كىرىسپە. ءسوز ونەرى جايلى عىلىم
5 - سىنىپ
ءسوز ونەرى
ساباق: كىرىسپە. ءسوز ونەرى جايلى عىلىم
وسى ساباق ارقىلى جۇزەگە اساتىن ماقساتتارى: وقۋشىلار «ءسوز ونەرى» عىلىمى تۋرالى جالپى ءبىلىم الادى. ءسوز ونەرى – ادەبيەت ەكەنىن تۇسىنەدى.
ساباق ماقساتتارى
بارلىق وقۋشىلار ورىنداي الادى:
«ءسوز ونەرى» - ادەبيەت، جانە ول ونەردىڭ ءبىر ءتۇرى ەكەنىن تۇسىنەدى. ءماتىن بويىنشا سۇراقتار قۇراستىرادى
وقۋشىلاردىڭ كوپشىلىگى ورىنداي الادى:
«ءسوز ونەرى جايلى عىلىم» تاقىرىبى بويىنشا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى جانە قورىتىندى جاسايدى
كەيبىر وقۋشىلار ورىنداي الادى: «ءسوز ونەرى جايلى عىلىم» تاقىرىبى بويىنشا ءوز پىكىرىن بىلدىرە الادى.
باسى. ءبىلۋ.
ءتۇسىنۋ
1. ارىپتەر ارقىلى وقۋشىلاردى 2 توپقا ءبولۋ. ارىپتەردەن ەكى ءسوز شىعۋى كەرەك: ونەر، ادەپ. وسى سوزدەر توپتاردىڭ اتاۋى بولادى
2. «ءسوز» ءسوزىن ەستىگەندە قانداي اسسوسياسيا بولادى؟ توپتاستىرۋ
3. ونەر تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟ ءوز ويلارىن بىلدىرەدى
4. ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى قانداي دەپ ويلايسىڭدار؟
5. «ءسوز ونەرى جايلى عىلىم» ماتىنىمەن تانىسادى
نە نارسەنىڭ بولسا دا تەورياسىن پايىمداماس بۇرىن، الدىمەن، ونىڭ ءوزىن انىق تانىپ، ءبىلىپ العان ءجون.
ال وسى ادەبيەت دەگەنىمىزدىڭ ءوزى نە؟
ارينە، انا تىلىمىزدەگى ادەبيەت دەگەن ءسوزدىڭ ءتۇپ توركىنى ارابشا اتاۋدان شىققانىن – ءسوز، اسىل ءسوز دەگەن ماعىناسى بار ەكەنىن، ورىسشا ليتەراتۋرا دەگەن اتاۋدىڭ لاتىن ءسوزى ەكەنىن - ءارىپ، جازۋ - سىزۋ دەگەن ماعىنادا قولدانىلعاندىعىن ءبىلۋ ونشا قيىن ەمەس.
ادەبيەت - ونەر. ونەردىڭ ءتۇرى كوپ ەمەس پە: كەسكىن ونەرى (جيۆوپيس)، ءمۇسىن ونەرى (سكۋلپتۋرا)، ساۋلەت ونەرى (ارحيتەكتۋرا) ت. ب. ال ادەبيەت قانداي ونەر؟
ادەبيەت – ءسوز ونەرى.
ءمۇسىنشىنىڭ قۇرالى – ساز بالشىق، سۋرەتشىنىڭ قۇرالى – بوياۋ، ادەبيەتشىنىڭ قۇرالى – ءتىل. «ءسوز ادەبيەتتىڭ قۇرىلىس ماتەريالى» (فەدين).
ونەردىڭ كوپ سالالارىنىڭ ىشىندە ەڭ ءبىر ءقادىرلىسى ءارى قاسيەتتىسى – كوركەم ادەبيەت. ونىڭ ونەردىڭ وزگە تۇرلەرىمەن الگىدەي بىرلىگى بولا تۇرا وزگەشەلىگى دە مول. ءسوز ونەرى سۋرەت پەن مۋزىكا سەكىلدى جالپىعا بىردەي جەتىمدى دەۋ قيىن؛ ءسوز – بوياۋ نەمەسە دىبىس ەمەس، بارلىق حالىققا بىردەي تۇسىنىكتى بولا المايدى. ءار ۇلتتىڭ وزگەدەن ەرەكشە ءوز ءتىلى بار؛ ادەبي شىعارما سول تىلدە عانا تۋادى. ادەبيەتتىڭ ءتىلى مۋزىكا تىلىنەن گورى ناقتى، تەاتر تىلىنەن گورى زاتتى: سيمفونيانى تىڭداۋشىنىڭ ءبارى ناقتى تۇسىنە بەرمەيدى، تەاتر ساحناسىندا بۇگىن كەشتە ءجۇرىپ جاتقان سپەكتاكلدىڭ ەرتەڭگى ۇرپاققا مۇرا بولىپ قالعانداي قولعا ۇستار زاتتى دەرەگى بولا بەرمەيدى، ال ادەبيەتتە ەكەۋى دە – ناقتىلىق تا، زاتتىلىق تا بار. بەينەلەۋ، ساۋلەت، ءمۇسىن ونەرلەرى زاتتى، ناقتى بولعانىمەن جانسىز، قيمىلسىز، ال ادەبيەت كەز كەلگەن شىندىقتى قيمىل، قوزعالىس ۇستىندە قۇبىلتا، قۇلپىرتا كورسەتە الادى. ءدال وسى تۇرعىدان العاندا، ءسوز ونەرىن - بار ونەردىڭ باسى، «ونەر اتاۋلىنىڭ ەڭ قيىنى جانە كۇردەلىسى»(بالزاك)، «ەڭ جوعارى ءتۇرى» (بەلينسكيي) دەسەك، اسىرىپ ايتقان بولمايمىز. قازاق حالقىنىڭ «ونەر الدى - قىزىل ءتىل»دەگەن بىلگىر تۇجىرىمى دا تەگىننەن - تەگىن تۋماعان - دى.
كوركەم ءسوز - قۇدىرەتتى نارسە! ونى ازىلگە سايۋ دا، ونى ءاجۋالاۋ دا – اقىلدان كەندە پەندەنىڭ قىلىعى.
ءسوز ونەرى جالپى ماعىناسىنداعى جاي ادەبيەت ەمەس، كوركەم ادەبيەت ەكەنىن تەكتەن - تەك دەۋگە بولمايدى. ونىڭ بارلىق ەستەتيكالىق بايلىعى ادەبي شىعارمانىڭ كوركەمدىگى ارقىلى عانا جاسالادى.. دەمەك، ادەبيەتتىڭ تانىم تاراپىنداعى ءمانى دە، تاربيە سالاسىنداعى ءمانى دە، سايىپ كەلگەندە، ءسوز ونەرىنىڭ ەستەتيكالىق ماڭىزىنا ياكي ونەر تۋىندىسىنىڭ كوركەمدىك قۇنىنا كەلىپ تىرەلەدى. ەندەشە، ءسوز ونەرى – قوعامدىق سانانىڭ ءارى كۇردەلى، ءارى ىرگەلى سالاسى.
ءمۇعالىمنىڭ ءاتى-جونى: كايربايەۆا ديانا ەرماكوۆنا
كىرىسپە. ءسوز ونەرى جايلى عىلىم. جۇكتەۋ
ءسوز ونەرى
ساباق: كىرىسپە. ءسوز ونەرى جايلى عىلىم
وسى ساباق ارقىلى جۇزەگە اساتىن ماقساتتارى: وقۋشىلار «ءسوز ونەرى» عىلىمى تۋرالى جالپى ءبىلىم الادى. ءسوز ونەرى – ادەبيەت ەكەنىن تۇسىنەدى.
ساباق ماقساتتارى
بارلىق وقۋشىلار ورىنداي الادى:
«ءسوز ونەرى» - ادەبيەت، جانە ول ونەردىڭ ءبىر ءتۇرى ەكەنىن تۇسىنەدى. ءماتىن بويىنشا سۇراقتار قۇراستىرادى
وقۋشىلاردىڭ كوپشىلىگى ورىنداي الادى:
«ءسوز ونەرى جايلى عىلىم» تاقىرىبى بويىنشا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى جانە قورىتىندى جاسايدى
كەيبىر وقۋشىلار ورىنداي الادى: «ءسوز ونەرى جايلى عىلىم» تاقىرىبى بويىنشا ءوز پىكىرىن بىلدىرە الادى.
باسى. ءبىلۋ.
ءتۇسىنۋ
1. ارىپتەر ارقىلى وقۋشىلاردى 2 توپقا ءبولۋ. ارىپتەردەن ەكى ءسوز شىعۋى كەرەك: ونەر، ادەپ. وسى سوزدەر توپتاردىڭ اتاۋى بولادى
2. «ءسوز» ءسوزىن ەستىگەندە قانداي اسسوسياسيا بولادى؟ توپتاستىرۋ
3. ونەر تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟ ءوز ويلارىن بىلدىرەدى
4. ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى قانداي دەپ ويلايسىڭدار؟
5. «ءسوز ونەرى جايلى عىلىم» ماتىنىمەن تانىسادى
نە نارسەنىڭ بولسا دا تەورياسىن پايىمداماس بۇرىن، الدىمەن، ونىڭ ءوزىن انىق تانىپ، ءبىلىپ العان ءجون.
ال وسى ادەبيەت دەگەنىمىزدىڭ ءوزى نە؟
ارينە، انا تىلىمىزدەگى ادەبيەت دەگەن ءسوزدىڭ ءتۇپ توركىنى ارابشا اتاۋدان شىققانىن – ءسوز، اسىل ءسوز دەگەن ماعىناسى بار ەكەنىن، ورىسشا ليتەراتۋرا دەگەن اتاۋدىڭ لاتىن ءسوزى ەكەنىن - ءارىپ، جازۋ - سىزۋ دەگەن ماعىنادا قولدانىلعاندىعىن ءبىلۋ ونشا قيىن ەمەس.
ادەبيەت - ونەر. ونەردىڭ ءتۇرى كوپ ەمەس پە: كەسكىن ونەرى (جيۆوپيس)، ءمۇسىن ونەرى (سكۋلپتۋرا)، ساۋلەت ونەرى (ارحيتەكتۋرا) ت. ب. ال ادەبيەت قانداي ونەر؟
ادەبيەت – ءسوز ونەرى.
ءمۇسىنشىنىڭ قۇرالى – ساز بالشىق، سۋرەتشىنىڭ قۇرالى – بوياۋ، ادەبيەتشىنىڭ قۇرالى – ءتىل. «ءسوز ادەبيەتتىڭ قۇرىلىس ماتەريالى» (فەدين).
ونەردىڭ كوپ سالالارىنىڭ ىشىندە ەڭ ءبىر ءقادىرلىسى ءارى قاسيەتتىسى – كوركەم ادەبيەت. ونىڭ ونەردىڭ وزگە تۇرلەرىمەن الگىدەي بىرلىگى بولا تۇرا وزگەشەلىگى دە مول. ءسوز ونەرى سۋرەت پەن مۋزىكا سەكىلدى جالپىعا بىردەي جەتىمدى دەۋ قيىن؛ ءسوز – بوياۋ نەمەسە دىبىس ەمەس، بارلىق حالىققا بىردەي تۇسىنىكتى بولا المايدى. ءار ۇلتتىڭ وزگەدەن ەرەكشە ءوز ءتىلى بار؛ ادەبي شىعارما سول تىلدە عانا تۋادى. ادەبيەتتىڭ ءتىلى مۋزىكا تىلىنەن گورى ناقتى، تەاتر تىلىنەن گورى زاتتى: سيمفونيانى تىڭداۋشىنىڭ ءبارى ناقتى تۇسىنە بەرمەيدى، تەاتر ساحناسىندا بۇگىن كەشتە ءجۇرىپ جاتقان سپەكتاكلدىڭ ەرتەڭگى ۇرپاققا مۇرا بولىپ قالعانداي قولعا ۇستار زاتتى دەرەگى بولا بەرمەيدى، ال ادەبيەتتە ەكەۋى دە – ناقتىلىق تا، زاتتىلىق تا بار. بەينەلەۋ، ساۋلەت، ءمۇسىن ونەرلەرى زاتتى، ناقتى بولعانىمەن جانسىز، قيمىلسىز، ال ادەبيەت كەز كەلگەن شىندىقتى قيمىل، قوزعالىس ۇستىندە قۇبىلتا، قۇلپىرتا كورسەتە الادى. ءدال وسى تۇرعىدان العاندا، ءسوز ونەرىن - بار ونەردىڭ باسى، «ونەر اتاۋلىنىڭ ەڭ قيىنى جانە كۇردەلىسى»(بالزاك)، «ەڭ جوعارى ءتۇرى» (بەلينسكيي) دەسەك، اسىرىپ ايتقان بولمايمىز. قازاق حالقىنىڭ «ونەر الدى - قىزىل ءتىل»دەگەن بىلگىر تۇجىرىمى دا تەگىننەن - تەگىن تۋماعان - دى.
كوركەم ءسوز - قۇدىرەتتى نارسە! ونى ازىلگە سايۋ دا، ونى ءاجۋالاۋ دا – اقىلدان كەندە پەندەنىڭ قىلىعى.
ءسوز ونەرى جالپى ماعىناسىنداعى جاي ادەبيەت ەمەس، كوركەم ادەبيەت ەكەنىن تەكتەن - تەك دەۋگە بولمايدى. ونىڭ بارلىق ەستەتيكالىق بايلىعى ادەبي شىعارمانىڭ كوركەمدىگى ارقىلى عانا جاسالادى.. دەمەك، ادەبيەتتىڭ تانىم تاراپىنداعى ءمانى دە، تاربيە سالاسىنداعى ءمانى دە، سايىپ كەلگەندە، ءسوز ونەرىنىڭ ەستەتيكالىق ماڭىزىنا ياكي ونەر تۋىندىسىنىڭ كوركەمدىك قۇنىنا كەلىپ تىرەلەدى. ەندەشە، ءسوز ونەرى – قوعامدىق سانانىڭ ءارى كۇردەلى، ءارى ىرگەلى سالاسى.
ءمۇعالىمنىڭ ءاتى-جونى: كايربايەۆا ديانا ەرماكوۆنا
كىرىسپە. ءسوز ونەرى جايلى عىلىم. جۇكتەۋ
You Might Also Like
