ماحامبەت وتەمىس ۇلى «قىزعىش قۇس» ولەڭى
ادەبيەت (5 - سىنىپ )
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ماحامبەت وتەمىس ۇلى «قىزعىش قۇس» ولەڭى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك. م. وتەمىس ۇلىنىڭ اقىندىق شەبەرلىگىن تانىتۋ، وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ.
دامىتۋشىلىق. وقۋشىلاردىڭ سىن تۇرعىسىنان ويلاۋىن وقۋ مەن جازۋ ارقىلى دامىتۋ.
تاربيەلىك. وقۋشىلاردىڭ ەلىن، جەرىن، وتانىن شەكسىز سۇيۋگە، قورعاۋعا تاربيەلەي وتىرىپ، ماحامبەت بويىنداعى ەرلىكتى، اقىندىقتى وقۋشى ساناسىنا ۇيالاتۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: RWST («وي شاقىرۋ»، «ۆەنن دياگرامماسى»، «كۋبيزم»، «INSERT»، «5 جول ولەڭ») ت. ب.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ءتىلى، تاريح، بيولوگيا.
ساباقتىڭ جابدىعى: ۆاتمان، ماركەر، سىندىرما بەتشە، ەلەكتروندى وقۋلىق.
ساباقتىڭ ءجۇرىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ
ءىى. جاڭا ساباق
ماحامبەت وتەمىس ۇلى تۋرالى بىلەتىندەرىن جەكە قاعازعا تۇسىرۋگە 3 - 4 مينۋت.
جۇپتا تالقىلاۋ. توپتا ءبولىسۋ. ورتاق پىكىردى تاقتاعا جازۋ
جوسپارى:
1. «قىزعىش قۇس» ولەڭىن مانەرلەپ وقۋ
2. ولەڭنىڭ يدەياسىنا توقتالۋ
3. «قىزعىش قۇس» ولەڭىنىڭ شىعۋ تاريحى (ءۇنتاسپادان تىڭداۋ)
4. سوزدىكپەن جۇمىس
5. توپتىق جۇمىس (قۇستار گالەرەياسى)
6. ولەڭ قۇرىلىسىنا تالداۋ
7. قورىتىندى
ماحامبەت – حالقىن سۇيگەن، حالىق مۇڭىن جىرلاعان، ەلىم دەپ ەڭىرەگەن اقىن. ماحامبەت پوەزياسى ءوز ءداۋىرىنىڭ، سول كەزدەگى قاناۋعا قارسى كوتەرىلگەن شارۋالار كوتەرىلىسىنىڭ ايقىن ءۇنى. وتانىن سۇيگەن پاتريوت - ولەڭدەرىن كوپشىلىك مۇددەسى ءۇشىن جۇمساعان، ەڭبەكشى شارۋالاردىڭ جىرشىسى. ەزۋشى تاپتىڭ جاۋىزدىعىن تايىنباي اشكەرەلەپ وتكەن رەاليست. ءومىرىنىڭ اقىرعى مينۋتىنا دەيىن جاقسىلىقتى الداعى ومىرىنەن كۇتىپ، ۇرپاقتاردى حان، پاتشا، بي، سۇلتاندارعا قارسى كۇرەسكە شاقىرىپ كەتكەن رومانتيك. ول – اسىل ءسوزدىڭ كەنى، كوركەم ءتىلدىڭ ۇستاسى، ەرلىككە ۇندەيتىن جالىندى ۇگىتشىسى.
- ەندەشە بالالار، پاتريوت دەپ قانداي ادامدى ايتامىز؟
پاتريوت - ءوز وتانىن، حالقىن، جەرى مەن سۋىن شىنايى سۇيەتىن، حالىق مۇددەسى ءۇشىن بار كۇش - جىگەرىن، قابىلەتىن ايامايتىن ادام.
تاقتاعا ساباقتىڭ تاقىرىبى جازىلادى. «قىزعىش» سوزىنە تۇسىنىكتەمە بەرىلەدى. قىزعىشتاي – قىزعىشتاي قورىدى، (قورعادى) – قورعاشتادى، ارا تۇردى.
جاپان دالادا تىزگىنىن بوس تاستاپ، ءبىر سالت اتتى كىسى كەلەدى. بويىندا اسىنعان قارۋ - جاراعى بار، قاباعى سالىڭقى. رەڭى جابىرقاۋ. بۇل ءوزى كەشەلەرى قول باستاپ، جالاڭ قىلىشپەن جاي وتىنداي جارقىلداپ، حان جاساعىن، پاتشا اسكەرلەرىن جاپىرا، ات ويناتقان كىسى ەدى.
«ءتاڭىرىم سالسا، نە امال بار!» اعالاپ الدىندا ۇستاعان، بۇكىل ەل ارداقتىسى، كوتەرىلىس باسشىسى باتىر يساتاي و دۇنيەلىك بولعان. «قاۋمالاعان قارىنداس» تا ەندى قاسىندا جوق، جاپادان – جالعىز، جاپان تۇزدە ارىعان اتىنىڭ تىزگىنىن بوس سالىپ، اياڭداپ كەلەدى. اتى توقتاپ، اۋدەم جەردەگى جارقىراعان سۋعا تىگىلە قاراپ قالىپتى. كول ۇستىندە قۇس بىتكەننىڭ زارەسىن قاشىرىپ، ءبىر قارايعان جۇيتكيدى. تاجىريبەلى جولاۋشى ونىڭ لاشىن ەكەنىن ءبىلدى. ول ويىن جيدى، وۋ، بۇل تانىس كولدىڭ تۇراقتى كۇزەتشىسى - ءبىر قىزعىش بار ەدى عوي! ول قايدا؟ سويتكەنشە بولعان جوق، سالت اتتىنىڭ كوزى توبەسىندە شىرىلداعان قىزعىش قۇسقا ءتۇستى. بەيشارا – اي، ءا! ال مۇنىڭ ءوزىنىڭ، باتىر ماحامبەتتىڭ، ءحالى قالاي بۇل كۇندە؟! مۇنىڭ «كولى» - ەلى قايدا، بۇل نەعىپ ايدالادا ارىعان اتىمەن جالعىز كەلە جاتىر؟ و، تاۋبە، كول قورىعان قىزعىشتىڭ دا، ەل قورىعان ەر ماحامبەتتىڭ دە تاعدىر تالايى بىردەي ەكەن – اۋ! وسىعان ۇقساس بىردەڭە بۇرىن دا بولعان سياقتى ەدى عوي... جو – وق. اقىن ءوزىنىڭ ءبىر تولعاۋىن ەسىنە ءتۇسىردى.
كوشەر ەدى - اۋ ءبىزدىڭ ەل،
سوناۋ ەدىلدەن بەرگى جاتقان جەردەيىن.
قونار ەدى – اۋ ءبىزدىڭ ەل،
ارقادا قونىس تولدەيىن،
نۇرالىدان قالعان كوپ تەنتەك
بۇلدىرمەگەن ەدى ەلىمدى
لاشىن قۇس، بۇركىت شايقاعان كولدەيىن، -
دەگەن بولاتىن. ناق سونىڭ كەبى كەلىپ تۇر عوي، «ەرەۋىل اتقا ەر سالمايداعى» ايتقاندارى دا اينىماي الدىنان شىققان. اقىندىق بولجام ءسوزدىڭ ءوستيتىنى بار... اقىننىڭ ەرنى جىبىرلاپ، كوزى تاعى دا توبەدەگى شىرىلداعان تيتىمدەي قۇسقا ءتۇستى.
اۋ، قىزعىش قۇس، قىزعىش قۇس،
قاناتىڭ قاتتى، موينىڭ بوس.
يساتايدان ايرىلىپ،
جالعىزدىقپەن بولدىم دوس.
اۋ، قىزعىش قۇس، قىزعىش قۇس،
ەل قورىعان مەن ەدىم،
مەن دە ايرىلدىم ەلىمنەن.
كول قورىعان سەن ەدىڭ،
سەن دە ايىرىلدىڭ كولىڭنەن.
اسپاندا ۇشقان قىزعىش قۇس،
سەنى كولدەن ايىرعان -
لاشىن قۇستىڭ تەپكىنى.
مەنى ەلدەن ايىرعان –
حان جاڭگىردىڭ ەكپىنى.
ايتىپ، ايتپاي نەمەنە؟
قۇسالىقپەن ءوتتى عوي،
ماحامبەتتىڭ كوپ كۇنى.
ءيا، ءبارى اينا قاتەسى جوق، تاپ وسىلارداي. وسىلايشا تەك قازاق پوەزياسىندا عانا ەمەس، الەمدىك پوەزياداعى دا، ءبىر ەلەگيالىق عاجايىپ كوركەم ولەڭ دۇنيەگە كەلدى. «تۋعان جەرگە كىندىگىنەن بايلاۋلى بولماسا (ع. قايىربەكوۆ)، ءبىرى – باسقا جەردى جەرلەپ، ەكىنشىسى - باسقا كولدى كولدەپ، قاعانى قارىق، ساعاناعى سارق جۇرە بەرمەس پە ەدى.»
(وقۋشىلارعا مانەرلەپ وقىتۋ)
كورنەكىلىك ارقىلى ولەڭنىڭ يدەياسىنا توقتالۋ.
- ماحامبەتتىڭ «قىزعىش قۇس» ولەڭىندە اقىننىڭ ەلىنە، حالقىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى، وتانىنا دەگەن سەزىمى تاماشا ورنەكتەلگەن.
اقىن ادامنىڭ كوڭىل كۇيىن تابيعات قۇبىلىستارىمەن سالىستىرا ەگىزدەۋدى شەبەر قولدانا وتىرىپ، قىزعىش پەن ءوز تاعدىرىن سالىستىرادى. قىزعىش قۇستىڭ كولسىز تىرشىلىگى بولماسا، اقىننىڭ تۋعان ەلىنسىز، تۋعان توپىراعىنسىز تىرشىلىگى جوق.
ماحامبەت كول قورىعان قىزعىشتاي ەلى ءۇشىن وتقا تۇسەدى. قىزعىش قۇستىڭ جاۋى – لاشىن، ال ماحامبەتتىڭ جاۋى – جاڭگىر. ەلىنەن ايىرىپ، قۋعىنعا ۇشىراتقان دا – جاڭگىر.
كورنەكىلىك: ادام جانە تابيعات
سوندىقتان دا اقىن:
اسپاندا ۇشقان قىزعىش قۇس!
سەنى كولدەن ايىرعان –
لاشىن قۇستىڭ تەپكىنى؛
مەنى ەلدەن ايىرعان –
حان جاڭگىردىڭ ەكپىنى –
دەپ، قاس جاۋىنىڭ كىم ەكەنىن ايقىن اڭعارتادى. نەمەسە:
ايتىپ – ايتپاي نەمەنە؟!
قۇسالىقپەن ءوتتى عوي،
ماحامبەتتىڭ كوپ كۇنى!!! –
دەپ، ەلى ءۇشىن قابىرعاسى قايىسادى، قۇسالىقپەن كۇن كەشەدى.
سوزدىكپەن جۇمىس
قۇسالىق – قۇسا بولعاندىق (ۋايىم، شەر)، قاسىرەتكە باتۋشىلىق.
قۇستار گالەرەياسى
قىزعىش – جەلكەسىندە قارا قاۋىرسىندى ايدارى بار، كىشكەنتاي قوڭىر الا قۇس.
لاشىن – تەپكىنى قاتتى تەگەۋرىندى قۇس.
توپپەن جۇمىس
- ماحامبەتتىڭ تاعى دا باسقا قانداي ولەڭدەرىنەن قۇستار بەينەسىن كورە الامىز؟
«سوعىس» (قىزعىشتاي بولعان اسىل ەر)
«ارعىماقتىڭ بالاسى» (سۇڭقارلار ۇلگى الار دەپ)
«مۇنار كۇن» (لاشىن قۋعا تونگەن كۇن)
«وراي دا بوراي قار جاۋسا» (لاشىن، سۇڭقار ءجۇن توكسە، دالادا قالعان سۇيەك دەپ، شەنىنە قارعا جولار ما)
«ايماق كول» (ەگىزىمنەن ايىرىلىپ، مەن دە ءبىر اققۋ بولدىم حالىقتان سوڭ)
«قارشىعا دەگەن ءبىر قۇس بار» (قارشىعا دەگەن ءبىر قۇس بار، قاناتى ايدىڭ استىندا)
( وسى ولەڭدەردەن وقۋشىلار ءۇزىندى وقىپ، مىسال كەلتىرەدى، قۇستاردى مىسال وقىپ بولعاننان كەيىن قۇستاردى تاقتاعا ىلەدى )
- ماحامبەت پوەزياسىندا سامعاي ۇشقان، شۇيىلگەن، ەرىكسىز ەگىلىپ، مۇڭعا
باتقان، شىرقاي كوتەرىلگەن قۇستار بەينەسى – اسا ءجيى بەينەلەنەتىن كوركەم وبراز.
ەندەشە، ماحامبەت ولەڭدەرىنەن اققۋدان قىزعىش قۇسقا دەيىنگى ارالىقتاعى قاناتتىلار گالەرەياسىن تابا الامىز.
ولەڭگە كومپوزيسيالىق تالداۋ جاساۋ.
ولەڭدى سالىستىرۋ.
«سوعىس» ولەڭى «قىزعىش قۇس» ولەڭى
شۋماعى:
تارماعى
بۋىنى:
ۇيقاسى:
ولەڭدەگى بەينەلى سوزدەر:
«5 جول ولەڭ» قۇراستىرۋ
1. ماحامبەت وتەمىس ۇلى
2. اقبەرەن اقىن، ادال دوس
3. ولەڭ جازدى، كۇرەستى، وكىندى
4. سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى
5. باتىر
بەكىتۋ سۇراقتارى:
1. ماحامبەت وتەمىس ۇلى قاي جەردە دۇنيەگە كەلگەن؟
2. ماحامبەت قاي جەردە جەرلەنگەن؟ ( قاراوي)
3. جەرگىلىكتى اقىن - جازۋشىلاردىڭ ماحامبەتكە ارناعان قانداي شىعارمالارىن بىلەسىڭدەر؟
4. ماحامبەت ارمانىنا جەتتى مە؟
ماحامبەتتىڭ «قىزعىش قۇس» ولەڭىنەن قانداي قاسيەتتەردى بويىڭا ءسىڭىردىڭ؟
جاۋابى
ا)
ءا)
وسى قاسيەتتەردىڭ قايسىسى قازىرگى جاستار بويىندا كەزدەسپەيدى؟
جاۋابى
ا)
ءا)
ساباقتى قورىتىندىلاۋ
- بۇگىندە، قۇدايعا شۇكىر، زامان – بىزدىكى! ءداۋىر دە وزىمىزدىكى!
عاسىر دا ءبىزدىڭ يگىلىك عاسىرىمىز بولۋعا ءتيىس. مىنە، قازىرگى تاڭدا قازاقستان – ەگەمەن ەل، ءوز ەركى وزىندەگى ازات، ءوز الدىنا دەربەس مەملەكەت. بۇگىندە ءبىزدىڭ باسشىمىز قازاق ەلىنىڭ ەركىندىگىنە تۇساۋ ەتىپ قاراۋىلعا قويعان قۇقىقسىز حان ەمەس، ءوزىمىز قالاپ، سايلاپ، ەل ەركىندىگىن قورعايتىن مارتەبەلى پرەزيدەنت.
اقىرى جەتتى كۇن بۇگىن،
اقىرىپ تەڭدىك سۇراعان.
تۇنەكتىڭ ءتۇرىپ تۇندىگىن،
ات ءمىندىڭ سۇلۋ قۇلادان.
پارىزىڭ بۇگىن وتەلگەن،
ءار ءىزىڭ جاتىر جاڭعىرىپ.
ازاتتىق تۋىن كوتەرگەن،
اقىننىڭ جىرى ماڭگىلىك!
باعالاۋ.
ءۇي تاپسىرماسى: ولەڭدى جاتتاۋ، تىرەك سوزدەردى پايدالانا وتىرىپ «ماحامبەت - پاتريوت اقىن» تاقىرىبىندا شاعىن شىعارما جازۋ
ماحامبەتتىڭ «قىزعىش قۇس» ولەڭىنەن قانداي قاسيەتتەردى بويىڭا ءسىڭىردىڭ؟
جاۋابى
ا)
ءا)
وسى قاسيەتتەردىڭ قايسىسى قازىرگى جاستار بويىندا كەزدەسپەيدى؟
جاۋابى
ماحامبەتتىڭ «قىزعىش قۇس» ولەڭىنەن قانداي قاسيەتتەردى بويىڭا ءسىڭىردىڭ؟
جاۋابى
وسى قاسيەتتەردىڭ قايسىسى قازىرگى جاستار بويىندا كەزدەسپەيدى؟
جاۋابى
قىزعىش قۇس لاشىن قارشىعا
اققۋ قۇزعىن سۇڭقار
- ماحامبەتتىڭ تاعى دا باسقا قانداي ولەڭدەرىنەن قۇستار بەينەسىن كورە الامىز؟
«سوعىس» (قىزعىشتاي بولعان اسىل ەر).
«ارعىماقتىڭ بالاسى» (سۇڭقارلار ۇلگى الار دەپ).
«مۇنار كۇن» (لاشىن قۋعا تونگەن كۇن).
«وراي دا بوراي قار جاۋسا» (لاشىن، سۇڭقار ءجۇن توكسە، دالادا قالعان سۇيەك دەپ، شەنىنە قارعا جولار ما).
«ايماق كول» (ەگىزىمنەن ايىرىلىپ، مەن دە ءبىر اققۋ بولدىم حالىقتان سوڭ).
«قارشىعا دەگەن ءبىر قۇس بار» (قارشىعا دەگەن ءبىر قۇس بار، قاناتى ايدىڭ استىندا).
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ماحامبەت وتەمىس ۇلى «قىزعىش قۇس» ولەڭى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك. م. وتەمىس ۇلىنىڭ اقىندىق شەبەرلىگىن تانىتۋ، وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ.
دامىتۋشىلىق. وقۋشىلاردىڭ سىن تۇرعىسىنان ويلاۋىن وقۋ مەن جازۋ ارقىلى دامىتۋ.
تاربيەلىك. وقۋشىلاردىڭ ەلىن، جەرىن، وتانىن شەكسىز سۇيۋگە، قورعاۋعا تاربيەلەي وتىرىپ، ماحامبەت بويىنداعى ەرلىكتى، اقىندىقتى وقۋشى ساناسىنا ۇيالاتۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: RWST («وي شاقىرۋ»، «ۆەنن دياگرامماسى»، «كۋبيزم»، «INSERT»، «5 جول ولەڭ») ت. ب.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ءتىلى، تاريح، بيولوگيا.
ساباقتىڭ جابدىعى: ۆاتمان، ماركەر، سىندىرما بەتشە، ەلەكتروندى وقۋلىق.
ساباقتىڭ ءجۇرىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ
ءىى. جاڭا ساباق
ماحامبەت وتەمىس ۇلى تۋرالى بىلەتىندەرىن جەكە قاعازعا تۇسىرۋگە 3 - 4 مينۋت.
جۇپتا تالقىلاۋ. توپتا ءبولىسۋ. ورتاق پىكىردى تاقتاعا جازۋ
جوسپارى:
1. «قىزعىش قۇس» ولەڭىن مانەرلەپ وقۋ
2. ولەڭنىڭ يدەياسىنا توقتالۋ
3. «قىزعىش قۇس» ولەڭىنىڭ شىعۋ تاريحى (ءۇنتاسپادان تىڭداۋ)
4. سوزدىكپەن جۇمىس
5. توپتىق جۇمىس (قۇستار گالەرەياسى)
6. ولەڭ قۇرىلىسىنا تالداۋ
7. قورىتىندى
ماحامبەت – حالقىن سۇيگەن، حالىق مۇڭىن جىرلاعان، ەلىم دەپ ەڭىرەگەن اقىن. ماحامبەت پوەزياسى ءوز ءداۋىرىنىڭ، سول كەزدەگى قاناۋعا قارسى كوتەرىلگەن شارۋالار كوتەرىلىسىنىڭ ايقىن ءۇنى. وتانىن سۇيگەن پاتريوت - ولەڭدەرىن كوپشىلىك مۇددەسى ءۇشىن جۇمساعان، ەڭبەكشى شارۋالاردىڭ جىرشىسى. ەزۋشى تاپتىڭ جاۋىزدىعىن تايىنباي اشكەرەلەپ وتكەن رەاليست. ءومىرىنىڭ اقىرعى مينۋتىنا دەيىن جاقسىلىقتى الداعى ومىرىنەن كۇتىپ، ۇرپاقتاردى حان، پاتشا، بي، سۇلتاندارعا قارسى كۇرەسكە شاقىرىپ كەتكەن رومانتيك. ول – اسىل ءسوزدىڭ كەنى، كوركەم ءتىلدىڭ ۇستاسى، ەرلىككە ۇندەيتىن جالىندى ۇگىتشىسى.
- ەندەشە بالالار، پاتريوت دەپ قانداي ادامدى ايتامىز؟
پاتريوت - ءوز وتانىن، حالقىن، جەرى مەن سۋىن شىنايى سۇيەتىن، حالىق مۇددەسى ءۇشىن بار كۇش - جىگەرىن، قابىلەتىن ايامايتىن ادام.
تاقتاعا ساباقتىڭ تاقىرىبى جازىلادى. «قىزعىش» سوزىنە تۇسىنىكتەمە بەرىلەدى. قىزعىشتاي – قىزعىشتاي قورىدى، (قورعادى) – قورعاشتادى، ارا تۇردى.
جاپان دالادا تىزگىنىن بوس تاستاپ، ءبىر سالت اتتى كىسى كەلەدى. بويىندا اسىنعان قارۋ - جاراعى بار، قاباعى سالىڭقى. رەڭى جابىرقاۋ. بۇل ءوزى كەشەلەرى قول باستاپ، جالاڭ قىلىشپەن جاي وتىنداي جارقىلداپ، حان جاساعىن، پاتشا اسكەرلەرىن جاپىرا، ات ويناتقان كىسى ەدى.
«ءتاڭىرىم سالسا، نە امال بار!» اعالاپ الدىندا ۇستاعان، بۇكىل ەل ارداقتىسى، كوتەرىلىس باسشىسى باتىر يساتاي و دۇنيەلىك بولعان. «قاۋمالاعان قارىنداس» تا ەندى قاسىندا جوق، جاپادان – جالعىز، جاپان تۇزدە ارىعان اتىنىڭ تىزگىنىن بوس سالىپ، اياڭداپ كەلەدى. اتى توقتاپ، اۋدەم جەردەگى جارقىراعان سۋعا تىگىلە قاراپ قالىپتى. كول ۇستىندە قۇس بىتكەننىڭ زارەسىن قاشىرىپ، ءبىر قارايعان جۇيتكيدى. تاجىريبەلى جولاۋشى ونىڭ لاشىن ەكەنىن ءبىلدى. ول ويىن جيدى، وۋ، بۇل تانىس كولدىڭ تۇراقتى كۇزەتشىسى - ءبىر قىزعىش بار ەدى عوي! ول قايدا؟ سويتكەنشە بولعان جوق، سالت اتتىنىڭ كوزى توبەسىندە شىرىلداعان قىزعىش قۇسقا ءتۇستى. بەيشارا – اي، ءا! ال مۇنىڭ ءوزىنىڭ، باتىر ماحامبەتتىڭ، ءحالى قالاي بۇل كۇندە؟! مۇنىڭ «كولى» - ەلى قايدا، بۇل نەعىپ ايدالادا ارىعان اتىمەن جالعىز كەلە جاتىر؟ و، تاۋبە، كول قورىعان قىزعىشتىڭ دا، ەل قورىعان ەر ماحامبەتتىڭ دە تاعدىر تالايى بىردەي ەكەن – اۋ! وسىعان ۇقساس بىردەڭە بۇرىن دا بولعان سياقتى ەدى عوي... جو – وق. اقىن ءوزىنىڭ ءبىر تولعاۋىن ەسىنە ءتۇسىردى.
كوشەر ەدى - اۋ ءبىزدىڭ ەل،
سوناۋ ەدىلدەن بەرگى جاتقان جەردەيىن.
قونار ەدى – اۋ ءبىزدىڭ ەل،
ارقادا قونىس تولدەيىن،
نۇرالىدان قالعان كوپ تەنتەك
بۇلدىرمەگەن ەدى ەلىمدى
لاشىن قۇس، بۇركىت شايقاعان كولدەيىن، -
دەگەن بولاتىن. ناق سونىڭ كەبى كەلىپ تۇر عوي، «ەرەۋىل اتقا ەر سالمايداعى» ايتقاندارى دا اينىماي الدىنان شىققان. اقىندىق بولجام ءسوزدىڭ ءوستيتىنى بار... اقىننىڭ ەرنى جىبىرلاپ، كوزى تاعى دا توبەدەگى شىرىلداعان تيتىمدەي قۇسقا ءتۇستى.
اۋ، قىزعىش قۇس، قىزعىش قۇس،
قاناتىڭ قاتتى، موينىڭ بوس.
يساتايدان ايرىلىپ،
جالعىزدىقپەن بولدىم دوس.
اۋ، قىزعىش قۇس، قىزعىش قۇس،
ەل قورىعان مەن ەدىم،
مەن دە ايرىلدىم ەلىمنەن.
كول قورىعان سەن ەدىڭ،
سەن دە ايىرىلدىڭ كولىڭنەن.
اسپاندا ۇشقان قىزعىش قۇس،
سەنى كولدەن ايىرعان -
لاشىن قۇستىڭ تەپكىنى.
مەنى ەلدەن ايىرعان –
حان جاڭگىردىڭ ەكپىنى.
ايتىپ، ايتپاي نەمەنە؟
قۇسالىقپەن ءوتتى عوي،
ماحامبەتتىڭ كوپ كۇنى.
ءيا، ءبارى اينا قاتەسى جوق، تاپ وسىلارداي. وسىلايشا تەك قازاق پوەزياسىندا عانا ەمەس، الەمدىك پوەزياداعى دا، ءبىر ەلەگيالىق عاجايىپ كوركەم ولەڭ دۇنيەگە كەلدى. «تۋعان جەرگە كىندىگىنەن بايلاۋلى بولماسا (ع. قايىربەكوۆ)، ءبىرى – باسقا جەردى جەرلەپ، ەكىنشىسى - باسقا كولدى كولدەپ، قاعانى قارىق، ساعاناعى سارق جۇرە بەرمەس پە ەدى.»
(وقۋشىلارعا مانەرلەپ وقىتۋ)
كورنەكىلىك ارقىلى ولەڭنىڭ يدەياسىنا توقتالۋ.
- ماحامبەتتىڭ «قىزعىش قۇس» ولەڭىندە اقىننىڭ ەلىنە، حالقىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى، وتانىنا دەگەن سەزىمى تاماشا ورنەكتەلگەن.
اقىن ادامنىڭ كوڭىل كۇيىن تابيعات قۇبىلىستارىمەن سالىستىرا ەگىزدەۋدى شەبەر قولدانا وتىرىپ، قىزعىش پەن ءوز تاعدىرىن سالىستىرادى. قىزعىش قۇستىڭ كولسىز تىرشىلىگى بولماسا، اقىننىڭ تۋعان ەلىنسىز، تۋعان توپىراعىنسىز تىرشىلىگى جوق.
ماحامبەت كول قورىعان قىزعىشتاي ەلى ءۇشىن وتقا تۇسەدى. قىزعىش قۇستىڭ جاۋى – لاشىن، ال ماحامبەتتىڭ جاۋى – جاڭگىر. ەلىنەن ايىرىپ، قۋعىنعا ۇشىراتقان دا – جاڭگىر.
كورنەكىلىك: ادام جانە تابيعات
سوندىقتان دا اقىن:
اسپاندا ۇشقان قىزعىش قۇس!
سەنى كولدەن ايىرعان –
لاشىن قۇستىڭ تەپكىنى؛
مەنى ەلدەن ايىرعان –
حان جاڭگىردىڭ ەكپىنى –
دەپ، قاس جاۋىنىڭ كىم ەكەنىن ايقىن اڭعارتادى. نەمەسە:
ايتىپ – ايتپاي نەمەنە؟!
قۇسالىقپەن ءوتتى عوي،
ماحامبەتتىڭ كوپ كۇنى!!! –
دەپ، ەلى ءۇشىن قابىرعاسى قايىسادى، قۇسالىقپەن كۇن كەشەدى.
سوزدىكپەن جۇمىس
قۇسالىق – قۇسا بولعاندىق (ۋايىم، شەر)، قاسىرەتكە باتۋشىلىق.
قۇستار گالەرەياسى
قىزعىش – جەلكەسىندە قارا قاۋىرسىندى ايدارى بار، كىشكەنتاي قوڭىر الا قۇس.
لاشىن – تەپكىنى قاتتى تەگەۋرىندى قۇس.
توپپەن جۇمىس
- ماحامبەتتىڭ تاعى دا باسقا قانداي ولەڭدەرىنەن قۇستار بەينەسىن كورە الامىز؟
«سوعىس» (قىزعىشتاي بولعان اسىل ەر)
«ارعىماقتىڭ بالاسى» (سۇڭقارلار ۇلگى الار دەپ)
«مۇنار كۇن» (لاشىن قۋعا تونگەن كۇن)
«وراي دا بوراي قار جاۋسا» (لاشىن، سۇڭقار ءجۇن توكسە، دالادا قالعان سۇيەك دەپ، شەنىنە قارعا جولار ما)
«ايماق كول» (ەگىزىمنەن ايىرىلىپ، مەن دە ءبىر اققۋ بولدىم حالىقتان سوڭ)
«قارشىعا دەگەن ءبىر قۇس بار» (قارشىعا دەگەن ءبىر قۇس بار، قاناتى ايدىڭ استىندا)
( وسى ولەڭدەردەن وقۋشىلار ءۇزىندى وقىپ، مىسال كەلتىرەدى، قۇستاردى مىسال وقىپ بولعاننان كەيىن قۇستاردى تاقتاعا ىلەدى )
- ماحامبەت پوەزياسىندا سامعاي ۇشقان، شۇيىلگەن، ەرىكسىز ەگىلىپ، مۇڭعا
باتقان، شىرقاي كوتەرىلگەن قۇستار بەينەسى – اسا ءجيى بەينەلەنەتىن كوركەم وبراز.
ەندەشە، ماحامبەت ولەڭدەرىنەن اققۋدان قىزعىش قۇسقا دەيىنگى ارالىقتاعى قاناتتىلار گالەرەياسىن تابا الامىز.
ولەڭگە كومپوزيسيالىق تالداۋ جاساۋ.
ولەڭدى سالىستىرۋ.
«سوعىس» ولەڭى «قىزعىش قۇس» ولەڭى
شۋماعى:
تارماعى
بۋىنى:
ۇيقاسى:
ولەڭدەگى بەينەلى سوزدەر:
«5 جول ولەڭ» قۇراستىرۋ
1. ماحامبەت وتەمىس ۇلى
2. اقبەرەن اقىن، ادال دوس
3. ولەڭ جازدى، كۇرەستى، وكىندى
4. سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى
5. باتىر
بەكىتۋ سۇراقتارى:
1. ماحامبەت وتەمىس ۇلى قاي جەردە دۇنيەگە كەلگەن؟
2. ماحامبەت قاي جەردە جەرلەنگەن؟ ( قاراوي)
3. جەرگىلىكتى اقىن - جازۋشىلاردىڭ ماحامبەتكە ارناعان قانداي شىعارمالارىن بىلەسىڭدەر؟
4. ماحامبەت ارمانىنا جەتتى مە؟
ماحامبەتتىڭ «قىزعىش قۇس» ولەڭىنەن قانداي قاسيەتتەردى بويىڭا ءسىڭىردىڭ؟
جاۋابى
ا)
ءا)
وسى قاسيەتتەردىڭ قايسىسى قازىرگى جاستار بويىندا كەزدەسپەيدى؟
جاۋابى
ا)
ءا)
ساباقتى قورىتىندىلاۋ
- بۇگىندە، قۇدايعا شۇكىر، زامان – بىزدىكى! ءداۋىر دە وزىمىزدىكى!
عاسىر دا ءبىزدىڭ يگىلىك عاسىرىمىز بولۋعا ءتيىس. مىنە، قازىرگى تاڭدا قازاقستان – ەگەمەن ەل، ءوز ەركى وزىندەگى ازات، ءوز الدىنا دەربەس مەملەكەت. بۇگىندە ءبىزدىڭ باسشىمىز قازاق ەلىنىڭ ەركىندىگىنە تۇساۋ ەتىپ قاراۋىلعا قويعان قۇقىقسىز حان ەمەس، ءوزىمىز قالاپ، سايلاپ، ەل ەركىندىگىن قورعايتىن مارتەبەلى پرەزيدەنت.
اقىرى جەتتى كۇن بۇگىن،
اقىرىپ تەڭدىك سۇراعان.
تۇنەكتىڭ ءتۇرىپ تۇندىگىن،
ات ءمىندىڭ سۇلۋ قۇلادان.
پارىزىڭ بۇگىن وتەلگەن،
ءار ءىزىڭ جاتىر جاڭعىرىپ.
ازاتتىق تۋىن كوتەرگەن،
اقىننىڭ جىرى ماڭگىلىك!
باعالاۋ.
ءۇي تاپسىرماسى: ولەڭدى جاتتاۋ، تىرەك سوزدەردى پايدالانا وتىرىپ «ماحامبەت - پاتريوت اقىن» تاقىرىبىندا شاعىن شىعارما جازۋ
ماحامبەتتىڭ «قىزعىش قۇس» ولەڭىنەن قانداي قاسيەتتەردى بويىڭا ءسىڭىردىڭ؟
جاۋابى
ا)
ءا)
وسى قاسيەتتەردىڭ قايسىسى قازىرگى جاستار بويىندا كەزدەسپەيدى؟
جاۋابى
ماحامبەتتىڭ «قىزعىش قۇس» ولەڭىنەن قانداي قاسيەتتەردى بويىڭا ءسىڭىردىڭ؟
جاۋابى
وسى قاسيەتتەردىڭ قايسىسى قازىرگى جاستار بويىندا كەزدەسپەيدى؟
جاۋابى
قىزعىش قۇس لاشىن قارشىعا
اققۋ قۇزعىن سۇڭقار
- ماحامبەتتىڭ تاعى دا باسقا قانداي ولەڭدەرىنەن قۇستار بەينەسىن كورە الامىز؟
«سوعىس» (قىزعىشتاي بولعان اسىل ەر).
«ارعىماقتىڭ بالاسى» (سۇڭقارلار ۇلگى الار دەپ).
«مۇنار كۇن» (لاشىن قۋعا تونگەن كۇن).
«وراي دا بوراي قار جاۋسا» (لاشىن، سۇڭقار ءجۇن توكسە، دالادا قالعان سۇيەك دەپ، شەنىنە قارعا جولار ما).
«ايماق كول» (ەگىزىمنەن ايىرىلىپ، مەن دە ءبىر اققۋ بولدىم حالىقتان سوڭ).
«قارشىعا دەگەن ءبىر قۇس بار» (قارشىعا دەگەن ءبىر قۇس بار، قاناتى ايدىڭ استىندا).
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: س.سەيفۋللين "اقساق كيىك ولەڭى".
-
ساعاتتىڭ تاقىرىبى: ءتىل ۇلتتىق بەلگى، حالىقتىق مۇرا.
