كۇش اتاسى قاجىمۇقان مۇڭايتپاسوۆ— 150 جىلدىق مەرەيتويى
جەكپە-جەك الەمىندە ەڭ تانىمال - مىقتى مۇسىلمان بالۋانى، قازاق حالقىنىڭ وكىلى قاجىمۇقان مۇڭايتپاسوۆ. حح عاسىردا قازاقستاندا دەنە شىنىقتىرۋ مەن سپورتتىڭ تۋۋى مەن دامۋى جانە، اتاپ ايتقاندا، گرەك-ريم (فرانسۋز) كۇرەسى ونىڭ ەسىمىمەن بايلانىستى. ول ريەۆوليۋسياعا دەيىنگى كەزەڭدە جالعىز عانا حالىقارالىق ارەناعا شىعىپ، الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىنىڭ سپورت ارەنالارىندا ءوزىن عانا ەمەس، ءوز حالقىن دا دارىپتەدى.
قاجىمۇقان اقمولا وبلىسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ونىڭ اكەسى مۇڭايتپاس ەرناقوۆ وتە قاراپايىم جانە كەدەي ادام بولعان، ءبىراق ول كەرەمەت فيزيكالىق كۇشكە يە بولدى، ول ءجيى كۇرەستە جەڭىسكە جەتەتىن. اقمولا وبلىسىندا اتاقتى بالۋانداردى كوپتەگەن جەڭىستەرگە جەتكىزگەن ەڭ مىقتى بالۋان رەتىندە تانىمال بولعان كەزدە قاجىمۇقان 17 جاستا دا ەمەس ەدى.
1904 جىلى ايگىلى ورىس سيرك پالۋانى ا.ن.ءزلوبيننىڭ ۇسىنىسى بويىنشا وتە جاس قاجىمۇقان مۇڭايتپاسوۆ سانكت-پەتەربۋرگتەگى ي.ۆ.لەبەديەۆتىڭ مەكتەبىنە قابىلدانىپ، 1905-1907 جىلدار ارالىعىندا كلاسسيكالىق كۇرەستىڭ سيرك ونەرىن زەرتتەدى. سودان كەيىن ول الەم چەمپيونى گەورگيي ءلۋريحتىڭ كاسىبي بالۋانىنىڭ سيرك ترۋپپاسىندا ونەر كورسەتە باستادى. ياماگاتا مۋحانۋرا، سودان كەيىن - قارا-مۇستافا، ماحمۇت جانە ت.ب. بۇركەنشىك اتتارمەن ول فرانسۋز جانە ەركىن كۇرەستەن ءتۇرلى حالىقارالىق جارىستارعا قاتىسادى. از ۋاقىتتان كەيىن قازاق مۇڭايتپاسوۆ ساراتوۆ، قازان، ومبى، ترويسك، ۋفا جانە باسقا قالالارداعى بۇكىلرەسەيلىك تۋرنيرلەردىڭ، سونداي-اق ماسكەۋ، كييەۆ، ريگا، مينسك، پاريج، ۆارشاۆادا وتكەن حالىقارالىق چەمپيوناتتاردىڭ جەڭىمپازى جانە جۇلدەگەرى بولدى. سيرك ترۋپپاسى قۇرامىندا جاس قىپشاق وڭتۇستىك امەريكا، تاياۋ جانە تاياۋ شىعىس ەلدەرىنە گاسترولدىك ساپارمەن بارعان.
«قاجىمۇقان شىنىمەن دە ەرەكشە كۇشتى، قاھارمان دەنە ءبىتىمى بولدى: بويى 195 سم، سالماعى 139 كگ (1946 ج. سالماعى 174 كگ)، سان شەڭبەرىنىڭ ولشەمى 71 سم، بيسەپس 47 سم، مويىن شەڭبەرى 56 سم، اياق كيىمنىڭ ولشەمى 54»،- دەپ پروفەسسور ز. قوڭىراتبايەۆتىڭ مالىمەتتەرىندە بەرىلگەن.
قاجىمۇقان تاعى ءبىر ەرەكشەلىگىمەن - شابۋىلداعى جىلدامدىعىمەن ەرەكشەلەندى. سونىمەن قاتار، ەگەر قاجىمۇقان مىقتاپ ۇستاي بىلسە، وندا ودان اجىراۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. قازاق بالۋانىنىڭ وسى قاسيەتتەرى كەيبىر جۋرناليستەردى ونى «جابايى»، «قاھارلى»، «قاتىگەز» دەگەن اتپەن تانىمال ەتكىزدى. ءبىراق ەڭ قورقىنىشتىسى - ونى جارىستىڭ ەرەجەلەرىن «بۇزاتىن» سپورتشى رەتىندە جارىستان ءجيى شىعارىپ تاستايتىن بولعان. بۇل قاجىمۇقاندى تىعىرىققا تىرەدى. ادەتتە، وعان قازاقتار ءوزىنىڭ «قورقىنىشتى» تاسىلدەرىن جارىس كەزىندە قولدانباۋى ءۇشىن جارىس ديرەكتورىنان ىزدەيتىن بالۋاندار توبى ارەكەت ەتەتىن بولعان.
قازاق باتىرى سوعىس كەزىندەگى ازاماتتىق ىس-ارەكەتىمەن دە بۇكىل كەڭەس حالقىنىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە لايىق بولدى. ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا قاجىمۇقان حالىق اراسىندا سيرك قويىلىمدارىمەن ونەر كورسەتىپ، ودان تۇسكەن قاراجاتتى قورعانىس قورىنا اۋداردى. وسى قاراجاتقا اقىرى بۇكىل يسترەبيتەل ۇشاعى جاسالدى. ال پالۋان «قۇرمەت بەلگىسى» وردەنىمەن ماراپاتتالدى.
قازاقتىڭ باتىرى قاجىمۋان 50 جىل ءومىرىن سپورت پەن سيرك ونەرىنە ارنادى. قازاق حالقىنىڭ داڭقتى ۇلى قاجىمۇقان مۇڭايتپاسوۆ 1948 جىلى 11 تامىزدا شىمكەنت (قازىرگى وڭتۇستىك قازاقستان) وبلىسىنىڭ «لەنين تۋى» كولحوزىندا قايتىس بولدى. باتىر قايتىس بولعاننان كەيىن ونىڭ قابىرىنە ەسكەرتكىش ورناتىلدى. تەمىرلانوۆكا اۋىلىندا كۇرەسكەردىڭ ءمۇراجاي-ۇيى اشىلدى. ءبىز بوگەن اۋدانىنىڭ كەڭشارىنا جانە الماتى كوشەلەرىنىڭ ءبىرىن ونىڭ ەسىمىمەن اتادىق. الماتىدا سپورت ينتەرناتىنا دا قازاقتىڭ اڭىزعا اينالعان ۇلىنىڭ ەسىمى بەرىلدى. ول تۋرالى كىتاپتار جازىلدى، فيلمدەر ءتۇسىرىلدى. بۇل كەرەمەت ادامنىڭ ءومىرى مەن قىزمەتى وتانعا دەگەن شەكسىز سۇيىسپەنشىلىكتىڭ ۇلگىسى بولىپ تابىلادى.
ناۋانوۆا ا. ر. ءال-فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-نىڭ شىعىستانۋ فاكۋلتەتىنىڭ 1 كۋرس ستۋدەنتى.
You Might Also Like
-
شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ بۇل كىتابىندا تابيعاتپەن بىتە قايناسقان ادامداردىڭ نەشە ءتۇرلى شىرعالاڭ جولدارى مەن قىزىقتى ساتتەرى باياندالعان.
-
ۇلتتىق يدەيا ۇلتتىڭ تۇڭعيىق تاريحىن دا، قازىرگى الەۋمەتتىك-مادەني ءبىلىم- بولمىسىن دا تەرەڭ يگەرگەن، وسى ۇلت ۇعىمى مەن ءمانىنىڭ قادىرىنە جەتىپ، قۇدىرەتىن تۇسىنە الاتىن ادامداردىڭ نەمەسە ادامدار توبىنى...
