ماڭعىستاۋ كوتەرىلىسى
تاراز قازاسى،
№10 مەكتەپتىڭ تاريح ءمۇعالىمى
اقجىگىت قىزى ايشا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: 1870 جىلعى ماڭعىستاۋ كوتەرىلىسى
ساباقتىڭ ماقساتى: قازاقستاندا ورىن العان XIX ع. 60 - 70 جىلدارداعى تورعاي جانە ورال وبلىستارىنداعى كوتەرىلىستىڭ سەبەپتەرى مەن ماقساتىن انىقتاۋ جانە تاريحي ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىندىرۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
- قازاقستاندى باسقارۋدىڭ ساياسي جۇيەسىن وزگەرۋىنە بايلانىستى حالىقتىڭ وتارلىق ەزگىگە قارسى ازاتتىق كۇرەسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ءتۇسىندىرۋ، بۇل رەفورمالاردىڭ كەمشىلىكتەرىن ايتۋ، ونىڭ وتارلىق سيپاتىن اشۋ؛
- وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ، ولاردى تاريحي جىلدارمەن جۇمىس جاساۋعا، قورىتىندى جاساي بىلۋگە ۇيرەتۋ، وقۋشىلاردى ىزدەنىس جۇمىستارىنا ىنتالاندىرۋ، ولاردىڭ ماسەلەلەردى شەشۋدەگى جەكە كوزقاراستارىنا ورىندى باعا بەرۋ؛
- «باتىرلار ەرلىگى ۇرپاققا ۇلگى» دەپ ءوز ەلىنىڭ باتىرلارى سياقتى ەلىن قورعاۋعا وتانىن قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: اشىق ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: ستو - وقىتۋ تەحنولوگياسى،«سيقىرلى شەڭبەر»، «بيوپوەما».
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ق. ر كارتا، پلاكاتتار، سۋرەتتەر.
تەحنيكالىق جابدىقتار: ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ءپانارالىق بايلانىسى: گەوگرافيا، دۇنيەجۇزى تاريحى، قازاق ادەبيەت.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
سىنىپ ءۇش توپقا بولىنەدى. قيما قاعازداردا بەرىلەگەن تاپسىرمالار ارقىلى:
1 - توپ. كوتەرىلىس باسشىلارىنىڭ ەسىمدەرى: جانقوجا، ەسەت باتىر، كەنەسارى، سىرىم، سانجار، يساتاي، يسا، ماحامبەت، جولامان
2 - توپ: كوتەرىلىس بولعان جىلدار 1837ج، 1338ج، 1847ج، 1836، 1783ج، 1897ج، 1841ج، 1860ج.
3 - توپ: كوتەرىلىستىڭ قامتىعان ايماقتارى. تورعاي، ورال، اقمولا، اياكوز، اقبۇلاق، ورىنبور، جەم وزەنى، ىلەك وزەنى. جازىلادى، قاتىسۋشىلار ءبىر - ءبىر قاعازدان الىپ، توپقا بولىنەدى.
4 - ساراپشىلار توبى. (باعالاۋ پاراعى ساراپشىلارعا بەرىلەدى) «ادام بىلىممەن ءومىر سۇرەدى،
عاسىر بىلىممەن قوزعالادى» (اباي قۇنانبايەۆ)
ۋاقىت وتكەن سايىن قازاق دالاسىنداعى وتارشىلدىق ەزگى كۇشەيە ءتۇستى. ۇكىمەت قىزمەتىنە كوشكەن قازاقتىڭ اۋقاتتى توپتارىنىڭ وكىلدەرى دە قاراپايىم، قورعانسىز حالىقتى قاناۋدا ورىس شەنەۋنىكتەرىنەن قالىسپادى. شاڭىراق سالىعى ءبىر سومنىڭ ورنىنا ءۇش سومعا دەيىن ءوسىرىلىپ، قاراپايىم حالىققا اۋىر ءتيدى. وسى جانە باسقا دا اۋىرتپالىقتار مەن زورلىق - زومبىلىقتار 1868 - 1869جج ورال، تورعاي وبلىستارىنداعى بولعان كوتەرىلىستەرگە اكەلدى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. XIX ع. 60 - 70 جىلدارداعى تورعاي جانە ورال وبلىستارىنداعى كوتەرىلىسى. كوتەرىلىستىڭ باستى سەبەبى نەدە؟
- 1867 - 1868 جىلدارداعى رەفورما بويىنشا قازاق جەرى 5 ساتىلى باسقار جۇيەسى قۇرىلدى.
«كارتەمەن جۇمىس» اكىمشىلىك باسقارۋداعى وزگەرىستەردى كارتادان كورسەتەمىز.
1. ورىنبور گەنەرال - گۋبەرناتورلىق
2. باتىس - ءسىبىر گەنەرال - گۋبەرناتورلىق
3. تۇركىستان گەنەرال - گۋبەرناتورلىق
4. ساراپشىلار توبى تالداۋ جاسايدى.
ءىىى ءۇي تاپسىرماسىن قورىتىندىلاۋ. تاريحي تۇلعالار:
1-توپ. م. م. سپەرانسكيي، گ. س. باتەنكوۆ 1822ج ءسىبىر قازاقتارى تۋرالى جارعىنى دايىنداعاندار
پ. ك. ەسسەم ورىنبور قازاقتارى تۋرالى جارعى دايىنداعان 1824ج
2 - توپ. ي. ي. بۋتكوۆ بۇكىل قازاق دالاسىن ەكى وبلىسقا بولگەن.
ف. ك. گيرس دالا كوميسسياسىن باسقارعان.
3 - توپ. ءىى الەكساندر پاتشا سىرداريا مەن جەتىسۋ وبلىستارىن باسقارۋ تۋرالى ۋاقىتشا ەرەجەنى بەكىتكەن.
ءىىى الەكساندر پاتشا 1886ج تۇركىستان ولكەسىن باسقارۋ تۋرالى جارلىققا قول قويعان.
ساراپشىلار: قورىتىندىلايدى.
ءىۇ جاڭا ساباق. «سەرپىلگەن ساۋال»
- قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا نەشە وبلىس بار؟
- ەلىمىزدىڭ قاي وڭىرىندە جەر قويناۋى قازبا بايلىققا تولى؟
- ءازىربايجان، يران مەملەكەتتەرىمەن شەكتەسەتىن وبلىس؟
- الدىمىزدا قانداي مەيرامدار كەلە جاتىر؟
-«ۇلىستىڭ ۇلى» كۇنىنىڭ تابالدىرىعى رەتىندە قانداي مەيرام تويلانادى؟
ماڭعىستاۋلىقتار «امال كۇنى» دەپ جاڭا - جىلعا امان ەسەن جەتتىك، جۇزدەسىپ، قول الىسۋ كۇنى ەكەن.
وسىنداي سالت - داستۇرگە بەرىك، تاريحى شەشىرەلى ماڭعىستاۋدىڭ 1870 جىلعى كوتەرىلىسى قازاق حالقىنىڭ ازاتتىق جولىنداعى كۇرەستەرىنىڭ ءبىرى.
وتارشىلدىققا قارسى كۇرەسكەن كوتەرىسشىلەردىڭ ماقساتى مەن جاسالاۋشى جاساقتارمەن كوتەرىلىسشىلەردى، ولاردىڭ قامتىعان ايماعىن انىقتاۋ بارىسىندا «سيقىرلى شەڭبەردى» قولدانامىز.
ءۇ ساباقتى بەكىتۋ. «بيوپوەما» كوتەرىلىسكە قاتىسقان، ۇيىمداستىرعان بەدەلدى، باتىر سۇلتانداردىڭ بيوپوەماسىن وقۋشىلار ىزدەمپازدىق جۇمىستار ارقىلى پلاكاتتاردى تولتىرادى.
بيوپاەما
1. اتى - ءجونى، ايقىندايتىن بەلگىلەرى....
2. ونى ەرەكشەلەيتىن 3 قاسيەتى....
3. ونىڭ جاقسى كورەتىن 3 دۇنيەسى...
4. ونىڭ جانى قالامايتىن 3دۇنيەسى...
5. ول قورقاتىن 3 نارسە....
6. ول ماقتاناتىن 3 دۇنيەسى...
7. ناتيجەسى...
جەتكەن جەتىستىگى
وسال تۇسى (جەڭىلىسى)
ءۇى قورىتىندى.
“ءوز ءبىلىمىن جەتىلدىرە الماعان ەل ءححى عاسىردا توقىراۋعا ۇشىرايدى.” (ن. ءا. نازاربايەۆ)
سىزدەردى ءوز ەلىن شىن سۇيەتىن، ونىڭ دامۋى مەن كوركەيۋى جولىندا قىزمەت ەتەتىن ناعىز پاتريوتتار بولادى دەپ سەنەمىن.
رەفلەكسيا. «بەس ساۋساق»
باس بارماق - باستى ماسەلە. بۇگىن ساباقتا ەڭ قۇندى ماسەلە قانداي بولدى؟
بالالى ۇيرەك - بىرلەسۋ. مەن توپتا قالاي جۇمىس جاسادىم؟
ورتان تەرەك - ويلاۋ مەن بۇگىن قانداي ءبىلىم الدىم.
شىلدىر شۇمەك - شىنايلىق. ساباق ماعان ۇنادى ما؟ نەلىكتەن؟
كىشكەنتاي بوبەك - كوڭىل كۇي احۋالى. مەن ساباقتان قانداي اسەر الدىم.
ءۇىى باعالاۋ: ساراپشىلار قورىتىندى جاسايدى.
ءۇىىى ۇيگە تاپسىرما: «تاۋەلسىزدىك - بابالار ارمانى» تاقىرىپتا وي - تولعاۋ جازىپ كەلۋ
№10 مەكتەپتىڭ تاريح ءمۇعالىمى
اقجىگىت قىزى ايشا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: 1870 جىلعى ماڭعىستاۋ كوتەرىلىسى
ساباقتىڭ ماقساتى: قازاقستاندا ورىن العان XIX ع. 60 - 70 جىلدارداعى تورعاي جانە ورال وبلىستارىنداعى كوتەرىلىستىڭ سەبەپتەرى مەن ماقساتىن انىقتاۋ جانە تاريحي ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىندىرۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
- قازاقستاندى باسقارۋدىڭ ساياسي جۇيەسىن وزگەرۋىنە بايلانىستى حالىقتىڭ وتارلىق ەزگىگە قارسى ازاتتىق كۇرەسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ءتۇسىندىرۋ، بۇل رەفورمالاردىڭ كەمشىلىكتەرىن ايتۋ، ونىڭ وتارلىق سيپاتىن اشۋ؛
- وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ، ولاردى تاريحي جىلدارمەن جۇمىس جاساۋعا، قورىتىندى جاساي بىلۋگە ۇيرەتۋ، وقۋشىلاردى ىزدەنىس جۇمىستارىنا ىنتالاندىرۋ، ولاردىڭ ماسەلەلەردى شەشۋدەگى جەكە كوزقاراستارىنا ورىندى باعا بەرۋ؛
- «باتىرلار ەرلىگى ۇرپاققا ۇلگى» دەپ ءوز ەلىنىڭ باتىرلارى سياقتى ەلىن قورعاۋعا وتانىن قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: اشىق ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: ستو - وقىتۋ تەحنولوگياسى،«سيقىرلى شەڭبەر»، «بيوپوەما».
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ق. ر كارتا، پلاكاتتار، سۋرەتتەر.
تەحنيكالىق جابدىقتار: ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ءپانارالىق بايلانىسى: گەوگرافيا، دۇنيەجۇزى تاريحى، قازاق ادەبيەت.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
سىنىپ ءۇش توپقا بولىنەدى. قيما قاعازداردا بەرىلەگەن تاپسىرمالار ارقىلى:
1 - توپ. كوتەرىلىس باسشىلارىنىڭ ەسىمدەرى: جانقوجا، ەسەت باتىر، كەنەسارى، سىرىم، سانجار، يساتاي، يسا، ماحامبەت، جولامان
2 - توپ: كوتەرىلىس بولعان جىلدار 1837ج، 1338ج، 1847ج، 1836، 1783ج، 1897ج، 1841ج، 1860ج.
3 - توپ: كوتەرىلىستىڭ قامتىعان ايماقتارى. تورعاي، ورال، اقمولا، اياكوز، اقبۇلاق، ورىنبور، جەم وزەنى، ىلەك وزەنى. جازىلادى، قاتىسۋشىلار ءبىر - ءبىر قاعازدان الىپ، توپقا بولىنەدى.
4 - ساراپشىلار توبى. (باعالاۋ پاراعى ساراپشىلارعا بەرىلەدى) «ادام بىلىممەن ءومىر سۇرەدى،
عاسىر بىلىممەن قوزعالادى» (اباي قۇنانبايەۆ)
ۋاقىت وتكەن سايىن قازاق دالاسىنداعى وتارشىلدىق ەزگى كۇشەيە ءتۇستى. ۇكىمەت قىزمەتىنە كوشكەن قازاقتىڭ اۋقاتتى توپتارىنىڭ وكىلدەرى دە قاراپايىم، قورعانسىز حالىقتى قاناۋدا ورىس شەنەۋنىكتەرىنەن قالىسپادى. شاڭىراق سالىعى ءبىر سومنىڭ ورنىنا ءۇش سومعا دەيىن ءوسىرىلىپ، قاراپايىم حالىققا اۋىر ءتيدى. وسى جانە باسقا دا اۋىرتپالىقتار مەن زورلىق - زومبىلىقتار 1868 - 1869جج ورال، تورعاي وبلىستارىنداعى بولعان كوتەرىلىستەرگە اكەلدى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. XIX ع. 60 - 70 جىلدارداعى تورعاي جانە ورال وبلىستارىنداعى كوتەرىلىسى. كوتەرىلىستىڭ باستى سەبەبى نەدە؟
- 1867 - 1868 جىلدارداعى رەفورما بويىنشا قازاق جەرى 5 ساتىلى باسقار جۇيەسى قۇرىلدى.
«كارتەمەن جۇمىس» اكىمشىلىك باسقارۋداعى وزگەرىستەردى كارتادان كورسەتەمىز.
1. ورىنبور گەنەرال - گۋبەرناتورلىق
2. باتىس - ءسىبىر گەنەرال - گۋبەرناتورلىق
3. تۇركىستان گەنەرال - گۋبەرناتورلىق
4. ساراپشىلار توبى تالداۋ جاسايدى.
ءىىى ءۇي تاپسىرماسىن قورىتىندىلاۋ. تاريحي تۇلعالار:
1-توپ. م. م. سپەرانسكيي، گ. س. باتەنكوۆ 1822ج ءسىبىر قازاقتارى تۋرالى جارعىنى دايىنداعاندار
پ. ك. ەسسەم ورىنبور قازاقتارى تۋرالى جارعى دايىنداعان 1824ج
2 - توپ. ي. ي. بۋتكوۆ بۇكىل قازاق دالاسىن ەكى وبلىسقا بولگەن.
ف. ك. گيرس دالا كوميسسياسىن باسقارعان.
3 - توپ. ءىى الەكساندر پاتشا سىرداريا مەن جەتىسۋ وبلىستارىن باسقارۋ تۋرالى ۋاقىتشا ەرەجەنى بەكىتكەن.
ءىىى الەكساندر پاتشا 1886ج تۇركىستان ولكەسىن باسقارۋ تۋرالى جارلىققا قول قويعان.
ساراپشىلار: قورىتىندىلايدى.
ءىۇ جاڭا ساباق. «سەرپىلگەن ساۋال»
- قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا نەشە وبلىس بار؟
- ەلىمىزدىڭ قاي وڭىرىندە جەر قويناۋى قازبا بايلىققا تولى؟
- ءازىربايجان، يران مەملەكەتتەرىمەن شەكتەسەتىن وبلىس؟
- الدىمىزدا قانداي مەيرامدار كەلە جاتىر؟
-«ۇلىستىڭ ۇلى» كۇنىنىڭ تابالدىرىعى رەتىندە قانداي مەيرام تويلانادى؟
ماڭعىستاۋلىقتار «امال كۇنى» دەپ جاڭا - جىلعا امان ەسەن جەتتىك، جۇزدەسىپ، قول الىسۋ كۇنى ەكەن.
وسىنداي سالت - داستۇرگە بەرىك، تاريحى شەشىرەلى ماڭعىستاۋدىڭ 1870 جىلعى كوتەرىلىسى قازاق حالقىنىڭ ازاتتىق جولىنداعى كۇرەستەرىنىڭ ءبىرى.
وتارشىلدىققا قارسى كۇرەسكەن كوتەرىسشىلەردىڭ ماقساتى مەن جاسالاۋشى جاساقتارمەن كوتەرىلىسشىلەردى، ولاردىڭ قامتىعان ايماعىن انىقتاۋ بارىسىندا «سيقىرلى شەڭبەردى» قولدانامىز.
ءۇ ساباقتى بەكىتۋ. «بيوپوەما» كوتەرىلىسكە قاتىسقان، ۇيىمداستىرعان بەدەلدى، باتىر سۇلتانداردىڭ بيوپوەماسىن وقۋشىلار ىزدەمپازدىق جۇمىستار ارقىلى پلاكاتتاردى تولتىرادى.
بيوپاەما
1. اتى - ءجونى، ايقىندايتىن بەلگىلەرى....
2. ونى ەرەكشەلەيتىن 3 قاسيەتى....
3. ونىڭ جاقسى كورەتىن 3 دۇنيەسى...
4. ونىڭ جانى قالامايتىن 3دۇنيەسى...
5. ول قورقاتىن 3 نارسە....
6. ول ماقتاناتىن 3 دۇنيەسى...
7. ناتيجەسى...
جەتكەن جەتىستىگى
وسال تۇسى (جەڭىلىسى)
ءۇى قورىتىندى.
“ءوز ءبىلىمىن جەتىلدىرە الماعان ەل ءححى عاسىردا توقىراۋعا ۇشىرايدى.” (ن. ءا. نازاربايەۆ)
سىزدەردى ءوز ەلىن شىن سۇيەتىن، ونىڭ دامۋى مەن كوركەيۋى جولىندا قىزمەت ەتەتىن ناعىز پاتريوتتار بولادى دەپ سەنەمىن.
رەفلەكسيا. «بەس ساۋساق»
باس بارماق - باستى ماسەلە. بۇگىن ساباقتا ەڭ قۇندى ماسەلە قانداي بولدى؟
بالالى ۇيرەك - بىرلەسۋ. مەن توپتا قالاي جۇمىس جاسادىم؟
ورتان تەرەك - ويلاۋ مەن بۇگىن قانداي ءبىلىم الدىم.
شىلدىر شۇمەك - شىنايلىق. ساباق ماعان ۇنادى ما؟ نەلىكتەن؟
كىشكەنتاي بوبەك - كوڭىل كۇي احۋالى. مەن ساباقتان قانداي اسەر الدىم.
ءۇىى باعالاۋ: ساراپشىلار قورىتىندى جاسايدى.
ءۇىىى ۇيگە تاپسىرما: «تاۋەلسىزدىك - بابالار ارمانى» تاقىرىپتا وي - تولعاۋ جازىپ كەلۋ
You Might Also Like
