ءجۋرناليستىڭ ەتيكالىق كودەكستەرى تۋرالى بىلەسىز بە؟
الەمدە قانشاما ماماندىق بولعان بولسا، سولاردىڭ ءارىبىر بولسىن، وزىندىك اۋىرتپاشىلىعى مەن قيىنشىلىعى بار. سونىڭ ءبىرى جۋرناليستيكا. «ارقالاعانى – التىن، جەگەنى – جانتاق» دەپ شەرحان مۇرتازا بەكەر ايتپاسا كەرەكتى. بيلىك پەن حالىق اراسىنداعى التىن كوپىر ىسپەتتەس بۇل ماماندىقتى اتقارۋ، قوعامعا ءوز زيانىڭدى ەمەس، پايداڭدى تيگىزۋ، ەتيكالىق كودەكستەردەن اسىپ كەتپەۋ سىندى ءتۇرلى تالاپتاردى ورىنداۋدى قاجەت ەتەتىن بۇل ماماندىقتىڭ قانشالىقتى قيىندىعىن مامان يەلەرىنە عانا ءمالىم بولار. سەبەبى ادامدارمەن تىكەلەي قارىم-قاتىناستى تالاپ ەتەتىندىكتەن، كەيدە سوزگە كەلىسپەي قالىپ جاتاتىن كەزدەرى كوپ بولىپ جاتادى. بەس ساۋساق بىردەي ەمەس قوي. سول قيىندىقتارعا كەيدە شىڭدالۋدىڭ ورنىنا سىنىپ قالىپ، بىرەۋدىڭ قول جاۋلىعى بولىپ قالىپ جاتقان ارىپتەستەرىمىز جەتەرلىك. حالىقتىڭ يگىلىگىنە ەمەس، ادام يگىلىگىنە جۇمىس جاساپ، حالىقتىڭ تەرىس باتاسىن الىپ جاتقان، اراعا ىرىتكى سالىپ جۇرگەندەر كوپ. بۇنداي تاقىرىپتار، ماسەلەلەر زاڭ تۇرعىسىندا الدىن-الا قارالعان. سول سەبەپتى بۇگىن مەن جۋرناليستەردىڭ ەتيكالىق كودەكستەرى تۋرالى ءسوز ەتكىم كەلەدى.
ءجۋرناليستىڭ كاسىبي ەتيكا ستاندارتتارى – بۇل اقپاراتتى جاريالاۋدىڭ ارنايى ەرەجەلەرى مەن جۋرناليستەر ۇستانۋعا ءتيىستى نەگىزگى ەتيكالىق نورمالار. كەز-كەلگەن كاسىبي سالاداعىداي، جۋرناليستيكانىڭ دا وزىندىك ەتيكالىق ستاندارتتارى مەن نورمالارى بار. ادەتتە بۇل ستاندارتتار انىقتامالىق بولىپ تابىلادى جانە اقپاراتتى جيناۋعا، وڭدەۋگە، تاراتۋعا قاتىستى نەگىزگى ەرەجەلەردى انىقتايدى.
ءاربىر ەلدىڭ ءوز جۋرناليستيكاسىندا وزىندىك تىلدىك جانە مادەني نورمالارى بار. ماسەلەن، بۇگىندە اراب ەلدەرىندەگى جۋرناليستيكادا ماقالانىڭ سوڭىندا ەڭ ماڭىزدى اقپاراتتى ورنالاستىرۋ قابىلدانادى. وسى ەرەجەنى ۇستانىپ، وقىرماننىڭ نازارىن اۋدارا الامىز دەپ سەنەدى. بۇرىندارى بۇل ەرەجەنى كەڭەستىك جۋرناليستيكادا كەڭىنەن قولدانىلعان بولاتىن.
قازىردە ەلىمىزدە جۋرناليستەر 7 پرينسيپ بويىنشا ەتيكاعا باعىنادى. اتاپ وتەر بولساق:
- ءجۋرناليستىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى؛
- ادامداردىڭ شىنايى اقپارات الۋعا دەگەن قۇقىعى؛
- ءجۋرناليتىڭ وبەكتيۆتى شىندىققا ادال بولۋى، ار-ۇياتتىلىق؛
- ءجۋرناليستىڭ كاسىبي شىنايىلىعى؛
- ادامنىڭ جەكە باسىنىڭ ءومىرى مەن قادىر-قاسيەتىن قۇرمەتتەۋ؛
- جالپىادامزاتتىق قوعامدىق قۇندىلىقتاردى قادىرلەۋ؛
- اقپارات ايماعىنداعى جاڭا حالىقارالىق تارتىپكە ىقپالداسۋ.
وسى 7 ءپرينسيپتى ساقتاۋ جۋرناليستەر جۇمىسىنداعى نەگىزگى شارت بولىپ تابىلادى. جوعارىدا اتاپ وتكەنىمدەي، ەتيكالىق زاڭدىلىقتى، قۇندىلىقتى جەتىك باعالاماي كوپ ارىپتەستەرىمىز شالىس باسىپ جاتادى. ماسەلەن، بىرەۋدىڭ قولشوقپارى بولامىن دەپ، ءۇشىنشى جانە ءتورتىنشى پرينسيپتەردى ەلەمەي جاتاتىن جايتتار كوپ كەزدەسەدى. شىندىقتى بۇرمالاپ جەتكىزەمىن دەپ جۇرگەندە، ەلدىڭ ايرانداي ۇيىپ وتىرعان اۋىزبىرشىلىگىنىڭ تاس-تالقانىن شىعارادى. نەمەسە تاقىرىبىن «ويبايلاتامىن» دەپ قاتەلەسەتىن ارىپتەستەرىمىز دە از ەمەس. حالىق مىندەتتى تۇردە شىندىقتى ءبىلۋى قاجەت. دەگەنمەن، تەمىردى قىزعان كەزىندە سوق دەگەندى تەرىسىنەن ءتۇسىنىپ جاتادى. ايتقان سوزىڭە الەۋەت الدىندا جاۋاپكەرشىلىك تانىتىپ، جالپى حالىققا شىنايى، بۇكپەسىز اقپارات جەتكىزىپ، سۋبەكتيۆتى پىكىرىن قوسپاي، وبەكتيۆتى تۇردە شىندىققا تىكە قاراي ءبىلۋى قاجەت.
مىسال كەلتىرە كەتسەم، وسىدان 3 جىل بۇرىن كورونوۆيرۋس ەندى تاراپ، اسا بەلەڭ الماي جاتقان ساتىندە، اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەمەي-اق قويايىن، ءبىر جۋرناليست «كوۆيد جوق، بۇل بيلىكتىڭ جاساپ وتىرعان ساياساتى» دەگەن سىندى پىكىردى ەل اراسىنا تاراتقان ارىپتەسىمىز بولعان. سونىڭ سوزىنە سەنگەن حالىق قورعانىس شارالارىن ساقتاماي، اۋرۋدى ۋشىقتىرىپ العان بولاتىن. كەيىننەن سول اتالمىش ءجۋرناليستىڭ تۋىستارى جاپپاي اۋىرىپ باستاعاندا ءوزىنىڭ قاتەلەسكەنىن سەزىپ، حالىقتان كەشىرىم سۇراعان. كەشىرىم سۇراعاننان نە پايدا؟ مۇمكىن سول ۋاقىتتا حالىققا جالعان اقپارات تاراتپاعاندا بۇنداي بولماس پا ەدى؟ سوندىقتان بىزدە اقپارات تاراتپاس بۇرىن جان-جاقتى زەرتتەپ ال، ەكى تاراپتىڭ دا ءسوزىن ەستى، كەرەك بولىپ جاتسا ءۇشىنشى تاراپتى تاۋىپ كور دەپ جاتادى. تاراپتاردى تىڭداپ كور دەمەكشى، وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ءبىر ءجۋرناليستىڭ ءبىر عانا تاراپتى تىڭدايمىن دەپ شالىس باسقانى بار. اسىعىستىقپەن جولىنا كەزدەسكەن، «مەن كۋاگەرمىن» دەگەن جاننان سۇقبات الىپ، گازەت بەتىنە باسىپ شىعارعان. كەيىننەن وقيعا ولاي بولماعاندىعى، ءارى سۇقبات العان ادامىندا پسيحولوگيالىق اۋىتقۋلارى بار جان ەكەنى بەلىگىلى بولعان. سونىڭ سەبەبىنەن جۋرناليست جۇمىستان شىعارىلعان.
وسى سىندى جايتتار ەلىمىزدە وتە كوپ بولىپ جاتىر. اقپاراتتىڭ شىندىعى مەن وتىرىگىن انىقتايتىن فاكچەكينگ تە ەلىمىزدە دامىپ كەلەدى. «مەن بىلمەدىم، جالعان اقپاراتقا ۇرىندىم» دەپ سىلتاۋ ايتۋعا دا نەگىز جوق. سول ماماندىقتىڭ جەمىسىن كورىپ وتىرعاندىقتان، بارشا قاعيدالارىن ساقتاپ، ەتيكالىق پرينسيپتەردى قاتاڭ ساقتاپ جۇرگەن بىرىنشىدەن وزىڭە، ەكىنشىدەن وقىعان وقىرمانعا جاقسى دەپ ءوز ءسوزىمدى اياقتاعىم كەلەدى.
سايلاۋ ءاديا شاحماردان قىزى
قازۇۋ، جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى ستۋدەنتى
You Might Also Like
-
بايماعامبەت سۇلتان: «ءوزىم تەڭدى كىممەن قۇدا بولام؟» — دەپ، كەردەرى ناماز بيدەن اقىل سۇراپتى. ناماز بي: «سىرىممەن قۇدا بول»، — دەپتى. سۇلتان ايتقانداي سىرىممەن قۇ...
-
سونىمەن سىرىم نۇرالىنى شاپتى، نۇرالى جەڭىلىپ، ۋفاعا قاشىپ كەتتى. بالالارى قاشىپ تاراپ كەتتى. ەسىمدى الىپ كەتەمىز دەپ نۇرالىنىڭ ەكى-ۇش بالاسى قايتىپ كەلسە، اعالارىنا ەسىم ايتىپتى:
