InfoHub Logo

كۇنجىت مايى (سەزام مايى) — كۇنجۇت وسىمدىگىنەن الىناتىن وسىمدىك مايى. ول نەگىزىنەن گليسەريننىڭ تولىق كۇردەلى ەفيرلەرىنەن — گليسەريدتەردەن (95 — 98%)، قانىققان جانە قانىقپاعان ءبىر نەگىزدى مايلى قىشقىلداردان تۇرادى. كۇنجىت مايىنىڭ ءتۇسى اشىق سارى؛ تىعىزدىعى 0،922 گ/ سم3؛ -3 — 6°س-تا قاتايادى؛ سۇيىق كۇيىندە جارتىلاي كەبەدى؛ سۋدا ەرىمەيدى، ورگانيكالىق ەرىتكىشتەردە ەريدى (ءتوم. سپيرتتەردەن باسقا). كۇنجىت مايى كۇنجۇت ءدانىن ىلعالداپ، 100°س شاماسىندا قىزدىرا ەزىپ، ەكى رەت سىعىمداۋ جانە شايۋ ارقىلى الىنادى. كۇنجىت مايى كونديتەر جانە كونسەرۆىلەۋ ونەركاسىبىندە، مارگارين جانە سابىن وندىرىسىندە پايدالانىلادى.

كۇنجىت تۇقىمداسى — ءشوپ، كەيدە بۇتا تۇرىندە كەزدەسەتىن قوس جارناقتى وسىمدىكتەر. نەگىزىنەن وڭتۇستىك افريكادا، ماداگاسكار، سوكوترا ارالدارىندا، وڭتۇستىك-شىعىس ازيا، جاڭا گۆينەيا جانە سولتۇستىك اۆستراليانىڭ تروپيكتىك، سۋبتروپيكتىك بەلدەمدەرىندە كەزدەسەدى. كۇنجىت تۇقىمداسىنىڭ دۇنيە جۇزىندە 12 تۋىسى، 90-عا جۋىق ءتۇرى، ال قازاقستاندا كۇنجىت (Sesamum) تۋىسى، ونىڭ ءبىر عانا – ءۇندى كۇنجىتى (Sesamum indicum) دەگەن ءتۇرى بار. بۇل – بيىكتىگى 1 — 2،5 م-دەي، وتە تەز وسەتىن ءبىر جىلدىق وسىمدىك. ساباعى تىك، 4 — 8 قىرلى، تامىرى 1 م تەرەڭدىككە دەيىن كەتەدى. تومەنگى جاپىراقتارى قىسقا، جالپاق بولادى. ورتا تۇسىنداعىلارى ءىرى كەلەدى. اشىق قىزعىلت، كۇلگىن نە اق ءتۇستى، دارا گ ۇلى جاپىراق قويناۋىنان جەتىلەدى. گ ۇلى ويماققا ۇقسايدى. ماۋسىم-تامىز ايلارىندا گۇلدەپ، جەمىستەنەدى. ۆەگەتاسيالىق مەرزىمى 2،5-5 اي. جەمىسى – كوپ قىرلى قوراپشا، ۇزىندىعى 3-5 سم، پىسكەندە قاقىراپ اشىلادى دا، تۇقىمى جەرگە توگىلەدى. ءبىر قوراپشادا 80-گە جۋىق ءدان بولادى. كۇنجىت تۇقىمداسى ماي الۋ ءۇشىن وسىرىلەدى. ونىڭ دانىندە 50-65% ماي بولادى (قۇندىلىعى جاعىنان ءزايتۇن مايىنان كەم تۇسپەيدى). كۇنجىت مايى تاعام وندىرىسىندە، سابىن قايناتۋ ءۇشىن، پارفيۋمەريادا قولدانىلادى. سونداي-اق كۇنجىت ءدانىن شىعىستىڭ ءتاتتى تاعامى — حالۋا جاساۋ ءۇشىن پايدالانىلادى. قايناتقانداعى شىعاتىن مايىنىڭ كۇيەسىنەن جوعارى ساپالى جۇڭگو تۋشى (سۋرەت سالاتىن بوياۋ) جاسالادى.

---