كومپيۋتەر بالاعا نە ۇيرەتە الادى؟
اتىراۋ قالاسى
№4 وبلىستىق مەكتەپ-ينتەرناتىنىڭ
8 ب سىنىپ وقۋشىسى
ساميعوللا گۇلزيرا بازارباي قىزى
جەتەكشىسى: قاراسايەۆا رايگۇل قۇلقايىر قىزى
ينفورماتيكا ءپان ءمۇعالىمى
2-دەن 6 جاسقا دەيىن بالاقايلار كومپيۋتەردى مەڭگەرە باستايدى. سانداردى، ارىپتەردى، ءار ءتۇرلى بەلگىلەردى ۇيرەتۋدەن باستاۋعا بولادى. ول ءۇشىن سىزگە ماتىندىك رەداكتور كەرەك. ۋاقىت وتە كەلە بالا تولىق سوزدەردى جازادى، كەيىن سويلەمدەردى. سونىمەن بىرگە ول قاتەسىن كورىپ، ونى ءوزى تۇزەي الادى. ءتىنتۋىردى باسقارۋ ارقىلى بالاقايدىڭ ارەكەتىن جەتىلدىرۋگە بولادى. بەلگىلى بولعانداي بالا ويىن ارقىلى ۇيرەنەدى. بۇگىنگى تاڭدا ءوي-ورىستى جەتىلدىرەتىن نەشە ءتۇرلى ويىندار بار. سولاردىڭ كومەگىمەن كوپتەگەن عىلىمنىڭ ەجەلەرىن تانۋعا بولادى: گەومەتريا، شەت ءتىلى، اريفمەتيكا، گرامماتيكا.
Paint رەداكتورىن قولدانۋ ارقىلى سۋرەت سالۋدى ۇيرەنۋگە بولادى. ويتكەنى جاققىشقا قاراعاندا تىنتۋىرمەن سۋرەت سالۋ قيىنداۋ. بۇل ءوز كەزەگىندە قولدىڭ موتوريكاسىن جەتىلدىرەدى. پازلدار قاعيداسى بويىنشا سۋرەتتەردى جيناۋ، لوگيكالىق ويلاۋدى دامىتادى. بەلگىلى ءبىر بەينەلەردى رەتتەۋ نەمەسە كەرەك جەردىڭ بوياعىن اياقتاۋ، قيالدى دامىتادى. ال مۋزىكالىق ويىندار مۋزىكاعا دەگەن ماحابباتتى وياتىپ، نوتالاردى جاتتاۋعا ىقپال ەتەدى.
6-دان 9 جاسقا دەيىنگى بالالارعا اقپاراتپەن جۇمىس ىستەۋدى ۇيرەتۋگە بولادى. باسىندا ويىن تۇرىندە ۇيرەتكەن ءجون. بالاعا ءوز بەتىنشە پاپكا مەن فايلداردى اشۋدى ۇيرەتىڭىز. كومپيۋتەر ارقىلى ويىن ويناۋ عانا ەمەس، كوپتەگەن قىزىق اقپاراتتى بىلۋگە دە بولاتىنىن ءتۇسىندىرىڭىز. ءقازىر بالا ويناپ، قوسىمشا الەمدىك توردى مەڭگەرەتىن بالالارعا ارنالعان سايتتار كوپ. بىرتىندەپ ىزدەۋ جۇيەلەرىن قولدانۋدى ۇيرەنىڭىزدەر. سول ارقىلى بالا وزىنە كەرەك اقپاراتتى الادى ەمەس پە؟! سونىمەن قاتار لوگيكالىق ويلاۋدى دا دامىتادى. ويتكەنى "ىزدەگىش" سۇراققا جاۋاپ بەرمەيدى، ول تەك جالپىلاما سوزدەردى ىزدەيدى. وسى جاستا ونىڭ ءوزىن جالعىز كومپيۋتەردىڭ الدىندا قالدىرۋعا بولمايدى، ول ءالى كوپ نارسە بىلمەيدى. ۆيرۋسقا تولى باعدارلامانى جۇكتەپ الۋى مۇمكىن. ەكەۋلەرىڭىزگە بىرگە وتىرۋ قىزىق بولادى، ال بالاڭىز تۇسىنبەگەنىن ءار كەز سىزدەن سۇراي الادى. شامامەن، 9-دان 12 جاسقا دەيىنگى بالالار الەمدىك توردا "جۇزە" الادى. ول وندا جۇزبەي تۇرىپ، بىرنەشە نارسەنى ۇمىتتىرماڭىز. بىرىنشىدەن، ۆيرۋستار جايلى ايتىڭىز. ەكىنشىدەن، ينتەرنەتتە تەك قانا جاقسى نيەتتىلەر وتىرمايتىنىن ايتىڭىزدار. پوشتاعا ادەيى زيانكەس تاسۋشى حابارلامالار (سپام) جىبەرەتىندەر بارىن دا ءتۇسىندىرىڭىز. ەگەر بالا تانىس ەمەس كىسىدەن حابارلاما السا، ۇلكەندەردى كومەككە شاقىرسىن. ەگەر ابايسىزدا ءبىر تۇيمەنى باسىپ قويىپ، ءبىر نارسە بۇلدىرسە، بالاعا ۇرىسپاڭىز، تەك كەلەسىدە اباي بولۋىن سۇراڭىز.
كەيبىر بالالار تابيعاتىنان ۇياڭ كەلەدى. اينالاداعى ادامدارمەن سيرەك بايلانىسقا تۇسەدى، قاتارلاستارىمەن ءتىل تابىسا المايدى. ءار ءتۇرلى چاتتار ارقىلى ارالاسۋ، ولاردى اشا تۇسەدى. ولارمەن نەشە ءتۇرلى باعدارلامالار ارقىلى ارالاسۋ (مىسالى، Skype)، كومپيۋتەرلىك باعدارلامالاردى تانىپ بىلۋگە ىقپال ەتىپ، كەيىنگى ومىرلەرىنە كەرەك بولادى. ءبىراق باقىلاۋدى ۇمىتپاڭىزدار. ەگەر سىزدەر وسى باستان بالاعا كومپيۋتەر الدىندا جۇمسايتىن ۋاقىتتى قاداعالاۋدى ۇيرەتسەڭىز - بۇل كەرەمەت بولار ەدى. الايدا كەز - كەلگەن بالا ءوز-وزىن قاداعالاي المايدى. وسىنداي جاعدايدا بالاعا كومپيۋتەردى ءسوندىرۋ كەرەكتىگىن ەسكە سالىپ وتىراتىن باعدارلامالاردى قولدانعان ءجون.
13 جاستان باستاپ، بالاعا كومپيۋتەردى ءوز ەركىمەن قولدانۋعا رۇقسات بەرۋگە بولادى. ول بىرنەشە ساعاتتاپ وزىنە قىزىق باعدارلامالاردى 
زەرتتەپ وتىرۋى مۇمكىن. بۇل قاسىرەت ەمەس. مۇمكىن، ول ءوزىنىڭ بولاشاعىن اقپاراتتىق تەحنولوگيامەن بايلانىستىرعىسى كەلەتىن شىعار، سول كەزدە كومپيۋتەر ونىڭ ناعىز دوسىنا اينالادى. ونى ۇرسۋدىڭ قاجەتى جوق، ونىڭ تاڭداۋىنا سىيلاستىقپەن قارايتىنىڭىزدى ءبىلدىرىڭىز. ءبىراق تاڭ اتقاننان، كەش باتقانعا دەيىن كومپيۋتەردىڭ الدىندا وتىرۋ دەنساۋلىققا زيان ەكەندىگىن تۇسىندىرە ءبىلىڭىز.وسى جاستا ينتەرنەتتەگى ساياحات، چاتتاعى ارالاسۋدار بالالاردى كوپ قىزىقتىرمايدى. ولاردى كوبىنە الەۋمەتتىك جەلىلەر جانە ونلاين ويىندار قىزىقتىرادى. بۇل جاقسى ما، جامان با، ءقازىر شەشىمىن تاۋىپ كورەيىك. سونىمەن، الەۋمەتتىك جەلىلەر. كەيبىر اتا– اتانالاردىڭ پىكىرى بويىنشا، ولاردىڭ پايداسى جوق. دۇرىس تا شىعار. بىرىنشىدەن، جەلى جامان ىقپال ەتۋى مۇمكىن. ءبىراق بالاعا كوشە دە جامان ىقپال ەتۋى مۇمكىن. بۇدان ساقتانۋ ءۇشىن نەنىڭ جاقسى، نەنىڭ جامان ەكەنىن دۇرىس ءتۇسىندىرۋ. ەكىنشىدەن، كومپيۋتەردىڭ الدىندا ۇزاق ۋاقىت كەتىرۋ. ۇلكەندەردىڭ وزدەرى ۋاقىتتى ىسىراپ ەتىپ الاتىندىعىن مويىندايدى. ولاي بولاتىن بولسا، ءبىر ساعات وتىراسىڭ، سوسىن ساباعىڭدى وقيسىڭ دەگەن سياقتى كەلىسىمگە كەلۋ كەرەكسىزدەر. ال الەۋمەتتىك جەلىنىڭ پايداسىنا كەلەتىن بولساق، بالاڭىز دەمالعان كەزدەگى، لاگەردەگى تانىسقان دوستارىمەن بايلانىستا بولادى. بالاعا كۇن ءتارتىبىن جاساپ، ۆيرتۋالدى ءومىر، شىنايى ءومىردى يتەرىپ تاستاۋىن بولدىرماۋ قاجەت.
ونلاين ويىندار – الەمنىڭ بارلىق ادامدارى وينايتىن ويىن. ولار نەنى ۇيرەتە الادى: لوگيكالىق جانە ستراتەگيالىق ويلاۋدى، ادامدارمەن ورتاق ءتىل تابىسۋدى. ال قانداي زيان اكەلە الادى؟ بىرىنشىدەن، بالا شىنايى ءومىردى ۇمىتىپ، ۆيرتۋالدى ومىرگە باس ساۋعالايدى، ياعني تاۋەلدىلىك. ەكىنشىدەن، بەلگىلى ءبىر جەتىستىككە جەتۋ كەرەك، ول قولدان كەلمەي جاتىر، ياعني اشۋشاڭدىق. كەمشىلىكتەرى وتە كوپ. ەڭ باستىسى، بارلىعى ءوز ورنىمەن بەرۋ كەرەك. سوندا ويىنعا قاتىستى پروبلەمالار بولمادى. كومپيۋتەردىڭ ىقپالىنان قورقۋدىڭ قاجەتى جوق، ونى دۇرىس پايدالانۋ، ۇلكەن بەلەستەرگە اپارادى. وتە ۇلكەن بەلەستەرگە قول جەتكىزەمىز. "سيقىرلى ماشينا" بالانىڭ بولاشاق ومىرىنە قاتتى قاجەت بولادى. ال ول بالالاردىڭ دوسىنا اينالۋ ءۇشىن، اتا – انالار وزدەرىنىڭ داعدىلارىن جوعارلاتۋ شارت. سوندىقتان ول دوس بولادى ما، قاس بولادى ما، ءبىزدىڭ وزىمىزگە بايلانىستى.
You Might Also Like
