InfoHub Logo

كونە زاماندا، جۇرت ءبىر پاتەردەن ەكىنشى پاتەرگە كوشەردە، زاتتاردى تاسۋ ءۇشىن كەيدە جەرگىلىكتى تۇرمەنىڭ تۇتقىندارىن جالدايتىن.

ءبىز، بالالار، سو تۇتقىنداردىڭ كەلۋىن ءاماندا ىستىق ىنتا-ىقىلاسپەن جانە اياۋشىلىقپەن كۇتىپ جۇرەتىن ەدىك.

تۇتقىنداردى، بەلدىكتەرىنە وراسان ۇلكەن ريەۆولۆەرلەرىن "بۋلدوگتەرىن" قىستىرعان قاراۋىلشىلار ايداپ كەلەتىن. ءبىز كوزىمىز باقىرايىپ، سو ءبىر ۇستەرىنە تۇتقىنداردىڭ سۇرعىلت كيىمىن، باستارىنا سۇرعىلت دوڭگەلەك شاپكەلەرىن كيگەن كىسىلەرگە جالتاقتاپ قاراي بەرەتىنبىز. ءبىراق نە ەكەنىن ءوزىمىز دە بىلمەي، ءبىز اسىرەسە بەلدىگىنە شىلدىراعان جىڭىشكە كىسەندەرى بەلبەۋشەمەن بايلانىپ قويىلعان تۇتقىندارعا ايرىقشا قۇرمەتپەن قارايتىنبىز.

سونىڭ ءبارىنىڭ سۇمدىق قۇپيا سىرى بارداي بولىپ كورىنەتىن. ءبىراق ەڭ ءبىر تاڭعالىپ، تامسانارلىق جايت، تۇتقىنداردىڭ ءبارى دەرلىك كادۋەلگى شارشاپ-شالدىققان ادامدار بولىپ شىعاتىن جانە سولاردىڭ اق كوڭىل قايىرىمدىلىعى سونداي، ولاردى جاۋىزدار مەن قىلمىستىلار دەگەنگە ءتىپتى سەنگىڭ دە كەلمەيتىن. قايتا ولار تەك كىشىپەيىل عانا ەمەس، ىزەتتى كىسىلەر دە بولاتىن، بارىنەن بۇرىن قوماقتى ءبىر زاتتاردى اپارىپ قوياردا الدەبىرەۋگە زاقىم كەلتىرۋدەن، نە بىردەڭەنى سىندىرۋدان قاتتى قورقاتىن.

بىزدەردىڭ، بالالاردىڭ، ۇلكەندەرمەن كەلىسە وتىرىپ، جاسالعان قيتۇرقى جوسپارىمىز بولاتىن. شەشەمىز قاراۋىلشىلاردى اس ۇيگە شاي ىشۋگە الىپ كەتەدى، ءبىز سو كەزدەرى تۇتقىنداردىڭ قالتالارىنا ناندى، شۇجىقتى، قانت پەن تەمەكىنى، كەيدە ءتىپتى اقشانى دا اسىعىس سالىپ جاتامىز. ونى بىزگە اتا-انالارىمىز بەرەتىن.

ءبىز بۇل نار تاۋەكەلدىڭ ءىسى ەكەن دەپ ويلاپ، تۇتقىندار اس ءۇي جاققا كەزىن ءبىر قىسىپ قويىپ، بىزگە سىبىرلاپ العىستارىن ايتقان كەزدە، ءسويتىپ ءبىز بەرگەن سىيلىقتاردى ارىرەك، ىشكى قۇپيا قالتالارىنا قايتادان جاسىرعان كەزدەرى ءماز بولىپ قۋانىپ قالاتىنبىز.

كەيدە تۇتقىندار بىزگە جۇرتتان ەلەۋسىز ەتىپ حاتتار بەرەتىن. ءبىز ولارعا ماركالاردى جاپسىرىپ، سوسىن ءبارىمىز توپ بولىپ، پوشتا جاشىگىنە سالۋعا باراتىنبىز. حاتتاردى جاشىككە سالماي تۇرعاندا، ءبىز: جاقىن جەردە پريستاۆ نە پوليسەي جوق پا ەكەن؟ — دەپ بۇرىلىپ قارايتىنبىز. ولار ءبىزدىڭ قانداي حاتتى جونەلتكەلى جاتقانىمىزدى سەزىپ قوياتىن كىسىلەردەيىن.

تۇتقىنداردىڭ اراسىنان مەن ءبىر اق ساقالدى كىسىنى ەسىمدە ساقتاپ قالىپپىن. ونى وزگەلەرى اعامان دەپ اتايتىن.

ول زاتتاردى تاسۋعا جارلىق بەرەتىن. زاتتاردىڭ ءبىرازى اسىرەسە شكاپتار مەن پيانينو ەسىكتەرگە تىرەلىپ قالاتىن، ولاردى امالداپ الىپ ءوتۋ قيىن بولاتىن، كەيدە ولار ءتىپتى وزدەرىنە كۇنى ىلگەرى ارنالىپ قويىلعان جاڭا ورىنعا تۇرعىسى كەلمەيتىن. زاتتار اشىقتان-اشىق قاسارىساتىن. ونداي كەزدەرى اعامان تۇرىپ، قايسى ءبىر شكاپ جونىندە:

— ونى ءوزىنىڭ تۇرعىسى كەلەتىن جەرىنە قويىڭدار. سەندەر ونى نوقتالاۋدى قويىڭدار! مەن بەس جىلدان بەرى زاتتاردى تاسىپ كەلەمىن جانە ولاردىڭ مىنەز-قۇلقىن بىلەمىن. ەگەر بۇ زات وسى جەرگە تۇرعىسى كەلمەيدى ەكەن، ەندى ونى قانشا قىستاساڭ دا كونبەيدى. سىنۋعا بار، ءبىراق كونبەيدى، — دەيتىن.

مەن قارت تۇتقىن سو ءبىر ناقىل ءسوزىن جازۋشىنىڭ جوسپارى مەن كەيىپكەرلەردىڭ ءىس-قيمىلىنا بايلانىستى ەسىمە ءتۇسىرىپ وتىرمىن. زاتتار مەن وسىناۋ ادەبي كەيىپكەرلەردىڭ تارتىبىندە ورتاق بىردەڭە بار. كەيىپكەرلەر ءجيى-جيى اۆتورمەن كۇرەسىپ جاتادى جانە ولاردى ۇدايى جەڭىپ وتىرادى دەسە دە بولادى. ءبىراق بۇل جونىندەگى اڭگىمە ءالى دە الدا.

ارينە، جازۋشىلاردىڭ ءبارى دەرلىك بولاشاق زات - جوسپارىن جاسايدى. ولاردىڭ ءبىرقاتارى جوسپارلارىن ەگجەي-تەگجەيىنە دەيىن دالمە-دال ەتىپ قۇرادى. ەندى بىرەۋلەرى — جاقىن-جۋىق ەتىپ جازادى. ءوزارا ەشبىر بايلانىسى جوقتاي بولىپ كورىنەتىن بىرنەشە سوزدەن تۇراتىن جوسپاردى جاسايتىن دا جازۋشىلار بار.

تەك سۋىرىپ سالما دارىنىن يگەرگەن جازۋشىلار عانا ەشبىر جوسپارسىز جازا الادى. ورىس جازۋشىلارىنىڭ ىشىنەن بۇل دارىندى جوعارى دەڭگەيدە يگەرگەن تەك پۋشكين عانا بولاتىن، ال بىزبەن زامانداس پروزايكتەردەن الەكسەي نيكولايەۆيچ تولستوي بۇل دارىننىڭ يەسى بولدى.

مەن ءبىراق كەمەڭگەر جازۋشىلار دا ەشبىر جوسپارسىز جۇمىس ىستەي الادى دەپ ويلامايمىن. كەمەڭگەردىڭ ىشكى سارايىنىڭ باي بولىپ كەلەتىنى سونشا، كەز كەلگەن تاقىرىپ، كەز كەلگەن وي، جايت نەمەسە كەز كەلگەن نارسە ونىڭ سارقىلمايتىن اسسوسياسيا تاسقىنىن تۋدىرادى.

جاس چەحوۆ كورولەنكوعا:

— مىنە، ءسىزدىڭ ۇستەلىڭىزدىڭ ۇستىندە كۇلسالعىش تۇر. ەگەر قالاساڭىز، مەن ءدال ءقازىر سول جونىندە اڭگىمە جازايىن، — دەيدى.

ارينە، ول سونى جازدى دا.

مىنا جايتتى كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىپ كورىڭىزشى، ءبىر كىسى كوشەدەن ۋماجدالىپ قالعان ءبىر سومدى تاۋىپ الادى دا ءداپ ءبىر ويناعان كىسى دەيىن، وپ-وڭاي دا قاراپايىم سوزدەرمەن رومانىن سول سومنان باستاي جونەلەدى. ءبىرازدان كەيىن سول رومان ۇلعايىپ، تەرەڭدەپ. كەڭەيە تۇسەدى، ول ادامدارمەن، وقيعالارمەن، جارىقپەن، بوياۋلارمەن تولىسىپ، قيالمەن قاناتتانىپ، ءبىر قالىپپەن ەمىن-ەركىن اعادى دا جازۋشىدان جاڭا قۇرباندىقتى تالاپ ەتەدى، ودان بەدەرلى بەينەلەر مەن سوزدەردىڭ اسىل قورىن وزىنە جۇمساۋىن تالاپ ەتەدى.

حوش، سونىمەن كەزدەيسوق نارسەدەن باستالعان حيكاياتتان، ەندى قاراساڭ، نەبىر ويلار تۋىندايدى، كۇردەلى تاعدىر-تالاننىڭ ادامدارى پايدا بولادى. ال سوسىن، جازۋشى ءوز جانىنىڭ تولقۋىنا يە بولا الماي قالادى. ول ديككەنس سياقتى، قولجازباسىن بەتتەپ وتىرىپ جىلايدى، فلوبەر سەكىلدى جانى اۋىرىپ ىڭىرانادى، نەمەسە گوگول سياقتى قارقىلداپ كۇلەدى.

ماسەلەن، تاۋ ىشىندە بولماشى دىبىستان، اڭشى مىلتىعىن گۇرس ەتكىزىپ اتۋدان بيىك جارقاباقتان قار جىلتىراپ، تۇتاس ءبىر جولاق بولىپ سوگىلە باستايدى. كوپ ۇزاماي ول تومەن قاراي سۋسىپ كەلە جاتقان قار وزەنى سەكىلدەنىپ كورىنەدى دە بىرنەشە مينۋتتان كەيىن، كۇللى شاتقالدى ساتىر-سۇتىر گۋىلىمەن قالتىراتىپ، اۋانى ۇشقىنداعان شاڭ-توزاڭعا تولتىرىپ، ۇلى كوشكىن بولىپ قۇلاپ، ەتەكتى باسىپ قالادى.

كەمەڭگەرلىگىنە قوسا، سۋىرىپ سالمالىق دارىنى مول ادامداردىڭ شىعارماشىلىق كۇيگە وپ-وڭاي تۇسەتىنىن كوپتەگەن جازۋشىلار اتاپ وتەدى.

پۋشكيننىڭ قالاي جۇمىس ىستەيتىنىن جەتە بىلەتىن باراتىنسكيي ول تۋرالى:

...جاس پۋشكين جەلدەي ەسكەن جالت-جۇلت ەتىپ، قالامىنان ءبارىن دە تۋىنداتىپ...

مەن كەيبىر جوسپارلاردىڭ سوزدەر جيىنتىعى بولىپ كورىنەتىنىن ايتىپ كەتتىم. سونىڭ شاعىن ءبىر مىسالى مىناداي. مەنىڭ "قار" دەگەن اڭگىمەم بار. ول جارىققا شىقپاي تۇرعاندا، مەن ءبىر پاراق قاعاز جازدىم، سو جازبادان الگى اڭگىمە تۋدى. ەندى سو جازعانىمنىڭ ءتۇر-پىشىنى قالاي دەيسىز عوي؟

سولتۇستىك تۋرالى ۇمىت قالعان ءبىر كىتاپ. سولتۇستىكتىڭ نەگىزگى ءتۇر-تۇسى — كۇمىس قاعاز ءتارىزدى. وزەن ۇستىندەگى بۋ. ايەلدەر ۇكىلەردەگى سۋعا جۋىلعان كىرلەردى شايىپ جاتىر. ءتۇتىن، الەكساندرا يۆانوۆنا ءۇيىنىڭ قوڭىراۋىنا: "ەسىكتە تۇرمىن سالبىراپ، قاقساڭ — كەتەم داڭعىراپ!" "بىركەلكى ۇنمەن قوڭىراۋ، قاجىتادى شىلدىراپ". ولاردى "دارۆالدايا" -"ۆالدايدىن سىيى" دەپ اتايدى. سوعىس. تانيا. ول ايەل قايدا، قايداعى مەڭىرەۋ قالاشىقتا؟ جالعىز ءوزى. الابۇلت تاساسىنداعى كومەسكى اي، - شەكسىز شالعاي. ءومىر الاقانداي جارىق اينالاسىنا كەلىپ سىعىلىسقان. شامنان تۇسكەن جارىققا. ءتۇنى بويى قابىرعالاردا بىردەڭە گۋىلدەپ جاتادى. بۇتاقتار تەرەزە اينەكتەرىن تىرنايدى. ءبىز قىسقى ءتۇننىڭ ەڭ ءبىر مەڭىرەۋ ساتىندە ۇيدەن سىرتقا ەتە سيرەك شىعامىز. بۇنى تەكسەرۋ كەرەك... جالعىزدىق پەن سارىلا كۇتۋ. مازاسىز كارى مىسىق. وعان ەشتەڭەمەن دە جاعا المايسىڭ. ءبارى دە - ءتىپتى رويال ۇستىندەگى ءورىمدى شىراق (ءزايتۇن اعاشىنىڭ مايىنان) كورىنىپ تۇرعان سياقتى، ءبىراق ازىرشە باسقا ەشتەمە دە جوق. ءرويالى بار پاتەر ىزدەيدى (ءانشى). ەۆاكۋاسيا. سارعايا كۇتۋ جايىنداعى اڭگىمە. بوتەن بىرەۋدىڭ ءۇيى. وزىنشە جايلى، ەسكى سالت-داستۇرىندەگى ءۇي، فيكۋستەر، ستامبولي نەمەسە مەساكسۋدي دەپ اتالاتىن ەسكى تەمەكىلەردىڭ ءيىسى شىعادى. شال ءتىرىنىڭ تىرلىگىمەن جۇرگەن، ءولىپ قالادى. جاڭعاق اعاشىنان جازۋ ۇستەلىنىڭ جاسىل تىسىنا سارى داقتار تۇسكەن. كىشكەنە قىز. زولۋشكا. كۇتۋشى ايەل باسقا ازىرشە ەشكىم دە جوق. ماحاببات كىسىنى قاشىقتان تارتىپ اكەلەدى، دەيدى جۇرت. ءبىراق تەك كۇتۋ جونىندە عانا اڭگىمە جازۋعا بولادى. نەنى كۇتەدى؟ كىمدى كۇتەدى؟ بۇنى كەلىنشەكتىڭ ءوزى دە بىلمەيدى. بۇل جۇرەكتى جارالايدى. جۇزدەگەن جولدار توعىساتىن ءبىر جەردە ادامدار بىر-بىرىمەن توسىننان توسىن كەزدەسىپ قالادى، ءبىراق بۇرىنعى بۇكىل ءومىرى وسى كەزدەسۋدىڭ دايارلىعى بولعانىن وزدەرى دە بىلمەيدى. ىقتيمالدىق تەورياسى. بۇنى ادام جۇرەگىنە دە قولدانۋعا بولادى. اقىماقتارعا ءبارى دە وڭاي. ەل قارعا كومىلىپ بارادى. ءبىر ادامنىڭ كەلمەي قويمايتىنى انىق. الدە بىرەۋدەن ولگەن كىسىنىڭ اتىنا حاتتار كەلە بەرەدى. ولاردى ۇستەل ۇستىنە قاباتتاپ قويا باستايدى. بۇنىڭ كىلتى — سو حاتتاردا. قانداي حاتتار؟ وندا نە ايتىلعان. تەڭىزشى. بالاسى. ونىڭ كەلەر الدىندا قورقىنىش پايدا بولادى. كۇتۋ. ايەل جۇرەگىنىڭ مەيىرىمدىلىگىنىڭ شەگى جوق. حاتتار اقيقات شىندىققا اينالادى.. تاعى دا ءورىمدى شىراقتار. مۇلدە باسقا سيپاتتا. نوتالار. ەمەن جاپىراقتارى بەينەلەنگەن سۇلگى. قايىڭنىڭ ءتۇتىنى. كۇيىنە كەلتىرۋشى — بۇكىل چەحتار جاقسى مۋزىكانتتار. كوزىنە دەيىن وراپ العان. ءبارى دە ايقىن!"

مىنە، وسىنى سول اڭگىمەنىڭ جوسپارى دەپ، سۇيرەپ اكەلگەندەي ەتىپ ايتۋعا بولادى. ەگەر اڭگىمەنى بىلمەي، وسى جازبانى وقىعان كىسى، بۇنىڭ تىم باياۋ جانە كومەسكىلەۋ بولسا دا تاقىرىپ پەن سيۋجەتتى سيپاپ بايقاعانىن اڭعارۋ قيىن ەمەس.

جازۋشىنىڭ ەڭ ءدال، ابدەن ويلاستىرىلىپ، تەكسەرىلگەن جوسپارى قانداي كۇيگە تۇسەدى؟ شىنىن ايتساق، ولاردىڭ ءومىرى كوبىنەسە قىسقا بولىپ كەلەدى.

ەندى باستالعان دۇنيەدە ادامدار پايدا بولىسىمەن، سول ادامدار اۆتوردىڭ ەركىمەن جاندانا باستاعان كەزدە، ولار دەرەۋ جوسپارعا قارسى باس كوتەرىپ، ونىمەن تارتىسۋعا كىرىسەدى. ارينە، وعان العاشقى قيمىلدى جازۋشى بەرگەنىمەن، الگى دۇنيە ءوزىنىڭ ىشكى قيسىنىمەن دامي باستايدى. كەيىپكەرلەر وزدەرىنىڭ مىنەز-قۇلىقتارىنا سايكەس دامي باستايدى، سو مىنەز-قۇلىقتاردى جاساعان جازۋشى بولعانىمەن، ونىمەن استە ساناسپايدى.

ەگەر جازۋشى ولاردى ىشكى قيسىندارىنا قاراماي، ىس-ارەكەت جاساۋعا زورلاپ كوندىرسە، ولاردى كۇش جۇمساپ، جوسپاردىڭ اياسىنا قايتا اپاراتىن بولسا، وندا كەيىپكەرلەر ەربەڭدەپ جۇرەتىن قاڭقاعا، تەمىر قۇلدارعا (روبوتتار) اينالادى.

بۇل پىكىردى تولستوي جاي سوزدەرمەن-اق ايتا سالعان.

ياسنايا پولياناعا كەلۋشىلەردىڭ بىرەۋى و كىسى اننا كارەنينانى پويىز استىنا ىرعىپ تۇسۋگە كوندىرىپ، قاتىگەزدىك جاسادىڭىز دەپ تولستويدى ايىپتايدى.

تولستوي جىميىپ كۇلەدى دە وعان بىلاي دەپ جاۋاپ بەرەدى.

— بۇل پىكىر پۋشكيننىڭ باسىنان وتكەن ءبىر جايتتى ەسىمە سالدى. ءبىر كۇنى ول كوڭىلدەس سەرىكتەرىنىڭ بىرىنە: "تاتيانانىڭ مەنى قانداي كۇيگە تۇسىرگەنىن بىلەسىز بە؟ ول كۇيەۋگە شىعىپ كەتتى. مەن ودان مۇندايدى مۇلدە كۇتپەگەن ەدىم"، - دەيدى. اننا كارەنينا جونىنەن سو ءسوزدى ايتۋىما بولادى. جالپى العاندا، مەنىڭ كەيىپكەرلەرىم مەن كەيىپكەر ايەلدەرىم كەيدە مەن استە قالامايتىن نارسەلەردى جاسايدى. ولار مەن تىلەيتىن نارسەلەردى ەمەس، اقيقات ومىردە نە ىستەيتىن بولسا، سونى ىستەۋگە، اقيقات ومىردە قالاي بولاتىن بولسا، سولاي بولۋعا ءتيىس.

كۇللى جازۋشىلار كەيىپكەرلەردىڭ تاباندىلىعىن جاقسى بىلەدى. "مەن جۇمىسىم قىزىپ جاتقان كەزدە، ءوز كەيىپكەرىمنىڭ بەس مينۋتتان كەيىن نە ايتاتىنىن بىلمەيمىن. مەن ولاردى سىرتتارىنان تاڭعالىپ باقىلاپ وتىرامىن"، — دەيدى الەكسەي نيكولايەۆيچ تولستوي.

ەكىنشى كەزەكتەگى كەيىپكەردىڭ باسقالارىن ىعىستىرىپ، ءوزى باس كەيىپكەرگە اينالاتىن، حيكايانىڭ بۇكىل بارىسىن بۇرىپ جىبەرىپ، ونى وزىنە ەرتە جونەلەتىن جايتتار دا بولادى.

جازۋشىنىڭ وي-ساناسىنداعى دۇنيە شىن مانىندەگى ناعىز كۇشىنە ەنىپ، ءومىر ءسۇرۋى تەك جۇمىس ۇستىندە عانا بولادى. سول سەبەپتى دە جوسپاردىڭ بۇزىلىپ، كۇل-تالقان بولۋىنىڭ ەشبىر ەرەكشەلىگى دە، قايعى-قاسىرەتى دە جوق.

قايتا بۇل تابيعي نارسە، ول ناعىز ءومىردىڭ كەدەرگىنى جارىپ ءوتىپ، جازۋشىنىڭ سحەماسىن شۇپىلدەتە تولتىرىپ، جاندى قاجىر-قايراتىمەن قالامگەردىڭ باستاپقى جوبا-جوسپارىن بۇزىپ-جارىپ وتە شىققانىن كورسەتەدى.

ءبىراق بۇل جوبا-جوسپارعا ەشقاشان دا كىر كەلتىرمەيدى، ويتكەنى جازۋشىنىڭ ءرولى دۇنيەنىڭ ءبار-بارىن تەك ءومىردىڭ سىبىرلاپ ايتقانىن جازا بەرۋمەن بىتپەيدى. ويتكەنى قالامگەر شىعارماسىنداعى وبرازداردىڭ ءومىرى ونىڭ جادىمەن، قيالىمەن، تاجىريبەسىمەن، جان-جۇرەگىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن شارتتى تۇردە بايلانىسىپ جاتادى.

اۋدارعان ءابىلمىجىن جۇمابايەۆ

---