سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 6 كۇن بۇرىن)
جۇمبا اۋىلىنىڭ تاريحىنان
تاقىرىپ: «جۇمبا اۋىلىنىڭ تاريحىنان»
زەرتتەۋ جۇمىسى
جۇمبا تۋعان اۋىلىم.
جۇمبا تۋعان مەكەنىم، اسەم ولكەم،
تابيعاتى ايالى، جەرى كوركەم.
تاۋ مەن تاسى، ورمانى، وزەنىمەن،
ماقتانادى ءار ادام مۇندا وسكەن.
توپىراعى قۇنارلى ەگىنگە جاي،
ەڭبەك ەتىپ ديقاندار تەرىن توككەن.
جاۋتيگەندەي جانعا جايلى جايلاۋىندا،
ءتورت تۇلىگى حالقىمنىڭ كوپتەن وسكەن.
الشىنبايەۆ سەرىك / جۇمبا مەكتەپتىڭ تۇلەگى/

جۇمبا – ەرتە كەزدەن ءشوبى شۇيگىن، جايىلىمى مول، مال شارۋاشىلىعى مەن ەگىن شارۋاشىلىعىنا قولايلى، تابيعاتى تاماشا مەكەن.
جۇمبا – قالبا تاۋىنىڭ قويناۋىندا، بوكەن وزەنىنىڭ جاعاسىندا ورنالاسقان. اۋىلدىڭ تابيعاتىنا، قاراي بەرسەڭ دە كوزىڭ تويمايدى، جازعى تابيعات سۇلۋلىعىن ايتىپ سوزبەن جەتكىزۋ دە وتە قيىن. ونىڭ وزەنى، تاۋى، ورمان - توعايى ءاربىر جۇمبالىقتىڭ ماقتانىشى. مۇندا قايىڭ، تەرەك، تال، جەمىس اعاشتارى وزەن بويلاپ، تاۋدى بوكتەرلەپ كەرەمەت ءساندى وسكەن.
سىلدىرلاپ اققان بوكەن وزەنى ءقازىر «ۇلكەن بوكەن» دەپ اتالادى. وسكەمەن قالاسىنىڭ گيدرومەتورتالىعىنا قاراستى بۇل پوست «جۇمبا» پوست دەپ اتالادى. پوست 1959 جىلدان بەرى جۇمىس ىستەپ كەلەدى. وزەننىڭ ۇزىندىعى جۋىق شامامەن: جازدا – 40م، قىستا - 20م سۋدىڭ بيىكتىگى: جازدا - 1، 5م، قىستا - 1، 0م، كوكتەمدە قار ەرىگەن كەزدە 3 مەترگە جۋىق بولادى دەيدى.
حوش ءيىستى، الۋان ءتۇرلى دارىلىك شوپتەر دە از ەمەس. اتاپ ايتساق: يتمۇرىن، دولانا، مىڭجاپىراق، تۇيمەداق، قالاقاي، جالبىزتىكەن، قاسقىرجەم، بۇيرا جالبىز، كەرمەك جالبىز، ءشايشوپ، جۇپارگۇل، شىرعاناق، ت. ب.
ال جەمىس – جيدەكتەرگە كەلسەك: قاراقات، مويىل، قۇلپىناي، بۇلدىرگەن، جيدەك، سيىربۇلدىرگەن ت. ب. ورمان - توعايدىڭ، وزەن بويىنىڭ قاي ءبىر جەرىنەن تابىلادى.
سونىمەن قاتار اڭ، قۇستار دا از ەمەس. قىسقى مەزگىلدە اۋىل شەتىنەن قاسقىر، تۇلكى، قويان تاعى باسقالارىن ءجيى كەزدەستىرەمىز. ال كوكتەم مەن كۇزدە بورسىق پەن سۋىر دا كوپ بولادى. نەگىزىنەن اۋىلدا ايۋ، سىلەۋسىن، ەلىك، بۇعى، تاۋەشكى تاعى باسقا دا اڭدار بار. ورماننىڭ ءسانىن كەلتىرگەن اسەم ءاندى قۇستار دا كوپ كەزدەسەدى.
ءبىزدىڭ اۋىلىمىزدىڭ «جۇمبا»دەپ اتالۋىنىڭ دا بىرنەشە ەرەكشەلىكتەرى بار دەسەدى.
اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ايتۋىنشا:
«جۇمبا - «جۇمباق» دەگەن سوزدەن شىعادى، سەبەبى تابيعاتىمىز سونداي جۇمباق سياقتى دەسە، تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى «جامبى» دەگەن اسىل تاستىڭ اتاۋىنان شىققان، سەبەبى ول تاس ءاربىر جەردەن شىعا بەرمەيدى، التىن كەنى بولعاندىقتان وسىنان شىعۋى ابدەن مۇمكىن» - دەيدى.
ءبىزدىڭ اۋىلدا قازاق، ورىس، نەمىس، ۋكراين، بەلورۋس، ارميان، تاتار، پولياك تاعى باسقا ۇلت وكىلدەرى ەرتەدەن بەرى قويان قولتىق ارالاسىپ، تاتۋ – ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. دەرەكتەرگە سۇيەنە وتىرىپ، ونىڭ تاريحىنا توقتالار بولساق:
جۇمبا – شىعىس قازاقستان وبلىسى، كوكپەكتى اۋدانىنىڭ حح عاسىردىڭ باسىندا قۇرىلعان اۋىلداردىڭ ءبىرى.
1906 جىلى 9 قاراشادا شارۋالاردى حۋتورلارعا كوشىرۋ تۋرالى جارلىعىنان كەيىن چەرنيگوۆ گۋبەرنياسىنىڭ شارۋالارى شىعىس قازاقستان جەرىنە قونىستانۋدى ويلاستىرادى. قونىستاندىرۋ پۋنكتىنىڭ باسشىسى نيكولايەۆ ولارعا بوكەن، قۋمايا وزەندەرى قۇيىلاتىن جەردە، قالبا تاۋىنىڭ وڭتۇستىك سىلەمدەرىنەن جەر ءبولىپ بەرەدى. بوكەن وزەنىنىڭ وڭ جاق جاعالاۋىندا التىن وندىرەتىن «جۇمبا» جۇمىسشىلار اۋىلى بولاتىن.
وسىندا 1908 جىلى 50 - دەن استام وتباسى
كوشىپ كەلەدى. بۇل جەردى «مالوروسسييكا» دەپ وزدەرى اتايدى. ال اۋىلدىڭ العاشقى تۇرعىنى – بيلدەيەۆ ەفرەم ەمەليانوۆيچ. كەيىن اندرەي ەفيموۆيچ پاسۋك، گريگوريي جانە پورفيريي اپەنكو، لاۆرەنتيي مەن يۆان پاسۋك، اندرەي ۆورونا، سۆيريد جانە ەگور سەدنيەۆتار، ليفان ماماي، ميتروفان گەراسيمەنكو، كالكوۆ فەدور، بورزيلوۆ تروفيم، لوبوك يوسيف، يۆچەنكو ەفيم، شيەۆسوۆ افاناسيي، لەونەنكو ياكوۆ جانە ت. ب. كەلىپ قونىستانادى. بۇل كەزدە حالىق ەگىنشىلىكپەن اينالىسىپ، ەگىن ونىمدەرىن جاقسى الاتىن، ءار دەسياتينادان 100 - 150 پۋت ءونىم جينايتىن.
1968 جىلدان باستاپ بۇل ءۇيدى ناۋبايحانا، ۇستاحانا، دۇكەن، قويما رەتىندە قولدانعان.
كەڭەس وكىمەتىنىڭ العاشقى وكىلدەرى - چاپليا اندرەي، دەنيس پاسۋك. اندرەي چاپليانىڭ اعاسى ەۆسەي چاپليا ۇزاق ءومىر ءسۇردى. ريەۆوليۋسيالىق جۇمىسپەن اينالىسىپ لەنينمەن جولىعىپ، ونىمەن تانىسقان. جەر اۋدارىلعان. كەڭەس ۇكىمەتىن ورناتۋعا قاتىسىپ، كوپتەگەن تاريحي وقيعالاردىڭ كۋاگەرى بولاتىن.
1914 جىل ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالعاندا، جەتى اعايىندى
پاسۋكتار مايدانعا اتتانادى. 1918 جىلى ولار ۇيلەرىنە امان - ەسەن ورالعان. تار جول، تايعاق كەشۋ جىلدارى دەنيس پاسۋكتى وسكەمەنگە شاقىرتىپ، سول كەتكەننەن ۇيگە ورالمادى. كولشاكشىلار ونى اتىپ ءولتىرىپ، دەنەسىن ەرتىس وزەنىنە اعىزىپ جىبەرگەن دەگەن ەل اۋىزىندا ءجۇردى.
العاشقى پارتيالىق ۇيىم 1922 جىلى قۇرىلىپ، ونىڭ حاتشىسى ەۆدوكيم ريابۋحا، كەيىن ارحيپ كالكوۆ بولادى. كومسومول ۇيىمى 1926 جىلى قۇرىلادى، ونى نينا دەگتياريەۆا، كەيىن ساشا فيسەنكو باسقارادى. كوپ ۇزاماي كەڭەس وكىمەتى ورناپ، اۋىلدىق كەڭەس قۇرىل كەڭەستىڭ العاشقى ءتوراعاسى - يۆان پەترەنكو.
1928 جىلى ۋكراينادان جەر يگەرۋگە كەلگەن ميسۋك يۆان لەونتيەۆيچ اۋىلدىق كەڭەستىڭ العاشقى حاتشىسى بولىپ تاعايىندالادى.
1929 جىلى 2 توز /ءجوس/ قۇرىلادى. ۇجىمدىق شارۋاشىلىقتىڭ العاشقى ءتوراعاسى ي. پ. پلاسكونەنكو بولدى. شارۋاشىلىق يەلىگىندە ءىرى قارا مال، جىلقى فەرماسى بار بولاتىن. كولحوزشىلار 50 ادامنان ءتورت اۋىسىم جۇمىس ىستەيتىن. ول كەزدە تەحنيكا اۋىلعا ءالى جەتپەگەن كەزى ەدى. كوپ ۇزاماي ماشينا - تراكتور ستانسياسى قۇرىلادى.
1929 جىلعى ءبىرىنشى كوممۋنا ءتوراعاسى راسترۋبا ميحەي گريگوريەۆيچ بولعان.
كەيىن ۇجىمدىق شارۋاشىلىققا جاقىن اۋىلداردان قازاقتار كەلىپ قونىستانادى.
سولاردىڭ ءبىرى – باجايەۆ ماقاجان 1917 - 1918 جىلدارى كەلگەن. قاراعاندى وبلىسىندا تۋعان. 1938 جىلى ماسكەۋدە وتان الدىندا سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن لەنين وردەنىمەن ماراپاتتالادى.
ۇلى باجايەۆ بەكىمباي 1909 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. جۇمبا اۋىلىنان ۇلى وتان سوعىسىنا اتتانىپ، مايداندا قايتىس بولعان. جۇبايى باجايەۆا كۇلان 1911 جىلى تۋعان. 3 بالا تاربيەلەگەن.
كەنجە ۇلى باجايەۆ قاپاش بەكىمباي ۇلى 1936 جىلى 9 تامىزدا جۇمبا اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1959 جىلى ۇيلەنىپ، 1960 جىلدان باستاپ، جۇمبا سوۆحوزىندا مەحانيزاتور بولىپ قىزمەت اتقارىپ، زەينەتكەرلىككە شىققان. 6 بالالى ۇلكەن جانۇيا.
باجايەۆ قاپاش بەكىمباي ۇلىنىڭ جىگەرلى ەڭبەگىن باعالاپ، 1970 جىلدارى بىرنەشە رەت ناگرادالارمەن ماراپاتتادى. 1920 - 40 جىلداردا كوشىپ كەلگەن كەلەسى قازاق وتباسىلارى: ابدراحمانوۆتار وتباسى، اكاشيەۆتار وتباسى، قۇرمانعالييەۆ جارعالي، ابدراحمانوۆ نابي، بۋلۋشيەۆ ەركامال وتباستارىمەن كەلدى.
ابدراحمانوۆ عاني مامپاسوۆيچ 1936 جىلى 15 ساۋىردە جۇمبا اۋىلىندا تۋعان. 1959 جىلى سۋلتانوۆا فاريداعا ۇيلەنگەن. جۇرگىزۋشى بولىپ جۇمىس ىستەگەن، 5 بالاسى بولعان. ءقازىر اۋىلدا قىزدارى اليا، كۋلزيالار وتباستارىمەن بىرگە تۇرادى.

اكاشيەۆ تولەۋعالي 1932 جىلى جۇمبا
اۋىلىنا قارقارالى اۋدانىنان كوشىپ كەلگەن. سول جىلدان باستاپ جۇمبا التىن كەنىندە جۇمىستاپ، 1941 جىلى فرونتقا اتتانادى. ۇلى وتان سوعىسىنان كەيىن 1946 جىلى ۇيلەنگەن، جۇبايى مۋگۋلسىن اپايمەن 9 بالانى تاربيەلەپ، 30 نەمەرە، 19 شوبەرە سۇيگەن.

شىعىس قازاقستان وبلىسى، كوكپەكتى اۋدانى،
«مارينوگوركا ورتا مەكتەبى» كمم تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
كەزديكپايەۆا گۋليايم ساماركانوۆنا

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما