InfoHub Logo

جالعىز بالاسى جوشى بالا كۇنىندە اڭعا شىعىپ، اتى قۇلانمەن ەلىگىپ، جەلىگىپ، بالا اتىنا يە بولا الماي، اتتىڭ باسىن توقتاتا الماي جىعىلىپ، ات سۇيرەتىپ ولتىرگەن. قاسىندا بىرگە شىققان جىگىت-جەلەڭى ەل بەتىن كورە الماي قاشىپ، زىم-زيا جوعالىپ كەتكەن. اڭعا كەتكەن بالا كەلمەگەن سوڭ حان دا، جۇرت تا تۇيسىنگەن. «بۇل بالا ەندى جوق بولدى. كىمدە-كىم بالامنىڭ ءولىمىن ەستىرتسە، باسىن الامىن!» — دەگەن. سوندا ءبىر كەتبۇعا دەگەن دومبىراشى بار ەكەن. كۇي تارتادى ەكەن. ءبىر كۇنى دومبىرا تارتقان، دومبىرانىڭ كۇيىمەن بالانىڭ ولگەندىگىن سەزدىرەدى. سونداعى دومبىراعا تارتقان كۇيى «الاشا حان، جوشى حان، اقساق قۇلان جوسىعان، قۇلان تەۋىپ ءولتىردى-اۋ، بۇيرىعىن اقتان كەلتىردى-اۋ!» دەپ تارتقان ەكەن. سوندا حان ايتقان ەكەن: «كەتبۇعام، سەنىڭ دومبىراڭنىڭ داۋسى بۇزىلدى-اۋ! ءبىلىپ وتىرمىن، سەن دومبىرامەن ايتىپ وتىرسىڭ. «الاشاحان، جوشىحان، اقساق قۇلان جوسىعان» دەپ مەن كەسشە كىسى بولماسام، حاننىڭ جالعىزىنىڭ جايراپ قالعاندىعى ءدال كەلەدى-اۋ وسىعان»، — دەگەن ەكەن. بۇل ءسوز حاننىڭ اۋزىنان شىققاندا جۇرت شۋلاپ قويا بەرگەن. «الدي- يار، تاقسىر، ءوز اۋزىڭىزدان ەستىدىك»، — دەپ.

سول ۋاقىت قۇلان شۋى دەلىنگەن ۋاقىت ەكەن. مالدىڭ بالالاپ، اڭ دا، مال دا ءتولىن توگىپ جاتقان كەزى ەكەن. حان جارلىق قىلدى: «ءتورت تۇلىك مالدى تولىنەن ايىرسىن، جاڭا تۋىپ جاتقان جاس ءتول ەنەسىنە جامىراماسىن، حايۋان دا مەندەي ازا تۇتسىن، زارلاسىن»، — دەدى دە ءوزى اس-سۋىن ىشپەي، توسەكتەن باسىن كوتەرمەي، تەرىس قاراپ جاتىپ قالىپتى.

الاشا حان ءوزى قارا قىلدى قاق جارعان ءادىل كىسى ەكەن. ەكى داۋگەر كەلسە، ۇيقىدا جاتسا دا شوشىپ ويانادى ەكەن. اس ءىشىپ وتىرسا، اياعىن جەرگە قويا سالادى ەكەن. سول ەكى داۋگەردىڭ كوڭىلىن داۋالاتپاي ىشكەنى اس بولمايدى ەكەن. قاتىنى كەلىپ:

— تاقسىر، ەسىك الدىندا ەكى داۋگەر كەلىپ تۇر، — دەپتى. حان جۇلىپ العانداي:

— داۋى نە ەكەن، سۇرادىڭ با؟ — دەپتى.

— سۇرادىم، بىرەۋى بوتەن جۇرتتىڭ جولاۋشىسى ەكەن، بىرەۋى ءوزىمىزدىڭ كۇندە كورىپ جۇرگەن جونباس ەكەن. جولاۋشى ۇزىن جولعا كەتىپ بارا جاتقاندا «قايتارىمدا الارمىن» دەپ جونباسقا ات باسىنداي التىن قالدىرىپ كەتكەن ەكەن. سول جولاۋشى بارعان ساپارىنان قايتىپ كەلىپ، ەندى التىنىمدى الىپ كەتەيىن دەسە، جونباس التىندى بەرمەپتى. «باياعىدا سەنىكى بولعانى نە كەرەك، مەنىڭ كوزىم، قولىم ۇيرەنىپ باۋىر باسىپ قالىپپىن، بەرمەيمىن» دەيتىن كورىنەدى. الاشا حان:

— اماناتتى ساقتاۋ بولار، يەسى سۇراي كەلسە، وزىنە قايىرار بولار، وزىنە بەرسىن، — دەگەندە حانىم:

— تورەڭىزگە قۇلدىق، تاقسىر! «حان ەكى سويلەسە، قارا بولادى، قارا ەكى سويلەسە، قاتىن بولادى» دەگەن. بۇل بالا جاساعان يەمنىڭ ءسىز بەن بىزگە ساقتاتقان اماناتى ەمەس پە؟ اماناتىن يەسى ءوزى الدى، وزىنىكىن ءوزى الدى دەپ وكپەلەگەنمەن، وكپە جۇرە مە، — دەگەندە، حان باسىن كوتەرىپ الىپتى:

— سەنىكى دۇرىس ەكەن دە، مەنىكى بۇرىس ەكەن، — دەپ اقىلى ساباسىنا ءتۇسىپ، وتىن وتتاپ، سۋىن ءىشىپ، مال بالاسىن جامىراتىپتى.

سوندا بوزىنگەن جەرىپ بوتاسىن الماپتى. حان:
— وسى بوتا اشتان ولسە، وبالى ماعان، وبالى موينىمدا قالادى-اۋ! — دەپ كۇيىنەدى دە، «وسىنىڭ بوتاسىن العىزعان ادامعا قالىڭسىز قىز بەرەم» دەگەن سوڭ، باياعى كەتبۇعا بەس ساۋساعىن سىرىمەن قاپتاپ الىپ كۇي تارتىپ، حان بالاسىنىڭ ءمان-جايىن دومبىرانىڭ كۇيىمەن سويلەپتى. ەستىگەن جۇرت تا ەزىلىپ سۋ بولىپ اعىپتى. ىنگەن دە ەسىنەن تانىپ، بالقىپ كەتىپ، ەمىرەنىپ بوتاسىن ەمىزىپتى.

حان ەندى مۇنىڭ ءوشىن قۇلاننان الامىن دەپ جۇرتقا ساۋىن ايتتىرىپ، ات جاراتتىردى. قىز، بوزبالاعا ور قازدىرتتى. بوزبالا كەتپەن الىپ، جەر شابادى. ولاردىڭ تاماعىن، سۋسىندارىن قىزدار دايارلاپ بەرىپ تۇرادى. «قۇلان وتپەس» دەگەن سۋ قۇلان ءۇشىن قازدىرعان ور ەكەن. سوندا قۇلان قۋعاندا جۇرت كوزىنە تۇسكەن قۇلاننان بەس-اق قۇلان قۇتىلىپتى. شۋ بويىندا سول قۇلاننىڭ قۇتىلعان جەرى «بەس قۇلان» اتانىپتى.

بالاسى ولگەندە كەلىنى وڭ جاقتا وتىرىپ قالعان ەكەن، «بالامدى جوقتاتامىن» دەپ كەلىنىن وڭ جاعىنا ءتۇسىرتىپتى. بالاسىنىڭ ءبىر سانىن تاۋىپ الىپ، سوعان تام سالدىرتىپتى، «جوشى حاننىڭ تامى» دەيدى. ونان سوڭ الاشا حاننىڭ تامىن كەلىنى سالدىرتىپتى. وزەننىڭ جەل جاعىندا ءبىر مۇرالتايدىڭ ۇستىندە. كەلىنى ءوز تامىن وزەننىڭ ىعىنان ويپاڭ جەرگە سالدىرتىپتى، «اتامنىڭ تامىنا كورىنىپ تۇرمايتىن جەردە بولسىن» دەپ. جەتىقوڭىردى جايلاپ، قىستاپ جۇرەتىن ءبىر نايمان ايتتى: «الاشا حاننىڭ تامىنىڭ جوعارعى جاعىنان ءبىر كىرپىش ءتۇسىپ ەدى، جازۋى بار ەكەن. قىسىراۋىن حاننىڭ حانىمى «حان ءبيبى» دەپ جازىلعان ەكەن» دەپ.

---