كۋاگەر
وسى اڭگىمەنىڭ سيۋجەتىك جەلىسىن ايتىپ، قاعازعا تۇسۋىنە سەبەپكەر بولعان مارقۇم راقىمجان وتاربايەۆ ەدى. توپىراعى تورقا بولعاي!..
تۇمسىعىنا اناسىنىڭ وتتاي ىستىق دەمى تيگەندە بارىپ، بۇكىل تۇلا بويى بالبىراپ سالا بەردى. عاجاپ! بۇرىن-سوڭدى كورىپ-بىلمەگەن تاڭعاجايىپ الەم قۇشاعىندا تەربەلىپ، تاعى دا ءبىراز جاتتى. ءبىر، ەكى، ءۇش... ءبىتتى. اپىر-اۋ، وسى-اق پا؟! بۇعان تيەسىلى راقاتتىڭ وسىمەن شەكتەلگەنى مە؟ نەگە بۇلاي؟ جارىق دۇنيەدەگى كورەر قىزىعىنىڭ ءبارى الدەن تارازىعا سالىنىپ، الدەن ءوستىپ ولشەپ-پىشىلەر بولسا، سول تار قۇرساقتىڭ ىشىندە-اق جاتا بەرگەنى ءجون ەدى-اۋ! ال ەندى نە بولدى؟ الگىندەي جانعا جايلى ىستىق لەپتى جوعالتىپ العاندىعىنا ىزالى. ول سونشالىق جان قينايتىن دا شارۋا ەمەس-تى، مويىننان جامباسقا دەيىن اسىقپاي-اپتىقپاي دىمقىل تىلىمەن ءبىر جالاپ وتسە نەسى كەتەدى؟ دەنەدەگى قان-جىننان تازارتسا ودان سوڭعىسىن كورىپ الار-داعى. قايدا قاشادى؟ ەندى ەشقايدا قاشا المايدى... ارينە، كارى قانشىقتىڭ ويلاۋ قابىلەتى كەنەتتەن ىسكە قوسىلىپ، توڭىرەگىندەگى تولايىم تىرشىلىككە باسقاشا كوزقاراسپەن ۇڭىلەتىندەي سەزىم قۇشاعىندا جاتسا ءارى مىڭ جەردەن اۋليە بولسا دا، ءالى كوز اشپاعان مىنا كۇشىكتىڭ تىم وزىمشىلدىگىن بايقاپ قالسا، «ەح، ەگويست!» دەپ شولاق قۇيرىعىمەن ءبىر پەرىپ وتەر-دى. ءبىراق و سورلىنىڭ ادام اياعانداي قازىرگى اقۋالىن كىم تۇسىنە قويسىن. قاس قىلعاندا، وزگە جەر قۇرىپ قالعانداي، تۋرا تەمىر جول ۆوكزالىنىڭ وكپە تۇسىنداعى كومىر بازدىڭ ىرگەسىنە كەلىپ كۇشىكتەمەسى بار ما؟! نە ايتارى بار، دىڭكەلەپ وسى ارانىڭ وزىنە ازەر جەتكەن. قابىرعاسىنا باتپايتىن جايلى توسەنىش تە ىزدەپ جاتپادى. ويدا-جوقتا كوزىنىڭ الدى تۇماندانىپ، دۇنيە دوڭگەلەنىپ بارا جاتقان سوڭ، الدىڭعى ەكى اياعىن ىشكە بۇگىپ، بوكسەسىن سىزدى توپىراققا اسا ساقتىقپەن توسەپ جىبەردى دە جانتايا كەتتى. ولاي وتكەن، بىلاي وتكەن جۇردەك پويىزداردىڭ رەلس تۇيگىشتەگەن اۋىر دوڭعالاقتار ءدۇرسىلىن عانا ەمىس-ەمىس ەستيدى. باياعىداي كۇشىكتەردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن ىتقىتىپ جىبەرىپ، ۇشىپ تۇرەگەلەتىندەي ءقازىر كۇش جوق. شارشاعان. بۇل تاعدىردىڭ قىرىن قاراۋىن قويساڭشى!.. كارى قانشىق بارىنەن باز كەشىپ، ءوزى ومىرگە اكەلگەن بۇرىنعى كۇشىكتەرىمەن دە ءىسى بولماي، قاشان اجال تىرناعىنا ىلىككەنشە ءوستىپ كۇنەلتە تۇرايىنشى دەپ، تەمىر جول بويىنداعى وسى ءبىر كومىر بازدىڭ ىرگەسىندەگى قالعان-قۇتقاندى تالعاجۋ ەتىپ، ءىلىنىپ-سالىنىپ اياعىن ازەر باسىپ جۇرگەن-دى. كوزىنىڭ ءتۇبى ىرىڭدەپ، بوكسەسى كيرەلەڭدەپ، ءسال بولماسا قۇلاپ قالاتىنداي سۇيرەتىلىپ كەتىپ بارا جاتاتىن سىقپىتىنىڭ ءوزى سۇرەڭسىز-دى. ال ەندەشە!.. وۋ، مازاق قىلعاندا ءتورت اياقتى ماقۇلىقتى ءوستىپ تە مازاق قىلا ما ەكەن، ا؟! جەلكەسى كۇجىرەيگەن ءداۋ توبەتپەن كەزدەيسوق ۇشىراستى دا، باسىنىڭ انىق پالەگە قالعاندىعىن بىرەر ايدان سوڭ ءبىر-اق ءبىلدى... ەندى مىنە، مىنا شۇپىرلەگەن پالەكەتتەردى ەلسىز-سۋسىز جەرگە ۇمىت قالدىرىپ، باسىڭنىڭ اۋعان جاعىنا قاراي قايتىپ تايىپ تۇرارسىڭ؟ وكپە-باۋىرى سولقىلداپ، قانشا ءبىر شىبىن جانىن كوزىنە كورسەتسە دە، وسى تۇرعاندا تۇمسىعىن كوككە شانشىپ، ارمانسىز ۇلىپ-ۇلىپ العىسى كەلدى. بالكىم، ومىرگە دەگەن لاعنەتىن، ەندىگى عۇمىرىنىڭ دا وڭاي بولماسىن، ال ارى-بەرىدەن سوڭ ءدال ءقازىر دەمى ءۇزىلىپ كەتسە دە وكىنە قويمايتىندىعىن، سول كوكىرەگىن جارىپ شىققان جالىنىشتى داۋىسىمەن ايتىپ سالماققا بەكىنگەن. ءبىراق تاماعىنا الدەنە كەپتەلىپ قالعانداي، ءۇنى شىقپادى. باسىن وقىس كوتەرىپ الدى. جو-جوق، ولۋگە بولمايدى، ونان دا جونگە كەلىپ، جان-جاعىڭا جىتىلەنە قاراعانى ابزال!
مىنالاردىڭ قانشا كۇن تار قۇرساعىن تەپكىلەگەندەرى ازداي، ءقازىر-اق اۋىزدارىن اشىپ، ءبىرىن-بىرى باسىپ-جانشىپ، شاندىر ەمشەككە جابىسادى. جانىڭدى كوزىڭە كورسەتەر سىن ساعاتتار ءالى الدا. ءجا-جا، ءبارىنىڭ رەتى كەلەر-اۋ، شاندىر ەمشەككە دە ءسۇت جينالار. قويشى، قۇرىسىن... قانتالاعان جانارى جۇمىلىپ بارىپ، قايتا اشىلدى. سىلەكەيىن اشقاراقتانا جۇتتى. «وبال، وبالداعى-اي! بۇلاردىڭ تۋماي جاتىپ، كومىردىڭ قارا شاڭىنا كومىلەتىندەي نە كىنالارى بار، ا؟» مىڭ جەردەن دىڭكەلەسە دە امالى بار ما. كۇن باتار، ادام اياعى سايابىرسىر. وعان دەيىن ءوزى دە بولار-بولماس ءال جينار. مەيلى، سوڭعى كۇشىن جيناسا دا ءبىر ورايىن كەلتىرەر. كۇشىكتەرىن بىر-بىرلەپ، جەلكەدەن تىستەلەپ تاسالاۋ، قاعا بەرىس ىڭعايلى ورىنعا كوشىرىپ الماسا بولماس. تەك سوعان دەيىن ءبىر جەردە قيسايىپ قالماي، امان-ەسەن دەمىنىڭ جەتكەنىن ايتساڭشى!..
* * *
تاپقان ەكەن! اناسىنىڭ ىستىق دەمىنە بۋلىعىپ، جاتپاق قوي ەرتەڭدى كۇنىن كەش قىلىپ. ۇيالاستارى دا مازاسىز. ءالجۋاز سيراقتارىمەن ءبىرىنىڭ قابىرعاسىن ءبىرى مىجعىلاعاندا بار ما، جانىڭ تىرناق ۇشىنا تىرەلەدى. ال كارى قانشىقتىڭ ءىشى-باۋىرى قابىسىپ، ءتىلى سالاقتاپ، كوزدەرى كىرتيىپ سول جاتقانى جاتقان. باۋىرىنا تالاسا-تارماسا باس قويعان كۇشىكتەرىنىڭ ارەكەت-قيمىلدارىنا دا سەلت ەتپەيدى. شاندىر ەمشەكتى ءتۇتىپ جەسە دە كوڭىلى باياعىداي.
مۇنىڭ دەنەسى توڭازىدى. بولار-بولماس سىلكىنىپ، بويىن جىلىتتى. اناسىنا ءۇستى-باسىمدى از جالادىڭ دەپ وكپەلەگەنى دە بەكەر ەكەن. ول بايعۇس قايسىسىنا جەتەدى؟ ءبارى دە سونىڭ ىستىق دەمىنە ءزارۋ. ءسىرا، ەندىگى جەردە اركىمنىڭ ءوز بەتتەرىنشە تىرلىك كەشۋلەرىنە تۋرا كەلەر. بۇل نە؟ تۇسىنسە بۇيىرماسىن. سىرت الەمنىڭ دەنە تىتىركەندىرەر مۇنشالىق سۋىق ەكەندىگىن كىم بىلگەن. وكپەك جەل وڭمەنىنەن وتەردەي. ماپ-مايدا تۇكتەرى ماقتاداي ۇلبىرەيدى. كىرپىكتەرى بىر-بىرىنە جەلىمدەنىپ قالعان با. الدىڭعى سيراعىنا تۇمسىعىن ۇيكەپ-ۇيكەپ، ازەر دەگەندە سىعىرايتىپ كوزىن اشتى. اشتى دا ىلەزدە جۇما قويدى. ءبالي، جارىق دۇنيە دەگەنى وسى ما، سوندا مۇنىڭ قىزىق-شىجىعى قاي جەرىندە؟ ءوز ەركىنەن تىس ارلى-بەرلى قوزعالاقتاپ، سوسىن تۇرەگەلۋگە قام جاسادى. ءاپ، ءپىرىم دەپ، كەۋدەسىن جەردەن بولار-بولماس كوتەرە بەرگەنى سول ەدى، تۇمسىعىمەن توپىراقققا شانشىلا قۇلادى. باسىنىڭ دەنەسىنەن اۋىرلىعىن قايدان سەزسىن! ءبىر، ەكى، ءۇش... جوق، ماناعىداي ەمەس، ەپتەپ بەتى بەرى قارادى. شوقيىپ وتىرۋعا دا مۇمكىندىك تاپتى. اۋزىن اشىپ، ۇزدىك-سوزدىق اۋا قارمادى. قارنى شۇرقىراپ تاماق ىزدەدى. باسقاداي ايلا-امالدى كورىپ تۇرماعان سوڭ توڭقاڭداپ بارىپ، شاندىر ەمشەككە قايتا جابىستى. بولار-بولماس ءبىر جىلىمشى سۇيىق تاماق جىبىتكەندەي-دى. ەكى-ۇش مارتە سوردى، ۇشىنشىسىندە سۋ تاتىدى.
كۇنى بويى كومىر بازدىڭ ىرگەسىندەگى قۋىستان الىس ۇزاي المادى. تۇنىمەن بارلىعى اناسىنىڭ باۋىرىنا تىعىلىسىپ تىنىش ۇيىقتادى. ارتىق قيمىل جاساۋعا ەشقايسىنىڭ قۇلقى جوق. كۇزدىڭ قارا سۋىعى ءسال باس كوتەرسەڭ، ءتۇتىپ جەيتىندەي. ال تۇمسىق ءتۇيىستىرىپ، ءوستىپ ۇيلىعىپ جاتقان سونداي ىڭعايلى. ىرگەلىكتەن شار تاباقتاي بولىپ كۇن كوتەرىلدى. توڭىرەگىن تىتىركەندىرىپ تاعى ءبىر اۋىر سوستاۆ جۇيىتكىپ ءوتتى. كومىر بازدىڭ توپساسى مايلانباعان تەمىر ەسىگى ەكى جاققا قاراي ويبايىن سالىپ، ازەر دەگەندە اڭقايىپ اشىلدى. كۇزەتشىسى دە باكەنە بويلى، شاعىن دەنەلى شاتاق شال ەدى. شاتاق دەيتىنى تاڭ اتپاي جاتىپ، دۇنيەنىڭ ءبارىن تىلدەپ ءبىتتى. الدەنەگە اشۋلى.
— ءىشىن يت جەگىردىڭ مۇلكى-اي! — دەپ كەرزى ەتىگىمەن تەمىر قاقپانى ءبىر تەپتى،— الگى سبولش ءسادۋاقاس بار تاپقانىن قاتىنىنىڭ قالتاسىنا سالۋدان باسقا تۇك بىلمەيدى. ەسىگى وزدىگىنەن اشىپ-جابىلاتىن ەلەكتىر تەتىگى بار قۇلىپ سالۋعا نەگە بولماسىن!..
ءسويتتى دە بەرى جاقىندادى. تەمەكى تۇقىلىن تۇكىرىپ تاستادى. سىرماق شالبارىنىڭ اۋىن اعىتا الماي ءبىراز اۋرەلەندى. ۇزدىك-سوزدىق تامشىدان ساز توپىراقتىڭ بەتكى قاباتى عانا ءبىر بۇلك ەتتى. الدەنەنى سىلكىپ-سىلكىپ كەيىن شەگىنشەكتەدى. قانشىقتىڭ ىڭىرسىعانىن ەستىگەندە بارىپ، كىلت بۇرىلدى.
— ءبالي، و بەرەكە تاپقىر، ءىشىڭدى ءبىر بوساتىپ العان ەكەنسىڭ-اۋ، سابازىم! مىقتىسىڭ، مىقتىسىڭ دەيمىن، نەشەۋىن دومالاتقانسىڭ، شىراعىم-اۋ؟! — كۇس-كۇس قولدارىن سوزىپ، كۇشىكتەردى بىر-بىرەپ ساناپ شىقتى. — ءبىر، ەكى، ءۇش، ءتورت... مىقتاعاندا ەكى-ۇشەۋدەن اسىرماس دەپ ءجۇرۋشى ەم. سوڭعى كۇشىمدى ءبىر بايقايىن دەگەن ەكەنسىڭ عوي. مالادەس!..
ىزىنشە كۇزەتشىنىڭ ۇيشىگىنە جۇگىردى. كەرزى ەتىگىنىڭ تابانى تيگەن ماي توپىراق بورپ-بورپ. كوپ اينالماي قايتىپ كەلدى. قالايى قۇتىعا قۇيىلعان بالىقتىڭ سۋىق سورپاسىن كارى قانشىقتىڭ اۋزىنا تاقادى: — باسە، باسە-اۋ، تۇنىمەن الاقانىم ورتەنىپ شىعىپ ەدى. — ءوزىن-وزى قيناپ كۇلدى. ءسال ىركىلىپ بارىپ، سوسىنعى ويىن بىلايشا جوسىلتتى:— ءتۇبى جامان بولماسپىن، ەكەۋىن قالدىرامىن... تۇقىم ءۇشىن. ەكەۋىن تورەتامداعى كارىستەرگە ساتامىن. ا-حا-حا! تەگىن دۇنيە قاي-دا؟! ساۋدالاسامىز ارينە، ءسىرا، ءارقايسىسى ءتورت ءجۇز تەڭگەدەن كەم بولماس. ءتورت ءجۇزدى ەكىگە كوبەيتەمىز، ءبا-لي، الەمنىڭ اقشاسى عوي، قۇداي شەبەر-اۋ!..
سونىڭ ارتىنشا كومىر تيەۋگە كەلگەن ءداۋ ماشينە سالدىر-گۇلدىر ەتىپ قاقپاعا جاقىندادى:
— جاكە، جالمۇرات كوكە، قايداسىز؟!
— وسىندا، وسىندا!.. ارتىڭ جىرتىلعانشا سونشا ايقايلاعانىڭ نە، تۇگە؟! — الدەكىم كورىپ قالماسىن دەگەندەي، كۇشىكتەردىڭ ءۇستىن قامىسپەن قالقالاپ، جاۋىپ كەتتى. — ال، كانە... دابەرنەسىڭ قايدا؟ ءمورى، ايى-كۇنى دۇرىس پا؟ قانشا توننا؟!
— بەس.
— بوپتى. قايتار كەزدە قول قويدىرىپ ال، مىندەتتى تۇردە.
— ءقازىر-اق قويىپ بەرسەڭىزشى! — دەپ جالىندى دۋدارباس جىگىت،— بۇگىن نە بولعان سىزگە؟.. ءبىر ءتۇرلىسىز...
— نە بولۋشى ەدى، ءتارتىپ... دەسەپلەنا، ال كانە، شاگوم شارش!
سول، سول-اق ەكەن، كومىر بازدىڭ توڭىرەگى قاپەلىمدە ازان-قازان ايقاي-شۋعا تولدى دا كەتتى. جىلىمشىلاۋ بالىق سورپاسىنان كەيىن قانشىق بايعۇس بولار-بولماس جان شاقىردى. اياعىنا ءمىنىپ، توڭىرەگىنە نازار جىقتى. تۇمسىعىن كوتەرىپ، توڭىرەكتەن تىنىس تارتتى. «الگى جامان شالدىڭ دامەسىن قاراي گور! تاپقان ەكەن مايشەلپەكتى!» — اتىلىپ توبە باسىنا كوتەرىلدى. ودان تومەن قۇلديلادى. ولاي-بىلاي توڭىرەكتى كەزگىلەدى. جانى تىرناق ۇشىندا. كۇزەتشى ەندى ءبىر ساعاتتان سوڭ كەزەكشىلىگىن اۋىستىرادى. قايتار جولدا دورباسىنىڭ تۇبىنە بىر-ەكى كۇشىكتى تاستاي سالسا، نەسى كەتەدى.
«ءيا، ءپىرىم! قۋاتىڭدى اياما!» — قانشىقتىڭ قوس ءبۇيىرى سولق-سولق. اسىعىس كەلدى دە ءبىر كۇشىكتى جەلكەدەن تىستەلەپ، كوز لەسپەس جىلدامدىقپەن ءىلدى دە اكەتتى. ەكىنشىسىن دە سولاي ىستەدى. مۇنىڭ كەزەگى ۇشىنشىسىندە كەلدى. قىزىق، ءتورت اياعى سالاقتاپ جەردەن بىرتىندەپ كوتەرىلە بەردى، كوتەرىلە بەردى. بەينە ۇشىپ بارا جاتقانداي. ەش جەرى اۋىرمايدى. توڭىرەك عانا شىر اينالادى.
* * *
كەشتىڭ قالاي باتقاندىعىن اڭعارمادى. شاندىر ەمشەككە جينالعان بولماشى ءسۇتتى جاپاتارماعاي جابىلىپ، بارلىعى تەڭدەي بولىسكەن. اناسى دا راقات سەزىم قۇشاعىندا. ەندى نە ىستەيدى، قولىنان كەلگەندى اياعان جوق. بۇيىرعان نەسىبەنى بۇلاردىڭ اۋىزدارىنان جىرىپ قالماس. بويىنداعى بارى وسىلاردىكى. كۇنى بويى ءنار سىزباعاندىكى مە، الدە السىزدىكتىڭ بەلگىسى مە، اۋىزدارى اققا تيىسىمەن كۇشىكتەردىڭ كوزدەرىنە ۇيقى تىعىلدى. سولاي بولارىن سەزگەن. مانادان بەرى بۇلاردى باۋىرىنا باسىپ، اياق سۋىتاتىنداي مۇمكىندىگى بولدى ما. سۇرنىگىپ ءجۇرىپ جاڭا قونىسقا ازەر «كوشىپ الدى». قالاي دەگەندە دە كومىر بازدىڭ ىرگەسى اسا ءقاۋىپتى. الدەن اقشاعا قۇنىققان كۇزەتشى شالىڭ اناۋ، وعان تاعى بىرلەر قوسىلسا... تۇقىمىن تۇزداي قۇرتار. ۇلكەن قالاعا جىلۋ بەرەتىن مىنا ۇلكەن تۇربانىڭ ىرگەسى جىلى، ۇياداي.
اپىر-اي، ەكىاياقتىلاردان قۇتىلا الساشى! ادەيى اڭدىي ما، الدە كەزدەيسوقتىق پا، ءتۇن جارىمىندا تاعى دا كۇبىرلەسكەن ەكەۋ مۇنان باسقا بارار جەر، باسار تاۋى قۇرىپ قالعانداي قاۋقىلداسىپ كەلىپ، بۇلار جاتقان ۇلكەن تۇربانىڭ ۇستىنە جالپ ەتىپ وتىرا كەتتى. ەڭگەزەردەي ەكى كولەڭكە العاشقىدا بىر-بىرىنەن الشاقتاپ وتىرعان سەكىلدى ەدى، ءقازىر ءبىر دەنەگە اينالعان. كۇلەدى، كۇبىرلەسەدى، سۇيىسەدى. ال قانشىق ءۇشىن مۇنىڭ تيتىمدەي جاڭالىعى جوق-تى. ەرىككەندەردەن نە سۇرايسىڭ. ىشتەرى تولىپ، ەكى قولدارىن الدارىنا سىيعىزا الماعان سوڭ، ۋاقىت وتكىزۋدىڭ امالىنا كوشەدى. تەمىر جول ۆوكزالىنداعى مەيىرامحاناعا كىرىپ، وزدەرىنشە شەر تارقاتىسادى. شاراپ ىشەدى. مي سولقىلداتار جەلىكپە مۋزىكانىڭ ىرعاعىمەن تىرتىڭ-تىرتىڭ بيلەيدى. بۇعان شىداماعاندارى جۇگىرىپ سىرتقا شىعادى. سەرۋەندەيدى، جۇپتاساپ جۇرگەن جاقسى عوي قاشاندا. مىنالار دا سولاردىڭ سورتىنان. ازداپ سىرلاسىپ، كوڭىل كوتەرگەن سوڭ جوندەرىنە كەتەر. تەمىر تۇربانى كوتەرىپ اكەتە المايدى ءبارىبىر. سوعان شىداماي ءبىر كۇشىكتىڭ شوشاڭ ەتىپ، باس كوتەرە قالعانى. كارى قانشىقتىڭ ىزاسى كەلدى: «ءۇنىڭدى شىعارما نالەت جاۋعىر، ايتپەسە، ءوزىم-اق بۋىندىرا سالامىن!» دەپ ىرىلدادى.
— اقمونشاق، شىنىڭدى ايتشى، مىنە ءتۇن جامىلىپ وتىرمىز عوي، مەنى شىن سۇيەمىسىڭ؟!
قىز قىلىمسىدى: — سەنىڭ-اق اشىق اۋىزدىعىڭنان دىڭكەلەدىم شە! ىلعي سۇرايسىڭ. «سۇيەسىڭ بە، سۇيمەيسىڭ بە؟» سۇيمەسەم، ساعان ەرىپ شىعام با؟!
— كەشىر، كەشىرشى، كۇنىم! — جىگىتتىڭ ءۇنى قۇمىعىپ ەستىلەدى. — ەندى مۇنان بۇلاي سۇرامايمىن.
— ارماندا كەتەرسىڭ، تاعى نەنى بىلگىڭ كەلەدى؟ سۇرا، سۇراي بەر. — قىز وكپەلەپ قالعان سەكىلدى. — سەن سول، باياعى... ونجىلدىقتى بىرەتىن جىلعى مۇراتحاننان اۋمايسىڭ! كوكىرەگىڭ تولعان ارمان، قۇرعاق قيال.
— ەندى نە ىستە دەيسىڭ؟!
— ومىرگە يكەمدەلمەس پە ادام دەگەن...
— ءقايتىپ؟!
— ونى سەنەن مەنىڭ سۇراۋىم كەرەك ەمەس پە؟.. ءوستىپ جۇرە بەرەمىز بە؟ باقىتتى شاعىمىزدىڭ ءبارىن تۇربانىڭ ۇستىندە وتكىزىپ...
— ا...ا...— جىگىت ويلانىپ قالدى دا، جەرگە سەكىرىپ ءتۇستى.— كەلشى، بەرمەن كەلشى، ارمانسىز ءبىر سۇيەيىنشى، اقىلدىم!..
— ۇيگە بارعان سوڭ دا ۇلگىرەسىڭ عوي...
— سەنىمەن وتكىزگەن ءاربىر مينۋت قىمبات مەن ءۇشىن، سونى تۇسىنەمىسىڭ، اقمونشاق؟!
— تۇسىنەمىن، تۇسىنبەگەندە...
— اسپانعا قاراشى، جۇلدىزدار قانداي تاماشا!
— تۋھ، سەن-اق شارشامايدى ەكەنسىڭ! جۇلدىز سانايتىن جاستان كەتكەن جوقپىسىڭ؟!
— جو-جوق، ولاي دەمەشى، اقمونشاق! جۇلدىزدارعا عاشىق بولعانداردىڭ ماحابباتى باياندى.
— قايدان وقىپ ءجۇرسىڭ؟
— كىتاپتان.
— ءالى دە كىتاپ وقيمىسىڭ؟ قۇداي كورسەتپەسىن، باياعى ادەتىڭ قالماعان ەكەن دە... وسى باستان ەسكەرتەيىن، ەندى ونداي قيالي تىرلىكپەن قوشتاساسىڭ.
— قالاي؟
— سولاي! ەسى دۇرىس ادام كىتاپ وقۋعا ۋاقىت ولتىرمەيدى بۇل كۇندە.
— اي-حوي، اقمونشاعىم مەنىڭ! دۇرىس، دۇرىس ايتاسىڭ، جاتتاندى دۇنيەنى ەجىكتەگەنشە، ونان ءوزىم جازبايىم با سول كىتاپتى.
— قۇدايا توبا، تاعى نەنى كوڭىرسىتتىڭ؟ جەتىسپەگەنى سول ەدى، قوي بۇگىنشە وسى دا جەتەر، ۇيگە قايتايىق... تويدىڭ قامىنا كىرىسەيىك...
— توي، توي... ءسال توقتاشى، اقمونشاق! مىنا قىزىقتى قاراشى! تا-ما-شا! — جىگىتتىڭ جۇرەگى قۋانىشتان جارىلارداي بولىپ، ايقايلاپ جىبەردى:— ءبىزدىڭ جولىمىز بولادى ەكەن، اقمونشاق، بەرى، بەرى كەلىپ مىنا قازىنا- بايلىققا نازار سالشى!..
— ول نەمەنە، تىعىپ قويعان كومبەڭ بار ما ەدى؟!
— كومبەنىڭ كوكەسى وسى ەمەس پە؟!
قىز قانشىقتىڭ باۋىرىنا جابىسقان كۇشىكتەردى كورىپ، كىرجىڭ ەتە قالدى: — و، قۇداي شەبەر-اي!..
— تاڭدا، بۇل جولعى تاڭداۋ سەنىكى، سەنىكى! كەز كەلگەنىنە ەن سالا بەر، پاروداسى جاقسى. اتىن دا ويلاپ قويدىم، سەنىڭ اتىڭ — اقمونشاق. مۇنىڭ اتى — اقمويناق! قالاي ۇقسايدى، ءا؟!— جىگىت ءاي-شايعا قاراماستان مۇنى جەردەن كوتەرىپ الىپ، كوستيۋمىنىڭ قوينىنا جىپ ەتكىزدى. كارى قانشىق ءۇنسىز، ەڭ بولماسا «وۋ، بۇلارىڭ قالاي؟» دا دەگەن جوق.
— اقمويناق، ەستيمىسىڭ، سەنىڭ اتىڭ — اقمويناق!
ءتۇن قاراڭعىلىعىندا قالبالاقتاعان ەكەۋ اۋىل شەتىندەگى باكەنە ۇيگە بۇرىلدى.
* * *
اقمويناقتىڭ قازىرگى جاعدايى جاقسى. ەرتەڭدى-كەش قايماعى الىنباعان شيكى ءسۇتتىڭ ءبىر توستاعانىن تاستاپ العان سوڭ، قۇيرىعىن قايقايتىپ اۋلاعا شىعادى. جۇرگەن ءجۇرىسى دە قورباڭ-قورباڭ. ەكى-ۇش اي وتەر-وتپەستە جونى جىلتىراپ شىعا كەلدى. جەلكە ءجۇنى قالىڭ، قالىڭىنان بۇرىن موينى تۇتاسىمەن اق جولاق. ءسىرا، مۇراتحاننىڭ يت تاڭداۋعا كەلگەندە بولەكشە سىيقىرى بار بىلەم، دۇنيە جۇزىندەگى يت اتاۋلىنىڭ تۇقىم-جۇراعاتىن جاتقا سوققاندا كىسى جاڭىلدىرادى. عىلىمي دالەلى دە ورنىقتى. الەمنىڭ الدەبىر قيىر شەتىندە تۇراتىن اقسۇيەكتەر اۋلەتىندەگى ءيتتىڭ شىعۋ تاريحىن ايتقاندا اۋزىنىڭ سۋى قۇريدى.
اقمويناق تا قۋ بولىپ العان. مۇراتحان مەن اقمونشاقتىڭ ەرتەڭگى شاي ۇستىندەگى كوڭىل-كۇيلەرىن اجىك-گۇجىك ءسوز ساپتاۋلارىنان-اق سەزە قويادى. مۇراتحان قالاي دەگەندە دە ءۇي شارۋاسىنا مىعىم جىگىت. جەتىم وسكەندىكى مە، الدە جاراتىلىسى سولاي ما، ارتىق دۇنيەنى تەككە شىعىندامايدى. ءبارى ورنى-ورنىمەن. ماماندىعى — تەمىرجولشى، ماشينيست. ەكى كۇن ۇيدە، ەكى كۇن تۇزدە. سول ەكى كۇنگى دەمالىس قىرسىق بۇلارعا. شامالاۋىنشا اقمونشاق وسىنداعى ورتا مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ قىزى. نە كيەمىن، نە ىشەمىن دەمەستەن شولجاڭداۋ وسكەن سىڭايلى. كوڭىلدى ورتاعا بەيىم. ءبىر كيەرىن يىعىنا ءىلىپ، بي الاڭدارىنان بوي كورسەتىپ قالاتىن قايران كۇندەرىن جىلاپ تۇرىپ ەسكە الادى. ايتتى-ايتپادى، وسى كۇنگى ءومىرى وزىنە سالعاندا — تاس تۇرمە. جاقىن-جۋىق اعايىنمەن ارالاسىپ، جوق-باردى ءبولىسىپ، جارقىلداپ وتكىزبەگەن عۇمىردىڭ نەسى قىزىق؟! كەي-كەيدە، قىزدى-قىزدىمەن نەگە كۇيەۋگە شىقتىم ەكەن دەپ تە بارماعىن تىستەيدى. ءالى دە جۇرە تۇرۋىنا بولاتىن ەدى عوي، وسىنداي موجانتوپاي ماشينيست ءتۇبى ءبىر تابىلاتىن ەدى عوي. ءيا، جۇرە تۇرۋىنا بولاتىن ەدى-اۋ! «جوق بولمايتىن ەدى» دەيدى قۇلاق تۇبىنەن كۇمبىرلەگەن ءبىر داۋىس. وسى داۋىستى بۇتكىل بولمىسىمەن جەك كورەدى. ەستىمەي، ەستىگىسى كەلمەي، باسىنىڭ اۋعان جاعىنا قاراي لاعىپ كەتكىسى كەلەدى. سۇمدىق قورقادى. كۇندىز ارنارسەنى ءبىر شۇقىلاپ، الدانىپ جۇرۋگە بولار. ال تۇنگە قاراي قيىن. جاستىققا باسى ءتيدى ەكەن، الگى سۇمىراي داۋىس بىردەن قوڭىراۋلاتىپ جەتىپ كەلەدى. ۇيقىسى شايداي اشىلادى. ولاي دوڭبەكشىپ، بىلاي دوڭبەكشىپ اقىرى بولماعان سوڭ، جىندى ادامداي ورنىنان ۇشىپ تۇرەگەلەدى. ەسىك-تەرەزەنى قىمتاپ، تىرداي جالاڭاشتانىپ شەشىنەدى. ۇيدە جالعىز. مۇراتحان رەيستە. ۇلكەن بولمەدەگى اينا الدىنا كەلىپ، قىرىن قاراپ قارنىن سىيپالايدى. اپىر-اي، ءدال وسىنشا... ونىڭ كوزدى اشىپ-جۇمعانشا سەزىلە قوياتىندىعىن كىم بىلگەن. جامان ەسەبى بويىنشا ءالى دە بۇعىپ، قارىننىڭ ءبىر بۇرىشىندا جاسىرىنا تۇرۋعا ءتيىس ەدى عوي. الدە ول تىرشىلىك يەسىنىڭ دە مەزگىلدى كۇنى تۋعاندا ەشنارسەگە مويىن بۇرىپ قارامايتىن بولعانى ما؟ جولىنداعىنىڭ ءبارىن جايپاپ، باسا كوكتەپ، تار قۇرساقتى كەۋلەپ، ۇلكەيىپ كەلە جاتىر، انەكەي! الدىرتىپ تاستاۋعا ەندى كەش. بىلەدى، بىلىنەدى، ءتىرى بولسا ەرتەڭ-اق توڭىرەكتىڭ ءبارى قۇلاقتانادى. سوسىن جاماناتتى حاباردىڭ قاۋعا تيگەن ورتتەي ۇدەپ الا جونەلەتىندىگى بەلگىلى. و، جاراتقان-اۋ، قايداعى جاماناتتى حابار! ءبارى رەتىمەن، تابيعي زاڭىمەن دەنەگە بىتكەن نارەستە بولسا، بۇنان اسقان باقىت بولا ما؟! مۇنان اسقان توي-دۋمان بولا ما؟!
مۇراتحاننىڭ ەكى كۇن سىرتتا بولاتىنىن پايدالانىپ، ولگەنشە ءىشىپ تە كوردى. ماس بولدى. ەسىك-تەرەزەنى قىمتاپ ەسىرىك مۋزىكانى بارىمەن قويىپ، جىن سوققانداي ەسى اۋعانشا، قۋات-دەمى تاۋسىلعانشا سەكەكتەپ بيلەپ تە كوردى. بي ەمەس، باقسىنىڭ جىنى ەدى مۇنىكى. تاقتاي ەدەندى ولگەنشە تەپكىلەدى. بىردە قابىرعاعا، بىردە تەمىر پەشكە ارقاسىمەن سوعىلىپ، جەرگە اۋناپ، قۇيرىعىمەن جورعالاپ، وينىنا نە كەلسە سونىڭ ءبارىن ىستەپ باقتى. تەك سىركەسۋىن ىشە المادى. جۇرەكسىندى، تاعى دا مۇراتحاننان جاسىرىپ جۇرگەن دارى-دارمەگى بار-دى. ولاردىڭ زياندىلىعى سونداي، جاتىردى تۇگەل كۇيدىرىپ جىبەرۋى مۇمكىن ەدى. سوندا اقمونشاقتىڭ ۇتارى قايسى؟ بىرەۋىنەن قۇتىلار، ءبارىبىر ەكىنشىسىنە تۇتىلادى. ءتۇپتىڭ تۇبىندە قۇرساق كوتەرمەيتىن بەدەۋ ايەلگە اينالادى. ال مۇراتحاندى كودي-سودي سىلتاۋمەن يلاندىرا الساڭ، كانى! تۇرعانىمەن مىقشەگە. ءبىر نارسەگە كۇماندانسا ونىڭ اق-قاراسىنا كوز جەتكىزگەنشە تىنىم تاپپايتىن مازاسىز. ەرتەڭ كورە قال... اقمونشاق بىلەتىن مۇراتحان بولسا ەندى بىر-ەكى ايدان سوڭ ايەلىن دەدەكتەتىپ، دارىگەردەن دارىگەر قويماس. ءوزى دە تەكسەرىلەر، اقمونشاقتى دا تەكسەرتەر. اقىرى ۇرلىقتىڭ بەتى اشىلادى.
كەيدە قۇدايدىڭ ادىلدىگىنە دە كۇماندانادى. سوندا ءوزى ءادىل مە، اقمونشاق ءادىل مە؟! وسى تۇسقا كەلگەندە مورت سىنادى. كوزدەرىن قايتا-قايتا الىپ قاشسا دا اۋىزۇيدەگى وشاق قاسىندا جاتاتىن كەزدىك ارقانعا ءبارىبىر ءبىر قاراپ ۇلگەرەدى. جۇرەگى الىپ-ۇشىپ اۋزىنا تىعىلادى. سىركەسۋىن ءىشىپ، ءىشى بۇراتىلىپ، ابدەن يت اۋىرەگە تۇسكەنشە ءبىر كەزدىك ارقان شىبىن جانىن بىردەن جاھانامعا جىبەرمەس پە؟! جو-جوق، اتاما، اتاماڭىز! — كەزدىك ارقاندى دالاعا لاقتىرىپ كەپ جىبەرەدى. الگى مۇراتحاننىڭ شىعارىپ جۇرگەن پالەسى عوي. «مەن رەيستەن كەلگەنشە وتىن سۇيرەلەپ قايتەسىڭ» — دەيدى دە ءبىر ارقا سەكسەۋىلدىڭ تومارىن بەلىنەن تاس قىپ بايلاپ، اۋىزۇيگە كىرگىزىپ كەتەدى. كەزدىك ارقاندى كورگىسى كەلمەيدى-اي!
ءتۇننىڭ ۇزاقتىعىن اقمونشاق سوندا عانا بىلەر ەدى. تاڭ اتىپ بولمايدى. سىرتقى ەسىكتى ءسال اشسا، تىستاعى تىرشىلىك اۋەنىن ەستىپ، بولار- بولماس كوڭىلى جاي تابادى. كلۋب جاقتان مۋزىكا ەستىلەدى. جەڭىل ىرعاقپەن دوڭگەلەنە بيلەگەن قايران قىزىق داۋرەن-اي! كىرپىگىنە كىلەگەيلەنىپ جاس ىركىلەدى. قىز بىتكەننىڭ كورىكتىسى ەدى عوي اقمونشاق. بالعا ۇيمەلەگەن شىبىنداي جىگىت-جەلەڭ دە اقمونشاقتى توڭىرەكتەيتىن. وي-حوي، وندايدا اقمونشاقتىڭ اياعى جەرگە تيەر مە؟! كوكتە ۇشىپ جۇرەدى قالىقتاپ. جۇلدىزدارعا جەتىپ قالادى اندا-ساندا. ءبيدىڭ دە ءتۇبىن تۇسىرەدى-اي! تالعاممەن كيىنەتىن. كوكىرەگى اسپان تىرەيدى. سوندايدا ۇستىنەن ماي ءيىسى اڭقيتىن تەپلوۆوز ماشينەسىنە ءپىشتۋ دەپ مويىن بۇرار ما. سۇيگەنى الىستا-تىن. جوعارعى وقۋ ورنىن بىتىرگەن. شەتەلدە قىزمەتتە. ال قىرسىق قىلعاندا قايتەرسىڭ، ونىڭ باسى بوس ەمەس. ءۇيلى-باراندى. بالا-شاعاسى بار. انا جولى سول جۇگىرمەكتىڭ تۋعان جەرگە ۇرىن كەلمەسى بار ما. شەتەلگە ءىس-ساپارعا شىعىپ بارا جاتىپ، تۋعان جەردىڭ ۇستىنەن قالاي وتە شىعايىن دەپ، ادەيى بۇرىلىپتى-مىس. پەرزەنتتىك بورىش شىداتپاعان-اۋ ءاسىلى. ەكى-ۇش كۇن ارمانسىز قىدىرىستاعان. اقمونشاقتىڭ ەسى اۋىپ قالدى. ەشنارسەنى سەزبەيدى، كورمەيدى، بىلمەيدى. تەك... تەك سونىڭ عانا دەگەنى بولعان. سۇيىسپەنشىلىك سەزىم ويلاۋ قابىلەتتىڭ استاڭ-كەستەڭىن شىعاردى. ۇيات-ايات ادىرە قالدى. اڭگىمەنىڭ اشىعى سول. بالا سونىكى...
اۋلانىڭ ءىشىن ارلى-بەرلى كەزگىلەيدى. بىرەۋ قۋىپ كەلە جاتقانداي اعىل-عۇپىل اسىعىپ ۇيگە كىرەدى. اقمويناقتى باۋىرىنا قىسادى، تۇمسىعىنان سۇيەدى. جەلكەسىنەن يىسكەيدى. اقمويناققا دا بۇل مەيىرىم ۇنايدى. جىلى قۇشاقتا ونىڭ دا تۇياق سەرىپپەي ءۇن-تۇنسىز جاتا بەرگىسى بار. ءبىر قينالاتىنى، سويتكەن اقمونشاق ەندى بىردە ەكى يىعى سەلكىلدەپ جىلايدى. اششى تامشىلار اقمويناقتىڭ تىلىنە تيەدى. اششى بولعاندا دا ءتىل وياتىنداي. اششى، تىم اششى...
* * *
شايدى اسۇيدەگى جايداق ءۇستولدىڭ ۇستىنە ازىرلەيدى. مۇراتحان رەيستەن كەيدە ەرتە، كەيدە كەش كەلەدى.
— ءىشىم جارىلاتىن شىعار،— دەيدى اقمونشاق.
— قويشى-ەي! — مۇراتحان ەكى-ۇش كەسە ىستىق شايدان كەيىن عانا جان شاقىرادى. اقمونشاقتىڭ سۇلۋ جۇزىنە سوسىن بارىن نازار جىعادى. يىققا توگىلگەن قولاڭ شاشىن ءسال كەرى ىسىرىپ، موينىنا تۇمسىعىن تاقايدى. دوبالداي قولدارىمەن ماڭدايىن سىيپايدى.
— اقمونشاعىم! — دەيدى شىن نەتىمەن، — وسى شە، سەكسەۋىل ستانساسىنا جەتكەنشە دەگبىرىم قاشادى. ادام-اۋ، بۇرىن-سوڭدى ول اراسىن نەگە بايقاماعام. كوزدى اشىپ-جۇمعانشا جەتىپ باراتىن سەكىلدى ەدىك. ءقازىر جەتكىزبەيدى. الىس. سويتسەم، ساعان جەتكەنشە اسىعادى ەكەنمىن عوي. قايتار جولدا دا تۋرا ينەنىڭ ۇشىندا وتىرعانداي، كۇي كەشەمىن. كەيدە تەپلوۆوزدىڭ جىلدامدىعىن ۇدەتىپ كەپ جىبەرگەندىگىمدى دە بايقامايمىن. قاسىمداعى سەرىگىم ۇرىسادى. ونىكى دۇرىس، ارينە. تەمىر جولدىڭ تارتىبىنە باعىنباساڭ ءبىتتى، اپاتقا ۇرىناسىڭ. قارسى كەلە جاتقان پويىزعا سوعىلاسىڭ، سۇيەگىڭدى تابا الساڭ جاقسى اقىر سوڭىندا.
— قۇرىسىن، قۇرىپ كەتسىن، پويىزدى جايىراق ايداساڭشى. ءبىزدى جاۋ الار دەيمىسىڭ، وتىرمىز عوي ومالىپ.
— جانىم مەنىڭ، كۇنىم مەنىڭ! — مۇراتحان اقمونشاقتىڭ بەلىنەن ايقارا قۇشاقتاپ وزىنە تارتادى.— ءسىرا، شىداماسپىن ءجۇرشى تورگى بولمەگە...
— ۇيات ەمەس پە؟
— كىمنەن؟
— كىمنەن دەيسىڭ... اقمويناقتان.
اقمونشاق ادەيى قىلىمسيدى. وعان ەندىگى جەردە باياعىداي اشىلىپ-شاشىلىپ ءجۇرۋ ارمان. كۇن سانايدى، اي سانايدى. مۇراتحانمەن بولعان ءاربىر ساعاتى ءوتىپ بولمايتىنداي. مۇمكىندىگىنشە باياعى ءناپسى قۇمارلىقتىڭ ءبارىن قولدان تىزگىندەۋگە تۋرا كەلەر. قايداعى-جوقتى ايتىپ، مۇراتحاندى الدارقاتقىسى كەلەدى. ءبىراق مۇراتحاننىڭ ادام ىشىندەگىسىن تاپ باسىپ بىلە قوياتىن، سەزە قوياتىن ءبىر پالەسى بار. اي، ءسىرا، مۇنان قۇلانتازا قۇتىلۋ تىم قىمباتقا تۇسەر. ۇستايدى، ۇستالادى ءتۇپتىڭ تۇبىندە. ونىڭ اقىرىنىڭ وڭاي سوقپاسىن دا جۇرەگى قۇرىعىرى سەزەدى ەپتەپ. كىمگە ايتارسىڭ، كىمگە شاعىنارسىڭ مۇڭ-شەرىڭدى؟ دۇنيە تۇگەلىمەن تۇيىقتالعان. «ءوز قولىڭمەن ىستەگەندى ءوز موينىڭمەن كوتەر!» دەپ ىشقىنادى تاعى ءبىر بەيتانىس داۋىس. قايدا قاشادى، ءوزى كوتەرەر عوي شاماسى جەتكەنىنشە. سىن ساعاتى مىسىق تابانداپ جەتىپ كەلگەن سەكىلدى. ياپىر-اي، بۇل پالەكەتتىڭ ەكپىنى سونشا قاتتى بولار ما! بۇدان قالاي جانە قاشان قۇتىلادى؟ قۇتىلار ەدى...
شاي قۇيىپ وتىرىپ كەسەسىن قولىنان ءتۇسىرىپ الدى. كوزىنىڭ استىمەن مۇراتحاننىڭ كوڭىلدى كەيپىنە ۇرلانا قاراپ قويادى. مىناداي ارام ويعا قالايشا بارىپ قالعانىم دەپ، ءوزى دە شوشىپ كەتتى. سودان ءبىرازعا دەيىن وز-وزىنە كەلە الساشى... شايدى دا نەمكەتتىلەۋ سوراپتايدى. ءتىپتى دالاعا شىعىپ كەتسە ءتاۋىر بولار ەدى. ءيا، كۇنى ەرتەڭ-اق بۇل جۇمباقتىڭ سىرى اشىلادى. اۋىل-ايماق تۇگەل قۇلاقتانادى. بالكىم، مۇراتحاندى ىشتەي ايايتىندار دا، نەمەسە سىرتىنان ەرنىن شىعارىپ، ءاجۋالايتىندار دا كوپ بولار. «وزىنە دە سول كەرەك، مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ قىزىن كوپ شىعىندانباستان قولعا ءتۇسىردىم دەپ اقيلانىپ كەتىپ ەدى»... ايتادى، ايتاقتايدى، ودان قالدى بىرەۋدىڭ قايعىسىنان ءلاززات الاتىنداي، الاقاندارىن ۇرعىلاپ راقاتقا بولەنەدى.
اقمويناق اس ءۇستولىنىڭ اياق جاعىن تىرنالاپ، قىڭسىلاپ «مۇراتحان كوكە، مەنى نەگە ۇمىتىپ كەتتىڭىز» دەگەندەي بەلگى بەرەدى. بىرشىپ تەرلەگەن مۇراتحان اق سۇلگىمەن موينىن سۇرتكىلەيدى دە، «قاپ!» دەپ تومەن ەڭكەيەدى. اقمويناقتى باۋىرىنا باسادى. جاۋىرىنىن سىيپالايدى. «مۇنداي اقىلدى يتكە قولى جەتكەندە ارماندا، قولى جەتپەگەندە ارماندا» دەپ ءوزىنىڭ دە مىقتىلىعىن ىشتەي دالەلدەۋگە تىرىسادى. اقمونشاققا قارا بولىپ جۇرگەن وسى. ۇيگە تانىمايتىن ءتىرى جاندى ماڭايلاتپايدى. تىرسەكتەن الادى، داۋىسى دا ءىرى، نىق.
— مەن ءبىر امال ويلاپ تاپتىم،—دەپ قۋاقىلانا جىميادى مۇراتحان، — بىلەم، ۇيدە وتىرعان جالعىز ادام شىنىمەن زەرىگەدى.
— ەندى نە ىستە دەيسىڭ؟
— نە ىستەيتىندىگىڭدى ايتايىن، تۇيە جۇنىنەن شۇلىق توقى. دايىن تاۋارىڭدى جول بويىنا اپارىپ، مەن-اق وتكىزىپ بەرەمىن. اقىسى قولما-قول.
مۇراتحان اقمونشاقتىڭ بەلىنەن قاپسىرا قۇشاقتاپ وزىنە تارتتى.
* * *
مۇراتحان ۇيگە كىرگەننەن اقمويناق اعاش كەرەۋەتتىڭ اياق جاعىن ىڭعايلاي باستايدى. قىزعانبايدى، جۇمساق جايلى توسەك ەكى ادامعا ارنالعان ەكەن، ەندەشە راقاتىن دا وزدەرى كورسىن. تۋراسىن ايتقاندا اقمويناقتىڭ ءۇي يەلەرىنە ينەنىڭ جاسۋىنداي وكپەسى جوق. مىناداي تەرەزە تىرنالاعان قارا سۋىقتا قورانىڭ ءبىر بۇرىشىندا جاتسا كورەر ەدى ءبۇرىسىپ. ءۇي يەلەرى دە اقمويناقتىڭ ءناتى يت قوي دەپ، شەتكەرى ىسىرعان ەمەس. تاماقتى دا وزدەرىمەن بىرگە ىشەدى. ارينە، بولەك تاباقپەن. بىرەۋ ۇستىنە ءتۇسىپ وبەكتەپ جاتسا، تۇك كورمەگەندەي ءار نارسەگە ءموليىپ، كوز ساتۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ ءبارى رەت-رەتىمەن، مولشەرىمەن. قارىنى اش ەمەس، اش بولىپ تا كورگەن جوق. قوماعايلىقپەن ارتىعىراق سىلتەپ قويعانى وزىنە جاۋ.ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا تىسقا شىعۋىنا تۋرا كەلەر. ءاۋىزۇيدىڭ ءزىل باتپان اۋىر ەسىگى وزدىگىنەن اشىلمايدى ءبارىبىر.
ءۇي يەلەرى اس-سۋلارىن ەرتەلەۋ ءىشتى دە بۇگىن ەرتەلەۋ جاتىپ قالدى. اقمويناق دەنەسىن ءبىر شۇقىم عىپ جيدى دا، اعاش كەرەۋەتتىڭ استىنا قاراي جىلجىدى. جايسىز جاعدايدىڭ ءتۇبى ءبىر بولماي قويمايتىندىعىن كۇنى بۇرىن سەزگەندەي. ەشنارسەنى ەستىگىسى جوق، ۇلكەندەردىڭ اراسىنا ءتۇسىپ تورەلىك ايتا الماعان سوڭ، كۇنى بۇرىن قۇيرىعىن قىسىپ، تىنىش جاتقان ابزال.
— ءبالي، شەرتيگەن مىنا قارىنىڭا جول بولسىن،— دەدى مۇراتحان ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا بولمەنىڭ جارىعىن جارىق ەتكىزىپ،— ەكى-ۇش ايدىڭ ىشىندە مۇنى قايدان تاۋىپ الا قويدىڭ؟ ماعان سىيلاعان سىيلىعىڭ تىم قوماقتى كورىنەدى عوي! — داۋىسى ءزىلدى، ءارى ءمىسقىل-اجۋا ارالاس.
— سولاي... سولاي،— دەپ مىڭگىرلەيدى اقمونشاق،— قۇداي بەرەيىن دەسە...
— ءيا، قۇداي بەرەيىن دەسە تاس توبەڭنەن تاستاپ جىبەرەدى. ءبىراق بۇل جولعى مىرزالىعىنىڭ ءمانىسىن تۇسىنە الماي تۇرعانىم.
— وزىڭنەن...
— پاح، العاشقى كۇننەن-اق پايدا بولعان ەدى دەمەكسىڭ عوي. ايتاسىڭ-اۋ، شىبىنىم!.. ال سانايىق، ءاقپان-بىر، مامىر-ەكى...
الدەنە تارس ەتە قالدى. اقمويناق بار دەنەسىن باۋىرىنا جيىپ، ءدىر-دىر ەتىپ تىنىشتىق بولعاي دەپ، تاڭىرىنە جالبارىنادى.
— سويلە؟!..
— سويلەيتىن نەسى بار.
— ىشىڭدەگى كىمدىكى؟
— وزىمدىكى!
— راس، وزىڭدىكى... مەن اكەسىن سۇراپ تۇرمىن. اكەسىن! — دەپ ايقايعا باستى مۇراتحان، — ءجا، بەلگىلى، ءبارى بەلگىلى. ۇرىسىپ-تالاسپايىق... قۇدايىم-اي! — ۇستى-ۇستىنە ماڭدايىن توقپاقتادى. — نە جازدىم؟! نەگە قورلايسىڭ، اقمونشاق؟! ساعان دەگەن كوڭىلىم اق قاعازداي كىرشىكسىز ەدى عوي، اقمونشاق! الدە قاستىعىڭ بار ما ماعان كورسەتە الماي جۇرگەن؟ بۇرىن... بۇرىن نەگە ايتپادىڭ مۇنىڭدى! مەنى ماسقارالاعىڭ كەلگەن ەكەن، مۇنان باسقا دا ءايلا-تاسىلدى ويلاپ تابۋعا بولاتىن ەدى عوي!.. ءجا-جا، ەندىگىسىن ءوزىڭ شەش، مەن بولدىم!..
سىرتقى ەسىك سولق ەتىپ قاتتى جابىلدى.
* * *
ءقازىر ەكەۋى ەكى بولەك ۇيدە تۇرادى. تەك اقمويناق قانا ەكى ءۇيدىڭ اراسىنا ەرتەڭدى-كەش الما-كەزەك قاتىنايدى.
You Might Also Like
-
كۇندەلىكتى ءومىردى ينتەرنەت جەلىلەرىنسىز ەلەستەتۋ دە قيىنعا سوعار.سەبەبى، بايلانىس قۇرالدارى ارقىلى كوپشىلىگىمىز پايدالى اقپارات قورلارىن جيناقتايمىز.ينتەرنەت كوزى-الەمنىڭ اجىرامايتىن بولىگى ءىس...
-
قازىرگى عاسىر - اقپارات عاسىرى. سونىڭ جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى عالامتور جەلىلەرى جانە ونىڭ اتقاراتىن كوپقىرلى قىزمەتتەرى. جاستار كوركەم ادەبيەت وقىمايدى دەپ ايتا المايمىز. مەكتەپ باعدارلا...
