InfoHub Logo

ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. بالالار قىزىل، سارى، جاسىل جەتونداردى ءوز قالاۋىمەن تاڭداپ، الىپ ءۇش توپقا ءبولىنىپ وتىرادى.

قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
www. bilimland. kz پورتالىنداعى «ۆيدەوجيناق» رەسۋرسى («سىنىپ ساعاتى تاقىرىپتارى» ءبولىمى) http://bilimland. kz/kk/home#lesson=12002 ارقىلى وقۋشىلارعا بەينەبايان كورسەتۋ.
ءمۇعالىم:
- قۇرمەتتى وقۋشىلار، بەينەباياننان كورگەنىمىزدەي بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدىڭ تاقىرىبى قانداي دەپ ويلايسىزدار؟ نەلىكتەن مەن سىزدەرگە قىزىل، سارى، جاسىل جەتوندار ارقىلى توپقا ءبولدىم. بۇنىڭ سىرى نەدە؟
- دۇرىس ايتاسىزدار، جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسى، باعدارشامنىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزى تۋرالى بولماق. ساباعىمىزدىڭ باستى ماقساتى ەگەمەندىگى مەن ەلدىگى ورناعان وسىنداي قازاقستان اتتى بەيبىت ولكەمىزدە سابيلەردىڭ قۋانىشتى كۇلكىسى مەن انالارىمىزدىڭ اسەم ءجۇزى باقىتقا تولى بولسا دەيمىز، ول ءۇشىن ءار ازامات ءومىر قاۋىپسىزدىگىن ساقتاپ، جول ءتارتىبىن ءبىلۋ كەرەك. ءبىز بۇگىن وسى ماقساتتا جول ەرەجەلەرى ولكەسىندە قوناقتا بولامىز. ءسات ساپار، جاس ۇلان!

II. ماعىنانى اشۋ.
1 - جۇرگىزۋشى:
«جول ءجۇرۋ بەلگىلەرى جانە ولاردىڭ قولدانىسى» اتتى تاربيە ساعاتىمىزدى اشىق دەپ جاريالايمىز. تاريحقا كوز جۇگىرتەتىن بولساق، ءجۇرىپ - تۇرۋدى رەتتەۋ قاجەتتىلىگى ماشينانىڭ از كەزىندە - اق تۋعان كورىنەدى. العاش رەت 1868 جىلى لوندون قالاسىندا تەمىر جول باعدارشامى ورناتىلدى. ول قولمەن اۋىستىرىلاتىن جانە الماستىرۋ ءۇشىن ارنايى ادام تۇراتىن ەدى جانە ول كوپ ۋاقىت الاتىن بولدى. كەيىنىرەك 1870 جىلى امەريكادا ەلەكتر باعدارشامى پايدا بولدى.
2 - جۇرگىزۋشى:
ال بۇگىنگى تاڭدا باعدارشامدى ەلەكتروندى ەسەپتەۋ ماشيناسى ارقىلى باسقارۋ جۇزەگە اسىرىلعان. قازاقستاندا باعدارشامدار بارلىق ءىرى قالالاردا ورناتىلعان. قازاقستاندا 1917 جىلعا دەيىن 127 كم عانا جول بولسا، ەلۋىنشى جىلدارى رەسپۋبليكامىزداعى اسفالت جولدارىنىڭ ۇزىندىعى وتىز كم دەيىن جەتتى. ال ءقازىر سەگىز ءجۇز ميلليون كم - دەن اسادى.
1 - جۇرگىزۋشى:
- ماي قىزمەتكەرى دەگەنىمىز كىم؟ دۇرىس ايتاسىزدار، بۇگىن بىزگە ماي قىزمەتكەرى كەلگەن ەكەن. سىزدەردىڭ ۇشقىر ويلارىڭىز بەن بىلىمدەرىڭىزدى سىناپ كورمەكشى.
ماي قىزمەتكەرى:
- ءار ءبىر ايماقتىڭ ءومىرى كولىكپەن تىعىز بايلانىستى. سوندىقتان جولدا ءجۇرۋ ءتارتىبى مەن قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن بىلۋلەرىن كەرەك. ءاربىر جاياۋ جۇرگىنشى، ءار بالا جول بويىندا اسا سابىرلىلىقپەن اسپاي - ساسپاي ءجۇرىپ تۇرۋعا ءتيىس. سول سەبەپتى سىزدەرگە قويار بىرنەشە سۇراعىم بار. ءبىرىنشى، جاياۋ جۇرگىنشىلەر قانداي جەرلەرمەن جۇرەدى؟
1 - وقۋشى:
جاياۋ جۇرگىنشىلەر جيەك جولمەن جۇرۋگە ءتيىس. ال جول ءۇستى تەك كولىكتىڭ جۇرۋىنە ارنالعان. جاياۋ جۇرگىنشىلەر جيەك جولدىڭ تەك وڭ جاعىمەن جۇرەدى، سوندا قارسى كەلە جاتقان ادامدارعا بوگەت جاسامايتىن بولادى.

ماي قىزمەتكەرى:
- توپتالىپ كەلە جاتقان جۇرگىنشىلەر جول بويىمەن قالاي ءجۇرۋى كەرەك؟
2 - وقۋشى:
ءبىر توپ جاياۋ جۇرگىنشى تەك جيەك جولمەن نەمەسە كەلە جاتقان كولىككە قارسى باعىتتا جولدىڭ سول جاق جيەگىمەن ەكى قاتاردان اسپاي ءجۇرۋ كەرەك. ولار جولدى كەسىپ وتپەك بولسا، ەكى كوشەنىڭ نەمەسە جولدىڭ قيىلىسقان تۇسىنا توقتاۋ كەرەك. نەگىزىنەن جول ءتارتىبىن ساقتاپ، جاياۋ جۇرگىنشىگە ارنالعان جولمەن نەمەسە باعدارشامنان ءوتۋى كەرەك.
ماي قىزمەتكەرى:
- جول وتكەلىنەن جۇگىرىپ وتۋگە بولا ما؟
3 - وقۋشى:
جۇگىرىپ كەلە جاتقان ادام اينالاسىن باعدارلاي الماي قالادى جانە قارسى كەلىپ قالعان كولىكتى بايقاعانمەن، ساسقالاقتاپ جاراقاتتانۋى مۇمكىن. سوندىقتان ءار كەز ساق بولىپ، اسىقپاي جۇرگەن ابزال.
ماي قىزمەتكەرى:
- كولىكتىڭ وڭعا بۇرىلاتىنىن قالاي بىلۋگە بولادى؟
4 - وقۋشى:
وڭعا بۇرىلاتىن كولىك جولدىڭ وڭ جاعىنداعى ءبىرىنشى قاتاردا تۇرادى جانە وڭ جاق بۇرىلىستى بىلدىرەتىن جارىعىن جاعادى.
ماي قىزمەتكەرى:
- ايالداماعا توقتاعان اۆتوبۋستىڭ قاي جاعىنان ءوتۋ كەرەك؟
5 - وقۋشى:
ايالداماعا توقتاعان اۆتوبۋستىڭ الدىنان دا، ارتىنان دا وتۋگە بولمايدى. سول اينالادا جول وتكەلى بولۋعا ءتيىس، سودان ءوتۋ كەرەك.
ماي قىزمەتكەرى:
- جول ۇستىندە توپتالىپ ءجۇرۋدىڭ قاۋىپتىلىگى نەدە؟
6 - وقۋشى:
توپتالىپ كەلە جاتقان بالالار ءوزارا اڭگىمەگە اينالىپ، جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ۇمىتىپ كەتۋى مۇمكىن. سوندىقتان جول وتكەلدەرىندە اڭگىمەنى قويىپ، بارلىق زەيىندى جول قاۋىپسىزدىگىنە اۋدارۋ كەرەك.
ماي قىزمەتكەرى:
- جارايسىڭدار، بالالار، جول قاۋىپسىزدىگى تۋرالى بىلىمدەرىن جوعارى ەكەنى كورىنىپ تۇر. ەندى بالالار www. bilimland. kz پورتالىنداعى «ۆيدەوجيناق» رەسۋرسىن كورۋگە شاقىرامىن.
ماي قىزمەتكەرى:
- بالالار، مۇقيات تىڭداساق، مەن سەندەردەن وسى بەينەباياننان العان بىلىمدەرىڭدى تەكسەرىپ، ەمتيحان الامىن. مىنا جەردە كولىك جولى جاتىر. بايقاساڭىزدار، ءتۇرلى جول كەدەرگىلەرى ورنالاسقان. مىنا ماشيناعا وتىرىپ، وسى كەدەرگىلەردەن دۇرىس ءوتىپ، قانداي بەلگى ەكەنىن اتاپ بەرۋىمىز كەرەك. كىمدە - كىم جول ءتارتىبىن ساقتاپ، مۇدىرمەي جاۋاپ بەرسە، جاس ينسپەكتور كۋالىگىنە يە بولادى. كوپ ۇپاي جيناعان كوماندا جەڭىسكە جەتەدى. (ءار دۇرىس جاۋاپ بەرگەن وقۋشىلارعا جۇلدىزشا بەرىلەدى)

ماي قىزمەتكەرى:
- بۇگىن سەندەر وزدەرىڭنىڭ جول ەرەجەسى تۋرالى بىلىمدەرىڭدى جاقسى كورسەتە بىلدىڭدەر. قاي جەردە جۇرسەڭدەر دە جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ەرەجەسىن ساقتاپ، باسقالاردى دا سوعان شاقىرىڭدار. بۇگىنگى تاماشا ساباق ءۇشىن سىزدەرگە العىسىم شەكسىز. سىزدەر سەكىلدى ءبىلىمدى ۇرپاق تۇرعاندا ەلىمىز امان، جۇرتىمىز تىنىش، سابيلەرىمىزدىڭ جارقىن كۇلكىسى ماڭگى ەستىلەدى دەگەن ۇمىتتەمىن. ساباقتا بىلىمىمەن توپتا ەرەكشە كوزگە تۇسكەن وقۋشىلاردى ورتاعا شاقىرامىن.
(كوپ ۇپاي جيناعان وقۋشىلارعا «جاس ينسپەكتور» كۋالىگى تاپسىرىلادى).

حور: «باعدارشام» ءانى.

1 - جۇرگىزۋشى:
«شۋاقتى ءومىرىمىز كۇندەي كۇلىپ،
جۇرەكتە بۇرشىك اتىپ گۇلدەيدى ءۇمىت،
ارمانعا ساپار تارتۋ مۇمكىن ەمەس
جول ءجۇرۋ ەرەجەسىن بىلمەي تۇرىپ.
قاي كوشە، قاي قالاعا بارساڭىز دا،
قاي اقىل ولشەمىنە سالساڭىز دا،
جول ءجۇرۋ ەرەجەسى – زاڭدى ءتارتىپ،
ول ورتاق ۇلكەن - كىشى، بارشاڭىزعا» – دەي كەلە بۇگىنگى كەشىمىزدى اياقتايمىز.
حورمەن:
جول ءتارتىبىن بىلەيىك،
امان - ەسەن جۇرەيىك.
قازاق اتتى ەلىمدە،
باقىتتى ءومىر سۇرەيىك!