كوشە – كەزدەيسوق وقيعالار الەمى
اقتوبە وبلىسى، اقتوبە قالاسى
№20 «ديدار» مدۇ تاربيەشى
مۋكاتوۆا ج.ب.
ءبىلىم سالاسى: تانىم
ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ىس-ارەكەتى: اينالا مەن تانىستىرۋ جانە ەكولوگيا
تاقىرىبى: كوشە – كەزدەيسوق وقيعالار الەمى
ماقساتى: جولدا ءجۇرۋ ەرەجەلەرىنە سايكەس باعدارشامنىڭ اتقاراتىن قىزمەتىمەن تانىستىرۋ. كوشە جاعدايىنداعى كەڭىستىكتى باعدارلاي ءبىلۋ داعدىلارىن دامىتۋ (كوشە، بۇرىلىستار). بالانى زەيىندى ەپتى بولۋعا تاربيەلەۋ. كوشەدە ءجۇرۋ ەرەجەسى، كوشە قيىلىسى، باعدارشام، جول بەلگىلەرى، قوعامدىق كولىكتەگى ءتارتىپ ەرەجەلەرى تۋرالى بىلىمدەرىن بەكىتۋ.
كورنەكى قۇرالدار: كوشەلەر، جۇرگىنشىلەرگە ارنالعان بەلگىلەرى بار قيىلىستار، جول بەلگىلەرى سالىنعان سۋرەتتەر، جاياۋ جۇرگىنشىلەر وتەتىن جەر، «العاشقى دارىگەرلىك كومەك»، «جانارماي ستانسياسى»، «تاماقتانۋ ورنى»، «تەلەفون»، «ماشينا قوياتىن جەر»، ت.ب.
سوزدىك جۇمىس: كوشە قيىلىسى، قاراما-قارسى باعىتتاعى جول قوزعالىسى.
ساباققا دايىندىق: باقىلاۋ-ساياحات، ءمازمۇندى-رولدى ويىندار
ساباقتىڭ بارىسى: ساباق الدىندا جاقىن جاتقان باعدارشام بار كوشەمەن بۇرىلىستارعا ماقساتتى ساياحات جاسالادى. بۇل ساياحاتتا بالالار مەن بىرگە باعدارشامنىڭ جۇمىسىنا، ماشينالاردىڭ ارلى-بەرلى جۇرۋىنە، جۇرگىزۋشىلەرگە كوڭىل اۋدارىپ، باقىلاۋ جاسايدى. تاربيەشى قالا كوشەلەرى بەينەلەنگەن سۋرەتتى كورسەتەدى
مىناۋ قالا كوشەلەرىمە الدە، اۋىل كوشەلەرىمە؟
ءبىز ءقازىر سەندەرمەن قالامىزدىڭ ءبىر كوشەسىنە سەرۋەنگە بارامىز. ەگەر ءبارىمىز جاياۋ ءجۇرىپ بارساق، وندا ءبىزدى كىمدەر دەپ اتايدى؟ (جاياۋ جۇرگىنشى). ال جۇرگىنشىلەر ءۇشىن جول قوزعالىسىنىڭ ارنايى ەرەجەلەرى بار.
قالا مەن ونىڭ كوشەسىندە،
جۇرمەيدى تەك الاڭسىز،
ەرەجەسىن بىلمەسەڭىز،
تۇسەدى قايعى امالسىز
ساقتىق ويلار ءاردايىم
كەۋدەسىندە جانى بار
جۇرگىنشى مەن جۇرگىزۋشىنىڭ
وزىنە ءتان زاڭى بار
ال ءقازىر ءبىز جول ەرەجەلەرىن ەسكە تۇسىرەمىز.
جاياۋ جۇرگىنشىلەر قاي جەرمەن ءجۇرۋ كەرەك؟ (جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ارنالعان جولمەن)
جولدىڭ قاي جاعىمەن جۇرگەنى دۇرىس (جولدىڭ وڭ جاعىمەن)
دۇرىس ايتاسىڭدار، جولدىڭ وڭ جاعىمەن جۇرسەڭدەر باسقا جۇرگىنشىلەرگە كەدەرگى جاسامايسىڭدار.
جۇرگىنشىلەر كوشەنىڭ قاي جەرىنەن قيىپ وتە الادى؟ (جاياۋ جۇرگىنشىلەر وتەتىن جول)
دۇرىس، ال ەندى بالالار وسى كوشە قيىلىستارىندا جۇرگىنشىلەردىڭ قوزعالىسىن رەتتەپ تۇراتىن كومەكشىلەر بار. كانە، مىنا جۇمباقتاردى شەشىپ كورەيىك:
كۇندىز-تۇنى جانامىن،
دابىل بەرىپ بارىنە.
ءۇش ءتۇرلى ءتۇسىم بار
بەلگىلى جاس پەن كارىگە
(باعدارشام)
قاراشى كۇشىن كەرەمەت،
كوشە ءتارتىبىن ساقتاپ تۇر.
سىلتەپ ەدى وڭ قولىن،
ءداۋ ماشينا توقتاپ تۇر.
(رەتتەۋشى ميليسيونەر)
باعدارشام كوزدەرى نەنى بىلدىرەدى؟
قىزىل – توقتا!
سارى – كۇت!
جاسىل – ءجۇر!
2. جۇرگىنشىلەردىڭ عىلىمي مەكتەبى.
دىمبىلمەس جۇگىرىپ كەلىپ، وزدەرىمەن بىرگە الا كەتۋلەرىن سۇرايدى (بالالار كەلىسىم بەرەدى)
سەندەر جول بويىندا تۇرعان بەلگىلەردى كوردىڭدەر مە؟ بۇلار – جول بەلگىلەرى. ءار جول بەلگىسى نەنى بىلدىرەدى؟
بالالار جول بەلگىلەرىنە قاراپ، ولاردى اتاي باستايدى. («جاياۋ جۇرگىنشىلەر وتەتىن جول»، «العاشقى دارىگەرلىك كومەك»، «بايلانىس كومەكشىسى»، «كولىك قوياتىن ورىن»). دىمبىلمەس تە بالالارمەن بىرگە جول بەلگىلەرىن قايتالاپ، ۇيرەنە باستايدى.
بۇگىن ءبىز جاڭا بەلگىلەرمەن تانىسامىز. ولار ءۇشبۇرىش ءپىشىندى بولىپ كەلەدى. وندا ەكى بالانىڭ بەينەسى سالىنعان. ول «بالالار» دەپ اتالاتىن بەلگى. بۇل بەلگى مەكتەپتەر مەن باسقا دا بالالار مەكەمەلەرىنىڭ جانىندا تۇرادى. بۇل بەلگى سەندەردىڭ كومەكشىلەرىڭ، مۇندا جۇرگىزۋشىلەر وتە ساق بولعانى دۇرىس.
جارايسىڭدار، بالالار! سەندەر جول بەلگىلەرىن جاقسى اجىراتىپ. «جۇرگىنشىلەردىڭ عىلىمي مەكتەبىندە» وتە جاقسى دەگەن باعا الدىڭدار.
3. «جۇرگىنشى» ويىنى.
ءبىز جاياۋ جۇرگىنشىدەن جولاۋشىلارعا اينالامىز. ءبىز اۆتوبۋستى قاي جەردە كۇتۋىمىز كەرەك؟ (ايالدامادا)
ەگەر سەندەر مىنا جۇمباق شەشۋىن تەز تاپساڭدار، اۆتوبۋس ايالداماعا تەز كەلەدى.
بۇل نە قىلعان كوك ءۇي،
اينالاسى تەرەزە ويىپ العان.
اياعىندا ەتىگى رەزەڭكە
ال ءوزى بەنزينگە تويىپ العان.
ال مىنە، اۆتوبۋس تا كەلدى. ورىندىقتى اۆتوبۋس قىلىپ قويادى. («سۋ تاۋشى» ولەڭىنىڭ اۋەنى وينالادى).
زۋىلدايمىز، زۋلايمىز
الىس-الىس جەرلەرگە
باقىتتى ءبىز دوستارمىز
ساپار شەككەن ەلدەرگە.
ءبىز كولىكتە كەلە جاتقاندىقتان، قوعامدىق كولىك ەرەجەلەرى تۋرالى اڭگىمە ەتەمىز:
ا) كولىككە كىرگەن كەزدە بوس ورىنعا ۇمىتىلماي، الدىمەن جان-جاعىنا بايىپپەن قاراپ ال، ويتكەنى سەنىڭ قاتارىڭدا ادام نەمەسە بالالى انا تۇرۋى مۇمكىن؛
ءا) كولىكتە ورىن تاڭداپ، بەيباستىق كورسەتپە، كەز كەلگەن بوس ورىنعا وتىرۋىڭ كەرەك؛
ب) كولىك قوزعالىسى كەزىندە ەسىگىن قولمەن يتەرۋگە بولمايدى؛ ەسىكتى جۇرگىزۋشىنىڭ ءوزى اشقانعا دەيىن كۇتىپ تۇرۋ كەرەك؛
ۆ) كولىك ءجۇرىپ كەلە جاتقاندا، جۇرگىزۋشىنى الاڭداتۋعا بولمايدى؛
گ) تەرەزەدەن سىرتقا اسىلۋعا تىيىم سالىنادى، بۇل – وتە ءقاۋىپتى؛
ع) كولىكتە قاتتى سويلەۋگە بولمايدى، باسقا جۇرگىنشىلەرگە كەدەرگى جاسايسىڭ.
3. جاعداياتتاردى شەشۋ.
ابزال اكەسىمەن اۆتوبۋسقا كىردى.
ابزال الدىنا قاراي ۇمىتىلىپ، قولايلى ءبىر ورىندىقتى تاڭداپ: «اكە، مەن ساعان ورىن الىپ قويدىم، تەز كەل»، - دەپ ايقايلايدى. ادامداردىڭ بارلىعى وعان تاڭدانا قارادى، ال اكەسى ونىڭ قۇلاعىنا سىبىرلادى.
اكەسى ابزالعا نە دەپ ايتتى؟
مايرا اناسىمەن ترامۆايعا كەلە جاتتى. مايرا تەرەزە الدىندا وتىرعان. ايالدامادان كوپ ادام ءمىندى. اناسى جىلجىپ، مايرانى تىزەسىنە وتىرعىزىپ، ءبىر ايەلگە ورىن بەردى. ول العىس ايتتى. ال مايرا بولسا، قىڭىرلانىپ، وزىنە ورىننىڭ تار ەكەندىگىن ايتتى. ءتىپتى قاسىندا وتىرعان ايەلدىڭ سىپايى سوزىنە جاۋاپ تا بەرگەن جوق.
مايرانىڭ قىلىعىنا قانداي باعا بەرەسىڭدەر؟
4. داپتەرمەن جۇمىس.
- وزىڭە ۇناعان سۋرەتتەردىڭ استىن سىز. ال ۇناماعان سۋرەتتەردى مۇلدە سىزىپ تاستا جانە نەگە ەكەندىگىن ءتۇسىندىر.
- جارايسىڭدار! سەندەر وتە جاقسى جولاۋشىلار ەكەنسىڭدەر. اۆتوبۋس پەن تروللەيبۋسا وزدەرىڭدى جاقسى ۇستاساڭدار، ەشكىم سەندەرگە ەسكەرتۋ جاسامايدى.
وسىمەن ءبىزدىڭ ساياحاتىمىز اياقتالدى. اۆتوبۋسپەن جايمەن تۇسەمىز دە، قايتادان جۇرگىنشىلەر بولامىز.
بالالار، جولدىڭ قارسى بەتىنە قالاي دۇرىس وتەمىز؟
جاياۋ جۇرگىنشىلەر وتەتىن جەرگە بارۋمىز كەرە.
5. سۋرەت سالۋ.
تاربيەشى دىمبىلمەسكە سىيلىق رەتىندە جول بەلگىلەرىن سالىپ بەرۋدى ۇسىنادى.
№20 «ديدار» مدۇ تاربيەشى
مۋكاتوۆا ج.ب.
ءبىلىم سالاسى: تانىم
ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ىس-ارەكەتى: اينالا مەن تانىستىرۋ جانە ەكولوگيا
تاقىرىبى: كوشە – كەزدەيسوق وقيعالار الەمى
ماقساتى: جولدا ءجۇرۋ ەرەجەلەرىنە سايكەس باعدارشامنىڭ اتقاراتىن قىزمەتىمەن تانىستىرۋ. كوشە جاعدايىنداعى كەڭىستىكتى باعدارلاي ءبىلۋ داعدىلارىن دامىتۋ (كوشە، بۇرىلىستار). بالانى زەيىندى ەپتى بولۋعا تاربيەلەۋ. كوشەدە ءجۇرۋ ەرەجەسى، كوشە قيىلىسى، باعدارشام، جول بەلگىلەرى، قوعامدىق كولىكتەگى ءتارتىپ ەرەجەلەرى تۋرالى بىلىمدەرىن بەكىتۋ.
كورنەكى قۇرالدار: كوشەلەر، جۇرگىنشىلەرگە ارنالعان بەلگىلەرى بار قيىلىستار، جول بەلگىلەرى سالىنعان سۋرەتتەر، جاياۋ جۇرگىنشىلەر وتەتىن جەر، «العاشقى دارىگەرلىك كومەك»، «جانارماي ستانسياسى»، «تاماقتانۋ ورنى»، «تەلەفون»، «ماشينا قوياتىن جەر»، ت.ب.
سوزدىك جۇمىس: كوشە قيىلىسى، قاراما-قارسى باعىتتاعى جول قوزعالىسى.
ساباققا دايىندىق: باقىلاۋ-ساياحات، ءمازمۇندى-رولدى ويىندار
ساباقتىڭ بارىسى: ساباق الدىندا جاقىن جاتقان باعدارشام بار كوشەمەن بۇرىلىستارعا ماقساتتى ساياحات جاسالادى. بۇل ساياحاتتا بالالار مەن بىرگە باعدارشامنىڭ جۇمىسىنا، ماشينالاردىڭ ارلى-بەرلى جۇرۋىنە، جۇرگىزۋشىلەرگە كوڭىل اۋدارىپ، باقىلاۋ جاسايدى. تاربيەشى قالا كوشەلەرى بەينەلەنگەن سۋرەتتى كورسەتەدى
مىناۋ قالا كوشەلەرىمە الدە، اۋىل كوشەلەرىمە؟
ءبىز ءقازىر سەندەرمەن قالامىزدىڭ ءبىر كوشەسىنە سەرۋەنگە بارامىز. ەگەر ءبارىمىز جاياۋ ءجۇرىپ بارساق، وندا ءبىزدى كىمدەر دەپ اتايدى؟ (جاياۋ جۇرگىنشى). ال جۇرگىنشىلەر ءۇشىن جول قوزعالىسىنىڭ ارنايى ەرەجەلەرى بار.
قالا مەن ونىڭ كوشەسىندە،
جۇرمەيدى تەك الاڭسىز،
ەرەجەسىن بىلمەسەڭىز،
تۇسەدى قايعى امالسىز
ساقتىق ويلار ءاردايىم
كەۋدەسىندە جانى بار
جۇرگىنشى مەن جۇرگىزۋشىنىڭ
وزىنە ءتان زاڭى بار
ال ءقازىر ءبىز جول ەرەجەلەرىن ەسكە تۇسىرەمىز.
جاياۋ جۇرگىنشىلەر قاي جەرمەن ءجۇرۋ كەرەك؟ (جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ارنالعان جولمەن)
جولدىڭ قاي جاعىمەن جۇرگەنى دۇرىس (جولدىڭ وڭ جاعىمەن)
دۇرىس ايتاسىڭدار، جولدىڭ وڭ جاعىمەن جۇرسەڭدەر باسقا جۇرگىنشىلەرگە كەدەرگى جاسامايسىڭدار.
جۇرگىنشىلەر كوشەنىڭ قاي جەرىنەن قيىپ وتە الادى؟ (جاياۋ جۇرگىنشىلەر وتەتىن جول)
دۇرىس، ال ەندى بالالار وسى كوشە قيىلىستارىندا جۇرگىنشىلەردىڭ قوزعالىسىن رەتتەپ تۇراتىن كومەكشىلەر بار. كانە، مىنا جۇمباقتاردى شەشىپ كورەيىك:
كۇندىز-تۇنى جانامىن،
دابىل بەرىپ بارىنە.
ءۇش ءتۇرلى ءتۇسىم بار
بەلگىلى جاس پەن كارىگە
(باعدارشام)
قاراشى كۇشىن كەرەمەت،
كوشە ءتارتىبىن ساقتاپ تۇر.
سىلتەپ ەدى وڭ قولىن،
ءداۋ ماشينا توقتاپ تۇر.
(رەتتەۋشى ميليسيونەر)
باعدارشام كوزدەرى نەنى بىلدىرەدى؟
قىزىل – توقتا!
سارى – كۇت!
جاسىل – ءجۇر!
2. جۇرگىنشىلەردىڭ عىلىمي مەكتەبى.
دىمبىلمەس جۇگىرىپ كەلىپ، وزدەرىمەن بىرگە الا كەتۋلەرىن سۇرايدى (بالالار كەلىسىم بەرەدى)
سەندەر جول بويىندا تۇرعان بەلگىلەردى كوردىڭدەر مە؟ بۇلار – جول بەلگىلەرى. ءار جول بەلگىسى نەنى بىلدىرەدى؟
بالالار جول بەلگىلەرىنە قاراپ، ولاردى اتاي باستايدى. («جاياۋ جۇرگىنشىلەر وتەتىن جول»، «العاشقى دارىگەرلىك كومەك»، «بايلانىس كومەكشىسى»، «كولىك قوياتىن ورىن»). دىمبىلمەس تە بالالارمەن بىرگە جول بەلگىلەرىن قايتالاپ، ۇيرەنە باستايدى.
بۇگىن ءبىز جاڭا بەلگىلەرمەن تانىسامىز. ولار ءۇشبۇرىش ءپىشىندى بولىپ كەلەدى. وندا ەكى بالانىڭ بەينەسى سالىنعان. ول «بالالار» دەپ اتالاتىن بەلگى. بۇل بەلگى مەكتەپتەر مەن باسقا دا بالالار مەكەمەلەرىنىڭ جانىندا تۇرادى. بۇل بەلگى سەندەردىڭ كومەكشىلەرىڭ، مۇندا جۇرگىزۋشىلەر وتە ساق بولعانى دۇرىس.
جارايسىڭدار، بالالار! سەندەر جول بەلگىلەرىن جاقسى اجىراتىپ. «جۇرگىنشىلەردىڭ عىلىمي مەكتەبىندە» وتە جاقسى دەگەن باعا الدىڭدار.
3. «جۇرگىنشى» ويىنى.
ءبىز جاياۋ جۇرگىنشىدەن جولاۋشىلارعا اينالامىز. ءبىز اۆتوبۋستى قاي جەردە كۇتۋىمىز كەرەك؟ (ايالدامادا)
ەگەر سەندەر مىنا جۇمباق شەشۋىن تەز تاپساڭدار، اۆتوبۋس ايالداماعا تەز كەلەدى.
بۇل نە قىلعان كوك ءۇي،
اينالاسى تەرەزە ويىپ العان.
اياعىندا ەتىگى رەزەڭكە
ال ءوزى بەنزينگە تويىپ العان.
ال مىنە، اۆتوبۋس تا كەلدى. ورىندىقتى اۆتوبۋس قىلىپ قويادى. («سۋ تاۋشى» ولەڭىنىڭ اۋەنى وينالادى).
زۋىلدايمىز، زۋلايمىز
الىس-الىس جەرلەرگە
باقىتتى ءبىز دوستارمىز
ساپار شەككەن ەلدەرگە.
ءبىز كولىكتە كەلە جاتقاندىقتان، قوعامدىق كولىك ەرەجەلەرى تۋرالى اڭگىمە ەتەمىز:
ا) كولىككە كىرگەن كەزدە بوس ورىنعا ۇمىتىلماي، الدىمەن جان-جاعىنا بايىپپەن قاراپ ال، ويتكەنى سەنىڭ قاتارىڭدا ادام نەمەسە بالالى انا تۇرۋى مۇمكىن؛
ءا) كولىكتە ورىن تاڭداپ، بەيباستىق كورسەتپە، كەز كەلگەن بوس ورىنعا وتىرۋىڭ كەرەك؛
ب) كولىك قوزعالىسى كەزىندە ەسىگىن قولمەن يتەرۋگە بولمايدى؛ ەسىكتى جۇرگىزۋشىنىڭ ءوزى اشقانعا دەيىن كۇتىپ تۇرۋ كەرەك؛
ۆ) كولىك ءجۇرىپ كەلە جاتقاندا، جۇرگىزۋشىنى الاڭداتۋعا بولمايدى؛
گ) تەرەزەدەن سىرتقا اسىلۋعا تىيىم سالىنادى، بۇل – وتە ءقاۋىپتى؛
ع) كولىكتە قاتتى سويلەۋگە بولمايدى، باسقا جۇرگىنشىلەرگە كەدەرگى جاسايسىڭ.
3. جاعداياتتاردى شەشۋ.
ابزال اكەسىمەن اۆتوبۋسقا كىردى.
ابزال الدىنا قاراي ۇمىتىلىپ، قولايلى ءبىر ورىندىقتى تاڭداپ: «اكە، مەن ساعان ورىن الىپ قويدىم، تەز كەل»، - دەپ ايقايلايدى. ادامداردىڭ بارلىعى وعان تاڭدانا قارادى، ال اكەسى ونىڭ قۇلاعىنا سىبىرلادى.
اكەسى ابزالعا نە دەپ ايتتى؟
مايرا اناسىمەن ترامۆايعا كەلە جاتتى. مايرا تەرەزە الدىندا وتىرعان. ايالدامادان كوپ ادام ءمىندى. اناسى جىلجىپ، مايرانى تىزەسىنە وتىرعىزىپ، ءبىر ايەلگە ورىن بەردى. ول العىس ايتتى. ال مايرا بولسا، قىڭىرلانىپ، وزىنە ورىننىڭ تار ەكەندىگىن ايتتى. ءتىپتى قاسىندا وتىرعان ايەلدىڭ سىپايى سوزىنە جاۋاپ تا بەرگەن جوق.
مايرانىڭ قىلىعىنا قانداي باعا بەرەسىڭدەر؟
4. داپتەرمەن جۇمىس.
- وزىڭە ۇناعان سۋرەتتەردىڭ استىن سىز. ال ۇناماعان سۋرەتتەردى مۇلدە سىزىپ تاستا جانە نەگە ەكەندىگىن ءتۇسىندىر.
- جارايسىڭدار! سەندەر وتە جاقسى جولاۋشىلار ەكەنسىڭدەر. اۆتوبۋس پەن تروللەيبۋسا وزدەرىڭدى جاقسى ۇستاساڭدار، ەشكىم سەندەرگە ەسكەرتۋ جاسامايدى.
وسىمەن ءبىزدىڭ ساياحاتىمىز اياقتالدى. اۆتوبۋسپەن جايمەن تۇسەمىز دە، قايتادان جۇرگىنشىلەر بولامىز.
بالالار، جولدىڭ قارسى بەتىنە قالاي دۇرىس وتەمىز؟
جاياۋ جۇرگىنشىلەر وتەتىن جەرگە بارۋمىز كەرە.
5. سۋرەت سالۋ.
تاربيەشى دىمبىلمەسكە سىيلىق رەتىندە جول بەلگىلەرىن سالىپ بەرۋدى ۇسىنادى.
You Might Also Like
-
№197 قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ تەحنولوگيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى:
