InfoHub Logo

ءاربىر ادام  مەيلى، ول جازۋشى بولسىن، اقىن بولسىن، نە ءانشى بولسىن ءوزىنىڭ اسقان ءبىر سۇيىسپەنشىلىگىمەن جازاتىن نە ورىندايتىن شىعارماسى بولادى. ال مەن جازۋشى دا، اقىن دا، ءانشى دە ەمەسپىن. ءبىراق بۇگىنگى جازىلماق  بولعان شىعارما  مەن ءۇشىن  ۇلكەن  جاۋاپكەرشىلىكپەن   جازىلار شىعارمانىڭ ءبىرى  بولماق. بۇل شىعارمانى مەن كىتاپتان دا،  عالامتوردان  دا  كوشىرمەدىم. تەڭىزدىڭ جاعاعا تولقىپ سوققان تولقىندارىنداي جۇرەكپەن  كوڭىلدەن شىققان  ويلار...  بۇل شىعارمانىڭ تاقىرىبى تامىرىن تەرەڭگە جايعان ۇلكەن اعاش  سەكىلدى. تامىرى تەرەڭگە جايىلعان اعاشتىڭ،  جاپىراعى دا كوگەرىپ ماڭگى كوكتەپ گۇلدەنەرى شىندىق. تامىرىن تەرەڭگە جايعان، جاپىراعى جايقالعان اعاش دەپ وتىرعانىم قازاق ۇلتى ، قازاق ەلى،  قازاق حالقى. بۇل  مەن ءۇشىن ماڭگىلىك ەل بەينەسىندە  كورىنىس تاپتى.

اۆتور

ماڭگىلىك ەل – بۇل قازاقتىڭ وتكەن تاريحىنان باستاۋ الۋى ءتيىس. تامىرى تەرەڭگە جايىلعان تاريحتان سىر شەرتەر بولساق، ءبىز قازاق نە كورمەدىك، قانشا قيىن جاعدايلاردى، اشارشىلىق، سوعىس، ەلدەن جىراققا اۋىپ كەتۋ، تىلىمىزدەن ايىرىلۋ، بارلىعىن باستان كەشىردىك. ءبىراق وسىنىڭ بىردە-بىرىنە مويىماستان بۇگىنگى كۇنگە دە امانشىلىقپەن جەتىپ وتىرمىز. شۇكىر، مىنە وسىنىڭ ءوزى –اق ماڭگى ەل كەرەگەسى.

550 جىل بويىنا كورگەن قيىندىعىمىزعا ەشكىمدى جازعىرماي، بىرەۋدى كىنالاماي، قايعى كورسەك تەرەڭىنە باتىپ كەتپەي، قۋانىشقا اسىپ-تاسپاي بۇگىنگى كۇنگە امان-ەسەن جەتكەنىمىز ءبىز ءۇشىن ۇلكەن باقىت! تەرەزەسى تەڭ، كەرەگەسى كەڭ، شاڭىراعى بيىك ەلىمىزدىڭ تاريحى مەن ماڭگىلىك ەلدىڭ ىرگە تاسىن قالاپ كەتكەن كەرەي مەن جانىبەكتەن باستاۋ العان قازاق ەلىنىڭ ماڭگىلىك ەل بولۋى، قۇرىلۋى وسىنىڭ ايعاعى. مەن ءۇشىن ماڭگىلىك ەل وسى كەزەڭنەن باستاۋ الدى. 

الەمدە جەرىنىڭ كەڭدىگى جونىنەن ءبىرىنشى وندىقتا ورنالاسقان قازاق جەرىن، قازاق ەلىن  ماڭگىلىك ەل  بولىپ قالۋى ءۇشىن باتىر ۇلدارىمىز جوڭعارلارمەن بەتپە-بەت كەلىپ قاراكەرەي قابانباي، قانجىعالى بوگەنباي، شاپىراشتى  ناۋرىزباي قازاقتىڭ ۇلتاراقتاي جەرىن جاۋعا بەرمەي، قىزعىشتاي قورعاعاپ، حالىق قورعانى  بولا ءبىلدى.

قولدان جاسالعان اشارشىلىقتىڭ ءوزى قانشاما قازاقتى قىرعانىمەن قويماي، بىر-بىرىنە جاۋىز، اشكوز جاندىكتەي قىلىپ، ءبىرىنىڭ ەتىن بىرىنە جەگىزىپ قازاقتىڭ سانىن كەمىتىپ، قالا بەرسە باسقا مەملەكەتتەرگە اۋىپ كەتىپ،تاريحي وتانىن كىتاپتاردان وقيتىن تارىداي شاشىلعان قازاقتاردىڭ بىتىراۋىنا سەبەپكەر دە بولدى ەمەس پە؟! ونىڭ بىرەۋىن دە كورمەگەن ءبىز قانداي باقىتتى ۇرپاق ەدىك!..

ال  ۇلى وتان سوعىسى جىلدار ارالىعىنداعى  سوزىلعان سوعىستا ۇلدارىمىزدى ايتپاعاندا، قىزدارىمىز ءاليا، مانشۇك، حيۋاز سيااقتى باتىر قىزدارىمىزدىڭ  ءوزى قان مايداندا ەرلىكپەن شايقاستى. سوعىستىڭ سۇراپىل جىلدارىندا سوعىستاعى ۇلدارىمىز بەن قىزدارىمىزدىڭ ورنى ءبىر بولەك بولسا، تىلدا ەڭبەك ەتكەن اۋىل ادامدارى سونىڭ ىشىندەگى ەت جۇرەگى ەزىلىپ، كۇرسىنگەن جۇرەكتىڭ دەمىمەن دامىل تاپپاي، ىشىنەن تىنىپ، بالام سوعىستان امان قايتسا ەكەن دەپ تىلەگەن، ەركەكتىڭ اۋىر قارا جۇمىسىن ءبىر ءوزى اتقارعان قايران ايەل-انالار-اي!

سوندا دا ءبىزدى قازاق دەپ ەشكىم مويىندامادى. رەسەيدىڭ قول استىندا بولىپ ەڭ باستى، ەڭ ماڭىزدى بايلىعىمىز بولعان ءسالت-داستۇرىمىزدى، ادەت – عۇرپىمىزدى، ءتىلىمىزدى، ءدىنىمىزدى جوعالتتىق. جەتپىس جىل ورىسشا سايرادىق. بۇل جىلداردا ەلدىڭ ەل بولىپ، ۇلتتىڭ ۇلت بولىپ قالۋى ءۇشىن باتىرلارىمىز اتقا ءمىنىپ، الاڭعا شىعىپ، بىلەكتىڭ كۇشىمەن كۇرەسسە، ادەبيەتتە اقىن- جازۋشىلارىمىز قالامنىڭ ۇشىمەن كۇرەسە ءبىلدى.

بۇدان كەيىنگى جىلداردا دا تاۋەلسىزدىك ءۇشىن بولعان كوتەرىلىستە دە جەڭىسكە جەتىپ، 1991 جىلى اۋپىرىمدەپ قازاق ەلى تاۋەلسىزدىگىنە دە قولىن جەتكىزدى. بۇل كۇن ءبىز ءۇشىن، بۇكىل قازاق حالقى ءۇشىن ۇمىتىلماس، اسقان ءبىر مەيرام (اق تۇيەنىڭ قارنى جارىلعان كۇن)  دا بولدى، قايسار جاستارىن جوعالتقان قارالى كۇن دە بولدى. بۇلت ارتىنان كۇن شىعادى دەپ قازاق بارلىق قايعىنى ۇمىتتى دا، وسى كۇنگە شۇكىرلىگىن ايتتى...

ءيا، ەندىگى كۇنى ءبىزدىڭ ماڭگىلىك ەل ەكەنىمىزدى بۇكىل الەم  مويىندادى. ءبىز ەندى تار جول، تايعاق  كەشۋلەردەن وتتىك. جەرىمىزدىڭ كەڭدىگىندەي   كوڭىلى كەڭ دارحان «قازاق» دەگەن حالىقپىز. مەملەكەتىمىزدىڭ بەرىك ىرگەتاسىن قالاعان، تاۋەلسىزدىگىمىزدى العان، تۇرمىسى باقۋاتتى، ءتۇتىنى ءتۇزۋ ۇشقان، ۇرپاعى ەرتەڭىنە سەنىممەن قاراي بىلەتىن، دەربەس تە تاۋەلسىز ۇلتپىز. الدا دا سولاي بولا بەرەدى. اسانقايعىنىڭ ارمانداعان «قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان»زامانى قازاقتىڭ باسىنا ەندى تۋدى. ول - «تاۋەلسىزدىك». ءبىز ارمانداردى اقيقاتقا  اينالدىردىق. ول ارمان –ماڭگىلىك ەل. تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە حالقىمىز ماڭگىلىك مۇراتتارىنا قول جەتكىزدى. ءبىز ەلىمىزدىڭ جۇرەگى، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تىرەگى بولعان استانا قالامىزدى تۇرعىزدىق. ەندىگى ۇرپاق – ماڭگىلىك قازاقتىڭ پەرزەنتى. ەندەشە، قازاق ەلىنىڭ ۇلتتىق يدەياسى – ماڭگىلىك ەل! كوز قاراشىعىمزداي ساقتاۋ ماڭگى مۇراتىمىز!

حانوۆ شوحان ۋاليحانوۆيچ

---