، — دەدى دومبىعىپ، ىركىلدەك تارتقان توپىراق تۇستەس بەتىنىڭ ەتى ءدىر-دىر ەتىپ. — اينالايىن جولامان، تيتتەيدەن بىرگە وسكەن باۋىرىمسىڭ عوي. كەشىر، مىنالار مەنى تۇسىنبەيدى... — ول داستارقان باسىنداعىلاردى قولىمەن مەگزەپ، جايپاپ ءوتتى.

جولامان ىشتەي تىكسىنىپ، بويى تۇرشىككەندەي بولدى. ايازبايدىڭ اۋزى ءتۇپسىز تەرەڭ وپپاداي ومىرايىپ، تەرەڭنەن قاراۋىتادى. ءبىر ءتىس جوق، «باياعى اۋزى تولا التىنى قايدا؟»

ايازباي جولاماننىڭ ومىراۋىنداعى التىن جۇلدىزدى ابايلاپ ۇستاپ، كوگەرگەن جەنتەك ەرنىن تيگىزدى.

— كەشىر وتكەن جولعى يتتىگىمدى. ناعىز التىن وسى ەكەن. مەنىكى باياعىدا ساۋدىراپ ءتۇسىپ قالعان... سەن ەندى قايتىپ كەلگەنشە مەن، ءسىرا... سوندىقتان كەلەسى جولى اينۇردى الا كەل. قورىقپاسىن. ءاي، ەلامان، قۇي اناۋىڭنان! جولامان ەندى اينالىپ كەلگەنشە مەن، مەن... كىم بار، كىم جوق...

---