ماحاببات مۇڭى
پوۆەست
ادامنىڭ رەنىشى تامشىداي جينالىپ، شاراسىنان اسىپ توگىلەتىن كەزى بولادى عوي. سول سياقتى كىسىنىڭ ءبىر كەزدەگى بىرەۋگە قاتتى قۇلاعان ىقىلاسى دا جىڭىشكەرىپ بارىپ، ءۇزىلىپ كەتەدى. بۇگىنگى نيازبەن كەزدەسۋ ءلاززات كوڭىلىندە قالعان قيماستىقتىڭ سوڭعى تالشىعىن دا ءۇزدى. اجەپتاۋىر ادامنىڭ سونشالىق سورلى بولعانىن ءلاززات ءوز ومىرىندە كورگەن ەمەس. دۇنيەدە ءتۇڭىلۋ جاماپ عوي. تەرەڭىندە ساقتاپ جۇرگەن سوڭعى بۋيىمىن سۋىرىپ العانداي ءلاززات كوڭىلى ۇدىرەيىپ قالدى. ءومىرى دە ماعىنا سىز بوس قۋىس سەكىلدى. كۇنى بويى جانى قۇلازىپ، دەل-سال مەڭىرەۋ كۇيدە ءجۇردى. كەيىنىرەك بارىپ بويىن وكىنىش، رەنىش بيلەدى.
ۋاقىت كەش بولسا دا، ۇيقى كەلەر ەمەس. قىزىنىڭ قاباعىن باعىپ، ەكى رەت ەسىكتەن باس سۇققان اناسىن دا بايقامادى. شەشەسى بولمەگە كىرىپ توسەگىن جايلادى. شىعا بەرەردە ەسىك الدىندا ىركىلىپ:
— ۇيىقتاسايشى، كۇنىم، — دەدى.
ءلاززات جاۋاپ بەرمەي ءبىر ءتۇرلى سازارا قارادى. اناسى قىزىنىڭ مىنەزىن ءبىلۋشى ەدى. اقىن قىز ولەڭ جازار دا ءۇيدىڭ ءىشىن ارلى-بەرلى كەزىپ، يا بولماسا ديۆان ۇستىندە ءۇنسىز، ۇزاق ويلانىپ قالاتىن. ۇستىنە كىرگەندى، دىبىرلاپ جۇرگەندى ۇناتپايتىن. ءبىراق بۋ جولعى اجارى بولەك. انا جۇرەگى بالاسىنىن كۇيزەلگەنىن سەزىپ تۇر.
— نە قىپ وتىرسىڭ، قالدىم؟
ءلاززات سەلت ەتتى. كەۋدەسىن باسقان ءزىل سالماق قوزعالىپ كەتكەندەي، القىنىپ، ەكى يىنىنەن دەم الا باستادى.
— ءجاي، اپا... انشەيىن.
اناسى قاسىنا وتىرىپ، قىزىنىڭ ماڭدايىنان سيپادى. سول باياعى جىپ-جىلى جۇمساق قولىمەن قىزىنىڭ توڭازىعان كوڭىلىن ءجىبىتىپ، جانىنا تىنىشتىق اكەلە جاتىر. ءلاززاتتىڭ كىرپىگىنە جاس تىرەلدى. جىبەكتەي جۇمساق قيمىلىمەن قۇشاعىنا تارتقان شەشەسىنىڭ باۋىرىنا كىرە بەردى. بۇل شاقتا ج اسى ۇلعايىپ، ماقتاۋلى اقىن قىز اتانسا دا انا مەيىرىمىنە جاس بالاداي ەلجىرەپ بارادى.
كىشكەنتاي كۇنىنەن ءبىر نارسەگە رەنجىسە دە، يا ءماز بولىپ قۋانسا دا وسىلاي اناسىنىڭ باۋىرىنا تىعىلاتىن. تەك سوڭعى ون جىلدا ەركەلەۋىن قويىپ كەتىپ ەدى. ەر جەتتى، جوعارعى وقۋعا ءتۇستى. اقىن بولدى. ەندى وزىنە عانا تانىس جىلى دەنەنىڭ يىسىنە ەلتىپ، تۇرمىستىڭ ىستىق-سۋىعىن، رەنىشى مەن وكىنىشىن — ءبارىن ۇمىتىپ، سوناۋ الاڭسىز بالالىق شاعىنا قايتىپ ورالعانداي. كوڭىلگە مايدا تيەتىپ ءوز ءومىرىنىڭ ەڭ ءبىر جارقىن، ءتاتتى شاعى كوز الدىنا كەپ تۋرا قالدى.
I
ءبىر كەزدە ءلاززات جۇرت اۋزىندا كوپ ايتىلاتىن «قۋانىش» دەگەن ءسوزدىڭ سىرىن اشىپ ەدى.
ون بەس جاسار قىز بالا تامىلجىعان ماي ايىنىڭ ءبىر كۇنىندە اۋىل سىرتىنا جالعىز شىعىپ كەتتى. اشەيىندە شۋىلداعان بالالارسىز كوڭىل حوشى بولمايتىن. بۇل جولى الدەنەگە ەلەگىزىپ قىزىق دۋمانمەن ءىسى بولماي، تۇڭعىش رەت جالعىزدىقتى قالادى.
اۋىل سىرتىندا قۇلپىرىپ قىزعالداق ەسكەن. بەرىرەكتە نارت قىزىل گۇلدەر شاشىراي سيرەك بىتكەنمەن، سوناۋ قىراتقا تامان قويۋلاپ، شىمقاي قىزىل بوپ كەتەدى. ءلاززات سول قالىڭعا جەتكەنشە اسىعىپ، ىلگەرى ۇمتىلا بەردى. ءبىراق بۇل جاقىنداعان سايىن الگى شوعىر سەيىلە تۇسەدى، گۇلدەر شاشىراي دامىپ، قالىڭ جۋساننىڭ اراسىنا ىدىراپ كەتەدى. جۋسانمەن جارىسا بىتكەن قىزعالداق پەن جاۋقازىننىڭ الىستان عانا تۇتاسىپ كورىنىپ تۇرعانىنا سەنبەي، ءلاززات قىرقاعا قاراي جۇگىرە باسىپ كەلەدى. توبەگە جاقىنداي بەرە اۋىل جاققا بۇرىلعاندا قالىڭ قىزعالداق مۇنى وتكىزىپ جىبەرىپ، قايتا تۇتاسىپ ىلعي جاق شيەدەي كىلكىلدەپ تۇر. بەينە جاسىرىنباق ويناعان بالاداي جالتارىپ مازاق قىلعان ەكەن. ءلاززات ءوزىنىڭ الدانعانىنا ءماز بولدى. قاشاعان قىزعالداقتاردى قايتادان قۋعىسى كەلىپ، جەلىگىپ، "كوڭىلى الىپ ۇشىپ تۇر.
ءلاززات جۇگىرىپ توبەنىڭ باسىنا شىقتى دا، كىلت توقتادى. جۋسان بوزى ارالاس اقشىل كوك كەڭ جازىق الىپ قىراتقا يەك ارتىپ كوتەرىلىپ بارادى. ءار جەردە ءۇيىر-ۇيىر قىزعالداقتار ەرتتەي جالقىن. اسپان اشىق. تۇڭعيىق كەككە اق جالاتىپ وتكەندەي الا شابىر بۇلت قانا قالقيدى. كوكتەمگى اۋا ءدىرىل قاعاتىن ءتارىزدى. ءلاززات اسپان مەن جەر استاسقان شەتسىز كەڭىستىككە كوز تىگىپ قۇمارتا قاراپ قاپتى. شىقىلىقتاپ كۇلىپ وتىرعان بالاعا توسىن ويىنشىقتى ۇستاتا سالعانداي، تىپىرشىعان كوڭىلى تەز تىيىلىپ، الدەنەگە تاڭىرقاپ تۇر. تانىس دالا وسى كۇنگە دەيىن ءوزى كورمەگەن توسىن دۇنيەدەي. كوزگە كورىنبەيتىن كۇشتى قول جەر بەتىندەگى پەردەنى سىپىرىپ الىن، بۇركەۋلى جاتقان قىزىعىن، بار سىرىن اشىپ بەرگەندەي.
دالا كەۋدەسى جاي تەڭسەلىپ راقاتتانا تىنىس الىپ جاتىر. قىزعالداقتار كۇن نۇرىنا شاعىلىسادى. ءوز كوركىنە وزدەرى ءماز بولىپ جارق-جۇرق ەتەدى. بەتكەيدەگى بوزدار دا ءبىرىن-بىرى قۋىپ جاس قوزىداي بۇلتىڭداپ قىراتقا ورلەپ بارادى. كەرمەك ءيىسى اڭقىعان كوك جۋساندار قۇدىق باسىنداعى قاتىندارداي باستارى ءتۇيىسىپ، سىبدىر-سىبدىر سىر شەرتەدى. قۋانىشتى حابارى ىشىنە سىيماي، الىستان ىزىڭداپ جار سالىپ، ساراتان-زاۋزا كەلىپ جۋساننىڭ باسىنا قوندى. ءلاززات جەر بەتىندەگى تىرشىلىك اتاۋلىنىڭ ءبىر ءتۇرلى توسىن مەيرامىنىڭ ۇستىنەن شىعىپ، قىزىعىپ قۇنىعا قاراپ قالعان. ەڭ اياعى شىركەي دە ءبىر ءتۇيىر كەۋدەسىنە قۋانىشى سىيماي تىنىمسىز دىرىلدەيدى. وسىلاردىڭ ءبارىن قۋانتقان بالعىن لەپ ون بەس جاسار قىزدىڭ كەۋدەسىنە ساۋمالداي قۇيىلىپ جاتىر. شىرقاۋ بيىكتە بوزتورعاي شىرىلدايدى. ونىڭ ءتاتتى اۋەنى الىسقا شاقىرادى. تابيعات بار سىرىن اشىپ، ءوز تىلىمەن سويلەپ قويا بەردى. ءلاززات ءۇنسىز ۇيىپ بارشاسىن ۇعىپ تۇر. كەنەت سوناۋ قىرقانىڭ ار جاعىندا تالاي قىزىڭ بارىپ، ءوزى كورمەگەن تاماشا دۇنيە جاتقانىن سەزە قويدى — ەندى سولاي قاراي ءجۇردى.
قىز بالا ۇزاق ءجۇرىپ، كوكتەم كۇنى ماۋجىراتىپ، دەنەسى اۋىرلاپ قايتتى. ءبىراق بۇرىن كورمەگەن كوپ قىزىعىن كوكىرەگىنە سىقاپ اكەلىپ ەدى. ۇيگە كىرگەن بەتى ساندىق اقتارىپ جاتقان اناسىن قۇشاقتاي الدى. نافتالين ءيىسى اڭقىعان كيىم-كەشەك، شۇبەرەك ءۇيىلىپ جاتىر. ءىشى بىقىرسىپ تار قاپاس بوپ تۇرعان ساندىق تازا اۋاعا، جارىققا كەۋدەسىن كەرە اشىپ راقاتتانىن تۇرعان ءتارىزدى.
اناسى دا سەرگەك، ەدى جارقىن. ءلاززات شەشەسىن قۇشاقتاپ، كەۋدەسىنە بەتىن باسىپ:
— سەن جاقسىسىڭ، اپا، — دەدى.
— ساعان نە بولعان، بالام-اۋ، — دەدى شەشەسى قىزىنىڭ موينىنا ورالعان قولىن بوساتىپ. — اپاڭدى بۇگىپ كوردىڭ بە؟
وزىمەن بىرگە اپاسىن دا قۋاندىرعىسى كەلىپ كەتتى.
— بۇگىنگى كۇن نەتكەن تاماشا، اپا مەيرامنان ارتىق.
اپاسى ءبارىن تۇسىنەتىن. قىزىن ىرزا قىلعىسى كەلگەندەي ادىرىن كۇلىپ الدى. سودان كەيىن بۇيىم اراسىنان ءلاززاتتىڭ كونە قۋىرشاعىن الىپ:
— مىنانى ايعانشانى كىشكەنە قىزىنا اپارىپ بەرە عوي. جوق-جىتىك ادامدار، ۇساق-تۇيەككە دە تاپشى، — دەدى.
ءلاززات شىعىپ كەتتى. كوپتەپ قولعا ۇستالماعان كونە قۋىرشاق العاش كورگەندە ەسكى دوسىندا كوزىنە جارق ەتتى. ءلاززات كىشكەنتايىنان وسى قۋىرشاقپەن كوپ سىرلاستى. كۇندە كەشكىسىن توسەك سالىپ جاتقىزىپ، ەرتەڭگىسىن «وياتىپ» الاتىن. كەيدە اپاسىنا ۇساپ بۇل دا قۋىرشاققا ۇرسىپ «جىلاتىپ الىپ»، ىلە-شالا جۇباتىپ، ورامالمەن كوزىن سۇرتەتىن. ول «جۇبانباسا» قىزىق-قىزىق اڭگىمەلەر ايتىپ، ءان سالىپ تەربەتەتىن. سونىسى ەسىنە ءتۇستى تە، بۇگىنگى قۋانىشىن ايتقىسى كەلىپ قۋىرشاققا قاراپ ەدى، جانسىز بەدىرەيىپ تۇرعان بەتىن كورگەندە كوڭىلى سولىپ قالدى. قىسىپ ۇستاعان ساۋساعىنا دا شۇبەرەك استىنداعى سابان باتىپ بارادى.
— ءلاززات اپكە، ماعان بەردىڭ بە؟ قايتىپ المايسىڭ با؟ — دەدى ايعانشانىڭ بەس جاسار قىزى — ءراۋىش دولينا تيگەن قۋىرشاق پەن ءلاززات كەزەك قاراپ.
— قايتىپ المايمىن. بۇل قۋىرشاق ەندى سەنىكى.
— الاقاي، الاقاي ءلاززات اپكەم بەردى، — دەپ ءراۋىش قۋىرشاقتى باۋىرىنا قىسىپ جۇگىرە جونەلدى.
وسى ساتتە ءلاززات قۋىرشاقتىڭ سوڭىنان ۇمتىلا تۇسكەندەي بولدى دا، تەز بۇرىلىپ كەتتى. «بوس الدانىش ەكەن عوي. قۋىرشاق تۋك تە تۇسىنبەيدى. بۇگىنگى مەن كورگەننىڭ ءبىرىن دە سەزبەيدى» دەپ ويلادى. ءوزىنىڭ ءتىپتى وزگەرىپ كەتكەنىن، ەندىگى قۋانىشىنىڭ باسقا ەكەندىگىن ۇعىپ، مەيىرلەنە كۇلىپ تۇر. قاسىنا قۋانتاي دەگەن بالا كەلدى. ءلاززات ەكەۋى قاشاننان دوس. تەك سوڭعى جىلى قۋانتاي كادىمگىدەي جىگىت بولعانسىپ، شىكىرەيىپ شەكەسىنەن قارايدى. ءوزىنىڭ داۋسى دا جۋان.
— كەشكە التىباقان قۇرامىز. باراسىڭ با، ءلاززات؟
قۋانتاي دا وزگەرىپ، جاڭارىپ شىققان سياقتى. ءلاززات بۇگىنگى اشقان تاماشاسىن ايتىپ ونى قۋاندىرعىسى كەلدى.
— سەن قىر باسىنا شىقتىڭ با، قۋانتاي؟ ءتىپتى بار عوي... عاجاپ.
— نەسى عاجاپ؟
— قىزعالداقتار... جۋسان... — ءلاززات كەۋدەسىنە كەپتەلگەن سەزىمدى ايتا الماي بۋلىعىپ تۇردى دا: — دالا بۋسانىپ تۇر، — دەدى اقىرىپ.
— ءوزىڭ نە ايتىپ تۇرسىڭ، ءلاززات؟ مەن قىزعالداق پەن جۋسان كورمەپپىن بە؟ — قۋانتاي كەكەتە جاۋاپ بەردى.
ءلاززات ونىڭ كەكەسىنىن سەزگەن جوق. قۇر ءسات شەگەنى بولماسا قۋانتاي دا تۇك تۇسىنبەيتىن جاڭاعى قۋىرشاق سياقتى. تۇڭىلگەندەي تەز بۇرىلىپ جۇرە بەردى. بالا جىگىتتىڭ سوڭىنان داۋىستاعانىن دا ەستىمەي، «نەگە تۇك كورمەيدى؟ كوزىن بىرەۋ تاڭىپ قويعان با؟» دەپ تاڭىرقاپ، ءبىر جاعىنان وسىنشا قىزىقتان ماعلۇم قالعانى ءۇشىن ونى وزىنشە اياپ كەلەدى.
ءلاززات كەشكە دەيىن وسى اسەردەن ارىلا المادى. توسىننان اشقان سىرىن وزگە بىرەۋگە ايتايىن دەسە، كەلىستىرىپ جەتكىزە المايدى. ۇندەمەي قالۋعا ىشىنە سىيماي بارادى. تەك وزىنەن ءوزى جىميىپ، ەزۋ تارتادى. قاراپ وتىرىپ ىڭىلداپ ءان سالىپ كەتەدى. جاتقاندا دا ۇزاق ۋاقىت ۇيىقتامادى. تەرەزەنى اشتى، كىشكەنە تەرەزەدەن تۇنگى سامال لاپ بەردى. دالا تىرلىگى دە كۇندىزگى ساۋىق، تاماشاسىنان شارشاپ، راقات ۇيقىعا بولەنگەن. سالقىن اۋامەن تىنىستاپ، ماناۋراپ جاتىر. ءلاززاتتىڭ دا كوڭىلى تىنىشتالىپ، ءوزى مەن ءوزى وڭاشا قالدى. ەندىگى ءومىرىنىڭ ماعىنالى قىزىقتى بولارىن سەزىپ قۋانادى. ءبىر كەزدە جۇرەگىن مۇڭ شالعانداي بولدى. كەۋدەسىنەن اقىرىن ىرعالىپ باياۋ شىعىپ كەلە جاتقان كوڭىل اۋەنىنە بەرىلىپ، كۇبىرلەپ وتىرعانىن بايقامادى.
ەرتەڭگىسىن ويانعاندا كەشە كەرەمەت ءبىر جاقسى نارسە تاۋىپ العانىن، ءبىراق سونىڭ نە ەكەنىن ۇمىتىپ قالعانىن سەزدى. تابىلعان نارسەنىڭ ەشقايدا كەتپەسىن، ول ەسىنە تۇسكەندە تاعى دا قۋانارىن ءبىلىپ راقاتتانىپ جاتىر. جۋىنىپ ءجۇرىپ، كۇبىرلەپ، ءبىر شۋماق ولەڭدى ايتا بەردى. قاشاپ جاتتاعانى ەسىندە جوق. كوپتەپ تانىس ولەڭ... كەنەت بەتىن شالا سۇرتكەن كۇيى سۇلگىنى ۇستاپ تاڭىرقاپ تۇر. كىرپىگىنەن كەزىنە تامعان مۇزداي سۋدى دا بايقار ەمەس. بۇل تۇندە ءوزى شىعارعان ولەڭ ەكەن. ءلاززات سەنەر-سەنبەسىن بىلمەي الگى شۋماقتى ىشىنەن قايتالاپ ءبىراز تۇردى.
تابيعات سىرىن اشقان العاشقى قۋانىشى كەۋدەسىن قىسىپ، تولقىتىپ بارىپ جىر بولىپ شىقتى. وسىدان كەيىن ءلاززات ەلەڭ جازۋعا اۋەستەندى. قىز سىرى وقۋشى داپتەرىنە ولەڭ جولىمەن تىزبەكتەلىپ تۇسە بەردى. بۇل قۇپياسىن باسقا جانعا اشقان جوق.
قىز كوڭىلى بەلگىسىز ءبىر نارسەنى اڭساپ ارماپ بيلەپ، الىسقا شاقىرادى. الدىندا جارقىن مەيرامى بارىن سەزىپ، سول ساعاتتى اسىعا كۇتەتىن بولدى. ونىڭ قانداي بولارىن دا بىلمەيدى، ءبىراق ايتەۋىر ءومىر جولىندا ءوزىن توسىپ تۇرعان ۇلكەن ءبىر قۋانىش بار. وسى سەزىمىن سىرتقا شىعارۋدىڭ جولىن تاپپاي، اناسىن قۇشاقتان كۇلىمسىرەپ ۇزاق وتىراتىن. انا قۇشاعى كوڭىلىن تەربەتكەندەي، اپتىعىن باسىپ، بويىن جەڭىلدەتىپ تاستاۋشى ەدى.
...وتكەن كۇننىڭ ەلەستەرى ءبىرىن-بىرى جەتەكتەپ تىزبەكتەلىپ شىعىپ كەلەدى. قوزعالىپ كەتكەن ويدى توقتاتۋعا ءلاززاتتىڭ ءالى كەلمەدى. تەك اناسىنىڭ باۋىرىنا تىعىلا ءتۇستى.
2
قارلى باسى كەكتى تىرەپ، قاتپار-قاتپار شىق قۇزدارى الىسقا كەتىپ جاتقان الاتاۋ العاش كورگەن كىسىگە داتتى اسەر ەتەدى. اۋىلدان كەلگەن قىزعا تاۋ عانا ەمەس، قالانىڭ ءوزى عاجاپ. سىرى جۇمباق دۇنيە. قالانىڭ ءار كورىنىسىنەن كوز الماي، قىزىعا تاڭىرقايدى. ۋنيۆەرسيتەت ۇيىنە قاسيەتتى بوساعانى اتتاعانداي جۇرەگى دىرىلدەپ كىردى. ءار ءمۇعالىمدى ءتۇپسىز ءبىلىم يەسىندە كورەدى. جوعارعى وقۋ دەگەننىڭ ءوزى ءلاززات بويىنا شاق كەلمەيتىن ءىرى نارسە ءتارىزدى. سودان قورقىپ باس الماي كوپ وقيتىن بولدى. ءار ساباقتىڭ ار جاعىندا وزگەلەر ءبىلىپ، ءوزى بىلمەگەن ءبىر قاتپارى قالىپ قويعانداي كوپ ۇڭىلەدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ ءوزىنىڭ وزىق ستۋدەنت بولعانىن بايقاماي قالدى.
اۋىزعا الىنىپ ماقتالىپ جۇرسە دە، ءلاززاتتىڭ بويىنا قالا قىزدارىنىڭ ەركىندىگى قونبادى. جۇرتپەن سويلەسە بىلمەيتىن بۇيرىعى، سول باياعى ۇياڭ قالپى. ءبىر نارسەگە قۋانسا دا اسىپ توگىلمەي، ءجۇزى جايلاپ، الشاقتاۋ بىتكەن دوڭگەلەك كوزىندە نۇر جىلتىراپ تۋرادى. سونىسىنا ۇيالعانداي كىسىگە تۋرا قاراماي، كوزىن تايدىرىپ اكەتەدى. قىزدار نەشە ءتۇرلى قىزىق اڭگىمە ايتقاندا دا قارقىلداپ كۇلمەي، استىڭعى ەرنىن تىستەپ، مىرس ەتە قالادى. كوپ قۇربىلارى ونىڭ وسى مىنەزىن قىزىق كورەتىن.
بولمەدە ءۇش قىز تۋرادى. بىر-بىرىنە ۇقسامايتىن ۇشەۋى ءۇش مىنەزدى، تۇرلەرى دە ءار باسقا. ىشتەرىندەگى ءتىلدىسى دە، پىسىعى دا ات جاقتى، قايقى ەرىن قارا قىز — باعيلا. ونىڭ بەتى يەگىنە بارعان سايىن سۇيىرلەنە تۇسكەن، شىق-شىتىناپ باستاپ بۇكىل جاق سۇيەگى العا تامان بىتكەن. ءوز باسىنىڭ سىرى شامالى بولسا دا، وزگە جۇرت جايىندا بىلمەيتىن پالەسى جوق. قۋراپ تۇرعان شىرپىداي وتتىقتى جاقىنداتساق-اق لاپ ەتە قالادى.
ەكىنشى قۇربىسى ساليقا. كىشكەنە قاڭقاعا دارا تەرىنى قاپتاي سالعانداي رابايسىز ارىق. اجارسىز جۇزىندە داق جوق. ونىڭ ۇستىنە كوزاينەگى دە ءتۇسىپ سۋىتا تۇسەدى. ءلاززات ءتارىزدى سوزگە ساراڭ بولعانىمەن ءتىلى ۋداي. جاعىپ الادى. جاسىندا اۋرۋلى بولىپ ورتا مەكتەپتى كەشەۋىلدەپ بىتىرگەن. بۇلاردان بىرەر جاس ۇلكەندىگى بار.
باعيلا مەن ساليقا يت پەن مىسىقتاي. باعيلا ىزالانىپ، ورشەلەنە تاپ بەرسە، ساليقا ونى جاندى جەرىنەن ءبىر-اق تىستەپ قان قاقساتادى. كەيدە باعيلا ءسۇيىنشى سۇرايتىنداي دالادان جۇگىرىپ كەلىپ: «ويباي-اۋ» دەپ كورگەن-بىلگەنىن ايتا باستاسا، ساليقا ونى توقتاتىپ:
— الدىمەن كولەمىن ايتشى، نەشە قاشتىڭ وسەك اكەلدىڭ؟ — دەپ سۇرايدى.
— ساعان ايتىپ جاتقانىم جوق. سەنىڭ قۇدايعا دا، جىگىتكە دە كەرەگىڭ جوق. جايىڭا وتىر، — دەپ باعيلا شاپ ەتە قالادى.
ساليقا كەيدە باعيلا سويلەي باستاعاندا قۇلاعىن باسا قويادى، وعان دا اناۋ كۇيىپ-پىسىپ قالادى.
اقىرى باعيلا ساليقا «قۇرباقا» دەگەن ات قويىپ الدى. شىنىندا دا شىقشىتى شىعىڭقىلاۋ كەلگەن، يەگىن كوتەرىپ ۇستايتىن ساليقانىڭ قۇرباقاعا ۇقسايتىن ءبىر نارسەسى بار سياقتى. ءوزى دە قان-سەلسىز قاتىپ قالعان.
ءلاززات ەكى قۇربىسىنىڭ ەكەۋىنە دە ۇنادى. مىنەزىنىڭ ۇياڭدىعىن ۇناتىپ، ساليقا وعان اششى ءسوز ايتپادى. باعيلا ءلاززاتقا «مۇڭلىق» دەگەن ات قويدى. ءبىراق ىشىنە سىيماي بارا جاتقان وسەگىن اقتارا سالۋعا ءلاززاتتىڭ سىرعالى كىشكەنە قۇلاعىنان ارتىق ىدىس تابىلمايتىنىن ءبىلىپ، وعان ونشا سۇيكەنە بەرمەيدى.
ءلاززات ءۇشىنشى كۋرستا جۇرگەندە ادەبيەت ۇيىرمەسىنە قاتىستى. مۇنداعىلاردىڭ ايقاي-شۋى كوپ بولادى ەكەن. ستۋدەنتتەر ولەڭدەرىن وقىپ، تالقىلاپ، دابىرلاسىپ جاتادى. ءلاززات ىشتەي ءوز جازعاندارىن وزگەلەردىكى سالىستىرادى. كەيدە ءوز ولەڭدەرى ارتىق كورىنسە، كەيدە ءتىپتى ناشار، بوس ەرمەك سياقتى كورىنىپ، داپتەرىن جۇرت تالقىسىنا بەرۋگە جۇرەگى داۋامايدى. كەيبىر ءتىلى اششى، مىسقىلشىل ستۋدەنتتەردەن قورقادى. مۇمكىن ولاردىڭ بىر-ەكى اۋىز اششى ءسوزىن كورەر ەدى. ءبىراق...
ادەبيەت ۇيىرمەسىن نياز دەگەن جاس اقىن باسقاراتىن. باعيلا ول جايىندا تولىق ماعلۇمات بەرگەن.
— ءوزى ۋنيۆەرسيتەتتى ءۇش-تورت جىل عانا بۇرىن بىتىرگەن. وقىپ جۇرگەندە دە ولەڭ جازىپ اتاقتى بولعان ەكەن. ءقازىر كادىمگىدەي تاسقا باسىلعان ولەڭ كىتابى بار. ول ول ما؟ ونىڭ ولەڭدەرىنە كومپوزيتورلار شىعاراتىن كورىنەدى. كەرەمەت دەيمىن. ءوزى ءتۇبى مىقتى بولاتىن شىعار...
3
ءلاززات بۇل جاعدايلاردىڭ ءبىرازىن بۇرىننان بىلەتىن. نيازدىڭ ولەڭدەرىن تالاي وقىعان. استە قوسىلعان عاشىقتىق تۋرالى ءبىر ولەڭىن وڭاشادا ىڭىلداپ ايتىپ جۇرەتىن. بۇرىن سىرتىنان عانا بىلەتىن الىس اقىندى ەندى جۇزبە-جۇز كورىپ ءجۇر. ءلاززات العاشقىدا وعان تىكەلەپ تە قاراي المادى، كەيىنىرەك بارىپ از-كەم زەر سالاتىن بولدى. نياز ورتا بويلىدان جوعارى، جىڭىشكە قارا جىگىت. ادەيىلەپ قولداپ ويىپ ىستەلگەندەي كىشكەنە قالاق بەتىنە ۇشكىر قىر مۇرىنى جاراسىپ تۇر. بەت ءپىشىنى نازىك، تەك قاباعى قالىڭداۋ. قاراقاتتاي ءمولدىر قارا كوزى كۇلىمسىرەپ تۇرادى. بولماسا باسقا كەزدە كوزقاراسى سۋىق بولاتىن ءتۇرى بار. سىپايى تۇلعاسىنا ساي، قيمىلىنان سامارقاۋ بيازىلىق ەسەدى. كوبىنە ستۋدەنتتەردى سويلەتىپ قويىپ ءوزى كۇلىمسىرەپ تىققان وتىراتىن. ءبىراق بالالار سايىپ كەلگەندە نيازدىڭ اۋزىنا قارايدى. ول وسى كۇلىمسىرەگەن قالپىنان اۋماي وتىرىپ-اق:
— باۋىرىم، مىناۋ ولەڭى ناشار ەكەن، — دەپ اۋىر ۇكىمدى ايتا سالاتىن.
ءلاززاتتىڭ قالتىراپ قورقاتىنى دا وسى ءسوز. اشۋلانىپ، كەيىن ايتسا توزەر ەدى. ءبىراق مىنا كۇلىمسىرەپ وتىرىپ ايتىلعان ۇكىمنەن كەيىن قولىنا ەندى قايتىپ قالام ۇستاماي كەتەرىن بىلەدى.
ۇيىرمەگە باعيلا دا قاتىساتىن. ولەڭ جازبايدى، تالقىعا ارالاسپايدى. سوندا دا ءبىر ءماجىلىستى قازا جىبەرگەن ەمەس. تىمىسكى مىنەزىمەن ەسەبىن تاۋىپ ءلاززاتتىڭ ولەڭ داپتەرىن وقىپ تا قويعان. ول جۇرتتىڭ ايتىپ جاتقان پىكىرلەرىنەن گورى، جىگىتتەردىڭ قاس-قاباعىن كوبىرەك باعادى.
— انە، ول ساعان ۇزاق دارادى. نە قىپ بايقامايسىڭ؟ ءاي، مۇڭلىق دەيمىن، كوز قيىعىڭدى سالسايشى، — دەپ سىبىرلايدى باعيلا، ءلاززاتتى شىمشىپ.
— قويشى، باعيلا.
— ودان ارتىق ول دەيسىڭ بە. قادالىپ-اق وتىر عوي، بايعۇس. جوق، سەن وعان ولەڭدەرىڭدى بەرشى. ماقتاماسا بەتىمە تۇكىر.
ەرنى سۇيرەڭدەپ، قۇلاق تۇبىندە ماساداي ىزىڭداعان قۇربىسىنان ءلاززات تەرىس اينالىپ كەتتى. ايتسە دە بىر-ەكى رەت نيازدىڭ وزىنە ۇزاعىراق قاراعانىن اڭعاردى. «ولەڭ جازبايدى، تالقىعا ارالاسپايدى. قۇر بوسقا نەسىنە جاربيىپ وتىر» دەگەن سياقتى كورىندى بۇل كوزقاراس. ءلاززات قىزارىپ كەتىپ، تومەن قاراي بۇعا ءتۇستى. نياز ستۋدەنتتەردى سول شەتىن قويىپ، بولمەنى ارلى-بەرلى كەزىپ ءجۇردى دە، قالت ەتكەن ءبىر سايابىردا قاسىنا كەلىپ توقتادى.
— ءسىز نەگە جازعان ولەڭدەرىڭىزدى تالقىعا سالمايسىز؟
اقىن جىگىتتىڭ داۋسى جىلى شىققانى سونشا، ءلاززات ءتىپتى باسىن كوتەرىپ الدى.
— نەسىنە ۇيالاسىز، بىلگەنىمىزشە اقىل ايتالىق. ءسىز قىسىلماڭىز.
قىز بار قورقىنىشىن ۇمىتىپ، ستولدىڭ استىنا تىعىپ، ۋماجداپ وتىرعان داپتەرىن نيازدىڭ قولىنا ۇستاتا سالدى. تەك اقىن جىگىت داپتەردى الىپ ءوز ستولىنا قاراي كەتىپ بارا جاتقاندا كوڭىلى لوبلىپ قويا بەردى. «نە دە بولسا تاۋەكەل» دەپ، ەرنىن جىمقىرا تىستەپ، ءۇنسىز وتىر. نياز ويلانعانداي ءسال عانا قاباعىن شىتىپ داپتەردىڭ بەتىنە ءۇڭىلدى. «نە بولار ەكەن؟» دەپ، ستۋدەنتتەر دە تىنا قالعان. ءبىر كەزدە ول ەزۋ تارتىپ كۇلىمسىرەگەندەي بولدى. ۇستارانىڭ جۇزىندە وتىرعان ءلاززات مۇنىڭ قانداي كۇلكى ەكەنىن تۇسىنە الماي جۇرەگى الىپ-ۇشىپ بارادى.
— ال، باۋىرلارىم، جاقسى ولەڭ مۇندا جاتىر ەكەن.
ءلاززات سەنەر-سەنبەسىن بىلمەي دەمىن ىشىنە تارتتى.
باعيلا قۋاندى. جاعى سەمبەي سامپىلداپ سويلەپ ءجۇر.
— ايتپاپ پا ەدىم. كونە، وتىرىك دەشى. ويباي-اۋ، ونىڭ سەندە كوڭىلى بار. سوسىن عوي ولەڭىڭدى جەر-كوككە سىيعىزباي ماقتاعانى. باسقا بىرەۋ بولسا سويتەر مە ەدى...
ءلاززات ولەڭدەرى كوپكە جارىققا شىعا باستادى. تىڭنان اشىلعان تالانتتى اركىم-اق ماقتايتىن بولىپ ءجۇر. ءبىراق جۇرت ءسۇيسىنىپ، قانشا جىلى ءسوز ايتقانمەن بارىنەن نيازدىڭ ءبىر اۋىز ءسوزى ىستىق. ءاز ومىرىندە وسى جىگىتتىڭ ورنى بولەك سياقتى.
ال باعيلانىڭ الدىڭعى ايتقانىنىڭ جانى بار ەكەن. ءلاززات نيازدىڭ ەرەكشە ىقىلاسىن سەزدى. اقىن جىگىت ءار نارسەنى سىلتاۋ ەتىپ ءۇيىر بون بارادى. شالپىعا جۇمسايتىن «باۋىرىم» دەگەن ءسوزىن قويىپ، ءلاززاتتىڭ ءوز اتىن اتاعاندا ەدى ۋىلجىپ، مەيىرلەنىپ كەتەدى.
جىگىتتەردىڭ ۇزاق ءجۇرىپ شىعارىپ سالاتىنىن، قوشتاساردا قيا الماي كۇرسىنىپ كوپ تۋراتىنىن ءلاززات، بۇرىن ءوزى كورمەسە دە، جاتاقحاناداعى قۇربىلارىنان ەسىتەتىن. قىزدار شىقىلىقتاپ كۇلىپ، جىگىت اتاۋلىنىڭ بويىنان ءمىن تاۋىپ، مازاق قىلاتىن. نياز دا قوشتاساردا ءلاززاتتىڭ قولىن قىسىپ ۇزاق تۇرادى. سوڭعى كەزدە كۇرسىنەتىن بون ءجۇر. ءبىراق بۇل قىزدار ايتقانداي ويىنشىق ەمەس. قاراڭعى دا بولسا نيازدىڭ تەلمىرە قاراعان كوزىنەن وزىنە دەگەن شىن ىقىلاسىن كورگەندەي بولادى. كەيىن توسەكتە جاتقاندا وسى ۇزاق تۇرىستىق ءار ءساتىن كوز الدىنان قايتادان وتكىزىپ، قوشتاساردا قىسقان نياز قولىنىڭ ساۋساعىنا باتقان ءىزىن سەزىنىپ، مەيىرلەنىپ جاتادى. كوزىن جۇمىپ قىبىر ەتپەي تىنا قالىپ: «ءلاززات، سەنىڭ قاسىڭدا ءومىر بويى وسىلاي تۇرسام جالىقپاس ەدىم» دەگەن نياز داۋسىن قايتا-قايتا ەستىگەندەي بولادى.
ءبىر كۇنى نياز ءلاززاتتى تاۋعا الىپ كەتتى. الماتىعا كەلگەنىنە ەكى جىلدان اسسا دا، ءلاززات قالا سىرتىنا ۇزاپ شىعىپ كورگەن جوق-تى. الاتاۋدىڭ كوركىنە الىستان سۇيسىنەتىن.
تاۋ قويناۋى ناعىز جۇماڭ ەكەن. كىسى بويى كوك شالعىن، ماۋەلەپ وسكەن قاراعاش پەن قارا كوك قاراعاي، سىلدىراپ اققان بۇلاق راقات سامال لەبىن جەلپىپ، كوكىرەكتى اشىپ جىبەردى. ءلاززات سوناۋ ماي ايىندا اۋىل سىرتىنداعى قىراتقا شىققانداعىداي قاتتى اسەرلەيدى. ءبىراق بۇل جولى تابيعات كوركىنە دەپ قويىپ، نازار اۋدارمادى. ءبىر جاق ءبۇيىرىن جىلىتىپ، قاسىندا كەلە جاتقان زور قۋانىشى بار.
نياز تەلمىرىپ ۇزاق قارادى. ءلاززات ونىڭ كوز شاراسىنان بار سىرىپ ۇعىپ تۇرعانداي. قانشا قاراساق دا ىنتىقتىرا بەرەتىن سىر، سارقىلماس سەزىم بار. ەكەۋى ءبىر-بىرىنىڭ كوزىنە قاراپ، ءومىر بويى ۇيىپ تۇرا بەرسە... «عاشىق جاردىڭ كوزقاراسى» دەگەن ءسوز ءتۇستى ءلاززاتتىڭ ەسىنە. «ءيا، ءيا... ول ءدال وسىنداي بولادى ەكەن عوي». كەنەت قىز اڭساعان ۇلكەن قۋانىشى ءومىرىنىڭ ەڭ زور مەيرامى وسى ەكەنىن ءتۇسىندى.
ەكەۋى تاۋ جاقتان كەش قايتتى. جاتاقحاناعا جۋىقتاعاندا، ءلاززات كىدىرمەي تەز قوشتاسىپ، جۇگىرە باسىپ كەتىپ قالدى. نياز دا ونى توقتاتقان جوق. بولمەدەگى قۇربىلارىنىڭ كوزىنە تۇسكىسى كەلمەي وقۋ زالىنىڭ ءبىر بۇرىشىندا كىتاپقا ءۇڭىلىپ وتىرا بەردى. سودان جۇرت جاتقاسىن عانا قايتىن، سىبدىرىن بىلدىرمەي كورپەنىڭ استىنا سۇڭگىپ كەتتى. ءتىرى جانمەن تىلدەسۋگە قۇلقى بولماي، ءوز ويىمەن وڭاشا جاتىر.
قالتقىسىز قاتتى قۇلاعان ىقىلاسى نيازدىڭ تىلەگىنە قارسى تۇرۋعا دارمەنىن كەلتىرمەدى. جىگىتتى جانىنا بالاپ جاقىن تارتقانى سونشا، الدى-ارتىن ويلاعان جوق ەدى. ەندى كورپە استىندا ويى ءار ساققا جۇگىرىپ، دال. ۇلكەن تازا ماحابباتتىڭ قانداي بولاتىنىن ءلاززات بىلمەۋشى ەدى، ءبىراق سوندا دا بۇلاي دەپ ويلامايتىن. ەڭ اسىلىنان ايىرىلعانداي كوڭىلى قىران بارادى.
ەسىكتى تارس ەتكىزىن باعيلا كىرىن كەلدى. ءلاززات ونىڭ جوعىن بايقاماپتى.
— قۇرباقا، ۇيىقتاپ قالدىڭ با؟ — دەپ داۋىستاپ كىردى.
ساليقا كەرەۋەتتى سىقىرلاتىپ اۋدارىلىپ ءتۇستى.
— سەپ عوي ءبۇرىسىپ جاتىرسىڭ. نارقوسپاق مەنى رەستورانعا اپاردى عوي.
بار قيمىلى بولبىر، ۇلەكتەي سورايعان سوپاق جىگىت باعيلانىڭ سوڭىنان ەرىنبەي سۇيرەتىلىپ جۇرەتىن. «نار-قوسپاعى» سول. ءوزى دە ورتاسى دوڭەس مۇرنىنىڭ ءۇش جاعى ۇستىڭگى ەرنىنە شوگىپ قالعان، تۇيە تۇمسىق. ءلاززات اڭگىمەدەن قاڭعىپ قيمىلسىز جاتىر.
— قۇتتىقتايمىن، جاقسى جولعا تۇسكەن ەكەنسىڭ.
— سەن-اق پەرىشتە بول دا وتىرا بەر.
— اسىقپا. دەگەنىنە جەتكەن سوڭ، نار قوسپاعىڭ قاراسىن دا كورسەتپەس. قالارسىڭ ەڭىرەپ، — دەدى ساليقا ءبىر ءتۇرلى ىزالى داۋىسپەن.
ءلاززات تۇرشىگىپ قالدى. ءسوزى قانداي جاماپ ەدى قۇرعىردىڭ. «قۇرباقا» دەسە ناعىز قۇرباقا. باعيلا ونىڭ سوزىنە ايىلىن جيار ەمەس.
— نەسىنە قورقام. نارقوسپاق تۇيە عوي، — دەي سالدى.
— تۇيەنىڭ دە مىنەز كورسەتەتىنى بولادى.
باعيلا راقاتتانىپ، قارقىلداپ كۇلىپ الدى.
— باعيلا دا بىلەدى. ءالى سىلەسىن قاتىرارمىن دەدى.
4
اڭساعان ماحابباتى وسىلاي تىندى. تىندى ما؟ ونى ءوزى دە بىلمەيدى. جار باسىنا تىرەلىپ، شىڭىراۋ قۇزدان سەسكەنىپ تۇرا قالعان ادام ءتارىزدى. بار ىنتىق ارمانى ارعى بەتتە. سىلەۋسىن كوزدى، اق سۇر ايەلدى نيازدىڭ قولتىعىندا العاش كورگەندە كون جىلاپ كوز جاسىن سار الىپتى. ءقازىر كوزىندە تاس تا جوق. ءىشىن ورتەپ بارا جاتقان وكىنىش، كۇيىك تە جوق. نياز عاشىق بولعان باستاپقى كەزدەردە ءبىر قۋانىپ، ءبىر جىلاپ، ىستىق پەن سۋىق بىردەي قاراپ ءىشى توڭازىپ قالعان.
باياعى تۇيىق مىنەزىن قايتا تاپتى. ءبىراق بۇل اۋىلدان كەلگەن قىزدىڭ ۇيالشاق ۇياڭدىعى ەمەس، قاسىرەت شەككەن ايەلدىڭ تورىققان كەسكىنى.
سۋعا كەتكەن تال قارمايدى. «ءوزىم تىيىپ تاستادىم. نيازدى توقتاتقان ءوزىم. ءبىر-بىرىمىزدى ۇمىتپاي جۇرەكتە ساقتايمىز»، — دەپ كوڭىلىن جۇباتادى. ءلاززات بىرنەشە تۇڭىلۋدەن قورقىپ، نيازبەن ەكەۋىنىڭ اراسىن وزىنشە اجارلاپ، سىرلاپ باقسا دا، قاتال ءومىر اجىرايتىپ سىرىن اشىپ، جالاڭاشتاپ تاستاي بەردى.
ءلاززات سىرىن سىرتقا شاشپايتىن. ءبىراق تىمىسكى باعيلا ءبارىن يىسكەپ بىلەدى. ال ساليقا بولسا، ونىڭ كوزىلدىرىگى رەنتگەن اينەگى سياقتى، ىشىندەگى ءبارىن كورىپ وتىرادى.
باعيلا قايقى ەرنى سۇيرەڭدەپ:
— سەن الگى اقىنىڭدى قويدىڭ با؟ انانداي سۇلۋ ايەلى تۇرعاندا سەنى نە قىلسىن. دۇرىس ىستەگەنسىڭ، — دەپ ءبىر قويدى.
ءبىراق وڭاي تىيىلاتىن باعيلا ما، ءلاززاتتىڭ ىشىندە التىن جاتقانداي سۇعاناق كوز جىلتىڭداپ، شۇقىلاي بەرەدى.
— ۋايىمداي بەرۋىڭ جامان. سول سەنى قۇرتىپ كەتكەن جوق پا؟ شىنىڭدى ايتسايشى؟
— تىم ەمەشەڭ قۇلاپ كەتىپ ەدى. قۇداي بىلەدى، امان ەمەسسىڭ عوي. اپىر-اي، تاستاي قاتىپ قالاتىنىڭ-اي، سەنىڭ... نەڭ كەتەدى، ايتسايشى، — دەپ ايتادى.
ساليقا انادا ءلاززاتتى قۇشاقتاپ جۇباتقاننان كەيىن شۇيىركەلەسىپ، سىرلاسىپ كورگەن جوق-تى. تەك باعيلا ءلاززاتتىڭ مازاسىن الىپ بارا جاتقان سوڭ:
— بىلگىڭ كەلىپ شىداماي بارا جاتساڭ نارقوسپاعىڭ بار ەمەس پە ءلاززات نەڭ بار، — دەپ تىيىپ تاستادى.
سىرت كوزگە «الدانعان قىز» دەگەن جاماعات بار. ولار «وپاسىز سۋايت» دەپ نيازدى جازعىرادى. ەكەۋىنىڭ شىتىرمان تاعدىرىن وزگەلەر قايدان ءبىلسىن. ءلاززاتتىڭ ۋايىمى جۇرتتىڭ وسەگى ەمەس. جۇرەگى ءبىر، تىلەگى ءبىر ەكى جان تۇتاسىپ كەتكەن ىستىق سەزىمدى قاقىراتىپ ورتاسىنان ءبولىپ الدى. ءارقايسىسى ءوز قاسىرەتىن ارقالاپ بولەك كەتتى. جەتىم قوزىداي كوزى جاۋتاڭداپ جۇدەپ قالىپ ەدى نياز...
ەمتيحان بىتەر-بىتپەستەن ءلاززات كەتۋگە اسىقتى. ءبىراق، جىلداعىداي اۋىلدى ساعىنىپ، جۇرەگى الىپ-ۇشقان جوق. تەك ايتەۋىر قايدا بولسا دا تەزىرەك كەتكىسى كەلدى.
ءلاززات كولحوزعا تۇندەلەتە جەتىپ، اسقا دا، سوزگە دە زاۋقى بولماي جاتىپ قالعان. كەش ويانىپتى. تەرەزەدەن كۇن ساۋلەسى ءتۇسىپ تۇر. ءۇي-ىشى تىپ-تىنىش، قوڭىر سالقىن. قالانىڭ شۋىنان، اسىرەسە سوڭعى كەزدەگى جاپ كۇيزەلىسىنەن قالجىراعان. ءلاززات بويى ماۋجىراپ، اۋىر ويىن ۇمىتىپ، الاڭسىز دەم الىپ ۇزاق جاتتى.
ازدان كەيىن كورشى ايەلدەر، قىزدار كەلە باستادى. تابالدىرىقتان اتتاعاننان-اق، ءلاززاتتىڭ كەلۋىنە قۋانىش ءبىلدىرىپ، دابىرلاپ سويلەي كىرەدى. ءۇي تىنىشتىعىندا، ءار دىبىسىن تازارتىپ شىعارعانداي داۋىستارى ساڭقىلدان، انىق ەستىلەدى. ولار بولمەگە ەرتەڭگى سامالدى الا كىرگەندەي ءۇيدىڭ ءىشىن سەرگىتىپ جىبەردى.
جۇرت ارىلا بەرگەندە قۋانتاي كەلدى. بۇل دا اڭىزاق جەل مەن اپتاپ كۇن ءيسى اڭقىعان دالا قازاعى بولىپتى. ءقازىر دارداي تراكتوريست. ءساندى كيىنىپ، گالستۋك تاعىپ العان. ءلاززاتتىڭ تۇيىق مىنەزىن كورىپ، باتىپ سويلەسە الماي، قايمىعا بەردى. ىشىنەن «قالادا وقىپ جۇرگەن اڭىن قىز، اۋىلداعى تراكتوريستى مەنسىنبەيدى» دەپ رەنجىپ وتىرعان بولار. قانشا جۋعان مەن سىر الدىرىپ قوياتىن قۇستى قولىن قايدا قويا بىلمەي قىسىلادى.
ءلاززات ءبىر رەت ونىڭ تىزەسىنىڭ ۇستىندە جاتقان كۇرەكتەي قولىن تەز جان قالتاسىنا سالا قويعانىن كورىپ، كۇلىپ جىبەردى. نەسىنە ۇيالادى ەكەن.
— قىزدىڭ قاسىندا وتىرعاندا كىسى قولىن قالتاسىنا سالماس بولار، — دەدى ءلاززات.
قۋانتاي قولىن قالتاسىنان سۋىرىپ الدى. ءبىراق كۇرەكتەي پالەنى قايدا سىيعىزارعا بىلمەي قيپاقتاپ، جەلكەسىن قاسىدى. ءلاززات دۇردەي جىگىتتىڭ جاس بالاشا قىسىلعان ءتۇرىن كورىپ، كەنەت مەيىرى ءتۇسىپ، ونىڭ قولىنان سيپادى. قۋانتاي قۇلاعىنا دەيىن قىزارىپ، ىرجيىپ ەزۋ تارتتى.
نەتكەن باقىتتى جىگىت. كۇن شالىپ، جەل قاققان وڭىندە كولەڭكە جوق. ءسال نارسەگە قالتقىسىز اقتارىلا قۋانادى. كۇن كەشكە ءدال وسىنداي جارقىلداپ جۇرگەن الاڭسىز شاعى ەسىنە ءتۇسىپ، ءلاززات مۇڭايىپ قالدى. سوناۋ قىزعالداق قۋعان قۋانىشتى شاعى ەندى قايتىپ ورالمايدى.
ءلاززات جۇرتتان وقشاۋلانىپ، ۇيدەن شىقپاي قويدى. قىزىنىڭ كوڭىلى جۇدەۋ ەكەنىن تانىپ، اپاسى استى-ۇستىنە ءتۇسىن ەبەلەك قاقتى. كەشكە تامان ۇيدە شۇڭكيىپ جالعىز وتىرعانىن كورىپ:
— جانىم-اۋ، ءوز اۋىلىڭدى جاتىرقاپ قالعاننان ساۋسىڭ با. اعايىن، تۋعان ءبارى ساعىنادى سەنى... جاعالاي كىرىپ شىق، — دەپ اقىل ايتتى. — كەم-كەتىك كوڭىلى جارىم ادام كوكشىل بولادى. الدىمەن سالەم بەرىپ ايعانشانى قۋانت.
ايعانشانىڭ داۋسى كەشكى اۋادا شاڭقىلداپ الىستان ەستىلەدى. مىجىرايعان الاسا ءۇيدىڭ الدىندا شەلەگىن داڭعىرلاتىپ، كىشكەنە قىزىن قارعاپ ءجۇر.
— و، كوگەرمەن ءراۋىش. ويىنىڭ وسىلار قاشىق، جالعىز بۇزاۋدى قاراماي... اۋزىمىزدى كەپتىرىپ كەتتى-اۋ، ويباي-اي. جەگەن، سەنى مە، سەنى... — دەپ كىجىنەدى، ءلاززات ءساتسىز مەزگىلدە كەلىپ قالعانىنا وكىندى. سوندا دا بۋلاپ-تالاپ بوپ جۇرگەن ايعانشانىڭ قاسىنا كەپ سالەم بەردى. ايعانشا ۇناتپاي كۇڭك ەتتى دە، بۇرىلىپ قاراپ:
— ويباي-اۋ، ءلاززات جانسىڭ. ءجۇر، اينالايىن، ۇيگە كىر. ءراۋىشى تۇسكىر بۇزاۋدى ەمىزىپ العانى، —-دەدى قوناعىنىڭ الدىندا اقتالعىسى كەلگەندەي. — ايتپاقشى، اپاڭدى دا شاقىرتايىن. ساعان ارناپ قىستان ساقتاعان سىباعام بار.
جاڭاعى كەيىستىڭ ءىزى دە جوق. ايعانشا جارقىلداپ قازانعا اس سالىپ جاتىر.
— وقۋ دەگەن وڭاي دەيسىڭ بە، بيىل ءوڭىڭ جابىرقاۋ عوي، — دەپ ءلاززاتتى مۇسىركەپ قويادى.
شەشەسىنىڭ اشۋى تارقاعانىن اڭدىپ، جىلتىلداپ سىعالاپ جۇرگەن ءراۋىش كەلىپ ءلاززاتتى قۇشاقتادى. جەتىم ءۇيدىڭ اجارى كىرىپ، جادىراپ سالا بەردى. «كوڭىلى تازا ادامداردىڭ قايعى-قاسىرەتى دە ءزارسىز بولادى ەكەن-اۋ»، — دەپ ويلادى ءلاززات.
موينىنداعى پارىزىن وتەپ، اعايىندارى مەن كورشىلەرىنىڭ ءۇيىن جاعالاپ، سالەمدەسىپ، ءدام تاتىپ شىقتى. قايدا بارسا دا اڭ جارقىن، ادال كوڭىل. ىشكى سارايى اشىق پەيىلى تازا جاندار.
ءلاززات كەيدە اۋىل سىرتىنداعى قىراتتى كەزىپ كەتەدى. جاز ورتاسى اۋىپ بارادى. قۇلپىرىپ ويناعان قىزعالداقتار جوق. سۇرعىلت تارتىپ، قۋراعان جۋسان، ارىرەكتە سول باياعى بوزدى بۇيرات. جۋسان تۇبىندەگى توپىراق قاتقىلدانىپ، قۋاڭ تارتقان. العاشقىدا كوكتەمگى جارمەڭكەسى تارقاپ، دالا قۇلازىپ جاتقان ءتارىزدى كورىنىپ ەدى. ءبىراق جەر-انانىڭ قۋاتتى، ىستىق لەبى قان تامىرىنا جۇگىرىپ، دەنەسىنە كۇش بەرىپ كەلەدى. دالانىڭ اپتاپ جەلى تۋلا بويىن كەۋلەپ، ىشكى سارايىن تازارتىپ، بىرتە-بىرتە سەرگىتە باستادى.
...ءقازىر دە اناسىنىڭ جىلى قۇشاعىندا وتىرىپ، سول كەزدەگىدەي اسەر الدى. اپاسى ماڭدايىنان سيپايدى. جۇپ-جۇمساق مايدا قول كەۋدەسىن تۇينەگەن وكسىگىن باسىپ، كوڭىلىن ۇيىتىپ،تىنىشتىق اكەلدى. ءلاززات ازىناعان بويى جىلىعانداي بۇيىعىپ، اناسىنىڭ باۋىرىنا تىعىلا ءتۇستى. ءبىراق سەڭدەي قوزعالىپ كەتكەن وي اعىسى توقتار ەمەس...
سول جولى، اۋىر سىرقاتتان كەيىن اسقا قاراعانداي ءلاززات توڭىرەگىنە كوز سالىپ، ءار نارسەگە نازار اۋداراتىن بولىپ قايتتى. «تۋعان جەردىڭ توپىراعى شيشا» دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن دا سوندا ءتۇسىنىپ ەدى.
5
ارادا ءبىراز جىل ءوتتى. ءلاززات وقۋىن ءبىتىردى. قىزمەتكە ورنالاستى. ەلدەن شەشەسىن الدىرىپ، ءۇي بولىپ، ءتۇتىن تۇتەتىپ تۇرىپ جاتىر. ادام ءوي-ورىسى كەڭىپ، اقىلى تولىسقانمەن، بويعا بىتكەن مىنەز كوپ وزگەرمەيدى ەكەن. جاسىنان ءبىر نارسەگە ىقىلاسى تۇسسە قۋلاي بەرىلەتىن، اينىماس مىنەز ءلاززات بويىندا سول كۇشى ساقتالىپتى. تاۋى شاعىلىپ قالعان، قام كوڭىل قايتىن عاشىقتىق اڭسامادى. ەندىگى بار ىقىلاسى ولەڭ، جىرعا اۋدى.
ءلاززات دەن قويىپ اقىندىق جولعا تۇسكەننەن كەيىپ، قىزىق جاعدايعا ۇشىرادى. بۇرىنعى ولەڭدەرى ىشتەگى ءبىر تولقىنمەن، ىركىلمەي قاعاز بەتىنە تۇسە قالاتىپ. كوڭىلدى لىپ ەتكىزگەن ءبىر اسەر قىسقا ولەڭ بوپ شىعا كەلەتىن. ەندى اڭعارىپ قاراسا سولاردىڭ ءبارى جەل-كوبىك، ءتىلدىڭ ۇشىنان شىققان جەڭىل ءسوز.
ەندىگى ەڭبەگى اۋىر قارا جۇمىسقا ۇساپ بارادى. سوزدەن ءسوز تالعاپ، قيسىنىن كەلتىرە الماي، دىڭكەسى قۇريدى.
وي تەرەڭىنە ءۇڭىلىپ، تۇكپىرىندە جاتقان ەڭ اسىل سىرىپ اقتارعىسى كەلەدى. ءبىراق ادام سەزىمىن اينىتپاي جەتكىزۋ دۇنيەنىڭ ازابى ەكەن. كەۋدەنى كەرنەپ، جۇرەكتى تەبىرەنتكەن ىستىق سەزىم قاعاز بەتىنە تۇسكەندە مۇزعا تاستاعان گۇلدەي اجارى سىنىپ، سولعىن تارتىپ سالا بەرەدى. جۇرەكتىڭ ءتاتتى ءدىرىلى مەن ىستىق لەبىن سۋىققا شالدىرماي سول كۇيى جەتكىزەيىن دەسە، ءسوزى اۋىرلاپ، ءتىلى ورالىم بولىپ كەتەدى. ال قولداپ قالاعانداي ادەمى ءسوز تاپسا، ىستىق لەبىزىن سۋىتىپ الادى.
جازۋشىلىق جولى بارعان سايىپ قيىنداپ بارادى. ءلاززات جالت ەتكەن ءبىر عانا ويدىڭ كورىنىسى — قىسقا ولەڭدى قاناعات ەتپەي، ۇلكەن شىعارا جازۋعا قۇمارتتى. كوكىرەگىندە جينالىپ قالعان ءبىراز دۇنيەنى تەرەڭنەن، سىرتقا شىعارعىسى كەلدى. العاشقى قارقىندا ەداۋىر ءوندىرىپ تاستاپ ەدى. كىشكەنە وي توقتاتىپ وقىپ قاراسا، تايىز سالعان بوروزداداي قالقىپ ءۇستىرت كەتىپ بارادى ەكەن. ونىسىن سىزىپ تاستاپ، قايتا باستادى. ەندى تەرەڭگە سالعان تۇرەندى تارتا الماي، كەيدە ارنادان شىعىپ كەتىپ، كەدىر-بۇدىر قيقالاپ كەلەدى. بويىنداعى بار كۇشىن سىعىپ بەرگەندە، ءالى كەلمەيتىن اۋىر جۇمىپ قالجىراتىپ تاستايدى. ابدەن دىڭكەسى قۇرىپ، سىلق ەتىپ وتىرا كەتەتىن كەزى بولادى. وندايدا ەكىنشىلەي جازۋ ستولىنا جولامايتىنداي كورەدى. ءبىراق بويىنا ءسال عانا كۇش جينالسا، ورشەلەنىپ قايتا كىرىسەدى.
ءلاززات قاي شىعارمانى دا قينالىپ جازادى. سوندا دا قۇمارپاز ادامداي وسى بەينەتتى كاسىبىنەن بەزەر ەمەس ءبىر شىعارمانى اياقتاعاندا جانى، ءتانى بىردەي قالجىراپ، شارشاپ قالادى. تىزە بۇكپەي، توي-دۋماندى ءوز قولىمەن وتكەرىپ، قوناقتارىن ىرزا قىلىپ اتتاندىرامىن ادامداي، وڭاشا بوس وتىرىپ راقاتقا باتادى. ساۋدىراپ بوساپ قالعان ىدىستاي، الاڭسىز تىنىش كۇيگە تۇسەدى.
ءبىراق الدىڭعى قوناقتىڭ ءىزى سۋىماي تۇرىپ، تاعى ءبىر توپتىڭ كۇرمەكتەپ كەلىپ قالاتىنى سياقتى ءلاززات ءبىر ەڭبەگىن ءبىتىرىپ، تىنىعىپ سەرگىمەي جاتىپ، باسىنا جادا ويلار ورالا باستايدى. سول كومەسكى ويلار قاشان جالپى بەينەسىن تاۋىپ، ءتىرىلىپ قاعاز بەتىنەن تۇسكەنشە سوڭىنان قالمايدى. ەل ارالاپ، جەر كەزىن جۇرگەندە دە قازا بولعان بورىشتاي مازا بەرمەيدى.
ۋاقىت، اسىرەسە بار ىقىلاسى قۇلاعان، راقاتىنان ازابى كوپ اۋىر ەڭبەگى كوڭىل جاراسىن جازعان سياقتى. ايتەۋىر بۇرىنعىداي قاتتى كۇيزەلىپ قايعىرمايدى. ءبىراق ەشكىمگە ىقىلاسى تۇسپەي كەلەدى. الدە ادامى كەزدەسپەدى مە؟.. سوناۋ تاۋ قويناۋىندا اجىراسقاننان كەيىن، نيازبەن ءالى ءبىر سىرلاسىپ، سويلەسكەن ەمەس. بۇرىنعى سەزىم قايتا تۇتانىپ كەتە مە دەپ قورقادى. جاي، تانىس ادامشا باس يزەسىپ وتە شىعادى. تەك كوز جانارىنىڭ تۇبىندە ەكەۋىنە ورتاق ءبىر ۇشقىن جىلت ەتە قالادى. ونى وزدەرى عانا اڭعارادى، تۇسىنەدى. ەكەۋى دە كوڭىلدەرىن تاس قىمتاپ العان، — ءىشى ءبىر، سىرتى بولەك...
كەيىن ادەبيەتكە كەڭىرەك ارالاسقان سوڭ ءبىلدى. نياز دا ءوزىنىڭ از-اق الدىندا جىلتىراپ شىققان كوپ جاس اقىننىڭ ءبىرى ەكەن. اپ-ادەمى ولەڭدەر جازىپ اۋىزعا ىلىككەن. ءبىراق ەكەۋىنىڭ ودان ارعى تاعدىرى ەكى ءتۇرلى. ءلاززاتتىڭ قۇنىعىپ ىستەگەن كوپ ەڭبەگى زال كەتكەن جوق. از جىلدا ابىرويى اسىپ، جۇرت مەيىرىن قاندىرار ءبىراز شىعارما بەرىپ تاستادى. ال نياز بولسا ەسكى جۇرتىندا سوقتاپ ورىسكە شىعا الماي ءجۇر. سول باياعى «جاس اقىن»، ەندىرگەنى شامالى. كىسىنىڭ ءبىر توقىراپ قالاتىن كوزى بولادى، كەيدە ۇزاق توقىراۋدىڭ ارتىنان قينالىپ بارىپ جاقسى شىعارما جازىپ كەتەتىندەر بار. كىم ءبىلسىن.
نيازدىڭ مىنەزى دە وزگەرىپ كەتكەن. جاس كەزىندە كەربەزدەۋ ەدى. ەندى ەلگەزەك بوپ بارادى. ۇلكەندەرمەن دە، كىشىمەن دە، جاقسى مەن دە، جامانمەن دە دوس. بارىمەن ارالاس. اسىلى جازۋشىنىڭ كىسى جاتىرقاماعانى جاقسى. قايدا توي-دۋمان بولسا، نياز سوندا. ءلاززاتتىڭ ءبىر قاعانى نيازدى جۇرت قاستەرلەپ، ارناپ شاقىرمايدى، ي ل ول كەلىپ قالسا جاتىرقاپ شەتكە جانە قاقپايدى. قايسىسى بولسا دا ۇيرەنشىكتى ادامى سياقتى. «و، نياز، سەن دە جاقسى كەلدىڭ. بۇگىن ءبىر قوناق شاقىرىپ ەدىك» دەگەن ءلاززات تالاي ەسىتكەن. كەيدە «اۋىزىڭنىڭ سالۋى بار ەكەن»، «ماقتان جۇرەدى ەكەنسىڭ» دەگەن سوزدەر دە اينالىپ جاتادى. نياز شاقىرۋسىز كەلگەنىنە قىسىلمايدى، ستول باسىندا سىزىلىپ تاعى وتىرمايدى. لەزدە تىزگىندى قولىنا الىپ، قوناقتاردى عانا ەمەس، ءۇي يەلەرىن ءىس بيلەپ-توستەپ، دۋماندى قىزدىرىپ جىبەرەدى. كەيىن ءۇي نەسى قوشتاساردا «ءاي، سەنىڭ كەلگەنىڭ جاقسى بولدى» دەپ ىرزا بوپ قالادى.
تالماي ءۇمىت كۇتەتىن ءلاززات قاپا. وزگە جۇرت نيازدىڭ سىرتىنان تون پىشەدى. كوپ قىدىرادى. ىشەدى. ءوندىرىپ ەڭبەك بەرگەن جوق. دۋمان-قىزىق قۋالاعان. ءومىردىڭ جەڭىل جولىنا تۇسكەن ۋايىمسىز جان. ولاردىڭ كورەتىنى سول عاپا. سىرت كوزگە جايراڭداپ، جارقىلداپ جۇرگەنمەن، ىشىندە تالاي قاسىرەت جاتقانىن، شىتىرمان قيىن تاعدىردىڭ تۇزاعىنا ءتۇسىپ، سودان ءبۇلىنىپ جۇرگەنىن وزگەلەر قايدان ءبىلسىن. وت باسىنىڭ راقاتى بولماعان سوڭ تەبىرەنىپ جاقسى شىعارما تۋدىرماق تۇگىل، كىسىنىڭ ىشكەن اسى بويىنا سىڭە مە؟ ويلانباي، تولعانباي ءجۇر دەيمىن... گازەت-جۋرنالداردان نيازدىڭ ىسقاياق، اجارسىز ولەڭدەرىن وقىپ ءلاززات قاتتى قينالادى. ءبىراق بۇعاپ دا جالعىز نياز ايىپتى ەمەس. سىلەۋسىن كوزدى كەلىنشەك، بەزەرىپ، وقتى كوزىمەن اتىپ وتىرعاندا، جاقسى جىر قايدان شىقسىن.
ءلاززات نيازدى سۇيە مە؟ بۇرىن ءوزى دە جاۋاپ بەرە المايدى. نە دە بولسا ەكەۋىنىڭ ۇزىلگەن اراسى قايتا جالعانبايدى. وعان كامىل سەنەدى. ءبىراق سول نيازدى ۇزىلدى-كەسىلدى ۇمىتىپ تا كەتە المادى. بۇرىنعى قىز ماحابباتى ەندى جاقىندىق قامقورلىققا اۋىسقان. ايتەۋىر سونىڭ جاقسى بولعانىن تىلەيدى. نەشە ءتۇرلى دالەل، سەبەپ تاۋىپ كوپ الدىندا بولماعانمەن، ءوز كوڭىلىندە اقتاپ الۋعا تىرىسادى. «كەي ادامنىڭ تالانتى كەش اشىلادى. باسىندا بۇرق ەتكىزىپ شاڭىن ءبىر كورسەتىپ، كەيىنىرەك بارىپ ۇزاققا شابادى» دەگەن جەبەۋ تاۋىپ ەدى. ەندى ول ءۇمىتى دو ورتايىپ بارادى.
نيازبەن اجىراسقان سوڭعى ساعاتى كوز الدىندا العاشقىدا ءلاززاتتىڭ ءسوزىن شالا تۇسىنگەندەي الاقتاپ قاراي بەردى. «بۇيتە بەرسەك سىيلاسۋدان دا قالارمىز» دەپ ءلاززات قاتتى ايتىپ دالعاندا، ءبىر نارسەنى ءبۇلدىرىپ العان بالاداي شوشىپ كەتتى. سول ءبىر ۇرپيگەن قورقىنىشتى كەسكىنى ەسىنە تۇسكەندە ءلاززاتتىڭ ءىشى جىلىپ كەتەدى.
قارتايسا دا تۇرمىسقا يكەمسىز، بالا سياقتى نازىك ادامدار بولادى. وندايلار ءوز بەتىمەن جول باستاۋدان گورى جەتەككە ىڭعايلى. بۇل كەمشىلىگى ەمەس، جاراتىلىسى. ولار ايەل ماحابباتىنان گورى انالىق ماحابباتقا ءزارۋ. كوڭىلىن تاۋىپ، ماپەلەپ، شىن ىقىلاسىڭمەن جاقسىلىققا بەيىمدەسەڭ — جاقسى بولادى. ال قيىنشىلىققا كەزدەسسە ءوز بەتىمەن جول تاۋىپ شىعا الماي ءبۇلىنىپ كەتەدى. نياز دا ءبۇلىنىپ بارا جاتقان سياقتى. ونىڭ قامىن ويلاپ، شىن جانى اشىپ، جاقسىلىققا جەتەلەيتىن ايەل قايدا؟.. ءلاززات سىلەۋسىن كوزدى، اق ءسۇر كەلىنشەككە ىزا بولادى.
كەيدە نيازدىڭ وزىنە دە رەنجيدى. قاشانعى بالا بولماق؟ ەركەك ەمەس پە؟ ءقادىرىنىڭ كەتىپ بارا جاتقانىن نەگە بىلمەيدى؟ وسىلاي بوس قىدىرىپ، بۇرالقى ءومىر كەشىپ، ءىزسىز وتپەك بە؟ ءوزىنىڭ ازامات ەكەنىن موينىندا بورىشى بارىن نەگە ويلامايدى؟ نيازدى كورگەن سايىن، ابايدىڭ:
«كۇندە ويىن، كۇندە توي ويلانار كەزىڭ بولدى عوي»، — دەگەن زار ءسوزى ەسىنە تۇسەتىن بوپ ءجۇر.
ءلاززات نيازعا شىن جان اشىر ءسوزىن ايتپاق بوپ تالاي وقتالدى. ءبىراق، ەكەۋى جاتىرقاسىن قالعان با، شەشىلىپ، سويلەسە المادى. العاشقىدا نياز ءىشىن بەرمەي، قىڭىر ءسوزدى ازىلگە شاپتىرا بەردى. بىردە ءلاززات تىكەسىنەن كەلىپ:
— نياز، ءوز بولاشاعىڭ تۋرالى ويلاناتىن كەزىڭ جەتكەن جوق پا؟ — دەدى.
— نەنى ويلاۋىن كەرەك، — دەپ نياز تاڭىرقاي قارادى.
ءلاززات ونىڭ تۇرىنە قايران بولدى. شىنىمەن-اق ءوز جاعدايىن تۇسىنبەگەن بە؟
— ءومىردىڭ ماعىناسى تۋرالى ويلانۋىڭ كەرەك.
— تىم قيىنعا كەتىپ قالدىڭ عوي، ءلاززات.
— مۇراتىڭا جەتسەڭ، وڭاي قىزىقتى تاۋىسقان جوق پا ەدىڭ؟
نياز كۇرت وزگەرىپ، ءلاززاتقا مۇسىركەي قارادى.
— كەشىر، ءلاززات، مەن سەنىڭ الدىڭدا ايىپتىمىن. ارينە، رەنجيتىن سەبەبىڭدى تۇسىنەم...
ءلاززات ىزاعا بۋلىعىپ:
— ەندەشە تۇك تە تۇسىنبەپسىڭ، — دەپ ەرنىن تىستەپ بۇرىلىپ جۇرە بەردى.
«ءوزىنىڭ ايانىشتى ءحالىن بىلمەي مەنى ايايدى. سونشالىق ارزانداپ كەتكەنىنە ار ما ەكەن»، — دەپ كۇيىم ءپىستى. كەيىن اشۋى باسىلعان سوڭ نيازدى جازىلماس اۋرۋعا شالدىققانىن بىلمەي، قاننەن-قاپەرسىز جۇرگەن ادامعا ۇقساتىپ، جانى اشىپ كەتتى. ءبىراق ونى قالاي قۇتقارۋدىڭ امالىن تابا الماي دال.
6
تاياۋدا باعيلا كەزدەستى ءلاززات ونى سيرەك كورەتىنمىن. سول باياعى قالپىنان تيتتەي وزگەرمەگەن. ۇستاپ الىپ ايرىلار ەمەس.
— سەن ءوزىڭ اقىن بولىپ، اتاعىڭ شىققان سوڭ، بىرگە وقىعان قۇربىلارىڭدى ۇمىتىپ كەتتىڭ عوي. ارالاسام تۇرۋعا ءبىزدى مەنسىنبەيسىڭ-اۋ، — دەپ كىنا تاعىپ، ۇيىنە سۇيرەپ اكەلدى.
باعيلانىڭ ءۇيى جالعىز بولمە. كەرەۋەت، ستول، ورىندىقتار، ساندىق. ونسىز دا اينالار جەر جوق، تار بولمە جينالماي بىقىرسىپ جاتىر. باعيلا كەلىسىمەن اسقان داۋعا كىرىستى. تاباسىن شىجىلداتىپ مايىن كوڭىرسىتىپ قويىپ، اس ۇيمەن ەكى ورتادا جاعى سەنبەي سويلەپ ءجۇر. ونىڭ دابىرلاعان داۋسىنان بۇرىشتاعى بەسىكتە جاتقان كىشكەنتاي قىزى شىرىلداپ جىلاپ وياندى. ءلاززات بەسىكتى تەربەتىپ، بالانى جۇباتتى. تانىمايتىن ادامىن كورگەنگە مە، ءسابي تەز باسىلدى. سالدەن كەيىن ۇستىڭگى يەگىندەگى قيتتاي ەكى ءتىسىن كورسەتىپ، اۋزىن اشىپ كۇلدى. ءلاززات بالانى قۇشىرلانا يىسكەپ، ءسۇيىپ الدى.
— مىنا مىقتىنىڭ اتى كىم؟ — دەپ سۇرادى باعيلادان.
— اتىن يران قويدىق. الگى اتاقتى عالىم ايەل بار ەدى عوي. يران جوليو-كيۋري. سونىڭ قۇرمەتىنە...
باعيلانىڭ ۇيىنەن كوڭىل تىنىشتىعى شايقالىپ شىقتى. بۇرىن كەۋدەگە ۋايىم كىرىپ، جۇرەگى ءبىر نارسەنى اقساي باستاسا، وزگە دۇنيەنى جيناپ قويىپ، جازۋعا وتىراتىن. كەۋدە كەرگەن ارمان مۇڭىن اق قاعازعا اقتارىپ بەرىپ، بويى جەڭىلدەپ، كوكىرەگى بوساپ قالاتىن.
ساليقانى كەپ ويلادى. بەينە ومىردەن تورىققان كەكسە ايەل سياقتى «ماعان سەنىڭ قاسىرەتىڭدى دە بەرمەدى عوي» دەپ، كۇرسىنىپ كوزىنە جاس العانى ەسىندە. جىگىت قىزىعار ءتۇر-تۇلعاسى بولماسا دا، ونىڭ سۇيەگى ىرجيعان كىشكەنە كەۋدەسىندە قانشا مەيىرىم جاتىر ەدى... كوپ زارىعىپ، باقىتىن تاپقان ەكەن.
اناۋ باعيلا... وقۋ بىتىرمەي، كۇيەۋگە ەرتە ءتيىپ، وت باسىندا وتىرىپ قالىپ ەدى. كىشكەنتاي گارريبالدي جىلاپ كەلىپ شەشەسىنىڭ ەتەگىنە وراتىلدى. ماڭدايىنان سۇزە قاراعان سوتقار تۇڭعىشى... مۇنىڭ دا ءومىرى بازار. قولدا تۇرماي تىرباڭداعان ءسابيدىڭ جاس ءيىسى... ءلاززاتتىڭ تۋلا بويىن ءجىبىتىپ جىبەردى. كىشكەنە دەنەنىڭ جىلۋى كوكىرەك تۇسىندا ءالى تۇر.
ءقازىر ءوزىنىڭ تاپ-تازا ۇيىنە كەلەدى. ستول ۇستىندە اشۋلى قالعان داپتەرى قوزعالماي ورنىندا جاتقان بولار. اناسى اس دايىنداپ، كۇتىپ وتىر. ەكى ايەل توبەسى شوشايىپ وتىرىپ تاماق ىشەدى. ەتەگىنە ورالىپ مازاسىن الار...
ارينە، ءلاززات بەلگىلى اقىن بولدى. كىتاپ ارقىلى مىڭداعان اداممەن سىرلاسادى... ءبىراق مۇڭىن شاعار، سىرىن ايتار شىن سۇيگەن جاقىنى جوق. كوڭىل تەبىرەنتەر، سىرى تەرەڭ ولەڭ جازدى. تالاي جاستىڭ سەزىمىن وياتتى. ولار ءلاززاتقا ىشتەرىنەن العىس ايتاتىن بولار... ءبىراق عاشىقتىق تۋرالى التىن كىتاپ جازساڭ دا، سۇيگەن جىگىتتىڭ تەلمىرگەن ءبىر كوزقاراسىنا تاتي ما؟
ءلاززاتتىڭ مىنەزى تۇيىق بولعانعا ما، ەشكىم كوڭىل ءبىلدىرىپ، ءسوز سالىپ كورگەن ەمەس. قاتار-قۇربى اقىن، جازۋشىلار مۇنى ءتىپتى ايەل ساناتىنا قوسپاي، دوس-جولداستارىنا وزدەرىن ەركىن ۇستايدى. ەركەكشە قالجىڭداسىپ، ال داۋ-تالاستاردا ەركەكپەن ەركەكشە سايىسىپ، ايتىسقا تۇسەدى. ولار ءۇشىن بۇل كوپ جازۋشىنىڭ ءبىرى، قالامداس جولداس دانا. كەزدەسكەندە تىنىسى تارىلىپ، تومەن قاراپ، مۇڭايىپ كىبىرتىكتەپ تۇراتىن ءبىرى جوق. ءلاززات تا ءىشى توڭازىپ قالعانداي، جۇرەگى بۇلك ەتىپ، بىرەۋگە نازار اۋدارمادى.
ول ءقازىر باياعى دوڭگەلەك تولىق ءجۇزدى، توستاعانداي كوزى ادىرايىپ، دۇنيەگە تاڭىرقاي قارايتىن جاس قىز ەمەس. ۇلكەن كوزىنىڭ قاراشىعى ايقىندالىن، ءتاڭىرسىپ كولەڭكەلەنىپ، وتكىرلەنە تۇسكەن. دوڭگەلەك ءجۇزىنىڭ ەتى تارالىپ، سۇيەك بەدەرى انىقتالىپ، ءوڭى قاتقىل تارتقان. بالعىن شاعى ءوتىپ، بۋىنى قاتايىپ بارا جاتقان وسىمدىك ءتارىزدى. كوز توڭىرەگىنە ۇساق ءاجىم تۇسە باستادى. وتىز دەگەن جاس تا وكشەلەپ كەلىپ قالعان ەكەن. ەندى ءبىر اينالماي جاتىن...
ءلاززات شوشىپ قالدى. ەندى ءبىر اينالماي جاتىپ.. ودان ارعى ارىلماس جولداسى — جالعىزدىق بولماق. ۇڭىرەيگەن جىم-جىرت بولمە. سۋىق توسەك. شىنىمەن-اق جۇرەگىنىڭ وتى ءسونىپ قالعانى ما؟
مىنەز... ءبىر نارسەگە ىقىلاسى تۇسسە قۇلاي بەرىلەتىن، اينىماس مىنەز... ءبىر كەزدە كوڭىلىن نياز تۇگەل جايلاپ الىپ ەدى. العاشقى ماحابباتىن، كىرشىكسىز تازا سەزىمىن ءبارىن سوعان بەرگەن. ەندى بىرەۋگە نيەت قىلسا — سونگەم وتتىڭ قولامتاسىن ۇرلەگەندەي تامىزىقتاپ تۇتانبايمىن دەپ قورقادى. باسقا ادامدى قۇشاقتاعاندا ويىندا تۇرسا... ۇرى كوڭىلدە تازا ماحاببات بولا ما؟
ال نيازدان ءۇمىت ەتەر پە قالدى؟ اۋلاق بولسا دا، ابىرويلى بولسا ەكەن. تىم قۇرىسا ىرزا بون، سىرتىنان ءسۇيسىنىپ جۇرەر ەدى. كۇننەن-كۇنگە ءتۇڭىلدىرىپ كەلەدى. بەتى بەرى قاراۋدان كەتكەن ۇزاق اۋرۋ بولادى عوي. ونىڭ بۇل دۇنيەلىك ەمەس ەكەنىن ءبىلىپ تۇرسا دا، جاڭىن ادامى دا شان كوز جۇمعانشا قيمايدى. نياز دا ءلاززات ءۇشىن دو.ءى سونداي. ايتەۋىر كوڭىل تۇبىندە ءۇمىت تالشىعى ۇزىلمەي ءجۇر.
باسپاعا نيازدىڭ ولەڭدەرى تۇسكەن ەكەن. كىتاپ بولىم باسىلماس بۇرىن، وڭىپ شىعىپ، پىكىر ايتۋعا ونى ءلاززاتقا بەردى. اۋەلى الار-الماسىن بىلمەي ءلاززات كوپ قينادى. نيازدىڭ ءار جەردە جاريالانىپ جۇرگەن ولەڭدەرى ناشار بولاتىن.
ەگەر سولارىن جيناپ بەرگەن بولسا... وندا «باسۋى بولمايدى» دەپ ۇكىم شىعارىپ بەرمەسكە شاراسى جوق. ءبىراق... ويلانبادى دەيمىسىڭ. مۇمكىن جۇرتقا كورسەتىپ جۇرگەن جاقسى دۇنيەلەرى بار شىعار. بەكەرگە قاراپ جۇرمەگەن بولار... وسى سوڭعى ءۇمىت جەڭدى دە، ءلاززات جيناقتى الىپ كەتتى.
نيازدىڭ ولەڭدەرىن ۇمىتتەي ۇرەي ارالاس قالتىراپ وقىدى. سالعاننان-اق جىلۋى جوق، قاساڭ ولەڭدەر... كوبى سول انگە دەپ جازعان «الەۋلايلىمى». ءلاززات ءار بەتتى اشقان سايىن ءتاتتى ءۇمىتى تالماي، ەلەڭ ەتۋمەن وتىر. ءبىراق ولەڭنىڭ باسقى جولدارىنان-اق كوڭىلى سۋىن سالا بەرەدى. كەي جەردە اپ-ادەمى ولەڭ شۋماعى جىلت ەتەدى. ۇيقاسى، ۇندەستىگى، ءسوزى جاپ-جاقسى. ونداي جەرىن ءلاززات قايتالام وقيدى. ءبىر عاجابى وقىعان سايىن الگى شۋماقتىڭ ماشيناسى ازايىپ، جىلتىراعان سىرتقى قاقپاسى عانا قالادى.
ءلاززات ەرىكسىز ستول باسىنا كەلدى. ويلانىپ ءۇنسىز وتىر. قولىنا قالام العان جوق. ءبىراق وسىنىڭ ءبارىن قاعاز بەتىنە ءتۇسىرىپ، ءوز بويىنان ءبولىپ تاستايدى. نياز ەندى بۇرىنعىداي كوڭىل تۇكپىرىندە ەمەس، كوپ كەيىپكەرىنىڭ ءبىرى بوپ، كىتاپ بەتىنە كوشەدى. سودان كەيىپ ورتەڭنىڭ ورنىندا قايتا تازارعان جۇرەگى ۇلكەن سەزىمگە، شىنايى دوستىققا اشىق بولماق.
You Might Also Like
