InfoHub Logo

بۇرىنعى وتكەن زاماندا ءبىر ۇلكەن پاتشا بولىپتى. ونىن اتىن سۇلتانشىن دەيدى ەكەن. پاتشانىڭ ۇلكەن ءۋازىرى بار، ونىڭ اتى مەرالى ەكەن. كۇندەردىڭ بىرىندە پاتشا اڭ اۋلاۋعا شىعادى. ءجۇرىپ كەلە جاتسا، پاتشا قىزدىڭ باۋشارباعىنا كەز كەلىپتى. شارباقتان قىزدى كورەدى. ايەلدىككە الۋعا قىزىعىپ، پاتشا قىزعا ەلشى جىبەرەدى. ماعان قىز ءتيسىن، دەيدى. وعان پاتشا قىز ايتادى: «ەگەردە پاتشاڭىز مەنى ءوزىن جاماعاتتىققا الامىن دەسە، مەنىڭ ول پاتشادان سۇرايتىن ساۋالىم بار، – دەيدى. — ەگەردە ساۋالىما جاۋاپ بەرسە، تيەمىن، بولماسا تيمەيمىن» – دەپتى.  مەنىڭ سۇرايتىن ساۋالىم مىناۋ:

         «ءبىر باعلانىم بار، سول باعلاننىمنىڭ مايى كوپ پە، ەتى كوپ پە؟» – دەگەن ەكەن. سوندا پاتشا قىزدان بۇل ساۋالدى ءوزى تابا المايتىن بولعان سوڭ، قىزعا ەكىنشى رەت تاعى ەلشى جىبەرىپتى. رۇقسات قىلسىن، بۇل ساۋالدى تاباتىن ادامدى ىزدەپ تابايىن، ءوزىم تابا المادىم دەپ جاۋاپ بەرەدى. قىز پاتشانىڭ تاباتىن ادامدى ىزدەۋىنە رۇقسات ەتىپتى.

         پاتشا رۇقسات العان سوڭ، ەل-جۇرتىنىڭ بارلىق جاقسى ادامدارىن جيناپ، قىزدىڭ سۇراۋىن ايتادى: «ءبىر باعلانىم بار، مايى كوپ پە، بولماسا ەتى كوپ پە؟»، – دەپ. جۇرتتىڭ بار جاقسىسى بۇعان جاۋاپ بەرە المادى. سوندا پاتشا جاساۋىلدارىنا بۇيىرادى. ادامنىڭ جامانىن، ءشوپتىڭ جامانىن، قۇستىڭ جامانىن تاۋىپ كەلىڭدەر، سونان سۇرايمىن دەپ، ىزدەتىپ جىبەرىپتى. جاساۋىلدار وزدەرىنىڭ بىلۋىنشە ءشوپتىڭ جامانى دەپ، قۇس قونباس دەگەن ءشوپتى الىپتى، قۇستىڭ جامانى دەپ بايعىز دەگەن قۇستى الىپتى، ەندى ادامنىڭ جامانىن ىزدەپ ءجۇرىپ ءبىر اس بولىپ جاتقان، كوپ ادامنىڭ جينالعان جەرىنە كەلىپتى. مالدى كوپ سويىپ، قوناققا كەلگەن ادامداردىڭ ءبارى دە تويعان ۋاقىتتا، تاماق اسقان جەروشاق باسىندا ءبىر قاراقۇل ءجۇر ەكەن. باستان قۇلاق، سيراقتان تۇياق تا تيمەي جۇرگەن قاراقۇلدى تاۋىپ جاساۋىلدار وزدەرىنىڭ ويىنشا: «ادامنىڭ جامانى وسى بولار دەپ» ويلاپ، قاراقۇلدى پاتشاعا الىپ كەلە جاتقاندا قاراقۇل جاساۋىلداردان سۇرايدى: «مەنى قايدا اپاراسىڭدار؟»–دەپ. سوندا پاتشانىڭ جاساۋىلدارى ايتىپتى: «بىزدەر سەنى پاتشاعا الىپ بارامىز، بىزگە پاتشا ءشوپتىڭ جامانىن، قۇستىڭ جامانىن جانە ادامنىڭ جامانىن الىپ كەل»، – دەپ ەدى. «ءشوپتىڭ جامانى دەپ قۇس قونباستى، قۇستىڭ جامانى دەپ بايعىزدى، ادامنىڭ جامانى دەپ سەنى اپارامىز»، – دەپتى. سوندا قاراقۇل ايتادى: «ءشوپتىڭ جامانى قۇس قونباس ەمەس، ەبەلەك دەگەن ءشوپ، سەبەبى ول جانعاندا جالىنى جوق، سونگەندە شوعى جوق. قۇستىڭ جامانى بايعىز ەمەس، ساۋىسقان. ادامنىڭ جامانى مەن ەمەس، ادامنىڭ جامانى كۇشىك كۇيەۋ. ءبىراق بۇلاردىڭ ءبىرى دە پاتشانىڭ سۇراۋىنا جاۋاپ بەرە المايدى، ال مەن جاۋاپ بەرەر ەدىم، مەن ءبىر بايدىڭ قۇلىمىن، مەنىڭ قۇنىم مىڭ ءدىلدا. سول باعامدى قوجاما بەرىپ، ساتىپ السا، مەنىڭ بارۋعا ىقتيارىم بار»، – دەپتى. جاساۋىلدار بۇل ءسوزدى پاتشاعا بارىپ ايتادى. پاتشا ەستىسىمەن، جىلدام قاراقۇلدى جالداپ العان كىسىگە ءبىر مىڭ ءدىلدا بەرىپ، ساتىپ الىپ كەلۋگە بۇيىرادى.

         پاتشانىڭ ءامىرىن جىلدام ورنىنا كەلتىرۋگە تىرىسىپ، قاراقۇلدىڭ قوجاسىنان قاراقۇلدى ءبىر مىڭ ءدىلداعا ساتىپ الىپ، قاراقۇلدى پاتشاعا الىپ كەلەدى. كەلگەن سوڭ پاتشا قاراقۇلدان سۇرايدى: «باعلان قوزىم بار، ەتى كوپ پە، بولماسا مايى كوپ پە؟» دەيدى. قاراقۇل پاتشاعا: «قىزدىڭ بارلىق سۇراعان ساۋالىنا سول جەردە جاۋاپ بەرەمىن»، – دەپتى. بۇدان سوڭ پاتشا ءۋازىرىن ەرتىپ، قاراقۇلدى الىپ، قىز پاتشاعا كەلەدى. قىز پاتشا اۋەلى پاتشادان سۇرايدى: «ءبىر باعلانىم بار، سونىڭ ەتى كوپ پە، بولماسا مايى كوپ پە؟»، – دەپ. پاتشا جاۋاپ بەرگەن: «قوزىڭىزدىڭ ەتى كوپ»، – دەپ. بۇدان سوڭ پاتشانى باسقا بولمەگە قويىپ، ۋازىردەن سۇراعان: «ءبىر باعلانىم بار، سونىڭ ەتى كوپ پە، مايى كوپ پە؟» – دەپ. «ەتى كوپ» دەپ جاۋاپ بەرگەن. سونان سوڭ ءۋازىردى دە ءبىر بولمەگە قاماپ قويىپ، قاراقۇلدان سۇراعان: «ءبىر باعلان قوزىم بار، ەتى كوپ پە، مايى كوپ پە؟» – دەپ. سوندا  قاراقۇل ايتقان ەكەن «مايى كوپ»، – دەپ. قىز پاتشا: «مايى كوپ دەگەنىڭنىڭ سەبەبىن ايت»، – دەيدى. سوندا قاراقۇل ايتقان: «سەمىز باعلان دەگەنىڭىز، تاقسىر، ءسىز ءوزىڭىز، ماي دەپ ءسىزدىڭ بۇقارا  حالقىڭىزعا قىلعان ادالدىعىڭىز بەن جاقسىلىعىڭىز دەپ ويلايمىن، جاقسى داعدىلى پاتشانىڭ  حالقىنا جاقسىلىعى كوپ بولار دەپ، ءوزىڭىزدى باعلانعا، بۇقاراعا قىلعان جاقسىلىعىڭىزدى مايعا ۇقساتتىم» دەيدى. سوندا قىز پاتشا ءبىر ۇيگە قاراقۇلدى كىرگىزىپ، الدىنا تاباق قويىپ، ۇستىنە ءبىر قاربىز بەنەن پىشاقتى بىرگە قويادى، قاراكۇل قاربىزعا پىشاقتى شانشىپ، ۇيدەن شىعىپ كەتەدى. دالاعا شىققان سوڭ پاتشا، مەن ءۋازىر، قاراقۇلدان سۇرايدى: «قىز پاتشانىڭ ساۋالىنا نە دەپ جاۋاپ تاپتىڭ؟» دەپ. قاراقۇل ايتادى: «مەن ەش نارسەنى بىلمەيمىن، مەنەن ەش نارسە سۇراعان جوق»، – دەپتى. ءوزىنىڭ تاپقانىن جاسىرعان سوڭ، پاتشا اشۋلانىپ، قاراكۇلدى دارعا اسۋعا ءامىر قىلادى.

         سوندا دا قاراقۇل پاتشاعا شىن ءسوزىن ايتپايدى. قاراقۇلدى اسۋ ءۇشىن داردىڭ تۇبىنە الىپ كەلگەن كەزدە، قاراقۇلدىن دارعا اسىلاتىن حابارى قىز پاتشاعا ەستىلگەن ەكەن. قىز پاتشا باياعى قاربىز بەن پىشاقتى قولىنا الىپ كەلىپ، قاراقۇلدى اسايىن دەپ جاتقانداردىڭ تۇبىنە پىشاقپەن قاربىزدى قاق ءبولىپ، ءۇن جوق، ءتۇن جوق جۇرە بەرىپتى. سوندا قاراقۇل ايتىپتى: «مەنى ەندى پاتشاعا الىپ بار، راس ءسوزىمدى ايتاتىن ۋاقىت جەتتى»، – دەپتى.

         جاساۋىلدار پاتشاعا قاراقۇلدى الىپ كەلگەن سوڭ، قاراقۇل پاتشاعا ايتىپتى: «مەن قىز پاتشانىڭ ساۋالىنا بىلاي دەپ جاۋاپ بەردىم: باعلان قوزى دەگەنىڭىز ءسىزدىڭ ءوزىڭىز، ماي دەگەنىڭىز بۇقارا حالقىڭىزعا قىلعان جاقسىلىعىڭىز دەپ، ارينە، پاتشانىڭ بۇقارا حالىققا قىلعان جاقسىلىعى كوپ بولار دەپ ويلايمىن دەدىم. سونان سوڭ قىز پاتشا ماعان ءبىر ءبۇتىن قاربىزدى اكەلىپ بەردى. ونىڭ ءمانىسى، وسى قاربىز جارىلماي راسىڭدى ايتپا دەگەن ءسوز ەدى. مەن بۇعان ءتۇسىنىپ، پىشاقتى قاربىزعا شانشىپ كەتتىم، ول: وسى پىشاقپەن باۋىزداسا دا ايتپايمىن دەگەنىم ەدى، سوندىقتان بۇل ءسوزدى سىزدەرگە ايتپادىم. ولسەم دە ايتپاس ەدىم. قىز پاتشا بۇگىن قاربىزدى داردىڭ تۇبىنە اكەلىپ جارماسا. قىز پاتشانىڭ ساۋالىن تاپقانىمنىڭ ءبىر ءمانىسى تاعى مىناۋ: ەگەردە ماعان جاقسىلىق قىلىپ قاربىزدى جارماسا، مەن ولەر ەدىم، مىنە مەنىڭ ويىمشا، مايى كوپ دەپ ايتقاندىعىمنىڭ دۇرىستىعى وسى.

         قىز پاتشا ساۋالىنا جاۋاپ تاۋىپ بەرگەن قاراقۇلعا ءتيىپ، بارشا مۇراتىنا جەتكەن ەكەن.

---