ماحامبەتتىڭ «سوعىس» ولەڭى (كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى)
قازاق ادەبيەتى ءپانى بويىنشا جىلدىق كۇنتىزبەلىك جوسپار، 8 سىنىپ
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، قازاق ادەبيەتى 8 سىنىپ.
تاقىرىپتار:
16. ماحامبەتتىڭ «سوعىس» ولەڭى
17. م. وتەمىس ۇلى «تارلانىم»
18. اباي قۇنانبايەۆ
19. اباي قۇنانباي ۇلى «ۇلى سۋرەتكەر»
20. اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ قارا سوزدەرى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ماحامبەتتىڭ «سوعىس» ولەڭى
ساباقتىڭ ماقساتى: بىلىمدىلىك - ولەڭنىڭ اۆتورى تۋرالى مالىمەت بەرىپ، ولەڭنىڭ ايتايىن دەگەن ويىن، يساتاي - ماحامبەت باستاعان كوتەرىلىستىڭ ماقساتىن، سوعىس سيپاتىن، كوتەرىلىس باسشىلارىنىڭ ەرلىك، باتىرلىق تۇلعالارىن ءتۇسىندىرۋ، ولەڭدە كەزدەسەتىن تۇراقتى تىركەستەر، تەڭەۋ سوزدەردى تالداۋ؛ تاربيەلىك – وقۋشىلاردى ەلىن، جەرىن، وتانىن سۇيەتىن پاتريوت ەتىپ تاربيەلەۋ، ەرلىك پەن ەلدىكتى، باتىرلىقتى دارىپتەۋ، ولاردىڭ بويىندا قىزىعۋشىلىق، ىزدەنۋشىلىك قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: اقىن پورترەتى، باتىر كيىمى، قارۋ - جاراعى، شىعارمالار جيناعى، قازاقستان كارتاسى، «ەلىمىزدىڭ رامىزدەرى» تاقىرىبىنداعى بۋكلەت، م. قالىموۆتىڭ «يساتاي - ماحامبەت» اتتى سۋرەتى، ءۇنتاسپا، جاڭگىر حاننىڭ سۋرەتى، حرونولوگيالىق تابليسا جازىلعان پلاكات بەت.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، ديالوگ، تالداۋ، ءتۇسىندىرۋ، قورىتىندى.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، گەوگرافيا، قازاق ءتىلى.
1. كىرىسپە.
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ تەست ءادىسى بويىنشا جۇرەدى.
3. جاڭا ساباق ءوتۋ.
وقۋشىلاردىڭ نازارىن باتىردىڭ كيىمدەرى مەن قارۋ - جاراقتارىنا اۋدارتۋ ارقىلى ماحامبەتتىڭ پورترەتىن كورسەتىپ، بۇل كيىمدەردى تەك باتىرلار كيەتىنىنە تۇسىنىك بەرۋ.
وقۋشىلاردىڭ تومەنگى سىنىپتاردا «ماحامبەتتىڭ تاپقىرلىعى» اتتى ماتىنمەن، ال 3 - سىنىپتا ق. جۇمالييەۆتىڭ «ماحامبەت پەن جاقيا» اڭگىمەسىمەن تانىسقاندارىن ەستەرىنە ءتۇسىرىپ، ماحامبەتتىڭ بويىنداعى وجەتتىك، تاپقىرلىق، باتىرلىق، ەرجۇرەكتىك قاسيەتتەرىمەن تانىس ەكەندىكتەرىن ايتىپ، ەندى ماحامبەتتى اقىندىق، كۇيشىلىك، سازگەرلىك، دومبىراشىلىق قىرىنان تانىتۋ.
- بۇگىن بالالار، ءبىز ماحامبەتتى باسقا قىرىنان تانيمىز، اقىننىڭ ولەڭدەرىمەن تانىسامىز. دەمەك، ماحامبەت ءارى باتىر، ءارى اقىن ەكەن. وعان ونىڭ كوپتەگەن ولەڭدەرى دالەل بولا الادى.
ماحامبەتتىڭ 80 - گە جۋىق ولەڭى بار، مۇراسىنىڭ كوبى بىزگە جەتپەگەن. ونىڭ ولەڭدەرىن شاكىرتى قۋان جىراۋ جاتقا بىلگەن ەكەن. ودان مۇرات موڭكە ۇلى ۇيرەنگەن. ودان ىعىلمان شورەكوۆ جاتتاعان. ءبىرقاتار ولەڭدەرىن جيناعان اقىن – شاڭگەرەي بوكەيەۆ.
ەڭ العاش ماحامبەت ولەڭدەرى 1908 جىلى قازان قالاسىندا «مۇرات اقىننىڭ عىمار قىزى ۋعىلىنا ايتقانى» دەيتىن جيناقتا جارىق كورگەن.
سونىمەن قاتار كۇيشى - سازگەر، دومبىراشى. ولاي دەيتىنىمىز – ماحامبەتتىڭ «جورىق»، «جايىق اسۋى»، «قايران، نارىن»، «يساتايدىڭ اقتابانى - اي»، «كىشكەنتاي»، «اقتابان»، «جۇمىر قىلىش»، «ءوتتىڭ دۇنيە»، «وكىنىش»، «قيىل قۋعىنى» ت. ب. كۇيلەرى بار.
ەلەكتروندى وقۋلىقتان ماحامبەتتىڭ شىققان تەگى، وسكەن ورتاسى، ومىرىنەن مالىمەتتەر بەرىلەدى.
- بالالار، ءبىز بۇگىن ماحامبەتتىڭ «سوعىس» اتتى ولەڭىن وتەمىز. ولەڭدى وقىماس بۇرىن سۇراقتار بەرەمىن.
1. «سوعىس» دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە ەسىمىزگە نە تۇسەدى؟
2. قانداي سەزىمدە بولاسىڭ؟
وقۋشىلار ءار ءتۇرلى جاۋاپتار، پىكىرلەر ايتادى. وسىدان كەيىن مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ «سوعىس» دەگەن ولەڭىنەن ءۇزىندى وقىلادى دا، سوسىن ماحامبەتتىڭ «سوعىس» ولەڭىن مانەرلەپ وقيمىن.
حرونولوگيالىق كەستەنى پايدالانا وتىرىپ، كوتەرىلىستىڭ شىعۋ سەبەبىن، وقيعانىڭ بولعان ۋاقىتى جايىندا ايتىلادى.
يساتاي مەن ماحامبەت حالىقتى حان - سۇلتاندارعا، بىلەگى جۋان بيلەرگە قارسى كوتەرەدى.
كوتەرىلىستىڭ شىعۋ سەبەبى: شارۋالاردىڭ شۇرايلى قونىسىنان، جەر - سۋىنان، ەركىنەن ارىلۋى، حان - سۇلتاندار مەن پاتشا ۇكىمەتىنىڭ ەزگىسىنە، قىسپاعىنا ءتۇسىپ كۇيزەلۋى بولدى. 1836 جىلى 2 - قاراشا كۇنگى كوتەرىلىستە يساتاي مەن ماحامبەت باستاعان 3 مىڭداي ادام حان ورداسىنا شابۋىل جاسايدى. 1838 جىلدىڭ شىلدەسىندە گەككە باستاعان ورىس ارمياسىمەن سوعىسادى.
كوتەرىلىستىڭ جەڭىلۋ سەبەبى: 1) بارلىق كوتەرىلىسشىلەر جاپپاي، ءبىرتۇتاس بىرىگە المادى؛ 2) وزدەرىنەن جاقسى قارۋلانعان، ارنايى اسكەري دايىندىقتان وتكەن پاتشا جازالاۋشى كۇشتەرىمەن ارپالىسۋ قيىن ەدى.
كوتەرىلىس جەڭىلىس تاۋىپ، ونىڭ باسشىلارى جازالانسا دا، بۇل ەلىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن جاسالعان ماڭىزدى قادام بولدى. ۇلت - ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ كوسەمدەرى باتىر يساتاي مەن اقىن ماحامبەت حالىقتىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەندى. ولار حالىق جۇرەگىندە ماڭگى ساقتالار تۇلعا بولىپ قالا بەرمەك.
قوسىمشا اتقارىلاتىن جۇمىستار
1. ولەڭنەن يساتايدىڭ ەرلىك بەينەسىن سۋرەتتەيتىن جەردى تاۋىپ، داپتەرگە جازۋ.
يساتايدىڭ سول كۇندە
اقتابان اتى استىندا،
دۋلىعاسى باسىندا،
زىعىردانى قاينايدى.
استىنا مىنگەن اقتابان
اقبوكەندەي وينايدى.
قاسىنا ەرگەن كوپ اسكەر
ماڭىراعان قويداي شۋلايدى.
2.. ولەڭنەن تۇراقتى تىركەستى تاۋىپ، بىلدىرەتىن ماعىناسىن اشۋ.
3. ولەڭدەگى ەپيتەت، مەتافورا، تەڭەۋ سوزدەردى تاۋىپ تالداۋ.
4. ولەڭ شۋماقتارىندا ومونيم بولا الاتىن سوزدەردى تابۋ، ءار ءتۇرلى ماعىنالارىنا مىسالدار كەلتىرۋ.
ساباقتىڭ قورىتىندىسى.
- سونىمەن، بالالار، يساتاي مەن ماحامبەتتىڭ ارمانى ورىندالدى ما؟
بۇگىندە يساتاي مەن ماحامبەت ارمانى مۇلتىكسىز جۇزەگە اسۋدا. كەلەشەك ۇرپاق ماحامبەتتىڭ اماناتىن ورىندالادى. تالاي عاسىرلار بويى تەمىر قۇرساۋدا بولعان قازاق حالقى ەل جاستارىنىڭ بىرىگۋىمەن تاۋەلسىزدىگىن الدىق (1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسى تۋرالى ايتىلادى.)
قازاقستان قازىرگى تاڭدا ەگەمەن، تاۋەلسىز مەملەكەت. (ەلىمىزدىڭ رامىزدەرى تۋرالى ايتىلادى.)
تاۋەلسىزدىك – قاسيەتتى دە قاستەرلى ۇعىم.
ساعي جيەنبايەۆتىڭ «ەلىم مەنىڭ» ولەڭى مانەرلەپ وقىلادى.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن بەكبولات تىلەۋحاننىڭ سوزىنە جازىلعان «ەلىم مەنىڭ» ءانىن حورمەن سىنىپ وقۋشىلارى ورىندايدى.
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، قازاق ادەبيەتى 8 سىنىپ.
تاقىرىپتار:
16. ماحامبەتتىڭ «سوعىس» ولەڭى
17. م. وتەمىس ۇلى «تارلانىم»
18. اباي قۇنانبايەۆ
19. اباي قۇنانباي ۇلى «ۇلى سۋرەتكەر»
20. اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ قارا سوزدەرى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ماحامبەتتىڭ «سوعىس» ولەڭى
ساباقتىڭ ماقساتى: بىلىمدىلىك - ولەڭنىڭ اۆتورى تۋرالى مالىمەت بەرىپ، ولەڭنىڭ ايتايىن دەگەن ويىن، يساتاي - ماحامبەت باستاعان كوتەرىلىستىڭ ماقساتىن، سوعىس سيپاتىن، كوتەرىلىس باسشىلارىنىڭ ەرلىك، باتىرلىق تۇلعالارىن ءتۇسىندىرۋ، ولەڭدە كەزدەسەتىن تۇراقتى تىركەستەر، تەڭەۋ سوزدەردى تالداۋ؛ تاربيەلىك – وقۋشىلاردى ەلىن، جەرىن، وتانىن سۇيەتىن پاتريوت ەتىپ تاربيەلەۋ، ەرلىك پەن ەلدىكتى، باتىرلىقتى دارىپتەۋ، ولاردىڭ بويىندا قىزىعۋشىلىق، ىزدەنۋشىلىك قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: اقىن پورترەتى، باتىر كيىمى، قارۋ - جاراعى، شىعارمالار جيناعى، قازاقستان كارتاسى، «ەلىمىزدىڭ رامىزدەرى» تاقىرىبىنداعى بۋكلەت، م. قالىموۆتىڭ «يساتاي - ماحامبەت» اتتى سۋرەتى، ءۇنتاسپا، جاڭگىر حاننىڭ سۋرەتى، حرونولوگيالىق تابليسا جازىلعان پلاكات بەت.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، ديالوگ، تالداۋ، ءتۇسىندىرۋ، قورىتىندى.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، گەوگرافيا، قازاق ءتىلى.
1. كىرىسپە.
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ تەست ءادىسى بويىنشا جۇرەدى.
3. جاڭا ساباق ءوتۋ.
وقۋشىلاردىڭ نازارىن باتىردىڭ كيىمدەرى مەن قارۋ - جاراقتارىنا اۋدارتۋ ارقىلى ماحامبەتتىڭ پورترەتىن كورسەتىپ، بۇل كيىمدەردى تەك باتىرلار كيەتىنىنە تۇسىنىك بەرۋ.
وقۋشىلاردىڭ تومەنگى سىنىپتاردا «ماحامبەتتىڭ تاپقىرلىعى» اتتى ماتىنمەن، ال 3 - سىنىپتا ق. جۇمالييەۆتىڭ «ماحامبەت پەن جاقيا» اڭگىمەسىمەن تانىسقاندارىن ەستەرىنە ءتۇسىرىپ، ماحامبەتتىڭ بويىنداعى وجەتتىك، تاپقىرلىق، باتىرلىق، ەرجۇرەكتىك قاسيەتتەرىمەن تانىس ەكەندىكتەرىن ايتىپ، ەندى ماحامبەتتى اقىندىق، كۇيشىلىك، سازگەرلىك، دومبىراشىلىق قىرىنان تانىتۋ.
- بۇگىن بالالار، ءبىز ماحامبەتتى باسقا قىرىنان تانيمىز، اقىننىڭ ولەڭدەرىمەن تانىسامىز. دەمەك، ماحامبەت ءارى باتىر، ءارى اقىن ەكەن. وعان ونىڭ كوپتەگەن ولەڭدەرى دالەل بولا الادى.
ماحامبەتتىڭ 80 - گە جۋىق ولەڭى بار، مۇراسىنىڭ كوبى بىزگە جەتپەگەن. ونىڭ ولەڭدەرىن شاكىرتى قۋان جىراۋ جاتقا بىلگەن ەكەن. ودان مۇرات موڭكە ۇلى ۇيرەنگەن. ودان ىعىلمان شورەكوۆ جاتتاعان. ءبىرقاتار ولەڭدەرىن جيناعان اقىن – شاڭگەرەي بوكەيەۆ.
ەڭ العاش ماحامبەت ولەڭدەرى 1908 جىلى قازان قالاسىندا «مۇرات اقىننىڭ عىمار قىزى ۋعىلىنا ايتقانى» دەيتىن جيناقتا جارىق كورگەن.
سونىمەن قاتار كۇيشى - سازگەر، دومبىراشى. ولاي دەيتىنىمىز – ماحامبەتتىڭ «جورىق»، «جايىق اسۋى»، «قايران، نارىن»، «يساتايدىڭ اقتابانى - اي»، «كىشكەنتاي»، «اقتابان»، «جۇمىر قىلىش»، «ءوتتىڭ دۇنيە»، «وكىنىش»، «قيىل قۋعىنى» ت. ب. كۇيلەرى بار.
ەلەكتروندى وقۋلىقتان ماحامبەتتىڭ شىققان تەگى، وسكەن ورتاسى، ومىرىنەن مالىمەتتەر بەرىلەدى.
- بالالار، ءبىز بۇگىن ماحامبەتتىڭ «سوعىس» اتتى ولەڭىن وتەمىز. ولەڭدى وقىماس بۇرىن سۇراقتار بەرەمىن.
1. «سوعىس» دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە ەسىمىزگە نە تۇسەدى؟
2. قانداي سەزىمدە بولاسىڭ؟
وقۋشىلار ءار ءتۇرلى جاۋاپتار، پىكىرلەر ايتادى. وسىدان كەيىن مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ «سوعىس» دەگەن ولەڭىنەن ءۇزىندى وقىلادى دا، سوسىن ماحامبەتتىڭ «سوعىس» ولەڭىن مانەرلەپ وقيمىن.
حرونولوگيالىق كەستەنى پايدالانا وتىرىپ، كوتەرىلىستىڭ شىعۋ سەبەبىن، وقيعانىڭ بولعان ۋاقىتى جايىندا ايتىلادى.
يساتاي مەن ماحامبەت حالىقتى حان - سۇلتاندارعا، بىلەگى جۋان بيلەرگە قارسى كوتەرەدى.
كوتەرىلىستىڭ شىعۋ سەبەبى: شارۋالاردىڭ شۇرايلى قونىسىنان، جەر - سۋىنان، ەركىنەن ارىلۋى، حان - سۇلتاندار مەن پاتشا ۇكىمەتىنىڭ ەزگىسىنە، قىسپاعىنا ءتۇسىپ كۇيزەلۋى بولدى. 1836 جىلى 2 - قاراشا كۇنگى كوتەرىلىستە يساتاي مەن ماحامبەت باستاعان 3 مىڭداي ادام حان ورداسىنا شابۋىل جاسايدى. 1838 جىلدىڭ شىلدەسىندە گەككە باستاعان ورىس ارمياسىمەن سوعىسادى.
كوتەرىلىستىڭ جەڭىلۋ سەبەبى: 1) بارلىق كوتەرىلىسشىلەر جاپپاي، ءبىرتۇتاس بىرىگە المادى؛ 2) وزدەرىنەن جاقسى قارۋلانعان، ارنايى اسكەري دايىندىقتان وتكەن پاتشا جازالاۋشى كۇشتەرىمەن ارپالىسۋ قيىن ەدى.
كوتەرىلىس جەڭىلىس تاۋىپ، ونىڭ باسشىلارى جازالانسا دا، بۇل ەلىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن جاسالعان ماڭىزدى قادام بولدى. ۇلت - ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ كوسەمدەرى باتىر يساتاي مەن اقىن ماحامبەت حالىقتىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەندى. ولار حالىق جۇرەگىندە ماڭگى ساقتالار تۇلعا بولىپ قالا بەرمەك.
قوسىمشا اتقارىلاتىن جۇمىستار
1. ولەڭنەن يساتايدىڭ ەرلىك بەينەسىن سۋرەتتەيتىن جەردى تاۋىپ، داپتەرگە جازۋ.
يساتايدىڭ سول كۇندە
اقتابان اتى استىندا،
دۋلىعاسى باسىندا،
زىعىردانى قاينايدى.
استىنا مىنگەن اقتابان
اقبوكەندەي وينايدى.
قاسىنا ەرگەن كوپ اسكەر
ماڭىراعان قويداي شۋلايدى.
2.. ولەڭنەن تۇراقتى تىركەستى تاۋىپ، بىلدىرەتىن ماعىناسىن اشۋ.
3. ولەڭدەگى ەپيتەت، مەتافورا، تەڭەۋ سوزدەردى تاۋىپ تالداۋ.
4. ولەڭ شۋماقتارىندا ومونيم بولا الاتىن سوزدەردى تابۋ، ءار ءتۇرلى ماعىنالارىنا مىسالدار كەلتىرۋ.
ساباقتىڭ قورىتىندىسى.
- سونىمەن، بالالار، يساتاي مەن ماحامبەتتىڭ ارمانى ورىندالدى ما؟
بۇگىندە يساتاي مەن ماحامبەت ارمانى مۇلتىكسىز جۇزەگە اسۋدا. كەلەشەك ۇرپاق ماحامبەتتىڭ اماناتىن ورىندالادى. تالاي عاسىرلار بويى تەمىر قۇرساۋدا بولعان قازاق حالقى ەل جاستارىنىڭ بىرىگۋىمەن تاۋەلسىزدىگىن الدىق (1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسى تۋرالى ايتىلادى.)
قازاقستان قازىرگى تاڭدا ەگەمەن، تاۋەلسىز مەملەكەت. (ەلىمىزدىڭ رامىزدەرى تۋرالى ايتىلادى.)
تاۋەلسىزدىك – قاسيەتتى دە قاستەرلى ۇعىم.
ساعي جيەنبايەۆتىڭ «ەلىم مەنىڭ» ولەڭى مانەرلەپ وقىلادى.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن بەكبولات تىلەۋحاننىڭ سوزىنە جازىلعان «ەلىم مەنىڭ» ءانىن حورمەن سىنىپ وقۋشىلارى ورىندايدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
You Might Also Like
-
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، گەوگرافيا 8 سىنىپ
