جىگىتتىڭ ءبىر جۇرتى
شورتانباي جانۇزاقۇلىنا
اۋدان ورتالىعىنان تاۋ باۋرايلاپ باتىسقا سوزىلعان ۇلكەن جولدان بۇلار مىنگەن جەڭىل گازيك قيىس بۇرىلىپ راڭ وزەنىنىڭ القىمىنا تۇسكەندە ۇپىلمالىكتىڭ جانارىنا كىرەۋكەلەپ جاس ءۇيرىلدى. قاسىنداعى شوفەر بالاعا بايقاتپايىن دەگەندەي يەگىن انتەك كوتەرىپ الدىنداعى اينەكتەن جال-جال بولىپ كولدەنەڭ كوسىلىپ جاتقان قاراتاۋ بۇلىمدارىنا سۇعىنا كوز تىكتى. قاراعان سايىن بالالىق شاعىن انىعىراق ەلەستەتتى: ول كەزدە قارابورباي، قارعا اۋىز ءسابي ەدى، اكەسى سوعىستا، جالعىزىلىكتى شەشەگە ۇيەلمەلى-سۇيەلمەلى ءتورت بالانى اسىراۋ قيىنعا سوقتى: سودان اناسى ۇپىلمالىكتى تەرىسكەيدەگى توركىنىنە اكەلىپ تاستاعان. ون ءۇش جاسقا شەيىن ناعاشىنىڭ قولىندا ءوستى. ويلاپ وتىرسا بالالىقتىڭ قان بازارى وسىندا قالىپتى، جالاڭ اياعىنا باتقان جارپا تاستارى اناۋ، شاباعىن اۋلاعان ءمولدىر وزەن مىناۋ — سۋى تارتىلىپ كەتكەن سەكىلدى. وزگەسى تۇك وزگەرمەپتى، شاتقال اۋزىنا ۇيمەلەگەن شاعىن اۋىل، قازاقى توقال تام، ۋاق مال قامايتىن قورا-قوپسى، باۋ-شارباق، سۇيىلىپ شىققان ءتۇتىن ءيىسى دە ءبازباياعى.
قيانداعى قاراتاۋ قۋىسىن جايلاعان ناعاشى اۋىلىنا سەبەپپەن كەلەم دەگەن قاپەرىندە جوق تۇعىن.
وقيعا ۇپىلمالىكتىڭ ويدا جوقتا قىزمەتتەن بوساۋىنان باستالعان. جۇمىستان شىعۋى دا قىزىق. از ايت، كوپ ايت باسىنا ءىس ءتۇسىرىپ، ات باسىن ەلگە بۇرعىزعان وسى اۋىلدىڭ ءدام-تۇزى ما دەپ تە ويلادى. قالاداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى ەدى. عىلىم كانديداتى دەگەن اتاعى بار، ەندى قىرسىعىنان ساقتاپ، جەتەكشى ءدىن امان تۇرسا، تاقىرىبى كۇشىن جويماسا — بىرەر جىلدا عىلىم دوكتورى بولامىن دەپ جۇرگەن. ۇپىلمالىكتىڭ قابىلەتىنە ەشكىم كۇمان كەلتىرمەيتىن. تەك قانا «جۇمىستان شىعۋ» دەگەن پالە توبەسىنەن تاس تۇسكەندەي جايسىز اسەر ەتتى. العاشىندا ەت قىزۋمەن ارىزىن بەرە سالىپتى، كەيىن ويلاسا سونىڭ ءبارى تەزەك تىرشىلىكتىڭ تەزەك قاپتاعانداي عانا اۋرەسى سەكىلدى. ايتپەسە «بوتاكوز، مالكەلدى» دەگەن ەسىم قالاي جازىلۋىنا بولا ءبولىم باستىعىمەن ايتىسار ما؟ عىلىمي كەڭەستە سوزدەردىڭ ماعىنالىق بولشەكتەرىنىڭ جەكە تۇرعانداعى قالپىن ساقتاپ جازۋ كەرەك، ياعني مورفولوگيالىق ءتاسىلدى ۇستانعان ءجون دەپ بۇل وزەۋرەگەن: قارسىلاسى — سوزدەردى ايتىلۋى بويىنشا، ياعني فونەتيكالىق تاسىلمەن جازامىز دەپ داۋرىقتى. «قىزمەت» دەگەن سوزدەگى «ز» ارپىنەن كەيىن «ى» ءارپى جازىلۋى كەرەك پە، جوق پا، ول دا ۋشىققان جاراعا ۋ سەپكەندەي اسەر ەتتى. ۇپىلمالىكتىڭ «قازاق تىلىندە ديالەكتيزم جوق» دەگەن باياعىدان بەرگى تۇجىرىمى دا بۇكىل ءبىر ءبولىمنىڭ شۇقىنىپ وتىرعان زەرتتەۋىنە توپىراق شاشقانداي شاركەز شارۋا ەكەن. از ايت، كوپ ايت، ايتەۋىر ۇپىلمالىك ينستيتۋتتان كەتىپ تىندى. اۋەلدە جولداس-جوراسى «ومىردە مۇنداي-مۇنداي بولادى، دەمىڭدى ال، سەيىلدە، سەندەي تالانتتى عالىمدى جوعارى وقۋ ورنىنىڭ قايسىسى دا قۇشاق جايىپ قابىلدايدى» دەپ جۇباتقان.
سويتسە كىسىگە قىزمەت ىستەپ جۇرگەندەي بولمايدى ەكەن. اپ-ساتتە ورتادان شەتكەرىلەپ قالدى. كەي كىسىلەر پاپكى ارقالاپ، جاقسىلى-جاماندى ءبىر ستولدى باعىپ وتىرماعان ادامدى ساناتتان دەمدە شىعارىپ تاستايدى. كوشەگە شىعىپ قاراسا — بۇرىنعى سالەمى جاتىق تانىستارى قول الىسا سالىپ: «جۇمىس كوپ، جۇمىس كوپ» دەپ سىرت اينالىپ كەتكەنشە اسىعادى. ەڭ قيىنى — ءوزىڭدى-وزىڭ كەرەكسىز سەزىنۋ بىلەم. «قوي، ءا، شىكىرەيۋ مەنىڭ نەمدى العان» دەپ، پەدوگيكالىق ينستيتۋتتىڭ باسشىلارىنا جولىققان. «كۇزگە سالىم بىرەر بوس ورىنعا كونكۋرس جاريالايمىز، قاتىسىڭىز» دەپ ەمەكسىتىپ شىعارىپ سالدى. ۇيىندە بالالارمەن شاقىلداسىپ وتىرۋدان دا جالىعادى ەكەن. بۇرىن قاس-قاباعىنا قاراپ بايەك بوپ تۇراتىن كەلىنشەگى دە قيت ەتسە شىرت ەتە قالاتىن مىنەز تاپتى. ءۇي تىرشىلىگىنە قولعابىس ەتەيىن دەپ قويقاڭداسا-اق «قازان باعىپ اڭدىسپاشى» دەپ بەتىن قايتارىپ تاستايتىن بولدى.
ءوستىپ موندىباس بولىپ جۇرگەندە الىستاعى ناعاشىسىنان حات كەلدى. «كەيىنگى كەزدە سىرقاتپىن»، — دەپتى، كىشكەنتايىنان قولدا وسكەن جيەنىن ساعىنعانىن ايتىپتى. ۇپىلمالىك ءقادىرلى كىسىنىڭ كوڭىلىن سۇرارمىن ءارى سەرگىپ قايتارمىن دەپ ەرتەسىنە-اق پوەزعا ءمىنىپ تارتىپ كەتكەن.
ناعاشىسى تەرىسكەي ەلىنە ەسىمى بەلگىلى، «كىمسىڭ — شاباندوز سازانباي» اتالعان ديلى كىسى ەدى. شىندىعىندا، ءولىارادان بەرى اس باتىرا الماي، جىلىك مايى ءۇزىلىپ جارعا سۇيەنىپ قالىپتى: توسەك تارتىپ جاتپاسا دا جۇدەۋلى دەستى. بۇل كەلىپ كىرگەندە قورجىن تامنىڭ جارىعى مول بولمەسىندە شوقشا ساقالى سەلتيىپ ۇستىنعا سۇيەنىپ قامشى ءورىپ وتىر ەكەن. ويدا جوقتا اۋداننان كىرەگە العان جەڭىل گازيكپەن كەپ تۇسكەن جيەنىن كورىپ جۇرەگى جارىلا قۋاندى. لەزدە تۇگى بەتىنە تەۋىپ قوديلانىپ شىعا كەلدى. اۋەلى زىڭگىتتەي ۇپىلمالىكتى باۋىرىنا باسىپ: «اھ، ارىستانىم، جولبارىسىم، قاسقىرىم، ارلانىم، قارساعىم، بۇركىتىم، تۇيعىنىم، تورعايىم!..» — دەپ تاپ وسىدان وتىز جىل بۇرىنعى ادەتىن قايتالاپ اينالىپ-تولعانىپ الدى. الىپ كىسىنىڭ قۇشاعى ۇپىلمالىكتىڭ ءوسپىرىم شاعىن ەسكە ءتۇسىرىپ ەرىكسىز كوڭىلىن بوساتتى. زاماتتا بالا بولىپ شىعا كەلدى. سازانباي ناعاشىدا بۇعىپ سويلەۋ بولمايدى. ورنىنان ساۋىلداي قوزعالىپ ءاۋىم-ساۋىم كيىمىن تۇزەپ، قولىنا بالداعىن الدى.
— بۇل ءۇيدىڭ ادامى قايدا كەتكەن؟! — دەپ ايقايلاپ ءۇيدى باسىنا كوتەردى.
— ءۇيباي-اۋ، بىرەۋ بۋىندىرىپ جاتىر ما سەنى؟ — دەپ ايەلى تويبالا جەتكەن. ۇپىلمالىكتى كورىپ جاستىق شاعى ەسىنە ءتۇستى مە، الدە كۇنگەيدەگى قايىن ءسىڭلىسىن ساعىنعانى ما — داۋىس سالىپ جىبەردى. ءتۇيىر-تۇيىر جىلاپ كورىسىپ امانداستى. وسى مەزەت ەسىك سارت اشىلىپ ناعاشىنىڭ جالعىز ۇلى امزە كىرگەن. «ساباق بەرىپ تۇرىپ ۇشكىلدىڭ تەرەزەسىنەن كوردىم، سوۆحوز ديرەكتورى عوي دەسەم...» — دەپ ارسالاڭداپ قول الىسقان. داڭعاراداي اڭىرايىپ تۇرعان كەسپىرسىز ءۇيدىڭ ءىشى لەزدە جادىراپ جۇرە بەردى. تورگە كورپەشە توسەلىپ، جاستىق تاستالدى.
— قوي دەيىم ەندى! جول سوعىپ كەلگەن جولاۋشىنى جۇلمالاماڭدار!.. اي، ەرىم، باتىرىم، سەرىم، سالىم، سىپام، ساۋەگەيىم!.. ناعاشىسىن ىزدەپ كەلگەن، جۇراعاتىم! امزە، مالعا جۇگىر. قوشقار باققانعا ايت، جيەن كەلدى دە، قويىنىڭ ەڭ سەمىزىن بەرسىن!.. ورنىنا قوزى قوسامىن كەيىن!.. كەشكە كەلىپ قوبىز تارتىپ بەرسىن ءوزى.
قوقيلانىپ قونىشىنا ناسىباي شاقشاسىن قاقتى. ۇپىلمالىك بوساعا جانىندا تۇرعان قول چەمودانىن الىپ، ىشىنەن استانانىڭ جەمىس-جيدەگىن توككەن. سازانباي ناعاشى: «پايعامباردىڭ اسى عوي»، — دەپ سىرنەسى قاتقان قۇرمادان الىپ جەدى. «ءتىسىمدى سىرقىراتادى»، — دەپ اپورتقا قول سوزعان جوق. ءۇي-ىشىنىڭ اماندىعىن سۇرادى. «ءشوپيىپ ازىپ كەتىپسىڭ عوي»، — دەپ وشاق قاسىنان ناعاشى اپاسى دا قىستىرىلىپ قويادى. جانارىندا مەيمىلدەگەن جىلىلىق.
— ازباي قايتەدى؟ — دەيدى ناعاشىسى. — قايتا تاستان جاراتىلعان. مەن بولسام ءبىر كۇندە قاۋ بولىپ ۇشىپ كەتەر ەدىم. ءشوپ كوجەسىنەن ىشتۇينەك بوپ ءولىپ قالا جازداعام باياعىدا. پروتەزىمدى وڭداتۋعا بارايىن. سوعىستا ۇيرەنگەن از عانا ورىسشام بىلدىرلاۋعا جارايدى ايتەۋىر. قيسالاڭداپ قايدا قاڭعيىن، قوناق ۇيدەن شىقسام — كوك بازار. كوك بازاردان شىقسام — قوناق ءۇي. كوك بازاردىڭ تۇبىندەگى شاي جانىمدى اپ قالىپ ءجۇردى. ءسويتىپ اپتا ءجۇرىپ جاساتىپ اكەلگەن پروتەزىم كوكپاردىڭ دوداسىنا ءبىر سالعاندا-اق پودا-پوداسى شىقتى. دوسماعامبەت قاڭىلتىرمەن قۇرساۋلاپ بەردى. شىعاشىق اقشا ەكەن مەنىكى.
— كوكپار، ات دەگەندە ىشكەن اسىڭدى جەرگە قوياسىڭ، قۇداي دەپ تىنىش قانا جاتاتىن كەزىڭ جەتكەن جوق پا؟ — دەيدى تويبالا.
— ەسەكتىلەرگە قوسىپ سۇيەگىمدى قورلاما. كوز جۇمعانشا ات ۇستاعانىم ۇستاعان.
وسى مەزەت سىرتتان نوعاي تەلپەكتى شال كەلىپ كىردى. قازاقى بورىك، قىرعىز قالپاقتى كورگەنى بار، ال جيەگىنە قىزىل كەمەر جۇرگىزگەن نوعاي تەلپەكتى ءبىرىنشى كورۋى.
— دوسماعامبەت دەگەن ءداۋىڭ وسى، — دەيدى ناعاشىسى — باياعى «قۇدايسىزدار ۇيىمىنىڭ» جەتەكشىسى بولعان، بۇگىن قولىنان ءتاسپىسى تۇسپەيتىن مولدا.
— ءتۇتىنىڭ قويۋ شىققانعا تاماعىم قىشىپ كەلسەم، تابا نان كومىپ جاتىرسىڭدار عوي، — دەيدى قىنجىلىپ. — جيەنىڭ كەلىپ كوزايىم بولدىڭ با؟ قوديلانىپ وتىرعانىڭا تاڭدانام.
— ۋا، استانانى تىرەپ تۇرعان جيەنىم كەلىپ جاتقاندا قامىرىققانىم كەلىسپەس!
دوسماعامبەت تاماعىن لىق ەتكىزىپ ۇپىلمالىككە سىعىرايدى.
— كىم بولىپ ىستەيسىڭ، جيەن؟
— ءازىر بوسپىن. جالپى، عىلىممەن اينالىسامىز.
— وزەندى تەرىس قاراي اعىزاتىن ءىلىم بە، الدە كوز بايلايتىن ءىلىم بە؟
— اقساقال، ميستيكامەن اينالىسپايمىز. وسى سويلەپ وتىرعان ءتىلىمىزدىڭ توركىنىن زەرتتەيمىز، وقۋلىق جازامىز.
— ناعاشىڭنىڭ ويقى-شويقى ءسوزىن كىتاپتان وقيدى ەكەنبىز وندا، — دەپ كەميەك شال كەڭك-كەڭك كۇلدى.
كەميەكتىڭ ءتىلىنىڭ ءبىزى بار ەكەن. اڭداۋسىز سويلەپ جاتىپاتارعا تۇسكەن پالۋانداي تىراپاي اسا جازدادى. داستارحان جايىلىپ كارلەن كەسەمەن قويۋ ايران جاعالادى. ىستىق تابادان جاڭا شىققان نانمەن ىشكەن ايران وڭەشكە مايداي جۇقتى. ناعاشىسى شوقشا ساقالىن ساۋمالاپ، ءسال دىبىسقا ەلەڭدەپ دەگبىرسىزدەنە تۇسكەن.
ويتەتىن ءجونى بار. بۇل ەلدە قوناق تۇسكەن ۇيگە ەشقانداي شاقىرۋسىز، ايتۋسىز اۋىلداستاردىڭ ۇيمەلەپ جيىلا كەتەتىن سالتى بار. ءۇي يەسى دە، قوناق تا قاباق شىتىپ تارىلمايدى. كور دە تۇر: بۇل ءۇي كەشكىلىك باقسىنىڭ باسپاناسىنا بارا-بار بولار. انشەيىندە موينىن ىشىنە تىعىپ الىپ توڭ-تورىس ۇندەمەي جۇرەتىن قاراپايىم شارۋا شەتىنەن شەشەن، تاقپاق ايتىشقا اينالار؛ قوناقتىڭ كوڭىلىن اۋلار، ەرتەسىنە كەزەكتەسىپ ۇيلەرىنە شاقىرار. ال بۇل بولسا ءالى ازىرلىكتى باستاعان جوق، شالاپقا اۋىز بىلعاپ، تابا نانعا مالجاڭداپ مالدانىپ وتىر.
سىرتتان ات ءدۇبىرى ەستىلىپ، ارتىنشا امزە كىرىپ كەلدى. «قوشقارباققان قوراسىنداعى دەڭگەنەسىن بەردى، كوكە»، — دەيدى. «ءىشى پىسىپ سۇيكەنەرگە جەلەۋ تاپپاي وتىر ەكەن، جيەننىڭ كەلۋ قۇرمەتىنە كوكپار تارتايىق دەپ جاتا جارماستى. اقسۇمبەنىڭ ىشىندە توعى بار دەپ ازەر قۇتىلدىم. شابدار الاسىن لوقىلداتىپ ءانى-مىنى ءوزى دە كەپ قالادى».
مىنا سوزدەن ناعاشىسى شاتىناپ شىعا كەلدى.
— قىزتالاق قالاي-قالاي باسىنادى. ءبىر كوكپار بەرۋگە شاماسى كەلمەيتىن موندىباس دەي مە، الدە ەرتەڭ كوشە جونەلەتىن دولى ما ەكەم؟! راس، قالتامنىڭ ءتۇبى تەسىك، قورامنىڭ قاقپاسى اشىق. مال تۇرمايدى مەندە. نەسىبەم ەل موينىندا. كۇنگەي مەن تەرىسكەيدىڭ قىلقۇيرىعىن سەڭدەي توعىستىرىپ كەتەتىن اقسۇمبەنى سونىڭ جامان شوبىرىنا قور قىلسام-اۋ، ونان قارا!
— اپىرماي، قاراپ وتىرىپ ىسىپ-كەپپەي قويساڭشى ەندى، اتىڭدى كىم جامانداپتى، — دەيدى تويبالا.
ناعاشىسىنىڭ نامىسى — ۇستاپ وتىرعان جۇيرىك اتىندا. جۇيرىكسىز جىنى تارقاعان باقسى دا ءبىر، بۇل دا ءبىر. بارشا ءومىرى ات باپتاۋعا باعىشتالىپ كەلەدى. ۇيگە كەلگەن كىسى: «اتىڭىز بابىندا ەكەن»، — دەپ بىرەر جىلى ءسوز ايتسا-اق سونىڭ دومالاپ جاستىعى، جايىلىپ توسەگى بولادى. ءتۇندى كۇنگە ۇرىپ تۇلپار تۇقىمى تۋرالى قيسسا ايتۋعا بار. ال اتىنىڭ ءمىنىن ايتسا-اق، ول ادامعا كۇن جوق: داستارحانىن جيناپ، ەسەكتىلەرگە قوسىپ، جەر-جەبىرىنە جەتىپ ايداپ شىعادى. سازانبايدىڭ بۇل سىرىنا تەرىسكەي ەلى تۇگەل قانىق.
— اقسۇمبە انا جىلعى اققوياننىڭ بالاسى ما؟ — دەدى ۇپىلمالىك ناعاشىنىڭ اۋانىنا جىعىلىپ.
— اققويان — تەرىسكەيدىڭ الامان بايگىسىن العان سالىمنىڭ پەرىسى ەدى عوي. وكپەسىنىڭ كورىگى بولاتىن. ودان جالعىز تۇياق — كۇرەڭقاسقا قالعان. كەشەگى جىلقىعا قىرىن قاباق كەزدە كۇرەڭقاسقانى قويعا ءمىنىپ، قانىن قويىلتىپ جىبەرگەن. جارىتىپ شابا المادى. جاقسىنىڭ تۇياعى عوي دەپ ورنىنا ءسۇتتى سيىرىمدى بەرىپ، جىل جارىم ارپاعا بايلاپ، ۇيىرگە سالىپ، تۇقىم العانمىن ايتەۋىر. اققوياننىڭ نەمەرەسى دەسەڭ كەلەدى. امزە-اي، قويدى جاۋكەمدە دە جىلقىشى اۋىلعا بارىپ قىمىز اكەل. جيەننىڭ ىشكى سارايىندا ىستىق بار-اۋ، ايرانعا تەتكىپ وتىر. اۋىلدىڭ ورازادا ءىشىن كەبەك تەسكەن شالدارىنا قارايلاما، شاقىرۋسىز وزدەرى-اق جەتەدى.
— سەن، سازانباي، ەلۋدەن استىڭ، جىگىت اعاسى بولدىڭ، نەگە اۋىز بەكىتپەدىڭ وسى؟ ىلعي قيسىعىنا قىڭىراياسىڭ، ىلعي كىتاپ سوزىنە ءشۇبا كەلتىرەسىڭ، بۇل بولمايدى، ولە كەتسەڭ يمان-ساۋاپسىز قالاسىڭ، — دەيدى كەميەك قاتتى تۇتىگىپ.
— وقىتپا مەنى، قۇدايعا قۇلشىلىق ەتىپ ساۋاپ سۇرايتىن ەش كۇنام جوق، تازامىن، اقپىن! بريگادير بولىپ جۇرگەنىڭدە اۋزىڭنان اق يت كىرىپ، كوك يت شىعۋشى ەدى: ورازا ۇستاساڭ — سول كۇناڭدى جۋىپ ءجۇرسىڭ دە!
— كۇپىر سويلەپ، كوكىمە ويدەپ!
— وتىرىك ايتپايمىن، ۇرلىق ىستەمەيمىن، كىسى اقىسىن جەمەيمىن، جەردە جاتقان ناندى كوتەرىپ الام — ورازام سول مەنىڭ.
— اپىرماي، جيەن بالادان ۇيات بولدى-اۋ، — دەپ تويبالا كىرىستى. — بۇگىن سەندەرگە يا بالە كورىنگەن، يا سول جامباسپەن تۇرعانسىڭدار. ءپاتۋالى ءسوز ايتۋدىڭ ورنىنا كۇمپىلدەيسىڭدەر كەپ.
— كۇپىر سويلەيتىن كىسىمەن تاباقتاس بولا المايمىن، — دەپ كەميەك ءتاسپىسىن جيىپ وكپەلەپ كەتۋگە اينالدى.
— مولدەكە، اۋىر ايتسام كوڭىلىڭە الما، ءبارىن قايتىپ الدىم. سىزگە ساۋالىم بار ەدى، — دەپ جاتا-جارماسادى ناعاشىسى. — سالاقۇلاش ءتاسپى الىپ ءجۇرۋ شاباندوزعا قيىن كورىندى، ساۋساعىمنىڭ باسىن ساناي بەرسەم بولعانى ەمەس پە، جاراتقان يە قابىل قىلا ما سونىمدى؟
— بەيشەڭ اۋىزبەن سالعىلاسپايمىن، — دەپ كەميەك شاپانىن كيىپ كەتۋگە اينالادى.
ۇپىلمالىك كۇلكىگە بۋلىعىپ سىرتقا اتا جونەلگەن. اۋلا تۇكپىرىندە ۇلكەن قارا اعاش كولەڭكەسىندە امزە بۇكشەڭدەپ قوي سويىپ جاتىر ەكەن. قاسىنا كەلگەن مۇنى بايقاپ جانارى تولىپ، جىمىڭ-جىمىڭ ەتتى. قۋانىپ ءجۇر. «جاڭا بايقادىم، قىساڭنىڭ قاباعىندا كەكىلىك قاپتاي ۇشادى. بىتىرالى قوس اۋىزبەن ەرتەڭ ەرتەمەن كەكىلىك قاعىپ قايتامىز»، — دەيدى. شىندىعىندا، بۇل كەزدە كەكىلىكتىڭ بالاپان ورگىزىپ سەمىرىپ شايلاعان شاعى. اسىرەسە، سۋعا قانىپ قايتا ورگەن كەزدە كەزەنسەڭ قانجىعاڭ قۇر قايتپايدى. كەكىلىك قاعۋ — ۇپىلمالىكتىڭ جاستايىنان قانىنا سىڭگەن قۇمار ويىنى، ەتى — جەڭسىك اسى.
ۇپىلمالىك ەل ورىنعا وتىرىپ، جۇرت اياعى جينالعانشا جاياۋلاپ وزەندى ورلەپ سەيىل قۇرىپ قايتۋدى ويلادى.
اقسۇمبەنى ءۇي ارتىنا قاڭتارىپ قويىپتى. ساۋىرىنان توڭكەرىلگەن، قولداۋى بيىك سۇلۋ جىلقى ەكەن. بەيتانىس ادامعا قۇلاعىن قايشىلاپ، بويىن تىكتەدى. ايتسە دە موينىن بۇرىپ قاراعان جوق: سۇيەگى اسىل سىپايىلىقتىڭ بەلگىسى. اۋىل تاۋ اڭعارىنان شىققان راڭ وزەنىنىڭ بويىنا ورنالاسقان. ءبىر كەزدە ىعى-جىعى بولىپ جاتاتىن ۇلكەن كولحوزدىڭ ورتالىعى ەدى، بۇل كۇندە «قىزىلبايراق» سوۆحوزىنىڭ ءبىر بولىمشەسى عانا. اۋىلداعى ەڭ لاۋازىمدى ادامى — فەرما مەڭگەرۋشىسى مەن ۆەتتەحنيك: وڭگەسى اڭىزعا شىققان قودرەندەي قاراپايىم شارۋا ادامى، مالشى-قۇسشى قاۋىم. ۋاتتىڭ وتى تىقىرلانىپ قالىپتى. ەكى اي تاۋ قويناۋىن جايلاعان قويشىلار تاقاۋدا ىلديعا، شۋ بويىنا كوشكەنى توسكەيدەگى شۇبىرىندى ىزدەن بايقالادى. جول جيەگىندەگى زيراتتى مال كىرمەسىن دەپ سىمتەمىرمەن قورشاپ تاستاپتى. وزەننىڭ اقتاڭداق بولىپ قالعان كەمەرى، ءيىنى، جارقاباعى، قويناۋ-قاتپارى كوكتەمگى تاسقىننىڭ قاتتى بولعانىن بايقاتادى. باياعىدا بۇل ماڭاي جورعالاعان كەكىلىككە، جۋسان تۇستەس بۇلدىرىققا، الاڭ كوز شاۋلىگە، كۇڭكىلدەگەن كەپتەرگە جىرتىلىپ ايرىلۋشى ەدى. كۇنى بويى كۇنگە قاقتالىپ، سۋ سورىپ مايشاباق اۋلايتىن. ناعاشىنىڭ تاباعا باسقان شاباعىن جەپ قىلتاناقتاپ قالعانى ەسىندە. راڭنىڭ القىمىنا بويلاپ ەنگەن سايىن سۋ سارىنى كۇشەيىپ، قىساڭ تارىلا ءتۇستى: قيا بەتكەيدە ءۇشقات، ارشا، دولانا اعاشتارى ءوسىپتى. اۋىلدىڭ ءتىس شۇقىپ، سىرناي شالۋعا اۋەس شالدارى مەن بالالارىنان قالاي امان قالعانى تاڭعالارلىق ارينە. قىساڭ ءىشى لەزدە قاراۋىتىپ اۋا سالقىنداي ءتۇستى. ساقىلداپ اعىپ جاتقان وزەن سۋىنان قوس ۋىستاپ ۇرتتاپ ءىشىپ كەرى بۇرىلعان. الدىنان ىزدەپ شىققان امزە ۇشىراستى.
ۇيگە كىرگەندە نازارىن اۋدارعان توردەگى قارا قوبىزدى قىلعىندىرا ۇستاعان جاسامىس جىگىت ەدى. وڭگەسى وسى اۋىلدىڭ اقساقال-قاراساقال سىپايىلارى. جابىلا سالەمدەسىپ، اماندىق سۇراسىپ، قاۋقىلداسىپ ورتالارىنان ورىن اشتى.
كونە شاناقتى قۇيقىلجىتىپ تارتقالى وتىرعان قوشقارباققان ەكەن. جىگىتتىڭ شىن اتى — نانجاۋار بولعان. جەڭگەلەرى: «نانسىز كۇنىمىز جوق، اتاماي وتىرا المايمىز»، — دەپ ءبىر كۇندە ءپاتۋالاسىپ ەسىمىن وزگەرتىپ جىبەرىپتى. شىنىمەن كەشەگى كولحوزدىڭ اسىل تۇقىمدى قوشقارىن باعىپتى. بۇگىندە جالاقىسى ءتاۋىر، جۇمىسى جەڭىل وزەن بويىنىڭ جوڭىشقاسىن قوريدى ەكەن. بۇل ورىننىڭ ءوزىن تاماعى تەسىك مەڭگەرۋشىگە قوي بەرىپ الىپتى دەگەن قاۋەسەت بار. ءتور الدىنداعى ۇستىنعا ارقاسىن سۇيەپ جيىننىڭ ءماتىبيى سەكىلدەنىپ اسپانداپ وتىر.
ۇپىلمالىك سول ەتەكتەگى اتلاس كورپەشەنىڭ ۇستىنە قۇيرىق باستى. ناعاشىسى وسى مەزەتتى كۇتكەندەي: «ال، قاراق، قوبىزدى سويلەت»، — دەپ قولقا سالعان. قوشقارباققان سىرتىنان عانا سەمىز ەكەن، ءجونسىز تاشتيمەدى. قىل تاياعىن ساعاقتاعى شايىرعا جانىپ الىپ ەكى بۇكتەتىلىپ بۇلكىلدەتە جونەلدى. ۇپىلمالىكتىڭ قۇلاعى تەلەديداردىڭ ەستراداسىنا ۇيرەنىپ قالعان ەكەن، قوبىز دىبىسى اۋەلگىدە ميىنا دارىپ، قۇلاعىنا سىڭبەدى. «ۋگاي-اي، ۋگاي-اي، ەي-ي-ي» دەگەن بەزىلدەگەن مونتانى ءۇن ماقامنان ماقامعا اۋىسىپ سەزىم تۇيسىگىن باۋراپ بارادى.
«اپىرماي، — دەيدى ىشىنەن ۇپىلمالىك، — جاعى سوپيعان قاراسۇر پىسەندە جىگىتتىڭ ىشىنە مۇنشالىق ونەر قالاي سىيىپ ءجۇر؟ جۇرەكتەگى جاندى وياتقان اۋەز عوي مىناۋ». باياعىدا بابالارى وسى ۇنمەن ەسىرىك بولعان كەمباعالدىڭ جىنىن قۋىپ، ەسىن تۇزەپتى. وسى ۇنمەن جىلان ارباپ، جىلاعان بالانى جۇباتىپتى. بەينە، نارىن تۋراعانداي ءىش بوساپ، كوڭىل قۇلازىعان بەزىلدەك كۇيدى كوپ بيپىڭداتتى. وتىرعاندار تولقي باستادى.
— بۇل كۇي ماعان مۇلدەم بەيتانىس، — دەدى ۇپىلمالىك تەرىن سۇرتكەن جىگىتكە ەڭسەرىلىپ.
تاسپەن باستىرعانداي تۇقشيىپ وتىرعان قوبىزشى ەڭسەسىن جازعاندا بايقادى، جانارى جانىپ، ارۋاقتانىپ كەتىپتى.
— انا جىلى ەلگە كەلگەن تاتەمنەن ۇيرەنىپ ەدىم. «شەر تارقاتۋ» كۇيى وسى، — دەدى ىڭىرسىعان باسەڭ ۇنمەن.
«تاتەم» دەپ وتىرعانى بال بارماقتى ايگىلى قوبىزشى جاپپاس قالامبايەۆ. بۇل جالعاننان ونەرپازدىڭ ءوزى وتسە دە تورعايداي شىرىلداپ كوڭىل شەرى قالىپتى.
قوبىزدىڭ ءۇنى سەمسە دە اسەرى بويدان ءبىرازعا دەيىن تارامادى. بويدى بۋىپ بوساتپادى. ءبىراۋقىمدا ءۇنىن ءتىلىنىڭ ۇشىنا ءۇيىرىپ وتىرعان سىپايىلارعا قوزعالىس ەندى. ناعاشىسى ەتەكتە قىزمەت جاساپ جۇرگەن امزەگە اتتى وتقا قوي دەپ جارلىق جاسادى. نىمشا كيگەن توبىلعىداي سولقىلداعاىن جاس كەلىنشەك قولعا سۋ قۇيا باستادى، داستارحان جايىلدى. دوسماعامبەت ەڭسەسىن جازىپ قولىن شايدى. ىشىنەن شىرەپ شىرتىلداپ-اق وتىر ەكەن.
— قىل قوبىز باقسىنىڭ باقىرىعى، — دەدى كەكەتىپ.
— كون قۇلاعىمىزدى تىرىلتكەنگە قۋانايىق، دوسەكە!
— قۇي سەن، قۇي سەنبە. جيەن، مەنى تىڭدا. پايعامباردىڭ كوزى ءتىرى ۋاعىندا ءاجىماج دەگەن سيقىرى بار قوبىزشى بولىپتى. ءاجىماج قوبىز شالعاندا جۇرت شارۋاسىن تاستاپ، ەسى اۋىپ سوڭىنان ىلەسىپ كەتەدى ەكەن. كۇندەردىڭ كۇنى جۇرت شارۋا جاساۋدى قويعان. ءاجىماجدىڭ سوڭىنان ەڭىرەپ، ەلىتىپ، ىلەسە بەرگەن. دوزاق وتىنىڭ قىل كوپىرىنە باستاپ اپاراتىن بولعان. سودان يسا پايعامبار پەندەلەرىن اياپ ءاجىماجدى ۇستاپ قاپ تاۋىنىڭ ۇڭگىرىنە قاماپ كەتكەن دەيدى. ءاجىماج نە زاماندار سول تاۋدى ىشىنەن ۇڭگىپ شىعۋعا قالعان كورىنەدى. ورازا ۇستاپ، اۋىز بەكىتەتىن كىسى تاۋسىلعان كۇنى سىرتقا تەسىپ شىقپاقشى. سودان دۇم-دۇنيەنى كۇڭىرەنتىپ، قوبىزىن شالىپ جۇرتتى سوڭىنا ىلەستىرەدى. عازاۋاتتىڭ قىل كوپىرىنە باستاپ اپارادى.
— دۇنيەنىڭ اپاتى كوڭىلدىڭ كوزىن اشقان ءناياتى قوبىزدا تۇرعان جوق شىعار. اۋىز بەكىتپەگەن مەنى مۇقاتىپ وتىرعانى، — دەيدى ناعاشىسى.
— كىتاپ ءسوزى قىمبات پا، قوشقارباققاننىڭ قىڭسىلاعى قىمبات پا؟ — دەپ دوسماعامبەت تىمسىرايسىن.
— اسقا قارايىق، قانەكەي! — دەپ امزە جۇرتتى ءۇش جەرگە ۇيەمە تاباق ەتىپ تارتقان ەتكە قاراتتى.
قوي باسى بولەك تاباقپەن تارتىلعان.
— قۇيرىق اسايتىن كىسى ورتاعا ءبولىنسىن!
ناعاشى اۋلىندا قاشاننان «قۇيرىق اساۋ» اتتى سالت بار. ىشىنە شىر بايلاعان سەمىز قۇنان قوي سويىلادى. قوي ەتىن قازانعا تۇگەل سالىپ، قۇيرىقتى بولەك اسىپ داستارحانعا اكەلىپ قويادى. اپپاق قارداي قۇيرىقتى ۇزىن-ۇزىن ەتىپ بىلەمدەپ كەسىپ جەكە تارتادى. مۇندايدا ماي جەگىش جىگىت ءوزى تىلەنىپ ورتاعا شىعادى. كۇنى بويى مال سوڭىندا جورتاقتاپ اش وزەك بولىپ ۇڭىرەيىپ كەلگەن مالشىعا ونشالىق جۇق ەمەس. كەي جىگىت جۇرتتىڭ سىلەكەيىن شۇبىرتىپ ءىشتىڭ جىلانىن باسىپ جۇرە بەرەتىن. ال اۋىل اراسىنىڭ شايمەن ءبىر ىشەك بولىپ قالعان جۇقالتاڭدارى ءانى-مىنى ارانداپ قالادى. بەكىنگەن كىسى بىلەمدەلگەن قۇيرىقتى تۋراماي، شايناماي جۇتار بولار. تۇگەل تاۋىسسا ءۇي يەسى جانە ءبىر قوي سويار، ماي اساعىش جۇتا الماسا قويدىڭ قۇنىن تولەر. باياعىدا، جاس كەزىندە وسى دوسماعامبەت قۇيرىق قىلعىتام دەپ مايعا ءتۇيىلىپ، قارۋلى جىگىت جەلكەسىنەن ۇرىپ جانىن الىپ قالعان. ەندى عوي كوزى كىرتيىپ ماي سالعان تاباققا قارايتىن ەمەس.
قۇيرىق قىلعىتۋعا ەشكىم شىعا قويمادى. استانادان كەلگەن ۇپىلمالىكتەن ۇيالىپ وتىر ما، الدە جۇمىرىندا جۇق بار ما، اپپاق قارداي بولىپ ءتۇرىلىپ جاتقان مايعا ەشكىم جولايتىن ەمەس. مۇنى بىلگەن ناعاشى شارانى الدىنا تارتىپ قۇيرىقتى كەسەلەپ ءار تاباققا ءبولىپ سالىپ بەردى. ءوزى ۇيەمە ەتكە قول سوزعان جوق. جارتى كەسەدەي نارىن تۋراپ جەدى دە ءتوس قالتاسىنان ارشا الىپ، ءتىسىن شۇقىدى.
ۇپىلمالىك كەلگەلى ونشا بايقاماپتى، شىندىعىندا، ناعاشىسىنىڭ الىپ دەنەسىنەن ەت تارالىپ، شۇكايتتاي بوپ شوگىپ قالىپتى. اسقا تابەتى جوق. مانالى بەرى اۋىل شالدارىن ازىلمەن قاجاپ ارۋاقتانىپ وتىرعانى كوز عانا ەكەن. ايتپەسە، قاراتاۋ قوزعالسا دا قوپاڭداي قويمايتىن مىنەزى اۋىر سەرىنىڭ ناعىز ءوزى ەدى. جان شىقسا دا سىر شىقپاسىن دەيتىن وسى ناعاشىنىڭ ءسوزى. كەشەگى قانقۇيلى سوعىسقا قايمىقپاي، كىربىڭسىز بارىپ وڭ اياقتى پاشپايدان جارالاپ قايتقاندا دا سىر بەرمەگەن. «اپىرماي، وزگەلەر سوعىسقا اتتانسا دا، امان-ەسەن ورالسا دا اۋىل-ايماق، ۇي-ىشىمەن شۇرقىراسىپ جىلاپ كورىسىپ جاتسا دا سازانبايدىڭ ءداتى بەرىك ەكەن»، — دەسەتىن جۇرت. كەتىپ بارا جاتىپ قاراتاۋ جاققا تۇنەرىپ ءبىر قارايتىن دا: «اتىمنان كوز جازىپ قالماڭدار»، — دەپ تابىستايدى ەكەن. ەكى جىلدان سوڭ ءتۇتىنى شۇبالعان اۋلىنا ورالعاندا دا ەڭ اۋەلى اۋزىنا تۇسكەنى اتى بولىپتى. ءبىراز جىل جىلقى فەرماسىن باسقارعان. اقىرىندا وڭەشى كەڭ باسقارمامەن شەكىسىپ، «ناشاندىك بولماسام اشتان ولمەسپىن»، — دەپ بەلسەندىلىكتەن ءبىرجولاتا قول ۇزگەن. كولحوزدىڭ تابىلشىگى بولدى، قاراۋىلى بولدى، باعبانى بولدى، ايتەۋىر بۇيىرعان ءناپاقاسىن ادال تەرىپ جەپ، اق ءجۇرىپ وتكىزىپ كەلەدى. ەلۋىنشى جىلداردىڭ باسىندا ءادىمۇلىققا جەتكىزەم دەپ جۇرگەن جالعىز شەشەسىن جاقسىلار كەتكەن ۇلكەن جولعا اتتاندىرىپ سالدى. ارتىنشا ارشانىڭ بۇتاعىنداي سولقىلداپ وسكەن ەكى بىردەي قىزىن كۇيدىرگى دەرتى جالمادى. سوندا دا سازانبايدىڭ گوي-گويىن ەشكىم ەستىمەپتى. اھ ۇرىپ سىزعا جالاڭاش باۋىرىن توسەپ جاتىپ-جاتىپ جەر تىرەپ تۇرىپ كەتىپتى. ەندىگى الدىنداعى جالعىز قاراسى — امزە. بولىمشەدەگى ءتورتجىلدىق ۇشكىلدىڭ ءمۇعالىمى دە، ديرەكتورى دا — ءبىر ءوزى. ەنشى الىپ كەلىنشەگىمەن بولەك تۇرسا دا ايتقانىن ەكى ەتپەي «كوكە، كوكە» دەپ تومپىلداپ قىزمەتىنەن تانبايدى ايتەۋىر. مۇنىسىنا دا شۇكىرشىلىك. كورىپ ءجۇر، ۇلكەن ۇيدەن ەنشى الىسىمەن جاس كەلىننىڭ ەتەگىنە ورالىپ سەن كور، مەن كور جوعالاتىن پىسىقايلار تابىلادى.
ناعاشىسىن بيىك وسكەن زاۋ داراققا تەڭەسە، سول داراقتىڭ وزەگىنە قۇرت ءتۇسىپ دەمبە-دەم كەمىرە باستاعان با قالاي؟ الىپ اعاش ءالى دە تىرشىلىكتىڭ ءتاتتى ءدامىن قيماي ءبۇر جارىپ، جاپىراق جايعىسى كەلەدى، بولمايدى، كۇللى دەنەسىمەن شۋىلداي تەڭسەلەدى سودان. لۇپىلدەي سوققان تەرەڭ تامىردا ءومىر ءۇشىن سۇمدىق كۇرەس ءجۇرىپ جاتقانىن ۇپىلمالىك ەمىس-ەمىس ىشتەي سەزگەن. سەزگەن زاماتتا جان دۇنيەسى قۇلازىپ قويا بەرگەن. قالاي بولعانى؟ تەرىسكەي ەلى تۇلپار تۇقىمىن ۇستار، قوبىز سازىن تىڭدار، كۇنارا سىلتاۋ تاۋىپ اعايىننىڭ باسىن قوسار جاقسىنىڭ جۇراعاتىنان ايرىلماقشى ما سوندا؟ الىستان ساعىنىپ كەلگەندە «ارىستانىم، ايبارىم!» دەپ جۇرەگى جارىلا قۋانار باس يەسىن جوعالتپاقشى ما؟
اس سوڭىنان جىلقىشى اۋىلدان العىزعان قولبالا قىمىز جاعالاعان. تاماعىنان وتپەي قويدى.
— اۋىر ايتسام كوتەرىپ، جەڭىل ايتسام كۇلە تىڭداپ جۇرە بەرەتىن كونبىس، كونتەرلى اعايىنىم، ەل-جۇرتىم! ەركەلەسەم ۇستەرىڭە شولجاڭداپپىن. كوتەردىڭ، كوندىڭ. ريزامىن. جيەنىمنىڭ جولىنا ارناپ سەركە كوكپار تارتىڭدار! — دەدى ناعاشىسى ەڭسەسىن كوتەرە ءتۇسىپ. وسى سيپاتى — قومدانىپ ۇشقالى وتىرعان كارى قىراندى ەلەستەتتى.
كوپشىلىك قاۋقىلداسىپ، قۇپتاپ جەلپىنىپ قالدى. ولار دا ىشتەي سەزەتىن، ولار دا الدەنەنى كۇتۋلى سەكىلدى. اسىرەسە، قوشقارباققاننىڭ قۋانىشىندا شەك جوق. كوزىنىڭ وتى جانىپ جىمىڭ-جىمىڭ ەتەدى. سىرتتان اقسۇمبەنىڭ قوڭىراۋلاتىپ كىسىنەگەن داۋسى جەتتى. جۇرت قوناقاسىعا مەلدەكتەپ العىسىن ايتىپ كوتەرىلە باستادى.
ناعاشىسى ويلاعان: «از كۇن دامگە كوپ كۇن باراقات، — دەپ. وسى جاسىمدا دۇنيەنىڭ قىزىعىن ەمەس، تىرشىلىكتىڭ قىزىعىن كوپ كورىپپىن. جۇرت تاپقان تايانعانىن ۇيىنە تاسىپ، قالتاسىنا تىقپىشتاسا، مەن دالاعا شاشىپپىن. بايگە ات ۇستادىم، ايتىسقا ءتۇستىم، كۇنگەي-تەرىسكەيدىڭ شاباندوز سۇلۋىن اش بەلىنەن قۇشتىم: تارىققان، تورىققان شاعىمدى جاقسىلارىم كورگەن ەمەس. جيەنىم ىزدەپ كەلگەندە بايعىزعا ۇقساپ بۇعىنىپ قالمايىن. بارىمدى شاشىپ، كوكپار بەرەيىن، اقسۇمبەنىڭ تۇياعىنىڭ جەلىن الايىن. نەگە ەكەنى بەيمالىم، كوڭىلى قۇرعىر ورەكپىگەندەي مە، قالاي، جۇرەگىم سىلبىر سوققانداي ما، قالاي، ىشكى سارايدا توگىلمەگەن زاپىران بار ما، قالاي، ايتەۋىر باسقاشا سەزىنەم ءوزىمدى».
ۇپىلمالىك ويلاعان: «جالعىز سوياۋ بۇتاق ەتىپ وسىرمەگەنىڭە شۇكىر، تاعدىرىم، — دەپ. -الىستا اڭساپ جۇرەتىن، ىلۋدە ءبىر ات باسىن بۇرىپ كەلگەندە اعىنان جارىلىپ قارسى الار ناعاشى بولعانىڭا شۇكىر، — دەپ. — كوڭىل قۇلازىپ، ءىش بوساپ جەتكەن كەزدە جاستىق شاعىمدى ەلەستەتىپ، سىلكىنتىپ سەرگىتكەنىڭە، شىن مارتتىگىڭە رازىمىن. ءبىر كۇننىڭ بەدەلىندە جۇنتتاي جۇتىنىپ، دابىرايىپ قالعانىمدى تۇسىنەمىن. ايتپەسە، كەشە كىم ەدىم، بۇگىن كىممىن؟ ءسوزى ۇزىن عۇلامامەن كەر اۋىز بوپ ايتىسا-ايتىسا دىڭكەم قۇرىپ، بەينە، ۇشىنعان كىسىشە تەتكىپ جۇرەر ەدىم. كەڭ تىنىستى قاراپايىم جاندار اراسىندا ەس جيىپ، ەڭسە جازارمىن، بالكىم».
ەرتەڭ كوكپار دەگەن كۇنى ۇپىلمالىك وزەندى جاياۋ ورلەپ قىساڭ قاباعىنان قوس كەكىلىك اتىپ قايتتى.
ناعاشىسى ەرتەڭ كوكپار دەگەن كۇنى سۋعا ءتۇسىپ، كىرسىز كيىندى. ساقال- مۇرتىن باسقىزدى. بوزعىل جۇزىنە قىزىل بوياۋ جۇگىرىپ، تىرپىل-تىرپىل تىنىم تاپپاي اتتىڭ تەرىن الىپ، سۋىتىپ، قۇيرىق-جالىن ءسۇزىپ كوپ الەكتەنگەن. بۇرىن دا بابىندا، باعۋدا تۇرعان اقسۇمبەنى جالپۋىشتاپ، تەرىن ۇگىپ، جۇنتتاي ەتىپ كۇتۋىنە قاراعاندا ناعاشىسى الدەنەگە بەل بۋعان سەكىلدى. ەسىك الدىنا شىققاندا كوردى: جىلقى دا قاس-قاباعىنا قاراعان سۇلۋ كەلىنشەكتەي تىم جۇتىنىپ بيلەي باسىپ، جانارى ۇشقىنداپ، ويناپ قالىپتى. بۇيىردەن سۇقتانعان بوگدە كوزدەن قورىنىپ دوڭگەلەنە تىپىرشيدى. ناعاشىسىنىڭ ايتۋىنشا، اقسۇمبە كوكپارعا دا، بايگەگە دە بىردەي جارايتىن كادىمگى قابىرعالى قازاناتتىڭ تۇقىمى كورىنەدى.
كوكپار كۇنى ناعاشىسى اقسۇمبەنى مۇنىڭ الدىنا تارتقان. ۇپىلمالىك اتتان تاقىمى شىعىپ قالعانىن ايتىپ، امزەنىڭ موتوسيكلىمەن-اق كورىپ قايتامىن دەپ ەدى — كونبەدى. اۋ، كوكەسى، ءوزىڭىز شاۋىپ تاماشالاپ كوڭىل سەرگىتىڭىز دەگەن — بولمادى. كورشىنىڭ سيىرعا سالىپ جۇرگەن تورى شوبىرىمەن-اق تەپەكتەرمىن دەيدى ءوزى. امالسىز اقسۇمبەگە ۇپىلمالىك مىنگەن. تاقىمىنىڭ استىنان سۋىرىلا سىرعي جونەلگەندە جۇرەگى ويناپ، قۇلاعى شۋلادى. سوڭىندا جورتاقتاعان ناعاشىدا دامىل جوق: «تىزگىنگە قارىسا بەرمە!.. قامشىنى شوشاڭداتپا!.. ىرقىنا جىبەر!.. اقسۇمبە ايداۋ جولمەن جۇرگەندى قالامايدى!.. يەسىنىڭ ويىن تاقىمنان سەزەدى!..» وسىناۋ كەڭەستى تىڭداپ كەلە جاتىپ تەگى قىسىلدى. اۋەلگىدە كويلەگى دەلەڭدەپ، تاقىمى دىمدانىپ دالاقتاعان كەپ. تىزگىندى ءسال بوساتسا-اق الىپ قاشىپ كەتەتىندەي، تاقىمىن ءسال قىسسا-اق قۇلاقتى جىمىپ ىتىرىلا جونەلەتىندەي كورىندى. كوكپار بولاتىن جازىققا جەتكەنشە ءبىراز لوققى كوردى. «ويپىرماي، — دەپ ويلاعان، الدىنان قاۋلاپ شىققان قاراقۇرىم اتتىنى كورىپ. — جاي جۇرىسكە ءىشىم شايقالىپ كەلە جاتقانىم مىناۋ، قالاي عانا قۇيىنداي جۇيتكىپ كوكپار تارتارمىن، ات باۋىرىندا دوداعا تۇسەرمىن؟ جۇرتقا سايقىمازاق بولماسام جاراعانى. باس اماندا اتىن وزىنە قايىرىپ قۇتىلعانىم ءجون شىعار؟!»
— ناعاشەكە، اقسۇمبەنىڭ العاشقى تەرىن ءوزىڭىز الىڭىز، پەيىلىڭىزگە ريزامىن، — دەيدى بۇل.
— بۇل دالانىڭ شاڭىن ات تۇياعىمەن تالاي قاققام، شىراعىم، بويىنداعى ارام تەردى شىعارىپ ءوزىڭ شاپ، — دەيدى ناعاشىسى.
— كوكپار بىزدەن نە جەسىن؟ — دەيدى بۇل.
— اقسۇمبەنىڭ ۇستىندە كوكپاردى مىعىم ۇستاپ وتىرساڭ بولعانى، قاشىرتقىعا سالىپ قۇتىلاتىن ءوزى، — دەيدى ناعاشى.
سەن سال، مەن سال دەپ تۇراتىن نە بار؟ سەركە كوكپار باستالدى دا كەتتى. قوشقار باققاننىڭ قيقۋى قۇلاقتى كەسىپ بارادى، اتى دا ساۋىرىنان توڭكەرىلگەن جۋان جىلقىنىڭ تەگىنەن ەكەن، دودا بىتكەندى داكەدەي ىدىراتسىن، تۇياعىمەن كەسەك اتىپ زىرلاسىن. اقسۇمبە كوكپاردى ەكىنشى اينالىمدا قۋىپ جەتتى. قىزىنىپ العان قوشقارباققان مۇنى قوناق قوي دەپ، ۇيات قوي دەپ كوكپارىن بەرەر ەمەس، قۇلاق جارا قيقۋلاپ تارتىسقا شاقىرىپ بارادى. ساۋىر سيپاسىپ، قولداۋ قاعىپ كەلىپ كوكپاردىڭ ءبىر بوربايىن ۇستاعانى سول ەدى: اقسۇمبە جالت بۇرىلدى، ات ۇستىنەن سىپىرىلىپ ءتۇسىپ قالدى. شاڭ سەيىلگەندە بارىپ سەلتيىپ ورنىنان تۇرعان. تارتىستان ويقاستاپ شىعا كەلگەن اقسۇمبەنى كورىپ، جۇرەگى ۇشا توبالاپ، ناعاشى جەتكەن. جۋسان اراسىنان شاڭ-شاڭ بوپ تۇرەگەلگەن ۇپىلمالىكتىڭ و جەر، بۇ جەرىن ۇستاپ كورىپ، امان-ساۋىنا كوز جەتكىزدى. كوكپارشىلار دا ءۇرپيىسىپ وسىلاي ويىسقان.
— بولماس، بولماس، — دەپ ناعاشىسى شوبىردى ۇپىلمالىككە ءتۇسىپ بەرىپ، اقسۇمبەگە ءوزى ءمىندى. — ەستىگەن قۇلاق، كورگەن كوزدەن ۇيات ەندى. قارتايعاندا جورعا اشىپ بالالارمەن كوكپار تارتىسىپ، تاقىم سوزىسىپ ءجۇر دەگەن سوزدەن قاشىپ ەدىم. اقسۇمبەنىڭ جىنىن باسىپ، تەرىن الماي اۋىلعا قايتۋ اۋىر كۇنا! — ناعاشىسى اتتى ساۋىرىنان توڭكەرىپ ۇزاي باستاعان ۇلكەن توپقا ارالاسقان.
جۋساندى جازىقتا ۇيلىعىسىپ جۇرگەن كوكپارشىلار ەندى راڭ وزەنىنىڭ القىمىنا قاراي ويىسىپتى. ارعى جاعى سالدىراعان مالتا تاس، ات اياعىن الىپ كەتەدى. نەعىلسا دا ىلديعا سورعىتپاي تۇرىپ الدىن وراۋى قاجەت. ارينە، ازىرگە كوكپارشىلاردىڭ تاقىمى سوزىلىپ، جىنى تارقاعان جوق، كۇن كۇيدىرىپ كەنەزەسى كەپكەن جۋساندى جوندا ويدىم-ويدىم بولىپ لىقسىپ جۇرگەنى سودان. سەركەنىڭ تەرىسى شىداس بەرسە الىپ قاشۋ كۇن باتا باستالماقشى.
ناعاشىسى ات باسىن ەكى مارتە جىبەرگەندە الدا سوزىلىپ كەلە جاتقان قايىس تاقىم كوكپارشىنى قۋىپ جەتكەن. تارتىسقا سول جامباسپەن جاناساتىن ادەتى، ويتپەسە وڭ اياقتىڭ پروتەزى يلىكپەيدى، تارتىس قينايدى. اقسۇمبە سىر مىنەز، يەسىنىڭ ويىن تاقىمنان ءتۇسىنىپ ادەتتەنگەن. كوكپار الىپ بارا جاتقان جىگىتتىڭ وڭ بۇيىرىنەن كەپ جاناستى. اناۋ دا ايلاكەر اككى ەكەن، سەركەنى بۇلت ەتكىزىپ ارى اۋناتىپ جىبەردى. اعىپ بارا جاتقان ات جالىنان اسىلىپ تۇتىمعا ءتۇسىرۋ قالعان.
جۇرت سوڭىنان تەپىرەكتەگەن ۇپىلمالىكتىڭ كوڭىلىن الدەبىر ءقاۋىپ ۇيالادى. وسىناۋ قاراقۇرىم اتتىلار اراسىندا كوزگە كورىنبەي، جانعا سەزىلمەي سۋىق ءجۇزدى اجال جۇرگەندەي سەزىلدى. ايتپەسە اشەيىندە قوي اۋزىنان ءشوپ المايتىن مومىن قاۋىم كوزى قانتالاپ، بۇلشىق ەتى ويناپ ءسال قيقۋعا جەلىگەر مە؟.. ءبىرىن-بىرى تاپتاپ كەتەردەي، ءتۇتىپ جەردەي جۇلقىسار ما؟ كارىنى كارى، جاستى جاس دەيتىن ەمەس. ناقا پالەن جىل ىزدەگەن كەكتەسىن جاڭا جولىقتىرعانداي وڭمەندەي ۇمتىلىپ، وزەۋرەپ وكتەپ جاتقان ءبىر كىسى. بەينە، جايباراقات جايىلعان وتار ىشىنە سۋماقاي ءبورى كىرىپ كەتكەن بە دەرسىڭ. بەينە، ماڭ دالانى قۇتىرعان قۇيىن جايلاعان با دەرسىڭ. جاس كەزىندە اتقا شاۋىپ كورسە دە قالادا وتكەن جيىرما جىل ىشىندە اتتى وگەيسىنىپ تاقىمى قىشىپ قالعانى راس. اشەيىندە ءدۇر ەتكەن ات دۇبىرىنەن دۋ ەتە تۇسەتىن قان قىزۋى ءقازىر جوق، سۋىپ قالعان سەكىلدى. ەندى بايقاپ كەلەدى، بىلايعى كەزدە تىم كىشىك تىرشىلىك كەزگەن، مال باققان، كەتپەندەپ ەگىن سالعان، بالا ءوسىرىپ، ۇرپاق جەتكىزگەن قازەكەمنىڭ ءبىر مىنەزى وسى كوكپاردا جاتپاسىن دەپ ويلادى ۇپىلمالىك. كوكپار مەن قازاق ەگىز جاراتىلماسىن وسى.
دەگەنشە بولعان جوق، اقسۇمبە ۇيىسقان شاڭنان سۋىرىلىپ سىتىلا بەردى، ناعاشىسى كوكپاردى بۇلتىلداتىپ الىپ شىقتى. اياق-قولى سەرەيگەن ناۋشا كىسى ات ۇستىندە اش كۇزەنشە بۇگىلەدى. قيقۋشى توپ سوڭىنان ساتىرلاتىپ كەپ سالعان. اقسۇمبە اياقتى جىلقى ەكەنىن جانە ايعاقتادى، دەم-دەم سايىن قۋعىنشى توپ پەن اراداعى قاشىقتىق ۇلعايا ءتۇستى. اقىرىندا جالعىز قارا جالى بۇرقىراپ قيانداپ شىعىپ كەتتى.
— شىن شاباندوز دەپ سازانبايدى ايت!
— بوس تاقىم جيەننىڭ قارىمتاسىن قايتاردى!
— ءاي، ءوزى شاۋىپ نە كورىنگەن بۇل شالعا، — دەسكەن قاڭقۋ ءسوز قۇلاعىنا جەتكەن. ۇپىلمالىك كەيدە زاۋ بيىك زەڭگىر كوكتە ارتىنا اقشىل جولاق تاستاپ ۇشقان رەاكتيۆتى سامولەتتى كورۋشى ەدى: تاپ قازىرگى جالپاق دالادا جوسىعان اقسۇمبە سول سۋرەتتى ەلەستەتتى. سوڭىنداعى اق جولاق شاڭدى سۇيىلتپاي بەرى ويىسقان. تۇرە شاۋىپ شاڭىن جۇتىپ بارا جاتقاندار دا، وكپە تۇستان كەسە-كولدەنەڭ سالعاندار دا بار. ارينە، بۇلتتان شىققان كۇن اششى دەمەكشى، بۇيىردەن سالعان قۋعىنشى جامان. ات قاقتىعىسىپ ادام مەرتىگۋى مۇمكىن. سونى سەزگەن ۇپىلمالىك استىنداعى شوبىرعا اياماي قامشى باسسىن، ناعاشىنىڭ الدىنان شاپسىن. بىتەنە شوبىر قامشىكەستى بوپ قالعان ەكەن، ويعا قاراي سىناپتاي سىرعىماي، تەپىرەك اتىپ لوقىلداي جونەلدى. ازانعى ىشكەن قىمىزى شايقالىپ اۋزىنا تەپتى. ءيا، ءسات!.. ءيا، ءسات!.. انىق بايقادى، بۇيىردەن لاقتىرعان نايزاداي شانشىلا شاۋىپ بارا جاتقان تۇندەگى قىل قوبىزدى ازىناتقان جىگىت، ۋسيقى كوكپارشى — قوشقار باققان. ماناعى ەل كوشىرگەن قيقۋى اششى ەدى؛ كوكپار الدىندا كوكنار ءىشىپ العانى وندا. ەتىن قىزدىرىپ، قانىن ويناتىپ قويماي بارا جاتقان سونىڭ كايپى. سۋسىلداپ كەلە جاتقان اقسۇمبەنى القىمنان، نە ساۋىردان سوقسا ەكى ات تا شەڭبىرەك اتارى انىق. جاندايشاپتىڭ تۇرپەتى جامان. كورە تۇرا قاراپ قالۋ كۇپىرلىك. «قارسى شاپپا!.. قاراۋ جاساما!..» — دەپ بار داۋسىمەن ايقاي سالىپ تىراپايلاي شاپقان. قوشقارباققاننىڭ قۇلاعىنا جەتتى مە، جەتپەدى مە — بەيمالىم، ايتەۋىر كوز الدىندا الەم-تاپىرىق شاڭ كوتەرىلدى دە كەتتى. قوپاڭداپ كەلە جاتىپ وز-وزىنەن تۇزىم جەڭىل، سورىم قالىڭ بەيباقپىن دەپ كۇڭىرەنگەن. ءسان-سالتانات، كوكپار-دۋمان نەمدى العان-اۋ! قالاداعى تاسبولات ۇيدە قۇلاقتى تىعىنداپ، ءتۇبىر ءسوزدى زەرتتەپ، سىرت دۇنيەگە سەلت ەتپەي جاتا بەرسەم قاعىندى الار ما ەدى؟
اۋەلى شاڭ اراسىنان اقسۇمبە سىتىلىپ شىققان، ۇستىندە ناعاشىسى، كوكپاردى تاقىمىنان تۇسىرمەپتى. كۇلبەتتەنىپ تۇتىگىپ كەتكەن، ويقاستاپ قىزعان اتتىڭ تىزگىنىن سىڭارلاي تارتادى. قوشقارباققاننىڭ شابدار الاسى ەرى اۋىپ بوس شىقتى. ۇپىلمالىك اتىنان دومالاي ءتۇسىپ جىگىتتى سۇزگەن، اۋدەم جەردە جۇرەسىنەن وتىر. كۇلدەن العان كومەشتەي ءۇستى-باسىن توپىراق باسىپ، شەكەسىن قوس قولداي ۇستاپ، بەبەۋلەي تەڭسەلەدى. مەرتىككەن جەرى جوق سەكىلدى، مۇنىڭ يىعىنان ۇستاپ، ەنتىگىپ ازەر تۇرەگەلدى.
ات ۇستىندە باسىن ءبىر يىعىنا قوندىرىپ ناعاشىسى جەتكەن.
— پادەرىڭە نالەت-اۋ، قارسى شاپپا دەپ قاشانعى قاقسايمىن! اقسۇمبەنىڭ ايلاسى بولماعاندا قىرىلىپ قالا جازدادىق قوي!
اينالا ۇيلىعىپ قالعان جۇرتقا تاقىمىنداعى كوكپاردى سۋىرىپ الىپ تىماقشا لاقتىرىپ جىبەردى. شابىستى كىدىرتپەۋگە قوستى. مەرتىگە جازداسا دا مارتتىگىنەن تانبادى.
قىزىنىپ العان كوكپارشىلار قاۋقىلداسىپ ءماز بولىپ دۇرلىگە جونەلگەن. دەمنىڭ اراسىندا شاڭ باسىلىپ، ءدۇبىر الىستاپ كەتتى. ناعاشىسى ات باسىن اۋىلعا بۇرعان، بۇل ەكەۋى سۇمەتىلىپ سوڭىنا تۇسكەن. ورتا جولعا جەتكەندە بارىپ شاباندوزعا ءتىل ءبىتتى.
— الگىدە جۇرتتى شوشىتپايىن دەدىم. سوعىسقان كەزدە سول اياعىم سىنىپ كەتتى، — دەدى.
شىندىعىندا، ساقتيان ەتىگىنىڭ وكشەسىنەن قان تامشىلاپ كەلەدى ەكەن. ۇپىلمالىكتىڭ توبە قۇيقاسى شىمىرلاپ كەتتى. وسىناۋ جاننىڭ بولاتتاي بەرىك توزىمىنە ءتانتى بولدى ءارى ىشتەي ايادى. ناعاشىسى ۇيگە جەتە السىرەگەن. قولتىقتاپ ءتۇسىرىپ توسەگىنە جاتقىزدى. امزە شاپقىلاپ ءجۇرىپ دارىگەر شاقىردى، وتاشى تاۋىپ اكەلدى. ۇزەڭگى سوققان كەزدە سول اياعى جىلىنشىكتەن شىتىناپتى. بەتىنەن تۇگى شىعىپ تىرس ەتىپ ۇندەۋدى قويدى. دارىگەردىڭ ۋكولى جانعا باتقان اۋرۋدى سالگە باسەڭسىتكەن سەكىلدى. وتاشى شال ەپتى ەكەن، شىتىناپ كەتكەن سۇيەكتى سىرتىنان سيپاپ بىر-بىرلەپ سالعانداي بولدى. ناعاشىسىنىڭ اۋزىنا سۋ تامىزىپ، جاستىعىن بيىكتەتىپ وتىرعان ۇپىلمالىك، بەينە، ارۋاعىنان ايرىلعان اقىنداي، جىنىن الدىرعان باقسىداي الاكۇلىك حال كەشتى. ەڭ اۋەلى جاقسى كورىپ ءپىر تۇتاتىن ادامىنىڭ كوز الدىندا جانى قينالىپ جاتقانى باتتى: سوسىن ىشتەي كەمىرگەن وي بار. وسى بەينەتكە باستاعان ءوزىم دەپ مۇجىلگەن. مەن بولماسام، مەن كەلمەسەم ءبارى بۇرىنعىشا جايباراقات باراقاتتى تىرشىلىك كەشكەن بولار ەدى: قوشقارباققان كوكنارگە تويىپ الىپ قىل قوبىزىن قيقىلداتار ەدى. اقسۇمبەنى باپتاپ، كۇتىپ، اقساڭداي باسىپ ارۋاقتانىپ ناعاشىسى جۇرەر ەدى: ءار ءۇيدىڭ قازانىن اڭدىپ، ءتاسپىسىن تىرسىلداتىپ دوسماعامبەت كەلەر ەدى. مومىن اۋىلدىڭ ءتۇتىنى تىك شانشىلار ەدى، بۇل كەلدى دە ءبۇلدىردى. «شەر تارقاتۋ» كۇيىن تىڭداتتى، كوكپار تارتقىزدى، تۋلاقتاي دالانىڭ شاڭىن قاعىپ، جىلقىسىن بولدىرتىپ: ەكى بىردەي ازاماتتى اتتان جىقتى. بۇل ازداي-اق: الگىدە ەستىدى — قوشقارباققان باسىمنىڭ ىشىنە تورعاي كىرىپ كەتتى دەپ بىلگىر تاۋىپكە كورىنبەككە كۇنگەي اسىپ جوعالىپتى. وز-وزىنەن تومەنشىك تارتىپ كۇيگەلەكتەنىپ وتىرعان مۇنى ناعاشىسى ءبىراۋقىمدا ىمداپ جانىنا شاقىرعان.
— كۇزەتەم دەپ جۇدەپ قايتەسىڭ، شارۋاڭنان قالما، ۇي-ىشىڭە سالەم ايت، مەنەن رۇقسات، الىستان اڭقىلداپ كەلگەنىڭە رازىمىن، سوڭعى قولقام: اقسۇمبەنى ءمىنىپ كەت، ەندىگى باس يە ءوزىڭسىڭ، مەن كەتكەن سوڭ بۇل ەلدە ات ءقادىرىن تۇسىنەر ادام جوق.
ناعاشىنىڭ ءۇزىپ-ۇزىپ ەنتىگىپ ايتقان ءار ءسوزىنىڭ اراسىندا باتپانداي ءزىل سالماق جاتقانىن سول جولى باعامداماپتى؛ بوي-بوي بولىپ بارشا جىگەر-قايراتى ۇگىتىلىپ بارا جاتسا دا، ىشتەي شيرىعىپ سىر بەرگىسى كەلمەيدى. ناعاشىنىڭ اقتىق دەمى بىتكەنشە قاسىندا قالۋعا، باسىندا بولۋعا تاس ءتۇيىن بەكىنگەن. دارىگەرلەر دە قولدان كەلگەن كومەگىن ايانىپ قالعان جوق. اياعىنان تاۋسىلىپ كۇنىگە كەلەتىن، ۋكول سالاتىن، جاراقاتىن جۋىپ تاڭاتىن. ايتسە دە ناعاشى ءحالى كۇن ساناپ تومەندەي بەردى. ءبىر دەم ارى، ءبىر دەم بەرى جاتقان ناۋقاستىڭ باسىندا تۇنىمەن وتىرعان كەزدە ۇپىلمالىكتىڭ كوز الدىنا قاتتى داۋىلدان قۇلاعان الىپ داراق ەلەستەيتىن. سول داراقتى قانشا ماپەلەپ كۇتكەنىمەن، نەشەمە ايلا-ارەكەت جاساعانىمەن قايتا كوتەرىلىپ جاپىراق جايىپ كەتە الماس ەدى. ناعاشىسى دا سوعان ۇقسايتىن. تاڭ الدىندا مىزعىپ كەتكەن ەكەن، تىزەسىندە جاتقان شاباندوزدىڭ كۇرەكتەي قولى ءدىر ەتتى دە سۋىپ سالا بەرگەنى. ءولىارانىڭ ورتاسى بولاتىن، جۇما كۇنى تاڭسارىدە سازانباي ماڭگىلىككە كوز جۇمدى. وسى مەزەت ۇپىلمالىكتىڭ ەڭسەسى ەزىلىپ، ءوزىن دە قوسا جەر تارتىپ بارا جاتقانداي سەزىنگەن.
ناعاشىنىڭ باسىن قارايتىپ، جەتىسىن وتكىزىپ، جانى قۇلازىپ جولعا شىققانىن بىلەدى. اۋىل-ايماق كورىسىپ قوشتاستى. ءۇي ارتىنداعى اشا قازىقتا شۇرقىراي كىسىنەپ اقسۇمبە قالدى.
اۋدان ورتالىعىنا اپاراتىن قاسقا جولعا دەيىن شىعارىپ سالعان امزە قوشتاساردا كوزىنىڭ جاسىن سىعىپ الدى.
— ىزدەپ كەلەتىن كوكەم كوز جۇمدى، ەلگە ەندى قايتىپ ورالماسىڭدى بىلەمىن، — دەدى داۋسى دىرىلدەپ.
— ايتسە دە ارتىمدا ءاردايىم اق جول تىلەپ، اق باتاسىن اياماي وتىراتىن ناعاشى جۇرتىم بار دەپ ويلاعايسىڭ. تۋعان جەر، تۋىسقان ورتانى ساعىنساڭ — قايتىپ ورال، ءارقاشان جىلى قۇشاعىمىز وزىڭە اشىق.
ۇپىلمالىك تاماعىنا تاس تىعىلعانداي تۇتىعىپ اۋىز تۇشىرلىق جالعىز اۋىز ءسوز ايتا السىنشى قانەكەي. بار بولعانى قاسىندا جاۋتاڭداعان امزەنىڭ ارقاسىنان قاعىپ، ءۇنسىز قولىن قىسىپ، باس شۇلعي بەردى. كوڭىل تۇبىندەگى ءزىل باتپان مۇڭنان ارشىلىپ، ايىعا المادى...
كورشى سوۆحوزدان جۇيتكىپ كەلە جاتقان جايداق جۇك ماشيناسىنا قول كوتەرگەن. تۇسىنا جەتە توقتاي قالدى. كابينا ىشىندە ۋىلجىعان جاپ-جاس كەلىنشەك بار ەكەن. كەپكاسى قيقايعان شوفەر جىگىت: «كۋزوۆقا وتىرساڭ الىپ كەتەم»، — دەپ داۋىستادى. ۇپىلمالىك كەلىسە كەتتى. قول چەمودانىن قاۋ ىشىنە اتىپ ۇرىپ، امزەگە ال قوش ايتىپ، ماشيناعا ورمەلەپ شىقتى دا كۋزوۆتاعى شاڭ-شاڭ تاقتاي قۇيرىقباسارعا جايعاسقان. ءجۇزىن ارتقا بەرىپ وتىرعان. ماشينا ىشقىنا قوزعالىپ، جول جيەگىندە تۇرعان امزەنى شاڭعا كومىپ ۇزاي بەرگەن. قاراتاۋدىڭ الىس بۇلىمدارى ساعىممەن بۇلدىراپ قوش-قوش دەگەندەي بولدى، ەت جۇرەگى ەزىلە سوقتى.
ۇپىلمالىك ويلاعان: «ناعاشىمنىڭ اقتىق دەمى تاۋسىلعانشا قاسىنان تابىلعانىم قانداي جاقسى بولدى دەپ. اقىرەتتىك ساپارعا اتتاندىرىپ، باسىنا توپىراق سالدىم. ەندى عوي استانادا مەنى اڭساپ كۇتىپ وتىرعان قاي ورتا؛ جەلپىلدەپ اكەتىپ بارا جاتقان نە جەلىك؟! جەلپىلدەرمىن، جەتەرمىن؛ ءادىمۇلىققا اپاراتىنداي قىزمەت دەپ، ابىروي دەپ، وزەۋرەرمىن. ىزدەنىپ ءجۇرىپ دوكتورلىق تا قورعارمىن. سونداعى مىسقالداي بولسا دا تۋعان جەر، وسكەن ورتانىڭ ءقادىرىن ارتتىرعانىم، اعالار ءىسىن العا اپارعانىم، ءبىر پەندەگە جاقسىلىق جاساعىنىم قانە؟ ناعاشى جۇرتقا ەندى قاشان سوعارمىن؟.. بۇرىن قالاي ويلاماعام دەسەڭشى!..»
كۇندەلىكتى كۇيكى تىرلىك سوڭىندا سۇركىل سالىپ سەلكىلدەپپىن؛ قىزمەت دەپ، جاعداي دەپ بوزداقتاپپىن؛ ءوسۋ جولىندا ايلا-شارعى ويلاستىرىپ ءتۇن ۇيقىمدى ءتورت ءبولىپپىن؛ قارا باستىڭ قامى ءۇشىن جىگەر، جارىم جاستى تارك ەتىپپىن. ۋاقىتى قۇرعىردىڭ سونشاما جىلدام سۋسىپ ءوتىپ كەتەرىن بۇرىن قالاي بىلمەگەنمىن؟ ەندى عوي كوپ بولعاندا جيىرما بەس، وتىز جاسارمىن؛ جيىرما بەس رەت اعاشتىڭ قايىرا ءبۇر جارعانىن، جيىرما بەس مارتە قارلىعاشتىڭ قايتىپ كەلگەنىن كورەرمىن-اۋ؛ ادام شايتان ەمەس، كوپ بولعاندا جيىرما شاقتى رەت جاڭا جىلدى تويلارمىن-اۋ. سول سارى مايداي ساقتاعان جيىرما بەستىڭ ۇشتەن ءبىرىن ۇيقىمەن، بەس-التى جىلى تاماق ءىشۋ، سەيىل قۇرۋمەن وتسە قايتپەكسىڭ؟ ارعى جاعىندا تاباق تۇبىندە قالعان سارقىتتاي تام-تۇم ۋاقىتتى قاي جىرتىققا جاراتارسىڭ؟.. قاي تىرلىككە باعىشتارسىڭ؟.. سول ماردىمسىز مەزگىلدى بولماشىمەن بۇلداپ جۇرگەنىمە ءجون بولسىن؟! كوشەدەگى ىزى-قيقۋ تىرشىلىكتەن ءبىر ءپاس ەنتىك باسىپ، ءسال بايىزداپ، وسىنىم قالاي دەپ ويلانۋعا مۇرشا بولماپتى عوي تەگى. ازعانا كۇن ناعاشىمەن سويلەسپەسەم، ەل ادامدارىمەن سىرلاسپاسام، سىيلاسپاسام عوي — سول پيعىلمەن، «جۇمىس كوپ، جۇمىس كوپ» دەپ دەدەكتەۋمەن جۇرەر مە ەدىم، كىم بىلگەن.
جان دۇنيەمدى ءدۇر سىلكىنتكەن ناعاشىعا رازىمىن؛ اركىمنىڭ-اق وسىنداي جاقىنى بولعاي! شالدىققاندا ەنتىك باسار، وي قورىتىپ، الدى-ارتىڭا قاراتار قاسيەتتى قازىعىڭ بولعانعا نە جەتسىن!
ويمەن وتىرعاندا بايقاماپتى، قاراتاۋ قىراتتارى قاشىقتاعان سايىن سىلاڭ تارتىپ سۇلۋلانىپ كەتىپتى. مىڭ ويلانىپ، سان تولعانىپ شەشۋىن تابا الماي جۇرگەن قيىن جۇمباقتىڭ جاۋابىن جاڭا تاپقانداي، بۇرىن تاڭدايىندا بال تاتىعان تىرشىلىك ءدامى ەندى اششى دا كەرمەك سەزىلە باستاعانداي وزگەشە وگەي حال كەشتى. زامان وتەر، ۇرپاق اۋىسار، جاقسى ءىز قالار — قايتسە دە قالىبىنان تانبايتىن وسىناۋ جۇرتقا ءوزىنىڭ ىشتەي بولسا دا جاقىنداي تۇسكەنىن سەزىندى.
You Might Also Like
-
كونە ورىننىڭ شىراقشىسى دايراباي ۇلكەن عيماراتتىڭ تاس باسقىشىنا تىزە بۇگىپ ماڭدايىن شۋاققا توسەپ وتىرىپ وي ىشىنەن وي تەرۋدى ادەتكە اينالدىرعالى قاشان. جارىق دۇنيەنىڭ شۋىلىنان بەزىپ، قولدان سالعىزعان...
