كيىز باسۋدىڭ جاڭا تەحنولوگياسى (جۇنمەن سۋرەتتى بەينەلەۋ)
تاقىرىپ: كيىز باسۋدىڭ جاڭا تەحنولوگياسى (جۇنمەن سۋرەتتى بەينەلەۋ)
ماقساتى:
1. حالقىمىزدىڭ قولونەر قازىناسى – وسى كيىز تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، بىلىمدەرىن دامىتۋ؛ قۇرعاق جانە دىمقىل كيىز باسۋدىڭ جاڭا تەحنولوگياسىمەن تانىسۋ؛ ءجۇندى كيىز باسۋ تەحنيكاسىندا پاننونى وزدىگىمەن دايىنداۋدى ۇيرەتۋ؛
2. كيىز باسۋدىڭ تەحنيكاسى مەن تەحنولوگياسىن مەڭگەرتە وتىرىپ، شەبەرلىگىن دامىتۋ، ونەرگە دەگەن ىنتا – قابىلەتىن ارتتىرۋ؛
3. جاس ۇرپاققا وسى زامان تالابىنا ساي وزگەرىپ كەلگەن جۇنمەن جۇمىستى ۇيرەتۋ نەگىزىندە ۇلتتىق ونەردى قاستەرلەۋگە، ءداستۇردى ساقتاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباق ءادىسى: تەوريالىق ءبىلىمدى پراكتيكامەن بايلانىستىرۋ
كورنەكىلىگى: ءتۇرلى - ءتۇستى جۇندەر، ينە، پورولون، رامكا، پينسەت، سۋرەتتەر، نۇسقاۋ كارتا، پرەزەنتاسيا.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءىى. قايتالاۋ (تەستپەن جۇمىس)
1. ءجۇن ماتانى كوبىنە قاي جۇننەن وڭدەيدى؟
ا) ەشكىنىڭ؛ ءا) تۇيەنىڭ؛ ب) قويدىڭ.
2. ءجۇننىڭ العاشقى وڭدەۋىن بىرىزدىلىگىن دۇرىس بەلگىلەپ بەر.
ا) سورتتايدى؛ ءا) تازالايدى، تۇتەدى، قوپسىتادى؛ ب) ىرىكتەيدى؛
3. ماتانىڭ ساپاسى نەگە بايلانىستى؟
ا) تالشىقتاردىڭ سىرت كورىنىسىنە؛ ءا) تالشىقتاردىڭ قۇرامىنا؛ ب) تالشىقتاردىڭ اتاۋلارىنا.
4. ءجۇن ماتانىڭ ىلعال، شاڭ جانە جىلۋ وتكىزگىشتىگى ماتانىڭ قانداي قاسيەتىنە جاتادى؟
ا) تەحنولوگيالىق؛ ءا) فيزيكا - مەحانيكالىق ب) گيگيەنالىق 5. ءجۇندى ىلعالدى جىلۋمەن وڭدەگەن كەزدى ولشەمە كىشىرەيەدى ماتانىڭ قانداي قاسيەتىنە جاتادى؟
ا) تەحنولوگيالىق؛ ءا) فيزيكا - مەحانيكالىق ب) گيگيەنالىق
6. قانداي ماتالاردىڭ گيگيەنالىق ساپاسى تومەن بولعانىمەن گيگروسكوپيالىق قاسيەتتەرى جوعارى بولادى؟
ا) سينتەتيكالىق ماتالار؛ ب) زىعىر ماتالار؛ ءا) ءجۇن ماتالار؛ 7. قانداي ماتالار ادام ورگانيزمىنە ەكولوگيالىق اسەرىن تيگىزەدى؟
ا) ماكتا ماتا ماتالار؛ ءا) سينتەتيكالىق ماتالار؛ ب) ءجۇن ماتالار.
8. تابيعي تالشىق نەدەن وڭدەلەدى؟
ا) مۇناي؛ ءا) تاس كومىر؛ ب) ءجۇن؛
9. نەگىزگى ءجىپ قالاي ورنالاسادى؟
ا) ماتانىڭ جيەگىندە؛ ءا) ماتانىڭ ۇزىنا بويىمەن؛ ب) ماتانىڭ كولدەنەڭىنەن.
10. ارقاۋلىق ءجىپ قالاي ورنالاسقان؟
ا) ماتانىڭ كولدەنەڭىنەن؛ ءا) ماتانىڭ شەتىنەن؛ ب) ماتانىڭ ۇزىنا بويىمەن.
ءىىى. جاڭا ساباق (تەوريالىق ءبولىمى)
كيىز باسۋ – جەردەگى مەتكەلدى دايىنداۋداعى ەڭ كونە تەحنيكا. ارحەولوگتار ءبىرىنشى كيىز باسىلعان بۇيىمداردىڭ پايدا بولۋىن 8000 جىلدىق مەرزىمدى بولجايدى.
جالپى، كيىز باسۋ ەجەلدەن كەلە جاتقان ءداستۇر، بۇل ونەردىڭ ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى عاسىرلاردا قازاق دالاسىنا كەڭىنەن تارالىپ كەتكەنى ءمالىم. بۇل جەرلەردى مەكەن ەتكەن اتا - بابالارىمىز كيىزدەن ءتۇرلى بۇيىمدار جاسايتىن بولعان. مىسالى، پازىرىق ەلدى مەكەنىنەن كيىزدەن جاسالعان بەدەرلى، ءمۇسىندى بۇيىمدار تابىلعان. سول سەبەپتى دە كيىز باسۋ ءداستۇرىن وسى قۇتتى مەكەندە پايدا بولعان دەپ توپشىلاۋعا تولىق نەگىز بار. بۇگىنگى كۇنى پيما كيىپ، ۇيىنە تەكەمەت توسەيتىن قازاقتار جوق بولعانىمەن، كيىزدەن جاسالعان بۇيىمدارعا دەگەن سۇرانىس بار. «كيىز باسۋ» قازاقتىڭ ءتول ونەرى. سوندىقتان دا ونى قولدانىستان شىعىپ قالدى دەۋگە بولماس. كەرىسىنشە، زامان وزگەرىپ، قولدانىستىڭ جاڭا فورماسىنا ەندى. ياعني قولدانۋ اياسى عانا وزگەرگەن.
كيىز – تۇرىك تىلىنەن «جامىلعى»، اعىلشىن تىلىندە – felt، نەمىس تىلىندە – filtz. بارلىق وسى اتاۋلار كيىز باسۋ تاريحى كەزىندە پايدا بولدى. بۇنىڭ ءبارى نۇح زامانىندا اڭىزعا سايكەس باستالدى. ءبىرىنشى باسىلعان كىلەم نۇح كەمەسىندە پايدا بولدى. سول كەمەمەن جۇزگەن قويلار تار قورالاردا ۇستالدى. ولاردىڭ بۇيىرلەرىنىڭ جۇندەرى جەرگە ءتۇسىپ، سۋ بولىپ قالاتىن، تۇياقتارىنىڭ استىندا تاپتالىپ، ۇرىلاتىن. قويلار كەمەدەن شىققان كەزدە، جەردە ادەمى ءجۇندى كىلەم قالىپ قوياتىن. ارحەولوگتار ءبىرىنشى باسىلعان بۇيىمداردى پايدا بولۋىن ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىن VI - V عاسىرداعى مەرزىمدى ايتتى. تۇلەۋ كەزىندە جينالعان جابايى جانۋارلاردىڭ جۇندەرىن باسا وتىرىپ، ەجەلگى ادامدار ءبىرىنشى قاراپايىم كيىمدى دايىندادى، تەك ءبىر عاسىر وتكەننەن كەيىن عانا ولار ءيىرۋدى، توقۋدى جانە ءورۋدى ۇيرەندى. الەمدى مادەنيەتكە كيىز ەۋرازيالىق دالالاردىڭ كوشپەندىلەرىنىڭ، تيبەتتىڭ، ءپاميردىڭ، التايدىڭ، كاۆكازدىڭ تاۋ مال وسىرۋشىلەردىڭ ونەرتابىسى رەتىندە كىردى. ەڭ كوپ تارالعان ورىس كيىز باسىلعان بۇيىم، بۇل ارينە پيمالار بولىپ تابىلادى. سونىمەن قاتار رەسەي جەرىندە پيمالارعا قوسا، ولار شۇعا جانە شارۋاشىلىققا قاجەتتى كيىزدەردى، كيىز باسىلعان باس كيىمدەردى، تەمەكىلەردى ساقتاۋ ءۇشىن ارنالعان دوربالاردى دايىندايتىن. ال ەندى ءوزىمىزدىڭ قازاق حالقىمىزدىڭ ونەرىنە توقتالساق، حالقىمىزدىڭ ءجۇندى پايدالانىپ كيىز باسۋ، ارقان، ءجىپ ەسۋ، قۇر ىزۋ سياقتى قولونەرىنىڭ تاريحىنىڭ ارىدەن باستالعانىن كورەمىز. كيىز ءۇي ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىنعى VII – ءشى عاسىردا كەڭىنەن پايدالانعانى جايلى جازبا دەرەكتەردە جازىلعان. كيىزدى حالقىمىز كوشپەندى تۇرمىسىنىڭ بارلىق قاجەتىنە جاراتتى. باسپاناسىنا جابىندى، باسىنا سايا، ەدەنىنە توسەنىش، ۇستىنە كيىم، ءسان - سالتانات باعىشتايتىن اسا قاجەتتى تۇتىنۋ ماتەريالى رەتىندە قادىرلەدى.
ال قازىرگى كەزدە جارتىلاي ۇمىت بولعان كيىز باسۋ قول ونەرى سوڭعى ون جىلدا ءسان يندۋسترياسىندا ورلەپ كەلەدى.
ماقساتى:
1. حالقىمىزدىڭ قولونەر قازىناسى – وسى كيىز تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، بىلىمدەرىن دامىتۋ؛ قۇرعاق جانە دىمقىل كيىز باسۋدىڭ جاڭا تەحنولوگياسىمەن تانىسۋ؛ ءجۇندى كيىز باسۋ تەحنيكاسىندا پاننونى وزدىگىمەن دايىنداۋدى ۇيرەتۋ؛
2. كيىز باسۋدىڭ تەحنيكاسى مەن تەحنولوگياسىن مەڭگەرتە وتىرىپ، شەبەرلىگىن دامىتۋ، ونەرگە دەگەن ىنتا – قابىلەتىن ارتتىرۋ؛
3. جاس ۇرپاققا وسى زامان تالابىنا ساي وزگەرىپ كەلگەن جۇنمەن جۇمىستى ۇيرەتۋ نەگىزىندە ۇلتتىق ونەردى قاستەرلەۋگە، ءداستۇردى ساقتاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباق ءادىسى: تەوريالىق ءبىلىمدى پراكتيكامەن بايلانىستىرۋ
كورنەكىلىگى: ءتۇرلى - ءتۇستى جۇندەر، ينە، پورولون، رامكا، پينسەت، سۋرەتتەر، نۇسقاۋ كارتا، پرەزەنتاسيا.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءىى. قايتالاۋ (تەستپەن جۇمىس)
1. ءجۇن ماتانى كوبىنە قاي جۇننەن وڭدەيدى؟
ا) ەشكىنىڭ؛ ءا) تۇيەنىڭ؛ ب) قويدىڭ.
2. ءجۇننىڭ العاشقى وڭدەۋىن بىرىزدىلىگىن دۇرىس بەلگىلەپ بەر.
ا) سورتتايدى؛ ءا) تازالايدى، تۇتەدى، قوپسىتادى؛ ب) ىرىكتەيدى؛
3. ماتانىڭ ساپاسى نەگە بايلانىستى؟
ا) تالشىقتاردىڭ سىرت كورىنىسىنە؛ ءا) تالشىقتاردىڭ قۇرامىنا؛ ب) تالشىقتاردىڭ اتاۋلارىنا.
4. ءجۇن ماتانىڭ ىلعال، شاڭ جانە جىلۋ وتكىزگىشتىگى ماتانىڭ قانداي قاسيەتىنە جاتادى؟
ا) تەحنولوگيالىق؛ ءا) فيزيكا - مەحانيكالىق ب) گيگيەنالىق 5. ءجۇندى ىلعالدى جىلۋمەن وڭدەگەن كەزدى ولشەمە كىشىرەيەدى ماتانىڭ قانداي قاسيەتىنە جاتادى؟
ا) تەحنولوگيالىق؛ ءا) فيزيكا - مەحانيكالىق ب) گيگيەنالىق
6. قانداي ماتالاردىڭ گيگيەنالىق ساپاسى تومەن بولعانىمەن گيگروسكوپيالىق قاسيەتتەرى جوعارى بولادى؟
ا) سينتەتيكالىق ماتالار؛ ب) زىعىر ماتالار؛ ءا) ءجۇن ماتالار؛ 7. قانداي ماتالار ادام ورگانيزمىنە ەكولوگيالىق اسەرىن تيگىزەدى؟
ا) ماكتا ماتا ماتالار؛ ءا) سينتەتيكالىق ماتالار؛ ب) ءجۇن ماتالار.
8. تابيعي تالشىق نەدەن وڭدەلەدى؟
ا) مۇناي؛ ءا) تاس كومىر؛ ب) ءجۇن؛
9. نەگىزگى ءجىپ قالاي ورنالاسادى؟
ا) ماتانىڭ جيەگىندە؛ ءا) ماتانىڭ ۇزىنا بويىمەن؛ ب) ماتانىڭ كولدەنەڭىنەن.
10. ارقاۋلىق ءجىپ قالاي ورنالاسقان؟
ا) ماتانىڭ كولدەنەڭىنەن؛ ءا) ماتانىڭ شەتىنەن؛ ب) ماتانىڭ ۇزىنا بويىمەن.
ءىىى. جاڭا ساباق (تەوريالىق ءبولىمى)
كيىز باسۋ – جەردەگى مەتكەلدى دايىنداۋداعى ەڭ كونە تەحنيكا. ارحەولوگتار ءبىرىنشى كيىز باسىلعان بۇيىمداردىڭ پايدا بولۋىن 8000 جىلدىق مەرزىمدى بولجايدى.
جالپى، كيىز باسۋ ەجەلدەن كەلە جاتقان ءداستۇر، بۇل ونەردىڭ ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى عاسىرلاردا قازاق دالاسىنا كەڭىنەن تارالىپ كەتكەنى ءمالىم. بۇل جەرلەردى مەكەن ەتكەن اتا - بابالارىمىز كيىزدەن ءتۇرلى بۇيىمدار جاسايتىن بولعان. مىسالى، پازىرىق ەلدى مەكەنىنەن كيىزدەن جاسالعان بەدەرلى، ءمۇسىندى بۇيىمدار تابىلعان. سول سەبەپتى دە كيىز باسۋ ءداستۇرىن وسى قۇتتى مەكەندە پايدا بولعان دەپ توپشىلاۋعا تولىق نەگىز بار. بۇگىنگى كۇنى پيما كيىپ، ۇيىنە تەكەمەت توسەيتىن قازاقتار جوق بولعانىمەن، كيىزدەن جاسالعان بۇيىمدارعا دەگەن سۇرانىس بار. «كيىز باسۋ» قازاقتىڭ ءتول ونەرى. سوندىقتان دا ونى قولدانىستان شىعىپ قالدى دەۋگە بولماس. كەرىسىنشە، زامان وزگەرىپ، قولدانىستىڭ جاڭا فورماسىنا ەندى. ياعني قولدانۋ اياسى عانا وزگەرگەن.
كيىز – تۇرىك تىلىنەن «جامىلعى»، اعىلشىن تىلىندە – felt، نەمىس تىلىندە – filtz. بارلىق وسى اتاۋلار كيىز باسۋ تاريحى كەزىندە پايدا بولدى. بۇنىڭ ءبارى نۇح زامانىندا اڭىزعا سايكەس باستالدى. ءبىرىنشى باسىلعان كىلەم نۇح كەمەسىندە پايدا بولدى. سول كەمەمەن جۇزگەن قويلار تار قورالاردا ۇستالدى. ولاردىڭ بۇيىرلەرىنىڭ جۇندەرى جەرگە ءتۇسىپ، سۋ بولىپ قالاتىن، تۇياقتارىنىڭ استىندا تاپتالىپ، ۇرىلاتىن. قويلار كەمەدەن شىققان كەزدە، جەردە ادەمى ءجۇندى كىلەم قالىپ قوياتىن. ارحەولوگتار ءبىرىنشى باسىلعان بۇيىمداردى پايدا بولۋىن ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىن VI - V عاسىرداعى مەرزىمدى ايتتى. تۇلەۋ كەزىندە جينالعان جابايى جانۋارلاردىڭ جۇندەرىن باسا وتىرىپ، ەجەلگى ادامدار ءبىرىنشى قاراپايىم كيىمدى دايىندادى، تەك ءبىر عاسىر وتكەننەن كەيىن عانا ولار ءيىرۋدى، توقۋدى جانە ءورۋدى ۇيرەندى. الەمدى مادەنيەتكە كيىز ەۋرازيالىق دالالاردىڭ كوشپەندىلەرىنىڭ، تيبەتتىڭ، ءپاميردىڭ، التايدىڭ، كاۆكازدىڭ تاۋ مال وسىرۋشىلەردىڭ ونەرتابىسى رەتىندە كىردى. ەڭ كوپ تارالعان ورىس كيىز باسىلعان بۇيىم، بۇل ارينە پيمالار بولىپ تابىلادى. سونىمەن قاتار رەسەي جەرىندە پيمالارعا قوسا، ولار شۇعا جانە شارۋاشىلىققا قاجەتتى كيىزدەردى، كيىز باسىلعان باس كيىمدەردى، تەمەكىلەردى ساقتاۋ ءۇشىن ارنالعان دوربالاردى دايىندايتىن. ال ەندى ءوزىمىزدىڭ قازاق حالقىمىزدىڭ ونەرىنە توقتالساق، حالقىمىزدىڭ ءجۇندى پايدالانىپ كيىز باسۋ، ارقان، ءجىپ ەسۋ، قۇر ىزۋ سياقتى قولونەرىنىڭ تاريحىنىڭ ارىدەن باستالعانىن كورەمىز. كيىز ءۇي ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىنعى VII – ءشى عاسىردا كەڭىنەن پايدالانعانى جايلى جازبا دەرەكتەردە جازىلعان. كيىزدى حالقىمىز كوشپەندى تۇرمىسىنىڭ بارلىق قاجەتىنە جاراتتى. باسپاناسىنا جابىندى، باسىنا سايا، ەدەنىنە توسەنىش، ۇستىنە كيىم، ءسان - سالتانات باعىشتايتىن اسا قاجەتتى تۇتىنۋ ماتەريالى رەتىندە قادىرلەدى.
ال قازىرگى كەزدە جارتىلاي ۇمىت بولعان كيىز باسۋ قول ونەرى سوڭعى ون جىلدا ءسان يندۋسترياسىندا ورلەپ كەلەدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اسقار توقماعامبەتوۆ « قۇلاق پەن تىماق».
-
نارىق ەكونوميكا نەگىزدەرى ءپانى بويىنشا اشىق ساباق جوسپارى
