جەر-انانى جاسىل ەتىپ ساقتايىق
«جەر - انانى جاسىل ەتىپ ساقتايىق»
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. وقۋشىلارعا ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ ارقىلى ولاردىڭ دۇنيەتانىمدىق جانە تابيعاتتى قورعاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ.
2. تابيعاتتى، قورشاعان ورتانى ايالاۋعا ۇيرەتۋ.
3. تابيعات پەن ادام اراسىنداعى بايلانىس، تابيعاتتى قورعاۋدىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
بارىسى: ارمىسىڭدار، قۇرمەتتى قوناقتار مەن ۇستازدار جانە وقۋشىلار!
وقۋشىلارعا ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ ارقىلى تابيعاتتى، قورشاعان ورتانى ايالاۋعا تاربيەلەۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعان «جەر - انانى جاسىل ەتىپ ساقتايىق!» اتتى تاربيە ساعاتىمىزدى اشىق دەپ جاريالاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر!
كىرىسپە ءسوز:
تابيعات، جەر - انا، وتان، تۋعان جەر، اتامەكەن دەگەن كيەلى سوزدەر قۇلاققا جىلى ەستىلىپ، جۇرەككە شاتتىق سەزىم ۇيالاتاتىن ۇلى دا قاسيەتتى ۇعىمدار.
جەر - انانى سۇيە ءبىلۋ، ونى ايالاۋ – ادامزاتتىڭ ازاماتتىق بورىشى. بۇل تۋرالى ەلباسىمىز ءوز جولداۋىندا: «جاھانداندىرۋ جانە كۇردەلەنە تۇسكەن الەمدىك باسەكەلەستىك جاعدايدا قازاقستاندىقتار ادام دامۋىنىڭ باستى سالالارىنداعى تازا اۋىز سۋ جانە تابيعاتتى قورعاۋ ماسەلەلەرىن شەشۋ ادامدىق جانە ازاماتتىق بورىشى ەكەندىگىن ادامگەرشىلىك قاسيەتپەن سەزىنۋى ءتيىس» دەگەن بولاتىن.
ءى. تىرشىلىك تىرەگى – تابيعات. ول جالپى ادام بالاسىنىڭ ورتاق قازىناسى. تابيعات انانىڭ قاسيەتتى سىرلارىن بويىمىزعا ءسىڭىرىپ المايىنشا، ونىمەن تەڭ وتىرىپ «سويلەسۋ» قيىن. الايدا، ءبىز العاشقى «تابيعاتپەن تىلدەسۋ» اتتى بولىمىمىزدە وقۋشىلار شىعارماشىلىعى ارقىلى تابيعاتپەن تىلدەسىپ كورەيىك.
1. ۇلدانا. 2. نازىم. 3. ايسانا. 4. سىمبات. 5. جاناتبەك
ءىى. وقۋشىلار، سەندەر بىلەسىڭدەر مە؟ «كوگىلدىر قازىنا» دەگەنىمىز نە؟ ارينە تىرشىلىكتىڭ تىرەگى – سۋ. «سۋ بار جەردە ءومىر بار» دەپ اتا - بابالارىمىز تەككە ايتپاسا كەرەك. وسى «كوگىلدىر قازىنا» دەپ اتالاتىن وزەندەر مەن كولدەر ادامنىڭ جۇرەگىنە جىر، كوڭىلىنە نۇر، سەزىمىنە گۇل سىيلاعان بەرەكە باستاۋى بولىپ سانالادى. اتا - بابامىزدىڭ تىرشىلىكتىڭ تىرەگى سۋ تۋرالى تاعى قانداي ماقال - ماتەلدەرىن بىلەسىڭدەر؟ وتە جاقسى تاماشا. ەندى سۋ تۋرالى قانداي ولەڭ شۋماقتارىن بىلەسىڭدەر؟ 1. رامازان. 2. جانسايا. 3. روزا.
ءىىى. كەلەسى ءبولىمىمىز «كۇن رايىن باقىلا» دەپ اتالادى. بۇل بولىمىمىزدە ءبىز بۇرىن اتا - بابالارىمىزدىڭ تابيعات قۇبىلىستارىنا قاراپ اۋا - رايىن قالاي بولجاعانى تۋرالى مالىمەت الامىز. بۇل تۋرالى بىزگە ءقازىر جاينا مەن ءلاززات اڭگىمەلەپ بەرەدى.
1. شىرىنى اق قايىڭنىڭ كوك تۇسكە ەنسە،
وندا جاۋىن جاۋادى ءسۇت پىسكەنشە.
2. قۇستاردىڭ تىنسا ۇندەرى،
كۇن كۇركىرەرىن بىلگەنى.
3. ۇلۋ ءشوپتىڭ ساباعىن،
بويلاپ جايلاپ جوعارى،
ورمەلەسە قاراعىن،
اپتاپ ىستىق سوعادى.
4. اق تيىندەر جاڭعاقتى كوپ جيناسا،
الداعى قىس ۇزاق، سۋىق تىم اسا.
5. وسقىلاپ تىرنالاسا مىسىق جەردى،
دەي بەر قىستا بۇرقاسىن قىسىپ كەلدى.
ياعني، تابيعاتتىڭ وسىنداي تىلسىم قۇبىلىستارىنا قاراپ، اتا - بابالارىمىز ەرتەرەك شارۋالارىن قامداپ، كۇن رايىن بولجاپ وتىرعان ەكەن.
IV. جاسىل جەلەك داۋاسى بولىمىمىزدە جەر - انانى جاسىل ەتىپ ساقتاۋ ءۇشىن قورشاعان ورتانى كوگالداندىرۋدىڭ ماڭىزى زور ەكەنىن باسىپ ايتقىم كەلەدى. سەبەبى، جاسىل جەلەك جان - جانۋارلاردىڭ تىرشىلىگىنە قاجەت اۋانى تازارتادى. ءتىرى اعزاعا زيان كومىرتەگىن جۇتىپ، پايدالى وتتەگىن بولەدى. مىسالى: بەلگىلى ايماقتىڭ 15% كوگالداندىرسا – شاڭ - توزاڭنىڭ مولشەرى 20%- عا كەميدى. 35% جەر كولەمگە كوشەت وتىرعىزىلسا – شاڭ - توزاڭ 50%- عا ازايادى، ال 65% كوگالدانعان اۋماقتا شاڭ - توزاڭ 95%-عا دەيىن جويىلادى ەكەن.
ال، بالالار سەندەر كوگالداندىرۋدىڭ، جاسىل جەلەكتىڭ تاعى قانداي پايداسى بار ەكەنىن بىلەسىڭدەر؟ وتە دۇرىس. ياعني، تال - تەرەك تاپتىرماس كونديسيونەر، ءۇيدى جاعالاي ەگىلگەن باۋ - ب ا ق پەشتەگى جىلۋدى ۇزاق ساقتاپ، بوراننان قورعايتىن، قاناتتى دوستاردىڭ اۋەنىنە كەنەلەتىن، كوگالداندىرۋ – دوستىق، ىنتىماققا شاقىرۋعا سەبەپشى، ورماندار – كومىرقىشقىل گازىنان قورعايتىن، كوشەت وتىرعىزۋ دەگەنىمىز – بالاڭنىڭ بالالارىنا جەتەتىن عۇمىرلىق ازىق بولاتىن پايداسى بار ەكەن. جاسىل - جەلەك ادامدارعا كەلتىرەتىن وسىنداي پايداسى ارقىلى زور ماڭىزعا يە ەكەن.
V. وي قوزعاۋ.
بۇگىنگى تاڭدا ادامزات بالاسىنىڭ الدىنداعى ەڭ باستى ماسەلە - ءوزىمىزدى قورشاعان تىرشىلىك ورتاسىن، كەلەشەك ۇرپاققا بۇلدىرمەي، لاستاماي، كوركەيتىپ، كورىكتەندىرىپ جەتكىزۋ. ويتكەنى، تىرشىلىكتىڭ بارلىعى سىرتقى ورتامەن بايلانىستى.
وسىعان بايلانىستى ەلباسىنىڭ سوزىمەن ايتاتىن بولساق:
قازىرگى تاڭدا تابيعاتقا ءتۇسىپ وتىرعان اۋىرتپالىقتىڭ دارەجەسى وراسان ەكەندىگى سونشالىق، ونى قورعاۋعا تيىسىنشە شۇعىل كوڭىل بولىنبەسە، مۇنىڭ اقىرى اپاتقا اكەلۋى مۇمكىن. ويتكەنى، قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋ اۋقىمى حالىقتىڭ دەنساۋلىعى مەن ەڭبەك قابىلەتىنە قاتەر توندىرەتىندەي دارەجەگە جەتكەندىگى انىق.
رەسپۋبليكا تەرريتورياسىنداعى وسىنداي ەكولوگيالىق اپات ايماعى بولىپ سانالاتىن جەرلەردىڭ ءبىرى ارال ءوڭىرى، سەمەي پوليگونى، بايقوڭىر كوسمودرومى جانە ۇلكەن ءوندىرىس ورتالىقتارىنان شىققان زياندى زاتتار – بۇگىنگى كۇننىڭ باستى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى.
VI. قورىتىندى:
قۇرمەتتى وقۋشىلار! بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدان قانداي وي تۇيدىڭدەر؟ جەر - انانى، تۋعان جەردىڭ تابيعاتىن كىرشىكسىز ساقتاۋ ءۇشىن نە ىستەي الامىز؟
1. جەرىمىزدى تازا ۇستاۋىمىز كەرەك.
2. كوگالداندىرۋىمىز كەرەك.
3. جەر - انانى سۇيە ءبىلۋ، ونى ايالاي ءبىلۋىمىز كەرەك.
4. جەر - انانىڭ بايلىعىن ورنىمەن پايدالانۋىمىز كەرەك!
5. اۋانى لاستانۋدان ساقتاۋىمىز كەرەك.
ەندەشە، وقۋشىلار! ەل مەن جەر، ونىڭ كوگىلدىر ورمانى مەن ءمولدىر كولدەرى، بايتاق دالاسى مەن اسقاق تاۋلارى – ءبىزدىڭ باستى بايلىعىمىز.
جەر، سۋ، اۋا ادام بالاسىنىڭ ۇرپاعىنان ۇرپاعىنا مۇرا بولىپ كەلە جاتقان مول قازىنا. مىنە، وسى قازىنانى اعا ۇرپاق وكىلدەرى ءبىز دە، كەلەشەكتە سەندەر دە، بارلىعىمىز دا كوز قاراشىعىنداي ساقتاپ، ەل يگىلىگىنە جۇمساۋىمىز قاجەت» - دەگەن ىبىراي جاقايەۆتىڭ سوزىمەن قورىتىندىلايمىز!
ساۋ بولىڭىزدار!
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. وقۋشىلارعا ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ ارقىلى ولاردىڭ دۇنيەتانىمدىق جانە تابيعاتتى قورعاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ.
2. تابيعاتتى، قورشاعان ورتانى ايالاۋعا ۇيرەتۋ.
3. تابيعات پەن ادام اراسىنداعى بايلانىس، تابيعاتتى قورعاۋدىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
بارىسى: ارمىسىڭدار، قۇرمەتتى قوناقتار مەن ۇستازدار جانە وقۋشىلار!
وقۋشىلارعا ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ ارقىلى تابيعاتتى، قورشاعان ورتانى ايالاۋعا تاربيەلەۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعان «جەر - انانى جاسىل ەتىپ ساقتايىق!» اتتى تاربيە ساعاتىمىزدى اشىق دەپ جاريالاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر!
كىرىسپە ءسوز:
تابيعات، جەر - انا، وتان، تۋعان جەر، اتامەكەن دەگەن كيەلى سوزدەر قۇلاققا جىلى ەستىلىپ، جۇرەككە شاتتىق سەزىم ۇيالاتاتىن ۇلى دا قاسيەتتى ۇعىمدار.
جەر - انانى سۇيە ءبىلۋ، ونى ايالاۋ – ادامزاتتىڭ ازاماتتىق بورىشى. بۇل تۋرالى ەلباسىمىز ءوز جولداۋىندا: «جاھانداندىرۋ جانە كۇردەلەنە تۇسكەن الەمدىك باسەكەلەستىك جاعدايدا قازاقستاندىقتار ادام دامۋىنىڭ باستى سالالارىنداعى تازا اۋىز سۋ جانە تابيعاتتى قورعاۋ ماسەلەلەرىن شەشۋ ادامدىق جانە ازاماتتىق بورىشى ەكەندىگىن ادامگەرشىلىك قاسيەتپەن سەزىنۋى ءتيىس» دەگەن بولاتىن.
ءى. تىرشىلىك تىرەگى – تابيعات. ول جالپى ادام بالاسىنىڭ ورتاق قازىناسى. تابيعات انانىڭ قاسيەتتى سىرلارىن بويىمىزعا ءسىڭىرىپ المايىنشا، ونىمەن تەڭ وتىرىپ «سويلەسۋ» قيىن. الايدا، ءبىز العاشقى «تابيعاتپەن تىلدەسۋ» اتتى بولىمىمىزدە وقۋشىلار شىعارماشىلىعى ارقىلى تابيعاتپەن تىلدەسىپ كورەيىك.
1. ۇلدانا. 2. نازىم. 3. ايسانا. 4. سىمبات. 5. جاناتبەك
ءىى. وقۋشىلار، سەندەر بىلەسىڭدەر مە؟ «كوگىلدىر قازىنا» دەگەنىمىز نە؟ ارينە تىرشىلىكتىڭ تىرەگى – سۋ. «سۋ بار جەردە ءومىر بار» دەپ اتا - بابالارىمىز تەككە ايتپاسا كەرەك. وسى «كوگىلدىر قازىنا» دەپ اتالاتىن وزەندەر مەن كولدەر ادامنىڭ جۇرەگىنە جىر، كوڭىلىنە نۇر، سەزىمىنە گۇل سىيلاعان بەرەكە باستاۋى بولىپ سانالادى. اتا - بابامىزدىڭ تىرشىلىكتىڭ تىرەگى سۋ تۋرالى تاعى قانداي ماقال - ماتەلدەرىن بىلەسىڭدەر؟ وتە جاقسى تاماشا. ەندى سۋ تۋرالى قانداي ولەڭ شۋماقتارىن بىلەسىڭدەر؟ 1. رامازان. 2. جانسايا. 3. روزا.
ءىىى. كەلەسى ءبولىمىمىز «كۇن رايىن باقىلا» دەپ اتالادى. بۇل بولىمىمىزدە ءبىز بۇرىن اتا - بابالارىمىزدىڭ تابيعات قۇبىلىستارىنا قاراپ اۋا - رايىن قالاي بولجاعانى تۋرالى مالىمەت الامىز. بۇل تۋرالى بىزگە ءقازىر جاينا مەن ءلاززات اڭگىمەلەپ بەرەدى.
1. شىرىنى اق قايىڭنىڭ كوك تۇسكە ەنسە،
وندا جاۋىن جاۋادى ءسۇت پىسكەنشە.
2. قۇستاردىڭ تىنسا ۇندەرى،
كۇن كۇركىرەرىن بىلگەنى.
3. ۇلۋ ءشوپتىڭ ساباعىن،
بويلاپ جايلاپ جوعارى،
ورمەلەسە قاراعىن،
اپتاپ ىستىق سوعادى.
4. اق تيىندەر جاڭعاقتى كوپ جيناسا،
الداعى قىس ۇزاق، سۋىق تىم اسا.
5. وسقىلاپ تىرنالاسا مىسىق جەردى،
دەي بەر قىستا بۇرقاسىن قىسىپ كەلدى.
ياعني، تابيعاتتىڭ وسىنداي تىلسىم قۇبىلىستارىنا قاراپ، اتا - بابالارىمىز ەرتەرەك شارۋالارىن قامداپ، كۇن رايىن بولجاپ وتىرعان ەكەن.
IV. جاسىل جەلەك داۋاسى بولىمىمىزدە جەر - انانى جاسىل ەتىپ ساقتاۋ ءۇشىن قورشاعان ورتانى كوگالداندىرۋدىڭ ماڭىزى زور ەكەنىن باسىپ ايتقىم كەلەدى. سەبەبى، جاسىل جەلەك جان - جانۋارلاردىڭ تىرشىلىگىنە قاجەت اۋانى تازارتادى. ءتىرى اعزاعا زيان كومىرتەگىن جۇتىپ، پايدالى وتتەگىن بولەدى. مىسالى: بەلگىلى ايماقتىڭ 15% كوگالداندىرسا – شاڭ - توزاڭنىڭ مولشەرى 20%- عا كەميدى. 35% جەر كولەمگە كوشەت وتىرعىزىلسا – شاڭ - توزاڭ 50%- عا ازايادى، ال 65% كوگالدانعان اۋماقتا شاڭ - توزاڭ 95%-عا دەيىن جويىلادى ەكەن.
ال، بالالار سەندەر كوگالداندىرۋدىڭ، جاسىل جەلەكتىڭ تاعى قانداي پايداسى بار ەكەنىن بىلەسىڭدەر؟ وتە دۇرىس. ياعني، تال - تەرەك تاپتىرماس كونديسيونەر، ءۇيدى جاعالاي ەگىلگەن باۋ - ب ا ق پەشتەگى جىلۋدى ۇزاق ساقتاپ، بوراننان قورعايتىن، قاناتتى دوستاردىڭ اۋەنىنە كەنەلەتىن، كوگالداندىرۋ – دوستىق، ىنتىماققا شاقىرۋعا سەبەپشى، ورماندار – كومىرقىشقىل گازىنان قورعايتىن، كوشەت وتىرعىزۋ دەگەنىمىز – بالاڭنىڭ بالالارىنا جەتەتىن عۇمىرلىق ازىق بولاتىن پايداسى بار ەكەن. جاسىل - جەلەك ادامدارعا كەلتىرەتىن وسىنداي پايداسى ارقىلى زور ماڭىزعا يە ەكەن.
V. وي قوزعاۋ.
بۇگىنگى تاڭدا ادامزات بالاسىنىڭ الدىنداعى ەڭ باستى ماسەلە - ءوزىمىزدى قورشاعان تىرشىلىك ورتاسىن، كەلەشەك ۇرپاققا بۇلدىرمەي، لاستاماي، كوركەيتىپ، كورىكتەندىرىپ جەتكىزۋ. ويتكەنى، تىرشىلىكتىڭ بارلىعى سىرتقى ورتامەن بايلانىستى.
وسىعان بايلانىستى ەلباسىنىڭ سوزىمەن ايتاتىن بولساق:
قازىرگى تاڭدا تابيعاتقا ءتۇسىپ وتىرعان اۋىرتپالىقتىڭ دارەجەسى وراسان ەكەندىگى سونشالىق، ونى قورعاۋعا تيىسىنشە شۇعىل كوڭىل بولىنبەسە، مۇنىڭ اقىرى اپاتقا اكەلۋى مۇمكىن. ويتكەنى، قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋ اۋقىمى حالىقتىڭ دەنساۋلىعى مەن ەڭبەك قابىلەتىنە قاتەر توندىرەتىندەي دارەجەگە جەتكەندىگى انىق.
رەسپۋبليكا تەرريتورياسىنداعى وسىنداي ەكولوگيالىق اپات ايماعى بولىپ سانالاتىن جەرلەردىڭ ءبىرى ارال ءوڭىرى، سەمەي پوليگونى، بايقوڭىر كوسمودرومى جانە ۇلكەن ءوندىرىس ورتالىقتارىنان شىققان زياندى زاتتار – بۇگىنگى كۇننىڭ باستى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى.
VI. قورىتىندى:
قۇرمەتتى وقۋشىلار! بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدان قانداي وي تۇيدىڭدەر؟ جەر - انانى، تۋعان جەردىڭ تابيعاتىن كىرشىكسىز ساقتاۋ ءۇشىن نە ىستەي الامىز؟
1. جەرىمىزدى تازا ۇستاۋىمىز كەرەك.
2. كوگالداندىرۋىمىز كەرەك.
3. جەر - انانى سۇيە ءبىلۋ، ونى ايالاي ءبىلۋىمىز كەرەك.
4. جەر - انانىڭ بايلىعىن ورنىمەن پايدالانۋىمىز كەرەك!
5. اۋانى لاستانۋدان ساقتاۋىمىز كەرەك.
ەندەشە، وقۋشىلار! ەل مەن جەر، ونىڭ كوگىلدىر ورمانى مەن ءمولدىر كولدەرى، بايتاق دالاسى مەن اسقاق تاۋلارى – ءبىزدىڭ باستى بايلىعىمىز.
جەر، سۋ، اۋا ادام بالاسىنىڭ ۇرپاعىنان ۇرپاعىنا مۇرا بولىپ كەلە جاتقان مول قازىنا. مىنە، وسى قازىنانى اعا ۇرپاق وكىلدەرى ءبىز دە، كەلەشەكتە سەندەر دە، بارلىعىمىز دا كوز قاراشىعىنداي ساقتاپ، ەل يگىلىگىنە جۇمساۋىمىز قاجەت» - دەگەن ىبىراي جاقايەۆتىڭ سوزىمەن قورىتىندىلايمىز!
ساۋ بولىڭىزدار!
قىزىلوردا وبلىسى،
قازالى اۋدانى، بەكارىستان بي اۋىلى
№24 مەكتەپ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى:
ەسەنجولوۆا جاناركۇل اقنيەت قىزى
قازالى اۋدانى، بەكارىستان بي اۋىلى
№24 مەكتەپ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى:
ەسەنجولوۆا جاناركۇل اقنيەت قىزى
You Might Also Like
-
«كوكتەمدە تابيعات انا ويانادى، قىستىڭ قارى ەرىپ، قۇستار جىلى جاقتان ورالادى. اعاشتار بۇرشىك جارىپ گۇلدەيدى.»دەگەن سارىندا باستالاتىن. ودان بەرى تالاي كوكتەم كەلدى كەتتى. ءار كوكتەم ەرەكشە، ءبىر كەرەمە...
-
كومىرتەك اتومىنىڭ ەلەكتروندىق قۇرىلىسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى. گيبريدتەنۋ جانە گيبريدتەنگەن وربيتالدار.
