InfoHub Logo

ب ا ق سالاسىنىڭ اياسى كەڭەيىپ، اقپارات تولقىندارىنىڭ ارنالارى كەڭەيگەن سايىن جۋرناليستيكا سالاسىنىڭ ىقپالى دا ارتا تۇسەدى. جۋرناليستەر – قوعام ءبىلۋى كەرەك ءتۇرلى اقپاراتتى جينايتىن جانە ناسيحاتتايتىن اقپاراتتىق ءىزاشارلار. ال ءجۋرناليستىڭ جۇمىسى – ادالدىق. جۋرناليستيكا – ءبىلىم ءىزاشارلارى، جاڭانى اشۋشىلار جانە جاقسىلىقتى قورعاۋشىلار ءۇشىن قىزىقتى، ءبىراق ءقاۋىپتى ورتا.

قازىرگى ساياسي تالاپتارعا بايلانىستى مەديا كەڭىستىگىندەگى كەيبىر جۋرناليستەر نە مەملەكەتتىك مونوپولياعا، نە قۋىرشاققا، نە ساياسي كۇشتەردىڭ ىقپالدى تۇلعالارىنا اينالىپ بارادى. اقىرىندا ول ۇكىمەتتىڭ كوركەيتۋ كۇشىنە نەمەسە ۇگىتشىگە اينالادى.

ايتسە دە، زەر سالىپ قاراساڭىز، ناعىز جۋرناليست، وسى سالانىڭ بىلگىرى بولىپ، ادال نانىنان ايىرىلماعان جاندار جەتەرلىك. شىندىقتى شىرىلداتىپ، جاسىرىن قازاننىڭ بەتىن اشپاق بولعان جۋرناليستەردىڭ كوبىسى بيلىكتىڭ مەيىرىمىنە ءتۇسىپ، ءتىپتى ومىرىنە ءقاۋىپ توندىرەدى. وسىنداي كەزدە «اقپارات مايدانىندا جۋرناليستەرگە ەركىندىك بار ما؟». سۇراقتار ەرىكسىز تۋىندايدى.

جۋرناليستەردى قورعاۋ كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنشە، 2018 جىلدىڭ باسىنان بەرى الەمدە 71 جۋرناليست قايتىس بولدى. ولاردىڭ 19-ىنىڭ ءولىمىنىڭ سەبەبى بەلگىسىز. جۋرناليستەر ءۇشىن ءقاۋىپتى ەلدەر تىزىمىندە اۋعانستان دا كوش باستاپ تۇر. وندا ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ون بەس جۋرناليست ءولتىرىلدى، قازاقستان دا سول ەلدەردىڭ ءبىرى.  بۇل كوميتەتتىڭ پىكىرىنشە، قازاقستانداعى جۋرناليستيكا سالاسى «ەركىن ەمەس». ولار ەلدىڭ ساياساتىنا قارسى بولعاندىقتان قۋدالاۋعا جانە سايلاۋ قۇقىعىنان ايىرۋعا بەيىم. مىسال رەتىندە قازاقستانداعى Ratel.kz باس رەداكتورىن قۋدالاۋدى كەلتىرۋگە بولادى.

جۋرناليستيكادا كوپ جىلدىق تاجىريبەسى بار بريتاندىق جۋرناليست، 30 ەلدە جۇمىس ىستەيتىن ەتيكالىق جۋرناليستيكا جەلىسىنىڭ جەتەكشىسى ايدان ۋايتتىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە الەمدە كوممەرسيالىق تۇرعىدان ءوزىن-وزى قامتاماسىز ەتەتىن اقپارات قۇرالدارى ازايىپ بارادى. قارجى جينايتىن ۇيىمدار مەن ساياسي قوزعالىستار دا ونى ءوز ماقساتتارىنا پايدالانعىسى كەلەدى. باسپا ءسوز بوستاندىعى – ونىڭ باستى قۇندىلىعى.

قازاقستاننىڭ «دەموكراتيالىق» دەپ اتالاتىن ەلدەرىنىڭ ساناتىندا ءسوز بوستاندىعى تومەن. وعان دالەل – «شەكاراسىز تىلشىلەر» ۇيىمى جاريالاعان ءسوز بوستاندىعى بار ەلدەر رەيتينگىندە قازاقستاننىڭ جىل سايىن تومەندەپ بارا جاتقانى. بيىل قازاقستان 180 ەلدىڭ ىشىندە 158-ورىنعا تۇراقتادى. ياعني، قازاقستان ءسوز بوستاندىعى قاتاڭ شەكتەلگەن 25 ەلدىڭ قاتارىندا. بۇل ستاتيستيكا بويىنشا تۇركيا ءبىرىنشى ورىندا تۇر. تەرگەۋ ناتيجەسىندە «شەكاراسىز رەپورتەرلار» ۇيىمى: «بۇل قازىرگى تمد، ونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ باسپا ءسوز بوستاندىعى جاعىنان تاياۋ شىعىس پەن سولتۇستىك افريكا دەڭگەيىنە تۇسكەنىن دالەلدەيدى. جابىلدى، ال قالعاندارى زاڭدى قىسىممەن تاراتىلدى». قازاقستان استانا قالاسىنىڭ «تاۋەلسىز ب ا ق پەن جۋرناليستەرگە قىسىم جاسالىپ، ءسوز بوستاندىعى شەكتەلگەن» دەگەن مالىمدەمەسىن بىرنەشە رەت جوققا شىعاردى.

جاڭا قازاقستاننىڭ ىرگە تاسى قالانىپ جاتقاندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ: «بۇل وتە وزەكتى ماسەلە. ءبىز بۇل ماسەلەنى مۇقيات قاراۋىمىز كەرەك. ۇكىمەتكە ءتيىستى تاپسىرما بەرەمىن. پرەزيدەنت رەتىندە شەشەدى. بەرەمىن» دەگەنى بۇل ءىستى جوعارعى ورگاندار قولعا الىپ، الداعى ۋاقىتتا ءبىراز شارا كورەتىنىنە سەنىم ۇيالاعانداي.

تۋعان جەرىنىڭ مۇددەسىن ءبىرىنشى ورىنعا قويىپ، حالىقتىق مەملەكەتتىڭ تۋىن جەلبىرەتكەن جۋرناليستەر ازاتتىققا داۋ ايتا المايدى دەپ الاڭدايمىن. ءسوز بوستاندىعى بولسا، ساياساتتىڭ كىسەنى ازايماس پا ەدى؟

ارۋجان اسەمحان

---