InfoHub Logo

ەرتە زاماندا اسان دەگەن بالانىڭ جەتى جاسىندا اكەسى ءولىپ، جەتىم قالىپتى. وزدەرى وتە كەدەي ەكەن. ىشەرگە اسى، كيەرگە كيىمدەرى بولماعان سوڭ اساننىڭ شەشەسى جاڭىل، بالاسىن جەتەلەپ ءجۇرىپ، ەل قىدىرىپ كۇنەلتەتىن بولىپتى. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنى جاڭىل اپا اساندى جەتەلەپ تاھير حاننىڭ سارايىنا كەلىپ، جاردەم سۇراپ، مۇڭىن ايتىپتى. حان جانى اشىپ، جاردەم بەرۋدىڭ ورنىنا جاڭىلعا قاراپ بىلاي دەپتى:

– مەنىڭ اڭعا قوساتىن تازى يتتەرىمە كۇتۋشى بول. يتتەرمەن بىرگە جات، تاماعىڭ دا سولارمەن بىرگە بولادى. بالاڭ اقساق-توقساق قويلاردى باقسىن. ەرتە تۇرىپ، كەش جاتاسىڭدار، تاماقتى از ءىشىپ، جۇمىستى كوپ ىستەيتىن بولاسىڭدار. قىسقاسى ءوزىڭ – كۇڭ، بالاڭ – قۇل بولادى. ويىمداعىداي جاقسى ىستەمەسەڭدەر باستارىڭ الىنادى، - دەپتى. جاناشىر جاقىنى، جالتارار ءورىسى جوق جاڭىل مەن اسان سول كۇننەن باستاپ حاننىڭ كىرىپتار كۇڭى مەن ق ۇلى بولادى. يتتەرمەن بىرگە جاتىپ، بىرگە تاماقتانادى. ايدان اي، جىلدان جىل ءوتتى. اۋىر ەڭبەك، يتقورلىق تۇرمىس جاڭىلدى دا، اساندى دا ابدەن جۇدەتتى. پاناسىز ەكى سورلى ەگىلە جىلاپ، شىداي بەردى. اڭشى يتتەردىڭ ءۇستىن جۋىپ، جۇندەرىن تاراپ، تاماقتارىن بەرىپ جاتقىزعان سوڭ، يت قورانىڭ ەسىگىن ىشىنەن بەكىتىپ الادى دا، سورلى انا اسانىن باۋىرىنا قىسىپ جاتىپ، ءتۇنى بويى زارلايدى.

قايعى-قاسىرەتتىڭ زارى وتكەن شەرلى انا مۇڭىن ايتىپ كۇڭىرەنەدى:

يت ومىردە ءيتشىمىن،

يتپەن بىرگە ۇيشىگىم،

ءيتتىڭ دە بار يەسى،

يتتەن دە جامان ءبىزدىڭ كۇن... دەگەن مۇڭلى زارىمەن باستالادى دا:

يت ومىردەن قۇتىلىپ،

جارىلقايتىن كۇن تۋىپ،

جاقسىلىق كورەر ەل بار ما،

بايشەشەگى قۇلپىرىپ، – دەگەن ءۇندى ساز قالىقتاي سامعاپ شارىقتاي جونەلەدى.

كۇي سارىنى كەيدە كۇمىلجي كۇبىرلەپ بارىپ اشىنا ءتۇسىپ، اسپانعا ورلەگەندەي، كەيدە زۋلاپ قياعا ۇشقان قىرانداي شىعاندايدى دا، سازى الداعى مۇرات، تامىلجىعان ءتاتتى ءۇن، اسقاق اۋەنگە قوسىلا كەلىپ اساندى سەرگىتە جەلپىپ جەتەلەگەندەي، شىڭىراۋ تۇبىنەن شىڭعا قاراي، قاراڭعى تۇماننان كۇن شۋاقتى جارىق نۇرعا قاراي الىپ بارا جاتقان سياقتى. ساراي اشىلىپ، تىنىسى كەڭىپ، كوز جانارى جاينايدى ونىڭ. مىنە، اساننىڭ تاپ الدىندا اق باۋىر كيىكتىڭ الا تاڭداق ەكى لاعى «ارمان» كۇيىنىڭ اۋەنىنە بيلەپ ءجۇر. ولار بي قىزىعىنا ەلىگە ەلتىپ، وزدەرىنىڭ ادامنان بەزەر اڭ ەكەنىن دە ۇمىتىپ كەتكەن. سىبىزعى سازى سىزىلا شىرقاعان سايىن لاقتار اسانعا جاقىنداي تۇسەدى. سويتە، سويتە ەنەسى مەن ەكى لاق اساندى ورتالارىنا الىپ، اينالا شاپقىلاپ، اسىر سالىپ ويناقتاي، بيلەپ جۇرەتىن بولدى. ءوز ونەرى ءومىر قاسىرەتىن سەرپىلتە سەيىلتكەندەي بولعان اسان ەگىز ەكى لاقتى ءوزىنىڭ بىرگە تۋعان باۋىرىنداي، ەكەۋىنىڭ ەنەسىن ءوز اناسى جاڭىلداي جاقىن سەزىنىپ، جاقسى كورەتىن ەدى. اسانعا كوڭىل كوتەرەر ەرمەك تە كوڭىل كۇيىن، ارمان-شەرىن بولىسەر دوس تا تابىلدى. كۇندە اقساق-توقساقتارىن ءىلبىتىپ ايداپ كەلەدى دە، اق باستاۋدىڭ جاعاسىنا جۋساتىپ قويىپ، اسان ساندىقتاستىڭ باسىنا شىعىپ، سىبىزعىسىن تارتادى ەكەن. ەگىز لاعىن ەمىزە شۇباتىپ اق باۋىر كيىك تە كەلىپ، اساننىڭ كۇيىن تىڭداپ، بيلەيدى ەكەن. كۇندەردە ءبىر كۇن، اسان سىبىزعى تارتىپ، كيىكتەر بي بيلەپ، ەشبىر قاپا، قايعىسى جوقتاي، ماز-مەيرام بولىپ وتىر ەدى، كەنەتتەن تارس ەتكەن مىلتىق داۋىسى بار تىنىشتىقتى بۇزدى دا جىبەردى. مىلتىق داۋىسى مەن كوك جالىن اششى ءتۇتىننىڭ استىندا قالعان اسان نە بولىپ قالعانىن ءبىراز ەس جيعان سوڭ عانا ءبىلدى. اۋزىنان شىققان وقتىڭ جالىنى ءالى ارىلىپ بولماعان جەزدى اۋىز ءشيتىسىن وڭ قولىمەن كوتەرە ۇستاعان تاھير حاننىڭ جالعىز بالاسى كەلە اساندى قامشىنىڭ استىنا الدى.

– اناۋ اسىراندى كيىكتەرىڭدى ماعان ۇستاپ بەر. ايتپەسە ولتىرەمىن، ءقازىر!

– مىرزا-اۋ، مەن سياقتى ءوز تاماعىن ارەڭ اسىراپ جۇرگەن جالاڭاش كەدەي كيىك اسىراي ما؟ ءسىز ۇستاي الماعان كيىكتى مەن قايتىپ ۇستارمىن، - دەدى دە اسان حان بالاسىنىڭ تەپكىسىنە جونىن بەرە دومالانىپ جاتا بەردى. اساندى ءوزى شارشاعانشا ۇرىپ، تەپكىلەدى دە حان بالاسى ارعىماعىنا ءمىنىپ اكەسىنە كەلىپ ايتتى.

– ءيتشىنىڭ بالاسىنىڭ ءبيشى كيىگى بار ەكەن، سونى ۇستاتىپ بەر.

«اۋزى قيسىق بولسا دا حان بالاسى سويلەگەن زامان» دەپ حالىق ايتقانداي، حان بالاسىنىڭ ايتقانىن ورىنداپتى. جاڭىل مەن اساندى شاقىرتىپ الىپتى دا:

– ءبيشى كيىكتى ەرتەڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن مەنىڭ الدىما اكەلىپ بەرمەسەڭدەر، سەن قاتىندى ءىشىڭدى جارعىزىپ يتكە سالعىزام، سەن بالاعا كوزىڭە قورعاسىن ەرىتىپ قۇيعىزامىن. جارلىق ءبىر. ورىنداڭدار! - دەپتى. امالى قۇرىعان انالى-بالالى ەكى سورلى كۇن جىلاپ، ءتۇن جىلاپ، اقىرى اقباۋىر كيىكتىڭ ءبىر لاعىن سۇراپ الۋعا ءسوز بايلاپتى. ءوزى ءۇشىن ەمەس اناسىن اياعان اسان ەرتەڭىنە اقباستاۋدىڭ باسىنا كەلىپ دوس كيىكتەرىن شاقىردى. كوكىرەگى شەرلى قويشىنىڭ سىبىزعىدان شىققان مۇڭى كۇندەگىدەن زارلى دا قايعىلى ەدى. بيلەپ جۇرگەن كيىكتەر قايتار كەزىندە ءبىر لاعىن قالدىرىپ، وزگەسى اسانمەن قوش ايتىسقانداي يشارات ءبىلدىردى دە كەتىپ قالدى. قالعان لاقتى اسان حانعا اكەلىپ بەردى دە، از كۇنگە بولسا دا اناسى مەن ەكەۋى ءولىم ازابىنان امان قالدى.

– تاھير حاننىڭ الدىندا ادام تۇگىل اڭ دا قىزمەت ىستەگەندىگىن جۇرت ءبىلسىن، تارت سىبىزعىڭدى! - دەپ بۇيىردى حان سىبىزعىشىسىنا. حان الدىنا قۇرداي جورعالاپ، بودەنەدەي قورعالاپ، جاعىمپازدىقتىڭ جادىگويلىگىنە ابدەن توسەلىپ العان ساراي سىبىزعىشىسى بار ونەرىن اياماستان-اق ويناپ كوردى. ءبىراق كيىكتىڭ لاعى مەلشيىپ تۇرىپ الدى. بۇعان ابدەن اشۋلانىپ، ىزا كەرنەگەن حان ساراي سىبىزعىشىسىنىڭ باسىن شاۋىپ الدى دا ەكىنشى بىرەۋىن الدىرىپ ويناتتى. لاق تاعى بيلەمەدى. حان بۇل سىبىزعىشىنى دا ءولتىرىپتى. ءۇشىنشى سىبىزعىشىعا كەزەك جەتكەندە:

– تاقسىر، ءدات! - دەدى سىبىزعىشى.

– ءداتىڭ بولسا ايت! - دەدى حان.

– الديار حانىم، بارلىق كەرەمەت وسى لاقتى بيلەتكەن قويشىنىڭ سىبىزعىسىندا. ول سىبىزعىنىڭ سىرى بار. سول سيقىرلى سىبىزعىنى الدىرىپ بەرسەڭىز، مەن لاقتى بيلەتەر ەدىم، - دەپتى سىبىزعىشى. حان جەندەتىنە سىبىزعىنى الىپ كەلۋگە جارلىق ەتىپتى. جەندەت قوي باعىپ جۇرگەن اساندى باسقا ءبىر سالدى دا سىبىزعىسىن الىپ كەلدى. سىبىزعىشى ولاي تارتتى، بىلاي تارتتى لاقتى بيلەتە المادى. اقىرىندا حان ونىڭ دا باسىن الدى. سول ەلدە ەكى ءجۇز ەلۋ جىل جاساعان ءبىر سىبىزعىشى قاريا بار ەدى. حان جازىقسىز ەلدى زار جىلاتىپ، كوزىنە كورىنگەن سىبىزعىشىنىڭ باسىن الىپ جاتىر دەگەندى ەستىپ، سول قاريا حانعا كەلىپ:

– تاقسىر حان، بۇل لاق حاننىڭ جارلىعىنا دا، سىبىزعىنىڭ سيقىرىنا دا بيلەمەيدى. گاپ سىبىزعىنىڭ سيقىرلىعىندا ەمەس، سىرىندا. ەل مۇڭىن شاعىپ، جۇرەك قىلىن شەرتكەن شىندىعىندا. سىبىزعىنىڭ سازدى سىرى قويشى بالانىڭ نازىك ساۋساق، شەبەر قولىنا تيگەندە عانا اشىلادى، سىرىمەن بىرگە جىرى دا توگىلەدى سوندا قويشىنىڭ. ەلدى بەكەر قىرماڭىز، سىبىزعىشى قويشىنىڭ ءوزىن الدىرىپ ويناتساڭىز لاق تا بيلەيدى، ءسىز بەن ءبىز دە سازدى اۋەنگە كەنەلىپ، جادىرايمىز دەپتى. قاريانىڭ سوزىنە ەرىكسىز توقتاعان حان اساندى الدىرىپ ويناتقان ەكەن، لاق بۇرىنعىسىنان دا تاماشا بيلەپتى.

اساننىڭ ونەرىنە ريزا بولعان حان:

– مەن كور ەتسەم قۇرتامىن، راقىم ەتسەم جارىلقايمىن. نە تىلەگىڭ بار، سۇرا! - دەپتى.

– مەنىڭ بار تىلەگىم انام مەن ەكەۋىمىزگە بوستاندىق بەرىڭىز، كيىكتىڭ لاعىن ءوزىنىڭ تاۋىنا جىبەرتىڭىز، - دەپتى اسان.

حان ايتقان سوزىنەن قايتا الماي اساننىڭ تىلەگىن ورىنداپتى. سول كۇننەن باستاپ، جاڭىل مەن اسان اقباۋىر كيىكتىڭ ەكى لاعىمەن بىرگە ەلدەن ەلگە، تاۋدان تاۋعا بارىپ ءجۇرىپ «ارمان» كۇيىن الەمگە جايىپتى.

---