InfoHub Logo

باياعىدا قايىر دەگەن شال بولىپتى. شالدىڭ سامەت دەگەن بالاسى بولىپتى. شالدىڭ كاسىبى: بازارعا توعىز سەركەنى ايداي بارادى ەكەن، نە ساتپايدى، نە سويمايدى، توعىز سەركەنىڭ   پۇلىنا توعىز نار تۇيەنىڭ جۇگىن اكەلەدى ەكەن. ءبىر كۇنى شال بالاسىنا ايتادى:

         — بالام، مەن قارتايدىم تورىمنەن كورىم جاقىن. سوندىقتان وسى توعىز سەركەنى بازارعا ايداپ بار، نە ساتپا، نە سويما، ءبىراق وسى توعىز سەركەنىڭ پۇلىنا توعىز نار تۇيەنىڭ جۇگىن اكەل، – دەپتى. بالاسى توعىز سەركەنى بازارعا ايداپ كەلىپ ساتايىن دەسە، اكەسى «ساتپا» دەگەن؛ سويايىن دەسە، «سويما» دەگەن. جايدان-جاي بىرەۋ پۇل بەرە مە؟ مىنا كوشەگە، انا كوشەگە ەرسىلى-قارسىلى ايداپ جۇرە بەرىپتى. كوشەدەن ساقىپجامال دەگەن ءبىر قىز كەزدەسىپ: «سەن نەعىلعان ناشار ادامسىڭ، سەنىڭ اكەڭ وسى توعىز سەركەنى بازارعا ايداپ اپارىپ ءتۇبىتىن تاراپ ساتىپ، توعىز سەركەنىڭ پۇلىنا توعىز نار  تۇيەنىڭ جۇگىن الىپ قايت» دەپتى، – دەيدى. سامەت ساقىپجامال قىزدىڭ ايتقانىن ىستەپ توعىز سەركەنى بازارعا اپارىپ، ءتۇبىتىن تاراپ ساتىپ، توعىز نار تۇيەنىڭ جۇگىن الىپ قايتىپتى. اكەسى بالاسىنىڭ الدىنان شىعىپ: «بالام، وسى اقىلدى ءوز بەتىڭمەن ىستەدىڭ بە؟ بولماسا بىرەۋ ايتتى ما؟» – دەپ سۇراپ قويماعاسىن، «ءبىر قىز ايتىپ ەدى» دەپتى بالاسى. شال سول قىزدى قىرىق جەتىنى ماتاپ بەرىپ، جامان بالاسىنا ايەلدىككە ايتتىرىپ، الىپ بەرىپتى. ءبىر كۇنى قايىر شال: «بالام، مەن بولسام قارتايدىم، تورىمنەن كورىم جۋىق. مىنا كەرۋەندەرگە ىلەسىپ ەكى تۇيەمەن وسى ساپارعا بارىپ كەل»، – دەپتى.

         جاڭا تۇسكەن كەلىن:

         — اتا، كوپ ءجۇرىپ تۇيەنىڭ تۇياعى تۇسەتىن جەر ەكەن، وسى جولعا ءوزىڭىز بارۋ ءجون ەكەن، – دەپتى.

         — بالام، ولاي بولسا ءوزىم-اق بارايىن، – دەپ شال ازىق-تۇلىگىن الىپ كەرۋەنشىلەرمەن جول ءجۇرىپ كەتە بارىپتى. جولشىباي شالدىڭ تۇيەلەرى اقساپ، جولداستارىنان كەيىن قالىپ قىرىق ۇرى كەزدەسىپ توناپ ولتىرمەكشى بولعاندا شال بىلاي دەيدى:

         — بالالار، سەندەرگە مال كەرەك پە، بولماسا مەنىڭ ءبىر قاسىق قانىم كەرەك پە؟ ۇرىلار «مال كەرەك» دەپتى. بىر-ەكى جىگىت «مالىڭدى اتا» دەپتى. سوندا شالدىڭ ايتقان مالى: الپىس قاراباس اتان، الپىس سارى باس اتانىم بار، سونى بەرسىن، وڭ جاق بوساعادا قارا قايراعىم بار، جانىسا جانىسىن – سونى بەرسىن. ءبىرى كىلتتى، ءبىرى كىلتسىز ساندىعىم بار، سونىڭ كىلتتىسىن بەرسىن. ەسىكتىڭ الدىندا ەكى بايتەرەك بار، بىرەۋىن كەسىپ، بىرەۋىن تۇجىرىپ بەرسىن! – دەپتى شال ۇرىلارعا. — وسىنى كەلىن مەن بالاما ايت، – دەپتى.

         ەكى جىگىت كەلە جاتىپ: «ءبىز بالاسى مەن كەلىنىنە نە دەيمىز؟ ءبىز اكەڭدى توناپ، مالعا كەلدىك دەسەك، وندا ءبىزدى جىبەرمەي قويادى. سوندىقتان، ءبىر دالەل ايتۋ كەرەك»، – دەيدى. سوندا بىرەۋى: «مەن دالەل تاپتىم، سەنىڭ كەنجەكەي دەگەن سۇلۋ قارىنداسىڭدى ساعان توقالدىققا اكەڭ ايتتىرىپ، سوعان مالعا كەلدىك» دەيىك. «قانداي مال؟» – دەسە اكەسىنىڭ مالىن ايتايىق دەپتى. ەكى ۇرى كەلە جاتىپ شالدىڭ بالاسىنا جولىعىپتى. جىلقى باعىپ ءجۇر ەكەن، امانداسىپ تۇرعاننان سوڭ ۇرىلار: «كىمنىڭ بالاسىسىڭ؟» – دەپ سۇراپتى. بالا «قايىر دەگەن شالدىڭ بالاسىمىن» دەپتى. ۇرىلار: «كۇيەۋ ەكەنسىڭ عوي» – دەيدى. «كۇيەۋىڭ نە؟» – دەيدى بالا. ۇرىنىڭ بىرەۋى: «سەنىڭ اكەڭ مىنا جىگىتتىڭ كەنجەكەي دەگەن سۇلۋ قارىنداسىن ساعان توقالدىققا ايتتىرىپ، سوعان قۇدا تۇسە مالعا كەلدىك. مىنا جىگىت سەنىڭ تۋعان قايىناعاڭ بولادى»، – دەپتى. بالا ەكى ۇرىنى الىپ كەلىپ، كەلىنشەگىنە:

         — قاتىن، كىلەمدى توسە، كورپە سال، قۇيماقتى قۇي، – دەيدى.

         ايەلى سامەتتى دالاعا شاقىرادى، شىقسا ەكى ۇرى تۇر ەكەن. ساقىپجامال:

         — مىنا كەلىپ تۇرعان كىسىڭ كىم؟ – دەپ سۇرايدى.

         — بۇل كىسىلەر مەنىڭ قايىناعالارىم، مىنا جىگىتتىڭ كەنجەكەي دەگەن سۇلۋ قارىنداسىن اكەم ماعان توقالدىققا ايتتىرىپ، سوعان قۇدا تۇسە جانە مالعا كەلىپتى، – دەيدى. سوندا كەلىن: «قانداي مال ەكەن اتامنىڭ بەرگەنى؟» – دەپ سۇراپتى. سوندا سامەت الپىس قاراباس، الپىس سارىباس اتانىم بار، سونى بەرسىن، – دەپتى. بىزدە الپىس سارىباس، الپىس قاراباس اتان قاشان بار ەدى؟ ءبىرى كىلتتى ساندىق، ءبىرى كىلتسىز ساندىق بار، سونىڭ كىلتتىسىن بەرسىن، – دەپتى. بىزدە ونداي ساندىق قاشان بار ەدى؟ وڭ جاق بوساعادا قارا قايراعىم بار، جانىسا  – جانىسىن سونى بەرسىن، – دەپتى. ونداي زات قاشان بار ەدى؟ ەسىكتىڭ الدىندا ەكى بايتەرەك بار، ءبىرىن كەسىپ، ءبىرىن تۇجىرىپ بەرسىن، – دەپتى. كانە ەكى بايتەرەك بار ما؟ – دەپتى. اكەمنىڭ وسى ايتقان مالىنىڭ بىرەۋى دە جوق قوي، – دەپتى. كەلىن بالانى دالاعا شىعارىپ، «ءۇش جىلعى تۋ بيەنى سوي دا، ەل-جۇرتىڭدى جيناي عوي» دەپتى. بالا ءۇش جىلعى تۋ بيەنى سويادى. ەل-جۇرتىن جينايدى، ەتتى جەيدى. قىمىزدى ىشەدى، ەكى جىگىت «مال اكەتەمىز» دەپ وتىرا بەرەدى. كەلىن ءبىر قۇرداسىنا:

         — مەنىڭ مىنا اقساقالدارعا ايتاتىن بىر-ەكى اۋىز ءسوزىم بار، سوعان رۇقسات پا ەكەن، سۇرا! – دەپتى، اقساقالدار رۇقسات دەپتى. سوندا كەلىن: «مەنىڭ اتامنىڭ ايتقانى مىناۋ: اتام ەكى اي جول ءجۇرىپ، ونى كوپ ۇرىلار توناعان ەكەن، ازىق-تۇلىگىن الىپ، ءوزىن ولتىرەتىن بولعان سوڭ ۇرىلارعا ايتقان مالى: الپىس قاراباس اتانىم بار، سونى بەرسىن دەگەنى – الپىس اقساقال، الپىس جىگىت كەلسىن دەگەنى. ەكىنشى – ءبىرى كىلتتى ساندىق بار، ءبىرى كىلتسىز ساندىق بار، سونىڭ كىلتتىسىن بەرسىن دەگەنى – مەنى كەلسىن دەگەنى. ءۇشىنشى – وڭ جاق بوساعادا قارا كايراعىم بار، سونى بەرسىن دەگەنى – جاپسار بالام بار، سول بالام كەلسىن دەگەنى. ءتورتىنشى – ەسىكتىڭ الدىندا ەكى بايتەرەك بار، ءبىرىن كەسىپ، ءبىرىن تۇجىرىپ بەرسىن دەگەنى – وسى وتىرعان ەكى ۇرىنىڭ ءبىرىن ءولتىرىپ، ءبىرىن ماعان باستاپ الىپ كەلسىن دەگەنى، – دەپتى دانىشپان كەلىن.

         سول جەردە جىگىتتەر ەكى ۇرىنىڭ بىرەۋىن ءولتىرىپ، الپىس شال، الپىس بوزبالا، كەلىنى، جاپسار بالاسى بارىپ، دانىشپان اكەسىن ۇرىلاردان امان-ساۋ الىپ قايتىپتى.

         دانىشپان شالدى دانىشپان كەلىن اجالدان قۇتقارىپتى.

---