مادەنيەت - ادامزات الەمىنىڭ ايناسى
مادەنيەت- ادام الەمى.مادەنيەت كورىنىستەرىندە ادامدىق پاراسات،اقىل-وي،ىزگىلىك پەن ادەمىلىك زاتتاندىرىلىپ،يگىلىكتەر دۇنيەسى قۇرالعان.سونىمەن بىرگە مادەنيەت ادام تۇلعا دەڭگەيىنە كوتەرەتىن نەگىزگى قۇرال.
ءال-فارابي ايتقانداي، ادام – «حايۋاني ماداني»، ياعني، ادام مادەنيەتتى جان.
ادام – تابيعات تۋىندىسى جانە ول ءۇشىن تابيعي ورتا ماڭگىلىك قاجەتتىلىك بولىپ قالادى. مادەنيەت ادامنان تابيعاتتى ءبولىپ الادى دەگەن پىكىر قانشا رەت ايتىلسا دا، ادامنىڭ تابيعي شىعارماشىلىقتىڭ ەڭ جوعارى ۇلگىسى ەكەنىنە كۇمان جوق. ي.گەردەردىڭ تىلىمەن ايتقاندا، ادام – تابيعاتتىڭ ءبىرىنشى ازاتتىق العان پەندەسى.
عاسىرلار – ادامنىڭ مادەني دامۋىنىڭ كۋاسى. ءبىراق وسى العا قاراي جىلجۋ جەر-اناعا ءار ۋاقىتتا جايلى بولا بەرمەدى. ادام قورشاعان ورتانى وزىنە ىڭعايلى تۇراققا اينالدىرۋعا تىرىستى، الايدا وسى بەلسەندىلىك كوپ جاعدايدا تابيعاتتى كۇيزەلتىپ، قۇلدىراتىپ جىبەردى.
ادام جانە مادەنيەت ماسەلەسىن تەرەڭدەتە تۇسەتىن تاعى ءبىر جايت ادامنىڭ قابىلەتتىلىگىنە، جان-جاقتىلىعىنا، شەكسىزدىگىنە بايلانىستى. ك.پوپپەر ايتقانداي، ادام بىردەي ءۇش دۇنيەگە: فيزيكالىق، مەنتالدىق (پسيحيكالىق) جانە يدەيالدىققا جاتادى. سوندا مادەنيەت وسىلاردىڭ قايسىسىمەن كوبىرەك انىقتالادى دەگەن زاندى سۇراق تۋادى. ەگەر ءبىز مادەنيەتتى تەك ماتەريالدىق جانە رۋحاني بولىكتەرگە ءبولۋدىڭ ءقارادۇرسىن شەڭبەرىنەن شىعا الساق، وندا مادەنيەتتىڭ ءوزىنىڭ ىشكى ماعىناسىندا يدەالدى ەكەندىگىنە كوزىمىز جەتەدى. سەبەبى، ادامدى قورشاعان زاتتار، دۇنيە — بۇل مادەنيەتتىڭ سىرتقى كورىنىسى عانا، ونىڭ ءمانى — رۋحانيلىقتى ادام ارەكەتىنىڭ ناتيجەسىندە زاتتاندىرۋدا جاتىر. مادەنيەتتىڭ ىشكى ءمانى قوعامداعى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ادامداردىڭ وزىندىك ساناسىندا، پاراساتتىلىق سەزىمدەرىندە، رۋحاني ىزدەنىستەرىندە ايقىندالادى.
ج.پ.سارترلىق كوسەمسوزدى قايتالاساق، ادام الەمگە ەركىن جىبەرىلگەن، ول ەرىكتىلىك جازاسىنا كەسىلگەن. وسى سيپاتتا مادەنيەتتىڭ قۇپياسى — ادامداعى «مەندىك». ودان سىرتقا ەرەكشە ءبىر نۇر — ازاتتىق، جاۋاپكەرشىلىك، ادامگەرشىلىك ساۋلەسى نۇر شاشىپ تۇر. مادەنيەتتە ادام عاجاپ بيىك دەڭگەيگە كوتەرىلەدى. مادەنيەت دەگەنىمىز مەنىڭ ءومىرىم، مەنەن بولىنگەن، مەن ولگەننەن كەيىن دە ءتىرى بولاتىن مەنىڭ شىعارماشىلىعىم.
قوعام — الەمنىڭ ءبىر بولىگى، بەلگىلى ءبىر ماقساتتاردى ىسكە اسىرۋ جولىندا ارەكەت ەتىپ جاتقان سۋبەكتىلەردىڭ (تۇلعالاردىڭ، توپتاردىڭ، ەتنوستاردىڭ، مەملەكەتتەردىڭ) بايلانىس نىساندارى. ياعني، قوعام ۇعىمىنداعى نەگىزگى ماسەلە — ادام جانە ونىڭ ۇيىمداسۋ نىساندارى، بۇل رەتتە قوعامدى زەرتتەيتىن باستى ءىلىمدى الەۋمەتتانۋ دەپ اتايدى.
ادامعا ەڭ قيىنى — ادام بولۋ. ال ونىڭ نەگىزگى شارتتارىنىڭ ءبىرى رەتىندە ىزگىلىك پەن زۇلىمدىق، اقيقات پەن جالعاندىق، ادىلەتتىلىك پەن وكتەمدىك، بوداندىق پەن ازاتتىق، سۇلۋلىق پەن ۇسقىنسىزدىق اراسىنداعى ادامنىڭ تاڭداۋىن الامىز. سونىڭ ناتيجەسىندە جەكە تۇلعادا وزىندىك سانا تۇراقتالادى، ول وزىق مادەنيەت ۇلگىلەرىن ءوز بويىنا سىڭىرەدى. جالپى العاندا، مادەنيەتتىڭ العا باسۋى دەگەنىمىز دۇنيەجۇزىلىك تاريحتىڭ ادام ءۇشىن، ونىڭ مۇددەلەرى مەن وزىندىك ماقساتتارى باعىتىندا تولىققاندى اشىلۋى بولىپ تابىلادى.
كونە زاماندا «كۋلتۋرا» دەگەن ۇعىم «جەردى وڭدەۋ» دەگەن ماعىنانى بەرگەن. كەيىنىرەك، دالىرەك ايتقاندا، سيسەروننىڭ ەڭبەكتەرىندە (ب.ە.د. 45 ج.) بۇل ءسوزدىڭ ماعىناسى تەرەڭدەپ، «جاندى جەتىلدىرۋ» دەگەن ۇعىمدى ءبىلدىردى. ۋاقىت وتكەن سايىن ەۋروپالىق تىلدەردە مادەنيەت ءسوزى «ءبىلىم بەرۋ»، «دامۋ»، «قابىلەتتىلىك»، «قۇرمەتتەۋ» سياقتى ماعىنالارعا يە بولا باستادى.
كونە زاماننان باستاپ ءحىح عاسىردىڭ اياعىنا دەيىنگى مادەنيەتتانىمدىق ويدىڭ دامۋىن عىلىمي تۇرعىدان قاراستىرا وتىرىپ، مىنانداي قىسقاشا قورىتىندىلار جاساۋعا بولادى.
مادەنيەتتانۋ ماماندىعى 2-كۋرس ستۋدەنتى شامسۋدين اقنيەت وندىرىستىك تاجىريبە جەتەكشىسى ەسبولوۆا م.ا.
You Might Also Like
-
قوعامنىڭ سۇرانىستارى مەن مەملەكەتتىك تالاپتارعا ساي ماماندىقتى دايارلاۋدى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءدىنتانۋ جانە مادەنيەتتانۋ كافەدراسى جىلدان استام ەڭبەك ەتۋدە....
-
تالاپكەرلەر الەمدىك تاجىريبەدە ءتىزىمدەگى جۇزدەگەن جوو-دان وزىنە كەرەگىن ىرىكتەۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ءبىر ءنارسەگە باسا نازار اۋدارادى. بۇل – ۋنيۆەرسيتەتتىڭ بەدەلى، تۇلەكتەرىنىڭ ءقازىر...
