InfoHub Logo

فيزيكا 10 سىنىپ

ءى. ساباقتىڭ تاقىرىبى: جىلۋ قوزعالتقىشتارى. پاك. جىلۋ قوزعالتقىشتارىنىڭ ءرولى جانە قورشاعان ورتانى قورعاۋ.
ءىى. ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك. جىلۋ قوزعالتقىشتارى، پاك، ەكولوگيا ۇعىمدارىمەن تانىسۋ.
2. دامىتۋشىلىق. پايدالى ارەكەت كوەففيسەنتتەرىنە ەسەپتەر شىعارۋدى ۇيرەتۋ، تەرموديناميكانىڭ ءىى زاڭىنىڭ قولدانۋىن، قورشاعان ورتانى قورعاۋ، دامىتۋ.
3. تاربيەلىك. ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ، تابيعاتتى ايالاي ءبىلۋدى ۇيرەتۋ.

ءىىى. ساباقتىڭ ءادىسى. بايانداۋ، سۇراق – جاۋاپ.
ءىV. ساباقتىڭ ءتۇرى. ارالاس ساباق.
V. ساباقتىڭ كورنەكىلىگى. پلاكاتتار، ەلەكتروندى وقۋلىق، ديداكتيكالىق ماتەريال.
Vءى. ءپانارالىق بايلانىس. تابيعاتتانۋ، گەوگرافيا، حيميا.

Vءىى. ساباقتىڭ بارىسى.
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ا) امانداسۋ.
ءا) وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ.
ب) ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.

1. يزوتەرميالىق پروسەسس كەزىندە يدەال گازدىڭ ىشكى ەنەرگياسى قالاي وزگەرەدى؟
2. يزوحورالىق پروسەسستە جۇمىس ىستەلىنە مە؟
3. يزوبارالىق پروسەسس كەزىندەگى جۇمىس تۋرالى تۇسىنىك.
4. يزوبارالىق پروسەسستە گازدىڭ ىستەيتىن جۇمىسىن قالاي تابۋعا بولادى؟
5. يزوتەرميالىق ۇلعايۋدا گاز كۇيىن گرافيك ارقىلى سيپاتتاۋ.
6. ادياباتالىق پروسەسس دەگەن نە؟
7. تەرموديناميكانىڭ ءى زاڭى دەگەن نە؟
8. قانداي پروسەسس قايتىمسىز بولىپ سانالادى؟
9. ەكىنشى تەكتى ماڭگىلىك قوزعالتقىش دەگەن نە؟

Vءىىى. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ.
جۇيەنىڭ ىشكى ەنەرگياسى مەحانيكالىق ەنەرگياعا تۇرلەنەتىن قۇرىلعىلاردى جىلۋ ماشينالارى نەمەسە جىلۋ قوزعالتقىشتارى دەپ اتالادى.
3 ءتۇرىن: تۋربينالىق، پورشەندى، رەاكتيۆتى. گاز تۋربينالارى: ۇشاقتا، كەمەلەردە، لوكوموتيۆتە قولدانادى.
رەاكتيۆتى قوندىرعى: زىمىراندار مەن ۇشاقتاردا.
پورشەندى اۆتوكولىكتەر مەن اۋىلشارۋاشىلىق تەحنيكالاردى قولدانادى.
ا = Q1 – Q2.
Q1 – جىلۋ مولشەرى. قىزدىرعىشتان الاتىن جىلۋ مولشەرى.
Q2 – توڭازىتقىشقا بەرەتىن جىلۋ مولشەرى. اتموسفەرا، ارنايى سالقىنداتقىش.
1824 ج. فرانسۋز ينجەنەرى سادي كارنو جىلۋ ماشيناسىنىڭ ماكسيمال مۇمكىن بولاتىن پاك – ءى مىنا فورمۋلامەن انىقتالادى:
Q1 – Q2
ή = ——— • 100%
Q1
جىلۋ قوزعالتقىشىنىڭ پايدالى ارەكەت كوەففيسەنتى دەپ قوزعالتقىشتىڭ ىستەگەن ا = Q1 – Q2 جۇمىسىنىڭ جىلىتقىشتان العان Q1 جىلۋ مولشەرىنە قاتىناسىن ايتادى.
ت1 – ت2
ή = ———
ت1
ت1 → ا1 → ت2 ءپرينسپىن ءتۇسىندىرۋ.
ت1 – قوندىرعىش تەمپەراتۋراسى.
ت2 – توڭازىتقىش تەمپەراتۋراسى.

گاز ءارى قاراي جۇمىس جاساۋ ءۇشىن ۇلكەن ەنەرگيا نە بولۋ ءۇشىن باستاپقى قالپىنا كەلەتىندەي ەتىپ سىعادى.
گازدى باستاپقى كۇيىنە قايتارىپ وتىراتىن گاز كۇيى وزگەرىستەرىنىڭ جيىنتىعىن، پەريودتى تۇردە قايتالاناتىن نەمەسە دوڭگەلەك سيكل (پروسەسس) دەپ اتالادى.
105 - سۋرەت بويىنشا ءتۇسىندىرۋ.

اۋىل شارۋاشىلىعى مەن وندىرىستە جىلۋ قوزعالتقىشتارىنىڭ ءرولى ايتارلىقتاي ماڭىزدى. جىلۋ قوزعالتقىشتارى اۋىل شارۋاشىلىعى مەن ءوندىرىستىڭ بارلىق سالالارىنىڭ دامۋىن جۇزەگە اسىراتىن جىلۋ ەلەكترستانسالارىندا كەڭىنەن پايدالانىلادى.

ديزەلدىك قوندىرعىلارى مەن ىشتەن جانۋ قوزعالتقىشتارىنسىز، پورشەندى قوزعالتقىشتار مەن ترۋبورەاكتيۆتى قوزعالتقىشتارسىز قازىرگى زامانعى كولىكتى ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس.

سونىمەن بىرگە ەكونوميكا پروبلەمالارىن شەشە وتىرىپ، ادامزات تىرشىلىك ەتەتىن ورتاعا جىلۋ قوزعالتقىشتارىنىڭ بولىنەتىن زياندى قالدىقتاردىڭ اتموسفەرانى لاستاۋى، ءارتۇرلى فاكتورلارىنىڭ ارەكەتىمەن بايلانىستى.

اتموسفەرا تابيعي جانە جاساندى (انتروپوگەندىك) جولمەن لاستانادى. جاساندى لاستانۋ: اتموسفەرانى لاستاۋشىلاردىڭ ەڭ نەگىزگىلەرى ترانسپورت تۇرلەرى، اسىرەسە اۆتوموبيلدەردىڭ جانارمايلارىنىڭ جانۋ ونىمدەرى بولىپ تابىلادى.

فرانسۋز عالىمى ج. دەتريدىڭ ەسەپتەۋلەرى بويىنشا، اۆتوموبيلدەردەن بولىنگەن گازدىڭ قۇرامىندا: كومىرقىشقىل گازى – 9%، كومىرتەك وكسيدى - 4%، كومىرسۋتەكتەر – 0، 5%، وتتەك - 4%، سۋتەك - 2%، الدەگيتەر – 0، 004%، ازوت وكسيدتەرى – 0، 06%، كۇكىرت وكسيدتەرى – 0، 006% بارلىعى 200 - گە جۋىق كومپونەنتتەرى بار ەكەنىن انىقتادى.

اتموسفەراعا ترانسپورتتان بولىنەتىن گازدىڭ قۇرامىندا 25 - 27% قورعاسىن بولاتىنى انىقتالدى. ونىڭ 40% - ءى ديامەترى 5 مكم - گە دەيىن بولعاندىقتان اۋادا ۇزاق ساقتالىپ، ادام ورگانيزىمىنە تۇسەتىنى بەلگىلى.

ءاربىر اۆتوموبيلدەن كۇنىنە اۋاعا 3000 كگ كومىرتەك وكسيدتەرى ت. س. س. وتىننىڭ تولىق ەمەس جانۋ ونىمدەرى بولىنەدى.

تاقىرىپتى بەكىتۋ ەسەپتەرى.

№671.
بەرىلگەنى: ح. ب. ج. شەشۋى:
ت1 = 117ºس. 390 ك ت1 – ت2 390 ك – 300 ك
ت2 = 27 ºس 300 ك ή = ——— = —————— · 100% = 23%
t = 1 c. 6• 104دج. ت1 390 ك

Q1 = 60 كدج. Q1 – Q2
ή = ———؛ Q2= Q1(1 - ή)
ή -؟ Q2 -؟ N -؟ Q1
Q2 = 6 • 104دج (1 – 0، 23) = 46 • 103دج= 46كدج
ا Q1 – Q2 (60 - 46) · 103
N = —— = ————— = —————— = 14 كۆت.
t t 1 س

№ 672.
بەرىلگەنى: شەشۋى:
Q1 = 1 كدج. ا 300 دج
ا = 300 دج. ή = —— · 100% = ————— · 100% = 30 %
ت2= 280 ك Q1 1000 دج
ت2 280 ك
ή -؟ ت1 -؟ ت1 = ——— = ——— = 400 ك.
1 – ή 0، 7

ۇيگە تاپسىرما: §38، § 39.