مەكتەپ ماتەماتيكا كۋرسىنداعى ءپانارالىق ەسەپتەر جانە ولارعا قويىلاتىن تالاپتار
مەكتەپ ماتەماتيكا كۋرسىنداعى ءپانارالىق ەسەپتەر جانە ولارعا قويىلاتىن تالاپتار
ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ حالىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ ماڭىزى، ونىڭ ماتەريالدىق - تەحنيكالىق بازاسىن نىعايتۋدىڭ وزەكتى پروبلەمالارىن شەشۋدەگى، قوعامدىق ءوندىرىستىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋداعى، ەڭبەكشىلەردىڭ ماتەريالدىق جانە مادەني دەڭگەيىن كوتەرۋدەگى ماتەماتيكا عىلىمىنىڭ ماڭىزى مەن ءرولى وتە زور. سەبەبى، عىلىمدار جۇيەسىندە ماتەماتيكا ايرىقشا ورىن الادى. ماتەماتيكانىڭ ەرەكشەلىگى – ونىڭ قولدانىلىمىنىڭ امبەباپتىعى.
قازىرگى كەزدە عىلىمنىڭ بارلىق دەرلىك سالالارىندا ماتەماتيكالىق ادىستەردى قولدانۋ قاجەتتى شارتقا اينالدى. ول ءومىر تالابىنان، عىلىمي - تەحنيكالىق پروگرەستىك دامۋىنان تۋىندايدى. كەز كەلگەن عىلىمداعى وبەكتىنى زەرتتەۋ ءۇشىن ماتەماتيكالىق مودەلدەۋ ءادىسىن قولدانادى.
مەكتەپ ماتەماتيكاسىن ەسەپسىز قۇرۋ مۇمكىن ەمەس. ماتەماتيكالىق ەسەپتەر وقۋشىلاردىڭ ۇعىمداردى، تەوريانى جانە ماتەماتيكا ادىستەرىن مەڭگەرۋدىڭ ءتيىمدى دە، ايىرباستالمايتىن قۇرالى بولىپ تابىلادى. وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋدا، ولاردى تاربيەلەۋدە، بىلىكتەرى مەن داعدىلارىنىڭ قالىپتاسۋىندا، ماتەماتيكانىڭ پراكتيكامەن بايلانىسىن كورسەتۋدە ەسەپتىڭ الاتىن ورنى وتە زور.
وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمىنا ءار وقۋ ءپانى ءوز ۇلەسىن قوسىپ وتىرادى. سونىڭ ىشىندە ماتەماتيكانى وقىتۋ بارىسىندا ساباقتاس پاندەردەن جانە ناقتىلى ومىردەن وقۋشىلارعا تۇسىنىكتى تۇردە كەلتىرگەن دەرەكتەر عىلىمي بىلىمدەردىڭ پايدا بولۋ نەگىزىن، قورشاعان ورتانىڭ تابيعات قۇبىلىستارىنىڭ تانىمالى جەكە پاندەردىڭ ماتەماتيكانىڭ ۇعىمدارى مەن ابستراكتىلى جاعدايلارىن وڭاي سەزىنە بىلەدى.
ماتەماتيكا – ابستراكتىلى عىلىم. سوندىقتان وقۋدىڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ - اق ءمۇعالىمنىڭ ساباقتاس پاندەردەن دەرەكتەر كەلتىرۋىن قاجەت ەتەدى. مەكتەپتىڭ باسقا وقۋ پاندەرىنەن العان بىلىمدەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، وقۋشىلار وتىلەتىن ماتەريالدى ساپالى تۇردە مەڭگەرەدى.
ماتەماتيكا كۋرسىنىڭ ءاربىر تاقىرىبىن وقىتۋ بارىسىندا وقۋشىلاردى اينالا قورشاعان ورتانى تانۋداعى ماتەماتيكانىڭ ءرولىن دۇرىس تۇسىنۋگە جانە العان بىلىمدەرىن پراكتيكالىق ەسەپتەردى شەشۋدە قولدانا بىلۋگە اسەرى تيەتىندەي ءپانارالىق بايلانىستاردى ىسكە اسىرىپ وتىرۋى قاجەت.
ماتەماتيكا ساباعىندا ءپانارالىق ەسەپتەردى شەشۋ ارقىلى وقۋشىلار جاڭا جاعدايلارمەن تانىسادى، ماتەماتيكالىق تەوريالاردى، ەسەپتەردىڭ شەشىمىن تابۋعا قولدانۋدى ۇيرەنەدى، ەسەپ شەشۋگە قاتىستى جاڭا ادىستەردى نەمەسە ماتەماتيكانىڭ جاڭا تاراۋلارىن وقىپ ۇيرەنەدى. باسقاشا ايتقاندا، ەسەپتەردى شەشۋ ارقىلى ماتەماتيكالىق ءبىلىمى مەن بىلىگىن دامىتادى. كۇندەلىكتى ومىرگە قاتىستى پراكتيكالىق ەسەپتەردى شەشۋ بارىسىندا وقۋشى ماتەماتيكالىق ءبىلىمىن قولدانۋدى ۇيرەنەدى.
وقۋشىلاردىڭ مەكتەپ قابىرعاسىندا ءجۇرىپ مەڭگەرگەن ماتەماتيكالىق ءبىلىم، بىلىك، داعدىلارى ولاردىڭ وندىرىستە وزدىگىنەن ءبىلىم جەتىلدىرۋىنە نەگىز بولادى. كەز كەلگەن ءوندىرىس ورىندارىندا تەحنيكانى، شيكىزاتتى، جانار - جاعار ماي، ەنەرگيا رەسۋرستارىن، ازىق - تۇلىكتەردى ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ جانە جۇمىستى ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋدىڭ قاجەتتىلىگى تۋادى. وسىنداي كوپتەگەن ماسەلەلەردى قامتيتىن كۇندەلىكتى ومىردە ءجيى قولداناتىن مازمۇندى ەسەپتەردى ىرىكتەپ الىپ، ۇسىنۋعا بولادى.
تابيعاتتاعى قۇبىلىستار مەن وزگەرىستەردى زەرتتەۋمەن، تابيعاتتىڭ رۋحاني جانە ماتەريالدىق بايلىقتارىن ۇقىپتى يگەرۋدە ولشەپ، ەسەپتەپ، سارالاپ الماي ماسەلەنى شەشۋگە تىپتەن بولمايتىنى وزىنەن - ءوزى بەلگىلى. مىنە، وسى كەزدە ماتەماتيكانىڭ تابيعاتتاعى، ادام ومىرىندەگى ءرولى ايقىندالادى. ماتەماتيكالىق مودەلدەۋ ءادىسى قازىرگى كەزدە ماتەماتيكالىق ەكونوميكا، ماتەماتيكالىق بيولوگيا، ماتەماتيكالىق لينگۆيستيكا، تەحنولوگيا، بيونيكا، تاعى دا باسقا عىلىمداردىڭ كوپتەگەن سالالارىندا تەرەڭ قولدانىلىپ، عىلىمنىڭ دامۋىنا زور ۇلەسىن تيگىزۋدە.
مودەلدەۋ ءادىسى – تابيعاتتى تانىپ ءبىلۋدىڭ قۇرالى. مودەل مەن ءتولتۋما شىنايى وبەكتىنىڭ اراسىندا بەلگىلى سايكەستىك بولۋى كەرەك. وسى سايكەستىكتىڭ كومەگىمەن مودەلدىك ءبىلىم شىنايى وبەكتىگە قولدانىلادى، سالىستىرمالى جاساندى جۇيە تۋرالى ءبىلىم تابيعي جۇيەگە تاراتىلادى.
مودەلدەۋ ءادىسى ءبىر وبەكتىنى تانىپ بىلۋدەن وزگەسىن نەمەسە وزگە وبەكتىلەردى تانىپ بىلۋگە ءوتۋدى بىلدىرەدى. مودەل – كەيبىر ناقتى ومىردە بار نەمەسە ويدا ەلەستەتەتىن جۇيە.
شىن مانىندە، مەكتەپتەگى ماتەماتيكا كۋرسىنىڭ كەز كەلگەن تاقىرىبى ماتەماتيكالىق مودەل قۇراستىرۋمەن اياقتالادى، ونى قۇراستىرۋعا يندۋكتيۆتى دە، دەدۋكتيۆتى دە ادىستەر قولدانىلادى. تالقىلاۋ ناتيجەسىندە قانداي دا ءبىر فورمۋلا، گرافيك، الگوريتم جانە تاعى باسقا شىعارىپ العاندا مودەلدەۋ ىسىمەن اينالىسامىز.
ماتەماتيكا كۋرسىنىڭ ءاربىر تاقىرىبىن وقىتۋ بارىسىندا وقۋشىلاردى اينالا قورشاعان ورتانى تانۋداعى ماتەماتيكانىڭ ءرولىن دۇرىس تۇسىنۋگە جانە العان بىلىمدەرىن پراكتيكالىق ەسەپتەردى شەشۋدە قولدانا بىلۋگە اسەرى تيەتىندەي ءپانارالىق بايلانىستاردى ىسكە اسىرىپ وتىرۋى قاجەت.
مەكتەپ ماتەماتيكا كۋرسىن وقىتۋدىڭ ەڭ ماڭىزدى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى – ماتەماتيكانىڭ قولدانبالى مۇمكىندىكتەرىن اشۋ. فيزيكالىق، حيميالىق نەمەسە گەوگرافيالىق، ت. ب. مازمۇندى ەسەپتەردى شەشۋ بارىسىندا وقۋشىلار ماتەماتيكالىق ۇعىمدار مەن زاڭدىلىقتاردى تەرەڭىرەك ءتۇسىنىپ، ۇعىنىپ، سونىمەن قاتار كاسىبي دايارلىقتىڭ نەگىزدەرىن مەڭگەرەدى.
«نەگىزگى مەكتەپتىڭ فۋنكسيونالدىق قىزمەتىنىڭ باسىم باعىتتارى وقۋشىلاردىڭ عىلىم دۇنيەسىنىڭ بازيستىك نەگىزدەرىنەن مەڭگەرۋى،..... تۇلعانىڭ ءوزىن - ءوزى ايقىنداۋى مەن كاسىبي باعدارلانۋى بولىپ تابىلادى» دەپ كورسەتىلگەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2015 جىلعا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىندا(1)»
ءپانارالىق ەسەپتەر دەپ – سىبايلاس پاندەردىڭ بىلىمدەرىن نەمەسە ەسەپتەرىن كەلتىرۋدى نەمەسە پايدالانۋدى قاجەت ەتەتىن ەسەپتەردى نەمەسە ءبىر وقۋ ءپانىنىڭ ماتەريالى نەگىزىندە قۇراستىرىلىپ، باسقا پاندەردە ارنايى ديداكتيكالىق ماقساتپەن قولدانىلاتىن ەسەپتەردى ايتامىز.
بۇنداي ەسەپتەر بەرىلگەن ءپاننىڭ ساباقتارىندا ءارتۇرلى ماقساتتارمەن قولدانىلادى: وقۋشىلاردىڭ سىبايلاس پاندەردەن العان بىلىمدەرىن قولدانۋ جانە بەكىتۋ ءۇشىن؛ وقۋشىلاردىڭ باعدارلىلىق بىلىمدەرى مەن بىلىكتەرىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن؛ وقىتىلىپ وتىرعان ءپاننىڭ تاريحى بويىنشا وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن كەڭەيتۋ ءۇشىن، ت. ب. مىسالى، جاڭا بۋىن وقۋلىعىنا جاتاتىن الدامۇراتوۆانىڭ «ماتەماتيكا - 5» وقۋلىعىندا پراكتيكالىق مازمۇندى ەسەپتەر كۇندەلىكتى ءومىردىڭ سان قيلى قىرلارىن قامتىعان: ۇجىمدىق شارۋاشىلىق، ەگىس القابىنا ەگىس ەگۋ، ءتۇسىم الۋ، جەر جىرتۋ، مۇناي ءوندىرۋ، ۇن تارتۋ(ديىرمەنمەن)، جيناق كاسسالارىنىڭ امالدارى، كيىز ءۇي، ونىڭ بولىكتەرى(اتاۋلارى) ت. ب.
سونىمەن قاتار، ابستراكتىلى الگەبرالىق تۇرلەندىرۋلەردى فيزيكا جانە باسقا پاندەردىڭ مازمۇندى جاتتىعۋلارىمەن جانە ەسەپتەرىمەن تولىقتىرىپ وتىرعان ءجون. مىسالى، وقۋشىعا b=x/a نەمەسە c=ax2/b ورنەگىنەن ح - تى تابۋدىڭ ورنىنا Q=m/v ورنەگىنەن v – نى تابۋدى ۇسىنۋ پايدالى.
ماتەماتيكا ساباقتارىندا ءپانارالىق ەسەپتەردىڭ قاجەتتىلىگى – بۇل ءپاننىڭ كوپ ۇعىمدارى ناقتى فيزيكالىق – تەحنيكالىق، ەكونوميكالىق مازمۇندى ەسەپتەردى شەشۋ ارقىلى ەنگىزۋ قاجەتتىگىنەن تۋىندايدى. مىسالى: ۆەكتور، تۋىندى، ينتەگرال ۇعىمدارى، تاۋەلدىلىكتىڭ گرافيكتىك كەسكىنى، تەڭدەۋلەر جانە ولاردىڭ جۇيەلەرى، تەڭسىزدىكتەر جانە ولاردىڭ جۇيەلەرى جانە تاعى باسقا ەسەپتەردى قۇراستىرۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىنان دا تۋىندايدى.
ورتا مەكتەپتىڭ ماتەماتيكا ساباقتارىندا قولدانىلاتىن ءپانارالىق ەسەپتەر تومەنگى شارتتاردى قاناعاتتاندىرۋى كەرەك:
1. ناقتى ماتەماتيكالىق ماتەريالدىڭ باياندالۋىن بۇزباۋى كەرەك، كەرىسىنشە، ونى ۇعىنۋعا كومەكتەسۋ كەرەك؛
2. ولاردى شىعارۋ پروسەسىندە قولدانىلاتىن فاكتىلەر مەن ادىستەردىڭ مازمۇنى بويىنشا مەكتەپتىك باعدارلامالارعا جانە وقۋلىقتارعا سايكەس بولۋى كەرەك؛
3. وقۋشىلار ءۇشىن تۇسىنىكتى تىلدە تۇجىرىمدالۋى كەرەك.
ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ حالىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ ماڭىزى، ونىڭ ماتەريالدىق - تەحنيكالىق بازاسىن نىعايتۋدىڭ وزەكتى پروبلەمالارىن شەشۋدەگى، قوعامدىق ءوندىرىستىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋداعى، ەڭبەكشىلەردىڭ ماتەريالدىق جانە مادەني دەڭگەيىن كوتەرۋدەگى ماتەماتيكا عىلىمىنىڭ ماڭىزى مەن ءرولى وتە زور. سەبەبى، عىلىمدار جۇيەسىندە ماتەماتيكا ايرىقشا ورىن الادى. ماتەماتيكانىڭ ەرەكشەلىگى – ونىڭ قولدانىلىمىنىڭ امبەباپتىعى.
قازىرگى كەزدە عىلىمنىڭ بارلىق دەرلىك سالالارىندا ماتەماتيكالىق ادىستەردى قولدانۋ قاجەتتى شارتقا اينالدى. ول ءومىر تالابىنان، عىلىمي - تەحنيكالىق پروگرەستىك دامۋىنان تۋىندايدى. كەز كەلگەن عىلىمداعى وبەكتىنى زەرتتەۋ ءۇشىن ماتەماتيكالىق مودەلدەۋ ءادىسىن قولدانادى.
مەكتەپ ماتەماتيكاسىن ەسەپسىز قۇرۋ مۇمكىن ەمەس. ماتەماتيكالىق ەسەپتەر وقۋشىلاردىڭ ۇعىمداردى، تەوريانى جانە ماتەماتيكا ادىستەرىن مەڭگەرۋدىڭ ءتيىمدى دە، ايىرباستالمايتىن قۇرالى بولىپ تابىلادى. وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋدا، ولاردى تاربيەلەۋدە، بىلىكتەرى مەن داعدىلارىنىڭ قالىپتاسۋىندا، ماتەماتيكانىڭ پراكتيكامەن بايلانىسىن كورسەتۋدە ەسەپتىڭ الاتىن ورنى وتە زور.
وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمىنا ءار وقۋ ءپانى ءوز ۇلەسىن قوسىپ وتىرادى. سونىڭ ىشىندە ماتەماتيكانى وقىتۋ بارىسىندا ساباقتاس پاندەردەن جانە ناقتىلى ومىردەن وقۋشىلارعا تۇسىنىكتى تۇردە كەلتىرگەن دەرەكتەر عىلىمي بىلىمدەردىڭ پايدا بولۋ نەگىزىن، قورشاعان ورتانىڭ تابيعات قۇبىلىستارىنىڭ تانىمالى جەكە پاندەردىڭ ماتەماتيكانىڭ ۇعىمدارى مەن ابستراكتىلى جاعدايلارىن وڭاي سەزىنە بىلەدى.
ماتەماتيكا – ابستراكتىلى عىلىم. سوندىقتان وقۋدىڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ - اق ءمۇعالىمنىڭ ساباقتاس پاندەردەن دەرەكتەر كەلتىرۋىن قاجەت ەتەدى. مەكتەپتىڭ باسقا وقۋ پاندەرىنەن العان بىلىمدەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، وقۋشىلار وتىلەتىن ماتەريالدى ساپالى تۇردە مەڭگەرەدى.
ماتەماتيكا كۋرسىنىڭ ءاربىر تاقىرىبىن وقىتۋ بارىسىندا وقۋشىلاردى اينالا قورشاعان ورتانى تانۋداعى ماتەماتيكانىڭ ءرولىن دۇرىس تۇسىنۋگە جانە العان بىلىمدەرىن پراكتيكالىق ەسەپتەردى شەشۋدە قولدانا بىلۋگە اسەرى تيەتىندەي ءپانارالىق بايلانىستاردى ىسكە اسىرىپ وتىرۋى قاجەت.
ماتەماتيكا ساباعىندا ءپانارالىق ەسەپتەردى شەشۋ ارقىلى وقۋشىلار جاڭا جاعدايلارمەن تانىسادى، ماتەماتيكالىق تەوريالاردى، ەسەپتەردىڭ شەشىمىن تابۋعا قولدانۋدى ۇيرەنەدى، ەسەپ شەشۋگە قاتىستى جاڭا ادىستەردى نەمەسە ماتەماتيكانىڭ جاڭا تاراۋلارىن وقىپ ۇيرەنەدى. باسقاشا ايتقاندا، ەسەپتەردى شەشۋ ارقىلى ماتەماتيكالىق ءبىلىمى مەن بىلىگىن دامىتادى. كۇندەلىكتى ومىرگە قاتىستى پراكتيكالىق ەسەپتەردى شەشۋ بارىسىندا وقۋشى ماتەماتيكالىق ءبىلىمىن قولدانۋدى ۇيرەنەدى.
وقۋشىلاردىڭ مەكتەپ قابىرعاسىندا ءجۇرىپ مەڭگەرگەن ماتەماتيكالىق ءبىلىم، بىلىك، داعدىلارى ولاردىڭ وندىرىستە وزدىگىنەن ءبىلىم جەتىلدىرۋىنە نەگىز بولادى. كەز كەلگەن ءوندىرىس ورىندارىندا تەحنيكانى، شيكىزاتتى، جانار - جاعار ماي، ەنەرگيا رەسۋرستارىن، ازىق - تۇلىكتەردى ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ جانە جۇمىستى ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋدىڭ قاجەتتىلىگى تۋادى. وسىنداي كوپتەگەن ماسەلەلەردى قامتيتىن كۇندەلىكتى ومىردە ءجيى قولداناتىن مازمۇندى ەسەپتەردى ىرىكتەپ الىپ، ۇسىنۋعا بولادى.
تابيعاتتاعى قۇبىلىستار مەن وزگەرىستەردى زەرتتەۋمەن، تابيعاتتىڭ رۋحاني جانە ماتەريالدىق بايلىقتارىن ۇقىپتى يگەرۋدە ولشەپ، ەسەپتەپ، سارالاپ الماي ماسەلەنى شەشۋگە تىپتەن بولمايتىنى وزىنەن - ءوزى بەلگىلى. مىنە، وسى كەزدە ماتەماتيكانىڭ تابيعاتتاعى، ادام ومىرىندەگى ءرولى ايقىندالادى. ماتەماتيكالىق مودەلدەۋ ءادىسى قازىرگى كەزدە ماتەماتيكالىق ەكونوميكا، ماتەماتيكالىق بيولوگيا، ماتەماتيكالىق لينگۆيستيكا، تەحنولوگيا، بيونيكا، تاعى دا باسقا عىلىمداردىڭ كوپتەگەن سالالارىندا تەرەڭ قولدانىلىپ، عىلىمنىڭ دامۋىنا زور ۇلەسىن تيگىزۋدە.
مودەلدەۋ ءادىسى – تابيعاتتى تانىپ ءبىلۋدىڭ قۇرالى. مودەل مەن ءتولتۋما شىنايى وبەكتىنىڭ اراسىندا بەلگىلى سايكەستىك بولۋى كەرەك. وسى سايكەستىكتىڭ كومەگىمەن مودەلدىك ءبىلىم شىنايى وبەكتىگە قولدانىلادى، سالىستىرمالى جاساندى جۇيە تۋرالى ءبىلىم تابيعي جۇيەگە تاراتىلادى.
مودەلدەۋ ءادىسى ءبىر وبەكتىنى تانىپ بىلۋدەن وزگەسىن نەمەسە وزگە وبەكتىلەردى تانىپ بىلۋگە ءوتۋدى بىلدىرەدى. مودەل – كەيبىر ناقتى ومىردە بار نەمەسە ويدا ەلەستەتەتىن جۇيە.
شىن مانىندە، مەكتەپتەگى ماتەماتيكا كۋرسىنىڭ كەز كەلگەن تاقىرىبى ماتەماتيكالىق مودەل قۇراستىرۋمەن اياقتالادى، ونى قۇراستىرۋعا يندۋكتيۆتى دە، دەدۋكتيۆتى دە ادىستەر قولدانىلادى. تالقىلاۋ ناتيجەسىندە قانداي دا ءبىر فورمۋلا، گرافيك، الگوريتم جانە تاعى باسقا شىعارىپ العاندا مودەلدەۋ ىسىمەن اينالىسامىز.
ماتەماتيكا كۋرسىنىڭ ءاربىر تاقىرىبىن وقىتۋ بارىسىندا وقۋشىلاردى اينالا قورشاعان ورتانى تانۋداعى ماتەماتيكانىڭ ءرولىن دۇرىس تۇسىنۋگە جانە العان بىلىمدەرىن پراكتيكالىق ەسەپتەردى شەشۋدە قولدانا بىلۋگە اسەرى تيەتىندەي ءپانارالىق بايلانىستاردى ىسكە اسىرىپ وتىرۋى قاجەت.
مەكتەپ ماتەماتيكا كۋرسىن وقىتۋدىڭ ەڭ ماڭىزدى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى – ماتەماتيكانىڭ قولدانبالى مۇمكىندىكتەرىن اشۋ. فيزيكالىق، حيميالىق نەمەسە گەوگرافيالىق، ت. ب. مازمۇندى ەسەپتەردى شەشۋ بارىسىندا وقۋشىلار ماتەماتيكالىق ۇعىمدار مەن زاڭدىلىقتاردى تەرەڭىرەك ءتۇسىنىپ، ۇعىنىپ، سونىمەن قاتار كاسىبي دايارلىقتىڭ نەگىزدەرىن مەڭگەرەدى.
«نەگىزگى مەكتەپتىڭ فۋنكسيونالدىق قىزمەتىنىڭ باسىم باعىتتارى وقۋشىلاردىڭ عىلىم دۇنيەسىنىڭ بازيستىك نەگىزدەرىنەن مەڭگەرۋى،..... تۇلعانىڭ ءوزىن - ءوزى ايقىنداۋى مەن كاسىبي باعدارلانۋى بولىپ تابىلادى» دەپ كورسەتىلگەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2015 جىلعا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىندا(1)»
ءپانارالىق ەسەپتەر دەپ – سىبايلاس پاندەردىڭ بىلىمدەرىن نەمەسە ەسەپتەرىن كەلتىرۋدى نەمەسە پايدالانۋدى قاجەت ەتەتىن ەسەپتەردى نەمەسە ءبىر وقۋ ءپانىنىڭ ماتەريالى نەگىزىندە قۇراستىرىلىپ، باسقا پاندەردە ارنايى ديداكتيكالىق ماقساتپەن قولدانىلاتىن ەسەپتەردى ايتامىز.
بۇنداي ەسەپتەر بەرىلگەن ءپاننىڭ ساباقتارىندا ءارتۇرلى ماقساتتارمەن قولدانىلادى: وقۋشىلاردىڭ سىبايلاس پاندەردەن العان بىلىمدەرىن قولدانۋ جانە بەكىتۋ ءۇشىن؛ وقۋشىلاردىڭ باعدارلىلىق بىلىمدەرى مەن بىلىكتەرىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن؛ وقىتىلىپ وتىرعان ءپاننىڭ تاريحى بويىنشا وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن كەڭەيتۋ ءۇشىن، ت. ب. مىسالى، جاڭا بۋىن وقۋلىعىنا جاتاتىن الدامۇراتوۆانىڭ «ماتەماتيكا - 5» وقۋلىعىندا پراكتيكالىق مازمۇندى ەسەپتەر كۇندەلىكتى ءومىردىڭ سان قيلى قىرلارىن قامتىعان: ۇجىمدىق شارۋاشىلىق، ەگىس القابىنا ەگىس ەگۋ، ءتۇسىم الۋ، جەر جىرتۋ، مۇناي ءوندىرۋ، ۇن تارتۋ(ديىرمەنمەن)، جيناق كاسسالارىنىڭ امالدارى، كيىز ءۇي، ونىڭ بولىكتەرى(اتاۋلارى) ت. ب.
سونىمەن قاتار، ابستراكتىلى الگەبرالىق تۇرلەندىرۋلەردى فيزيكا جانە باسقا پاندەردىڭ مازمۇندى جاتتىعۋلارىمەن جانە ەسەپتەرىمەن تولىقتىرىپ وتىرعان ءجون. مىسالى، وقۋشىعا b=x/a نەمەسە c=ax2/b ورنەگىنەن ح - تى تابۋدىڭ ورنىنا Q=m/v ورنەگىنەن v – نى تابۋدى ۇسىنۋ پايدالى.
ماتەماتيكا ساباقتارىندا ءپانارالىق ەسەپتەردىڭ قاجەتتىلىگى – بۇل ءپاننىڭ كوپ ۇعىمدارى ناقتى فيزيكالىق – تەحنيكالىق، ەكونوميكالىق مازمۇندى ەسەپتەردى شەشۋ ارقىلى ەنگىزۋ قاجەتتىگىنەن تۋىندايدى. مىسالى: ۆەكتور، تۋىندى، ينتەگرال ۇعىمدارى، تاۋەلدىلىكتىڭ گرافيكتىك كەسكىنى، تەڭدەۋلەر جانە ولاردىڭ جۇيەلەرى، تەڭسىزدىكتەر جانە ولاردىڭ جۇيەلەرى جانە تاعى باسقا ەسەپتەردى قۇراستىرۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىنان دا تۋىندايدى.
ورتا مەكتەپتىڭ ماتەماتيكا ساباقتارىندا قولدانىلاتىن ءپانارالىق ەسەپتەر تومەنگى شارتتاردى قاناعاتتاندىرۋى كەرەك:
1. ناقتى ماتەماتيكالىق ماتەريالدىڭ باياندالۋىن بۇزباۋى كەرەك، كەرىسىنشە، ونى ۇعىنۋعا كومەكتەسۋ كەرەك؛
2. ولاردى شىعارۋ پروسەسىندە قولدانىلاتىن فاكتىلەر مەن ادىستەردىڭ مازمۇنى بويىنشا مەكتەپتىك باعدارلامالارعا جانە وقۋلىقتارعا سايكەس بولۋى كەرەك؛
3. وقۋشىلار ءۇشىن تۇسىنىكتى تىلدە تۇجىرىمدالۋى كەرەك.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: كۆادرات تەڭدەۋلەردى شەشۋگە ەسەپتەر شىعارۋ
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: وندىق بولشەكتەرگە امالدار قولدانۋعا ەسەپتەر شىعارۋ (قايتالاۋ ساباعى)
