كۇكىرت
سىنىبى: 9
ءپانى: حيميا
تاقىرىبى: كۇكىرت.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. كۇكىرت، ونىڭ قاسيەتتەرىن، تابيعاتتا تارالۋى مەن قولدانىلۋىن ءتۇسىندىرۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرىپ، ويلاۋ جانە ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3. ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋگە، نەگىزگى ويدى قورىتىندىلاۋعا، كۇكىرت قوسىلىستارىنىڭ ومىردە، تۇرمىستا قولدانىلۋىن بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: كىرىكتىلگەن ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، سۇراق – جاۋاپ، سالىستىرۋ.
كورنەكىلىكتەرى: كۇكىرت، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سۋرەتتەر، ت. ب
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
«كىم ءبىلىمپاز؟»
1. ءى – ءىىى توپتا قانداي بەيمەتالدار ورنالاسقان؟
2. بەيمەتالداردىڭ مەتالدارعا قاراعاندا قانداي ايىرماشىلىعى بار؟
3. سالعىرت گازدارعا قاي توپتىڭ بەيمەتالدارى جاتادى؟
4. سىرتقى ەلەكتروندى فورمۋلاسى پs2پر4 بولاتىن قاي توپ ەلەمەنتتەرى؟
5. ەڭ كۇشتى توتىقتىرعىش، ەڭ كۇشتى بەيمەتالل؟
6. بەيمەتالداردىڭ قانداي فيزيكالىق قاسيەتتەرى بار؟
7. پەريودتىق كەستەدە مەتالدار كوپ پە، الدە بەيمەتالدار ما؟
«فورمۋلا قۇراستىر»
K+ جانە ون - ------------------------ اg+ جانە Cl -
Al+3 جانە Cl ------------------------- Mg+2 جانە PO4 - 3
Ca+2 جانە CO3 - 2 ------------------ Ba+2 جانە Cl -
ءىىى. جاڭا ساباق
1. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
جۇمباق شەشۋ
وسى زاتپەن ەسكى ءۇيدى الاستايدى،
تۇسىنە قاراساڭ التىنعا ۇقسايدى،
بۇل نە دەپ ويلايسىڭدار، بالالار؟
ءيا، بۇل كۇكىرت.
ەندەشە، بۇگىنگى ساباعىمىزدا كۇكىرت تۋرالى اڭگىمەلەيتىن بولامىز. حيميالىق تاڭباسى S،
رەتتىك نومەرى – 16
سالىستىرمالىق اتومدىق ماسساسى – 32
اتوم قۇرىلىسى – 1s22s22p63s23p4
ول ءىىى پەريودتا ورنالاسقان.
كۇكىرت – سۋدا ەرىمەيدى، وڭاي ۇنتاقتالادى، ءبىراق ورگانيكالىق ەرىتكىشتەردە ازداپ ەرمدى. سارى ءتۇستى كۇكىرتتى سۋعا سالساق، ونىڭ بەتىنە قالقىپ شىعادى. ءيىسسىز، مورت سىناتىن كريستالدى زات. كۇكىرت 119 س0 - تا بالقيدى دا، سارى قوڭىر تۇسكە بويالادى.
كۇكىرتتىڭ ەڭ بايى مايقايىڭدا، تازا كۇكىرت التايدا، جوڭعار الاتاۋىندا، سونداي – اق تۇزدارى – ميرابيليت پاۆلودار جەرىندە كەزدەسەدى. تازا كۇكىرتتى اقتوبەنىڭ جاڭاجول گاز وڭدەۋ زاۋىتىندا وندىرەدى.
كۇكىرت حيميالىق رەاكسيا كەزىندە ءارى توتىقتىرعىش، ءارى توتىقسىزداندىرعىش قاسيەت كورسەتەدى. ول مەتالدارمەن دە، بەيمەتالدارمەن دە جاقسى ارەكەتتەسەدى. مەتالدارمەن جوعارى تەمپەراتۋردا ارەكەتتەسىپ، سۋلفيدتەر تۇزەدى.
2Al+3S=Al2S3
Zn+S=ZnS
S+H2=H2S
كۇكىرتتىڭ نەگىزگى قولدانىلاتىن جەرلەرى
IV. پىسىقتاۋ تاپسىرمالارى
1. «كىم جىلدام؟» ويىنى
1. كۇكىرت اتومىنىڭ ەلەكتورندىق كونفيگۋراسياسىن جاز.
2. كۇكىرت توپشاسىنا كىرەتىن ەلەمەنتتەر سانى
3. كۇكىرت قانداي توتىعۋ دارەجەلەرىن كورسەتەدى؟
4. قۇرامىندا كۇكىرت بولاتىن ماڭىزدى قوسىلىستاردى اتاڭدار.
5. كۇكىرتتىڭ VI ۆالەنتتى وكسيدىندەگى كورسەتەتىن توتىعۋ دارەجەسى؟
6. كۇكىرت توپشاسى ورنالاسقان توپ ءنومىرى؟
7. كۇكىرتتىڭ سۋتەكتى قوسىلىسىنىڭ اتاۋى؟
8. كۇكىرت ەلەمەنتىنىڭ اتومدىق ماسساسى
2. حيميالىق ديكتانت.
1. كۇكىرت... توپتىڭ... پەريودتىق ەلەمەنتى.
2. كۇكىرت... ءتۇستى، مورت سىناتىن كريستالل
3. كۇكىرت سۋتەكپەن ارەكەتتەسكەندە... قاسيەت كورسەتەدى
4. كۇكىرت... قۇرامىنا كىرەتىندىكتەن، تىرشىلىك نەگىزى بولىپ تابىلادى.
5. بوس كۇكىرتتى... قازاقستاننىڭ مۇنايلى ولكەسىنەن كەزدەستىرۋگە بولادى
V. بەكىتۋ
«ويلان تاپ» تاپسىرمالارى
مىنا زاتتاردىڭ قۇرامىنداعى كۇكىرتتىڭ توتىعۋ دارەجەلەرىن انىقتاڭدار
1 – نۇسقا
CaS، CaSO3، CaSO4
ماسساسى 4 گ كۇكىرتتى جاققاندا تۇزىلەتىن كۇكىرت (IV) وكسيدىنىڭ كولەمىن (ق. ج) ەسەپتەڭدەر
2 – نۇسقا
K2SO4، K2SO3، H2S
11، 2 ل كۇكىرتسۋتەك جانعاندا وتتەكتىڭ قانشا بولاتىنىن ەسەپتەڭدەر
VI. ۇيگە تاپسىرما: كۇكىرت، №7 - 9
VII. باعالاۋ
ءپانى: حيميا
تاقىرىبى: كۇكىرت.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. كۇكىرت، ونىڭ قاسيەتتەرىن، تابيعاتتا تارالۋى مەن قولدانىلۋىن ءتۇسىندىرۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرىپ، ويلاۋ جانە ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3. ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋگە، نەگىزگى ويدى قورىتىندىلاۋعا، كۇكىرت قوسىلىستارىنىڭ ومىردە، تۇرمىستا قولدانىلۋىن بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: كىرىكتىلگەن ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، سۇراق – جاۋاپ، سالىستىرۋ.
كورنەكىلىكتەرى: كۇكىرت، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سۋرەتتەر، ت. ب
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
«كىم ءبىلىمپاز؟»
1. ءى – ءىىى توپتا قانداي بەيمەتالدار ورنالاسقان؟
2. بەيمەتالداردىڭ مەتالدارعا قاراعاندا قانداي ايىرماشىلىعى بار؟
3. سالعىرت گازدارعا قاي توپتىڭ بەيمەتالدارى جاتادى؟
4. سىرتقى ەلەكتروندى فورمۋلاسى پs2پر4 بولاتىن قاي توپ ەلەمەنتتەرى؟
5. ەڭ كۇشتى توتىقتىرعىش، ەڭ كۇشتى بەيمەتالل؟
6. بەيمەتالداردىڭ قانداي فيزيكالىق قاسيەتتەرى بار؟
7. پەريودتىق كەستەدە مەتالدار كوپ پە، الدە بەيمەتالدار ما؟
«فورمۋلا قۇراستىر»
K+ جانە ون - ------------------------ اg+ جانە Cl -
Al+3 جانە Cl ------------------------- Mg+2 جانە PO4 - 3
Ca+2 جانە CO3 - 2 ------------------ Ba+2 جانە Cl -
ءىىى. جاڭا ساباق
1. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
جۇمباق شەشۋ
وسى زاتپەن ەسكى ءۇيدى الاستايدى،
تۇسىنە قاراساڭ التىنعا ۇقسايدى،
بۇل نە دەپ ويلايسىڭدار، بالالار؟
ءيا، بۇل كۇكىرت.
ەندەشە، بۇگىنگى ساباعىمىزدا كۇكىرت تۋرالى اڭگىمەلەيتىن بولامىز. حيميالىق تاڭباسى S،
رەتتىك نومەرى – 16
سالىستىرمالىق اتومدىق ماسساسى – 32
اتوم قۇرىلىسى – 1s22s22p63s23p4
ول ءىىى پەريودتا ورنالاسقان.
كۇكىرت – سۋدا ەرىمەيدى، وڭاي ۇنتاقتالادى، ءبىراق ورگانيكالىق ەرىتكىشتەردە ازداپ ەرمدى. سارى ءتۇستى كۇكىرتتى سۋعا سالساق، ونىڭ بەتىنە قالقىپ شىعادى. ءيىسسىز، مورت سىناتىن كريستالدى زات. كۇكىرت 119 س0 - تا بالقيدى دا، سارى قوڭىر تۇسكە بويالادى.
كۇكىرتتىڭ ەڭ بايى مايقايىڭدا، تازا كۇكىرت التايدا، جوڭعار الاتاۋىندا، سونداي – اق تۇزدارى – ميرابيليت پاۆلودار جەرىندە كەزدەسەدى. تازا كۇكىرتتى اقتوبەنىڭ جاڭاجول گاز وڭدەۋ زاۋىتىندا وندىرەدى.
كۇكىرت حيميالىق رەاكسيا كەزىندە ءارى توتىقتىرعىش، ءارى توتىقسىزداندىرعىش قاسيەت كورسەتەدى. ول مەتالدارمەن دە، بەيمەتالدارمەن دە جاقسى ارەكەتتەسەدى. مەتالدارمەن جوعارى تەمپەراتۋردا ارەكەتتەسىپ، سۋلفيدتەر تۇزەدى.
2Al+3S=Al2S3
Zn+S=ZnS
S+H2=H2S
كۇكىرتتىڭ نەگىزگى قولدانىلاتىن جەرلەرى
IV. پىسىقتاۋ تاپسىرمالارى
1. «كىم جىلدام؟» ويىنى
1. كۇكىرت اتومىنىڭ ەلەكتورندىق كونفيگۋراسياسىن جاز.
2. كۇكىرت توپشاسىنا كىرەتىن ەلەمەنتتەر سانى
3. كۇكىرت قانداي توتىعۋ دارەجەلەرىن كورسەتەدى؟
4. قۇرامىندا كۇكىرت بولاتىن ماڭىزدى قوسىلىستاردى اتاڭدار.
5. كۇكىرتتىڭ VI ۆالەنتتى وكسيدىندەگى كورسەتەتىن توتىعۋ دارەجەسى؟
6. كۇكىرت توپشاسى ورنالاسقان توپ ءنومىرى؟
7. كۇكىرتتىڭ سۋتەكتى قوسىلىسىنىڭ اتاۋى؟
8. كۇكىرت ەلەمەنتىنىڭ اتومدىق ماسساسى
2. حيميالىق ديكتانت.
1. كۇكىرت... توپتىڭ... پەريودتىق ەلەمەنتى.
2. كۇكىرت... ءتۇستى، مورت سىناتىن كريستالل
3. كۇكىرت سۋتەكپەن ارەكەتتەسكەندە... قاسيەت كورسەتەدى
4. كۇكىرت... قۇرامىنا كىرەتىندىكتەن، تىرشىلىك نەگىزى بولىپ تابىلادى.
5. بوس كۇكىرتتى... قازاقستاننىڭ مۇنايلى ولكەسىنەن كەزدەستىرۋگە بولادى
V. بەكىتۋ
«ويلان تاپ» تاپسىرمالارى
مىنا زاتتاردىڭ قۇرامىنداعى كۇكىرتتىڭ توتىعۋ دارەجەلەرىن انىقتاڭدار
1 – نۇسقا
CaS، CaSO3، CaSO4
ماسساسى 4 گ كۇكىرتتى جاققاندا تۇزىلەتىن كۇكىرت (IV) وكسيدىنىڭ كولەمىن (ق. ج) ەسەپتەڭدەر
2 – نۇسقا
K2SO4، K2SO3، H2S
11، 2 ل كۇكىرتسۋتەك جانعاندا وتتەكتىڭ قانشا بولاتىنىن ەسەپتەڭدەر
VI. ۇيگە تاپسىرما: كۇكىرت، №7 - 9
VII. باعالاۋ
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
