مەنىڭ ءتىلىم - قازاق ءتىلى!
مەنىڭ ءتىلىم - قازاق ءتىلى!
ماقساتى: وقۋشىلارعا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ وركەندەپ، ويانۋىنا، مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى سۇيۋگە، مەملەكەتتىك ءتىلدى اياققا باسپاي، مارتەبەسىن بيىك ۇستاۋ جونىندە، ءار ۇلتتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى، سالت - ءداستۇرى، ءدىنى، ءتىل ەرەكشەلىگى بولاتىنىن ءتۇسىندىرۋ. وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ، سوزدىك قورىن مولايتۋ، جۇرت الدىندا ەركىن اۋىز ەكى سويلەۋگە باۋلۋ. وقۋشىلاردىڭ ءتىل تۋرالى بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ، ءوز تىلىنە، تۋعان جەرىنە قۇرمەت كورسەتۋگە باۋلۋ. وقۋشىلاردى تۋعان حالقىنىڭ ءتىلىن قاستەرلەيتىن سانالى دا پاراساتتى ازامات ەتىپ تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: پلاكاتتار «جاساي بەر، انا ءتىلىم - قازاق ءتىلى!»، «قازاق ءتىلى - ۇلت ءتىلى»، ماگنيتوفون، شارلار، ۇلتتىق كيىم.
بارىسى:
1 - جۇرگىزۋشى: سالاماتىزدار ما؟ قۇرمەتتى ۇستازدار، قوناقتار، وقۋشىلار.
2 - جۇرگىزۋشى: تىلدەر مەرەكەسىنە ارنالعان 2 سىنىپتارى دايارلاعان مەرەكەلىك باعدارلامامىزدى سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
1 - جۇرگىزۋشى: مەملەكەتىمىز تاۋەلسىزدىك، انا ءتىلىمىز مەملەكەتتىك مارتەبە الىپ، كوپتەن كۇتكەن ارمانىمىز ورىندالدى.
2 - جۇرگىزۋشى: يا، ءار ۇلتتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى، سالت - داستۇرلەرى، ءتىل ەرەكشەلىگى بولادى. ءبىزدىڭ ۇلتتىق تاربيەمىز انانىڭ ءسۇتى، انانىڭ ءالديى، انانىڭ تىلىنەن باستاۋ الادى.
ءتىلىم مەنىڭ!
ءتىلىم ءۇشىن مىڭ ءولىپ، ءتىرىلدى ەلىم،
ارالىممەن ارىممەن قاتار قويىپ،
ءتىلدى قورعاۋ – پارىزىم بۇگىن مەنىڭ،
انار:
مەن – قازاقتىڭ بالاسى!
تاقپاق ايتام – جاتتاپ ال،
كوكەيىڭە ساقتاپ ال!
تۋعان ءتىلىم – ايبارىم،
ودان ىستىق جوق ماعان.
تۋعان جەردىڭ توسىندە،
گۇلدەي جايناپ وسەمىن.
اتا - انامدى قۋانتىپ،
بيىكتەرگە جەتەمىن.
باتىرلىق بار تەگىمدە،
كوك بايراعىم كوگىمدە.
ءانۇراندى جاتقا ايتام،
ەلتاڭبام تۇر تورىمدە.
ەلورداسى – استانام،
ساعان ايتام اسقاق ءان.
ءارقاشان دا قازاق بوپ،
تۋعانىما ماقتانام!
وزىڭدىكى تۋىڭ دا،
وت پەن اۋا، سۋىڭ دا.
جاسا قازاقستانىم،
بەلدى بەكەم بۋىن دا!
ەلتاڭباسى ەلىمنىڭ
نەتكەن كوركەم، ادەمى.
تۇنىعىنداي كوڭىلدىڭ
ورتادا اسپان الەمى.
ءانۇرانىم، جان ۇرانىم،
ايتار ءانىم، سويلەر ءسوزىم.
تۋعان جەرىم - ساعىنارىم،
ماڭگى - باقي شىرقالادى
رەسپۋبليكا ءانۇرانى.
دانيار:
ءاربىر تىلدە سويلە الەمدى تاڭ قىلىپ،
قازاق ءتىلىن بىلمەۋ قانداي زاڭدىلىق،
وسەر بالاڭ بايتاق دالاڭ تۇرعاندا،
قازاق ءتىلى جاساۋ كەرەك ماڭگىلىك.
جانسايا:
قازاق ءتىلىڭ - اتاڭ، اناڭ،
قۋات الار وتان دا ودان.
دۇنيەدە ەشبىر اسىل
تەڭ كەلمەيدى قاتار وعان.
ارۋجان:
- قۋان دالام! قۋاناتىن كۇن بۇگىن!
سەرپىپ تاستا، مۇڭدى جۇرەك تۇڭدىگىن!
ءتىل تۋرالى زاڭىم ەندى كۇشىندە،
پاش ەتكەندەي كەسكەن جاڭا كىندىگىن!
- قۋان بابام! قۋاناتىن كۇن بۇگىن!
حالىق جاۋى اتاندىڭ - اۋ سول ءۇشىن،
عۇمىرىڭدى قۇربان ەتىپ جولىڭدا ار.
ايان:
قۋان انام! ۇستازىڭنان ءسۇيىنىپ،
ءساتىڭ دە كوپ كەتكەن كەيدە ءتۇڭىلىپ.
اق سۇتىڭمەن بويعا بىتكەن ءتىلىڭدى
ءپىر تۇتامىن مەن الدىڭا ءيىلىپ.
- قۋان بالام! تۋعان ءتىلدىڭ كيەسى.
جەبەپ سەنى بولعانىڭا يەسى.
تەك مۇنىمەن بىتپەيتىنىن ۇعىپ ءوس،
دۇنيەدە تىرشىلىكتىڭ كۇرەسى.
كوركەم:
- قۋان حالقىم! كۇشىنە ەندى ءتىل زاڭى،
ءسۇيىنشى دەپ اقىن ۇلىڭ جىرلادى
ەل ەلدىگى باعالانار تىلىمەن،
سول ارقىلى قۇلپىرادى، گۇل باعى.
1 - جۇرگىزۋشى:
- تۋىپ وسكەن تورعايدىڭ دالاسىندا
قايران ەلى - قازاعى ساناسىندا،
ءتىلى ءۇشىن جازىقسىز جاپا شەككەن
ارىسىڭ كىم، ويلانباي تاباسىڭ با؟
وقۋشىلار: حورمەن احمەت بايتۇرسىنوۆ!
2 - جۇرگىزۋشى:
- ەلىم دەپ، تەك الىپ سوققان جۇرەگى
احمەتتەي اعاسىنا ءىنى ەدى.
قازاق ءتىلىن تەرەڭ زەرتتەپ، تانىتقان.
عۇلامانىڭ ەسىمىن كىم بىلەدى؟
وقۋشىلار: حورمەن قۇدايبەرگەن جۇبانوۆ!
جۇرگىزۋشى: ءقازىر قازاقتىڭ ۇلتتىق ءبيىن تاماشالايىق!
بي: «قاراجورعا»
1 - جۇرگىزۋشى: قازاق حالقىنىڭ سالت - داستۇرىنەن حابار بەرەتىن كىشكەنە ساحنالىق كورىنىسىمىزدى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز. ول باتا بەرۋ ءراسىمى.
2 - جۇرگىزۋشى: حالقىمىزدا باتانى ادەتتە جاسى ۇلكەن، كوپتى كورگەن اقساقال قاريالار بەرەدى. اقساقالدىڭ ءبىز بويجەتكەن قىز بەن بالالى كەلىنشەككە باتا بەرۋ ءساتىن بەينەلەدىك.
باتا بەرۋ.
قاتىسۋشىلار:
اقساقال - مقحاممەتالي
قاريا - باتىرحان
بويجەتكەن - كوركەم
بالالى كەلىنشەك - ارۋجان
كۇيەۋى – ساعىندىق
ءبىرىنشى كورىنىس - الىس جولدان شارشاپ كەلگەن قارياعا الدىنان سۋسىن ۇسىنعان بويجەتكەنگە بەرگەن باتاسى:
تالداي بوي بەرسىن،
جاقسى وي بەرسىن،
قارداي جانار بەرسىن!
اناعا شۋاق بولسىن،
اعاعا قۋات بولسىن.
نازىك جانى بولسىن،
ەلىنىڭ ارى بولسىن.
باسىڭا ونەردىڭ باعى قونسىن،
اق وردانىڭ شامى بولسىن!
ءاۋمين!
كەلەسى كورىنىس - جاس بالالى كەلىنشەك اۋىل اقساقالىنان نارەستەگە باتا سۇراي كەلەدى. كەلىنشەك:
- ارمىسىز، اتا! مىنا نارەستەگە باتا سۇراي كەلدىك.
- اقساقال:
- قولىڭدى جاي، بالام!
نارەستەنىڭ باۋى بەرىك بولسىن.
ازامات بولىپ ەر جەتسىن.
اقساقال بولىپ تورلەتسىن.
مىنەرى بولسىن سالماقتى
ونەرى بولسىن جان - جاقتى
وسى ايتقاننىڭ ءبارى كەپ،
اللا بەرسىن زور باقتى!
ءاۋمين!
انار:
انا ءتىلىم - باقىتىم.
انا ءتىلىم، دانا ءتىلىم باقىتىم
قازاق ءتىلىن ءبىلۋ مەنىڭ پارىزىم.
ءتىلىم مەنىڭ ۇمىتىلماس تىرلىگىم،
كىم بىلەدى ءتىلىمىزدىڭ تاعدىرىن.
الاڭداتتى ءتىل تاعدىرى بۇگىندە.
سەن بولماساڭ بولار ەرتەڭ كۇنىم نە؟
قازاق ءتىلىن سۇيەمىن مەن جانىممەن.
قازاق بولىپ قالۋ ءۇشىن تۇبىندە.
قازاق ءتىلىم باس يەمىن مەن ساعان
تىلگە دەگەن بولۋ كەرەك كەڭ تالعام.
مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى سىيلاساق،
قازاق ءتىلى بىزدەر ءۇشىن جارالعان.
ديانا:
ءتىلىمىزدىڭ تاريحى بار قول جەتپەس،
ايتساڭ ونىڭ تاريحىنا ءسوز جەتپەس.
وتكەنىنە ءتىلىمىزدىڭ كوز جۇگىرتسەك،
ءتىلىمىزدىڭ تاريحى بار سان جەتپەس.
ءتىل دەگەن قاسيەتتى ۇعىم ەكەن،
قازاق ءتىلى جىرلايتۇعىن جىرىم ەكەن،
ۇمىتپايىق ءتىلىمىزدى ەشقاشان.
قاسيەتىن ساقتايتۇعىن سىرىم ەكەن.
ءتىلىم ساعان ءارقاشاندا باس يەمىن،
بار عوي سەنىڭ بويىڭدا قاسيەتىڭ،
ءتىلىمىز دەپ ءارقاشان ماقتان تۇتقان،
ۇمىتپايىق بابالاردىڭ وسيەتىن.
ايشات:
مارتەبەسى ءتىلىمىزدىڭ بيىك ەكەن
قازاعىما قازاق ءتىل بوپ ەنگەن ەكەن.
ءتىلىمىزدى ۇمىتپايىق ءارقاشان
قازاق ءتىل بوپ ماڭگىلىككە قالعان ەكەن.
ءتىلىم ساعان ارنالادى بار كۇنىم
سەن ارقىلى تاسي ءتۇستى شاتتىعىم.
قازاق ءتىلىن بىلمەسەڭ سەن ەگەر دە،
وندا سەنىڭ قازاق تىلگە جوقتىعىڭ.
قازاق ءتىلىم سەنسىڭ بار گۇلىم
ارنالادى مەنىڭ ساعان بار كۇنىم.
انا ءتىلىن ۇمىتپاساڭ ەشقاشان،
جوعالمايدى ەشقاشاندا پاكتىگىڭ.
2 - جۇرگىزۋشى: كەلەسى كەزەكتە ءبىزدىڭ وقۋشىلاردىڭ قازاق تىلىندە ماقال - ماتەلدەردى قانشالىقتى بىلەتىندىكتەرىن بايقاپ كورەيىك. ەكى توپقا ءبولۋ.
ماقال - ماتەلدەر سايىسى:
1 - توپ
1. ءتىل تاس جارادى، تاس جارماسا... (باس جارادى).
2. دالەلسىز ءسوز... (جەلمەن تەڭ).
3. ينە كوزىنەن سىنادى،... (شەشەن سوزىنەن سىنادى).
4. ءپىل كوتەرمەگەندى،... (ءتىل كوتەرەدى).
5. ءسوز تاپقانعا... (قولقا جوق).
6. جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل، (جەتى ءتۇرلى ءىلىم ءبىل).
7. شەبەردىڭ قولى ورتاق،... (شەشەننىڭ قولى ورتاق).
8. قاھارلى ءسوز... (قامال بۇزار).
9. باس كەسپەك بولسا دا،... (ءتىل كەسپەك جوق).
10. ايتىلعان ءسوز، اتىلعان... (وقپەن تەڭ).
2 - توپ
1. بال تامعان تىلدەن... (ۋ تامعان).
2. تاۋدى، تاستى جەل بۇزار،... (ادامزاتتى ءسوز بۇزار).
3. جاقسى ءسوز... (جارىم ىرىس).
4. جاقسى بايقاپ سويلەر،... (جامان شايقاپ سويلەر).
5. ءتىل قىلىشتان... (وتكىر).
6. انا ءسۇتى بوي وسىرەدى، انا ءتىلى... (وي وسىرەدى).
7. جىلاننىڭ ۋى تىسىندە، ادامنىڭ ۋى... (ءتىلىندى).
8. كورە - كورە كوسەم بولارسىڭ، سويلەي - سويلەي... (شەشەن بولارسىڭ).
9. تىلدەن ارتىق... (قازىنا جوق).
10. سۇڭگى جاراسى بىتەر،... (ءتىل جاراسى بىتپەس).
ەندى ءبىزدىڭ وقۋشىلاردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى قالاي مەڭگەرگەندىگىن ۆيكتورينالىق سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى سىناپ كورەيىك.
ۆيكتورينالىق سۇراقتار:
1 - توپقا:
1. ق ر قاشان تاۋەلسىزدىك الادى؟ (1991 ج. 16 جەلتوقسان).
2. قازاقتىڭ تۇڭعىش عارىشكەرى كىم؟ (توقتار اۋباكىروۆ).
3. اجەسى؟ (ايعانىم).
4. «ەركىننىڭ ەڭبەگى» اڭگىمەسىنىڭ باستى كەيىپكەرى؟ (ەركىن).
5. قانداي ۇلتتىق تاعامداردى بىلەسىڭ؟ (قازى - قارتا، جال - جايا، بەسبارماق، قىمىز، شۇبات).
6. دىبىستىڭ نەشە ءتۇرى بار؟ (2).
7. «قازاق حرەستوماتياسىن» جازعان كىم؟ (ى. التىنسارين).
8. كۇي اتاسى كىم؟ (قۇرمانعازى).
9. «ديالوگ دەگەن نە؟ (ەكى ادامنىڭ سويلەسۋى).
10. قازاق ءتىلى الفاۆيتىندە نەشە ءارىپ بار؟ (42).
2 - توپقا:
1. قازاق ءتىلى العاش مەملەكەتتىك مارتەبەسىن قاي جىلى الدى؟ (1989).
2. ابايدىڭ تۋعان جىلى؟ (1845).
3. شەشە مەن بالا اۆتورى كىم؟ (ى. التىنسارين).
4. اقىلدى ءسوزىنىڭ ءتۇبىرى؟ (اقىل).
5. قازاق ءالفاۆيتىن جاساعان عالىم كىم؟ (ا. بايتۇرسىنوۆ).
6. ۇلتتىق كيىمدەر قالاي اتالادى؟ (تاقيا، بەشپەنت، قامزول، ساۋكەلە، تون، ىشىك، كيمەشەك ت. ب.).
7. بەتاشار قاشان ايتىلادى؟ (كەلىن تۇسكەندە).
8. تۇڭعىش كەمەڭگەر؟ (ىبىراي).
9. اياق دەگەن نە؟ (اعاش تاباق).
10. قازاق حالقىنىڭ سالت - داستۇرلەرىن اتا؟ (شىلدەحانا، بەسىك توي، تۇساۋ كەسۋ، قۇدا ءتۇسۋ، كەلىن ءتۇسىرۋ، قىز ۇزاتۋ ت. ب.).
1 - جۇرگىزۋشى سىنىپتارى وقۋشىلارىنىڭ دايارلاعان سىنىپتان تىس ءىس - شاراسى اياقتالدى.
2 - جۇرگىزۋشى: زەيىن قويىپ تىڭداعاندارىڭىز ءۇشىن كوپ راحمەت!
ماقساتى: وقۋشىلارعا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ وركەندەپ، ويانۋىنا، مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى سۇيۋگە، مەملەكەتتىك ءتىلدى اياققا باسپاي، مارتەبەسىن بيىك ۇستاۋ جونىندە، ءار ۇلتتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى، سالت - ءداستۇرى، ءدىنى، ءتىل ەرەكشەلىگى بولاتىنىن ءتۇسىندىرۋ. وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ، سوزدىك قورىن مولايتۋ، جۇرت الدىندا ەركىن اۋىز ەكى سويلەۋگە باۋلۋ. وقۋشىلاردىڭ ءتىل تۋرالى بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ، ءوز تىلىنە، تۋعان جەرىنە قۇرمەت كورسەتۋگە باۋلۋ. وقۋشىلاردى تۋعان حالقىنىڭ ءتىلىن قاستەرلەيتىن سانالى دا پاراساتتى ازامات ەتىپ تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: پلاكاتتار «جاساي بەر، انا ءتىلىم - قازاق ءتىلى!»، «قازاق ءتىلى - ۇلت ءتىلى»، ماگنيتوفون، شارلار، ۇلتتىق كيىم.
بارىسى:
1 - جۇرگىزۋشى: سالاماتىزدار ما؟ قۇرمەتتى ۇستازدار، قوناقتار، وقۋشىلار.
2 - جۇرگىزۋشى: تىلدەر مەرەكەسىنە ارنالعان 2 سىنىپتارى دايارلاعان مەرەكەلىك باعدارلامامىزدى سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
1 - جۇرگىزۋشى: مەملەكەتىمىز تاۋەلسىزدىك، انا ءتىلىمىز مەملەكەتتىك مارتەبە الىپ، كوپتەن كۇتكەن ارمانىمىز ورىندالدى.
2 - جۇرگىزۋشى: يا، ءار ۇلتتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى، سالت - داستۇرلەرى، ءتىل ەرەكشەلىگى بولادى. ءبىزدىڭ ۇلتتىق تاربيەمىز انانىڭ ءسۇتى، انانىڭ ءالديى، انانىڭ تىلىنەن باستاۋ الادى.
ءتىلىم مەنىڭ!
ءتىلىم ءۇشىن مىڭ ءولىپ، ءتىرىلدى ەلىم،
ارالىممەن ارىممەن قاتار قويىپ،
ءتىلدى قورعاۋ – پارىزىم بۇگىن مەنىڭ،
انار:
مەن – قازاقتىڭ بالاسى!
تاقپاق ايتام – جاتتاپ ال،
كوكەيىڭە ساقتاپ ال!
تۋعان ءتىلىم – ايبارىم،
ودان ىستىق جوق ماعان.
تۋعان جەردىڭ توسىندە،
گۇلدەي جايناپ وسەمىن.
اتا - انامدى قۋانتىپ،
بيىكتەرگە جەتەمىن.
باتىرلىق بار تەگىمدە،
كوك بايراعىم كوگىمدە.
ءانۇراندى جاتقا ايتام،
ەلتاڭبام تۇر تورىمدە.
ەلورداسى – استانام،
ساعان ايتام اسقاق ءان.
ءارقاشان دا قازاق بوپ،
تۋعانىما ماقتانام!
وزىڭدىكى تۋىڭ دا،
وت پەن اۋا، سۋىڭ دا.
جاسا قازاقستانىم،
بەلدى بەكەم بۋىن دا!
ەلتاڭباسى ەلىمنىڭ
نەتكەن كوركەم، ادەمى.
تۇنىعىنداي كوڭىلدىڭ
ورتادا اسپان الەمى.
ءانۇرانىم، جان ۇرانىم،
ايتار ءانىم، سويلەر ءسوزىم.
تۋعان جەرىم - ساعىنارىم،
ماڭگى - باقي شىرقالادى
رەسپۋبليكا ءانۇرانى.
دانيار:
ءاربىر تىلدە سويلە الەمدى تاڭ قىلىپ،
قازاق ءتىلىن بىلمەۋ قانداي زاڭدىلىق،
وسەر بالاڭ بايتاق دالاڭ تۇرعاندا،
قازاق ءتىلى جاساۋ كەرەك ماڭگىلىك.
جانسايا:
قازاق ءتىلىڭ - اتاڭ، اناڭ،
قۋات الار وتان دا ودان.
دۇنيەدە ەشبىر اسىل
تەڭ كەلمەيدى قاتار وعان.
ارۋجان:
- قۋان دالام! قۋاناتىن كۇن بۇگىن!
سەرپىپ تاستا، مۇڭدى جۇرەك تۇڭدىگىن!
ءتىل تۋرالى زاڭىم ەندى كۇشىندە،
پاش ەتكەندەي كەسكەن جاڭا كىندىگىن!
- قۋان بابام! قۋاناتىن كۇن بۇگىن!
حالىق جاۋى اتاندىڭ - اۋ سول ءۇشىن،
عۇمىرىڭدى قۇربان ەتىپ جولىڭدا ار.
ايان:
قۋان انام! ۇستازىڭنان ءسۇيىنىپ،
ءساتىڭ دە كوپ كەتكەن كەيدە ءتۇڭىلىپ.
اق سۇتىڭمەن بويعا بىتكەن ءتىلىڭدى
ءپىر تۇتامىن مەن الدىڭا ءيىلىپ.
- قۋان بالام! تۋعان ءتىلدىڭ كيەسى.
جەبەپ سەنى بولعانىڭا يەسى.
تەك مۇنىمەن بىتپەيتىنىن ۇعىپ ءوس،
دۇنيەدە تىرشىلىكتىڭ كۇرەسى.
كوركەم:
- قۋان حالقىم! كۇشىنە ەندى ءتىل زاڭى،
ءسۇيىنشى دەپ اقىن ۇلىڭ جىرلادى
ەل ەلدىگى باعالانار تىلىمەن،
سول ارقىلى قۇلپىرادى، گۇل باعى.
1 - جۇرگىزۋشى:
- تۋىپ وسكەن تورعايدىڭ دالاسىندا
قايران ەلى - قازاعى ساناسىندا،
ءتىلى ءۇشىن جازىقسىز جاپا شەككەن
ارىسىڭ كىم، ويلانباي تاباسىڭ با؟
وقۋشىلار: حورمەن احمەت بايتۇرسىنوۆ!
2 - جۇرگىزۋشى:
- ەلىم دەپ، تەك الىپ سوققان جۇرەگى
احمەتتەي اعاسىنا ءىنى ەدى.
قازاق ءتىلىن تەرەڭ زەرتتەپ، تانىتقان.
عۇلامانىڭ ەسىمىن كىم بىلەدى؟
وقۋشىلار: حورمەن قۇدايبەرگەن جۇبانوۆ!
جۇرگىزۋشى: ءقازىر قازاقتىڭ ۇلتتىق ءبيىن تاماشالايىق!
بي: «قاراجورعا»
1 - جۇرگىزۋشى: قازاق حالقىنىڭ سالت - داستۇرىنەن حابار بەرەتىن كىشكەنە ساحنالىق كورىنىسىمىزدى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز. ول باتا بەرۋ ءراسىمى.
2 - جۇرگىزۋشى: حالقىمىزدا باتانى ادەتتە جاسى ۇلكەن، كوپتى كورگەن اقساقال قاريالار بەرەدى. اقساقالدىڭ ءبىز بويجەتكەن قىز بەن بالالى كەلىنشەككە باتا بەرۋ ءساتىن بەينەلەدىك.
باتا بەرۋ.
قاتىسۋشىلار:
اقساقال - مقحاممەتالي
قاريا - باتىرحان
بويجەتكەن - كوركەم
بالالى كەلىنشەك - ارۋجان
كۇيەۋى – ساعىندىق
ءبىرىنشى كورىنىس - الىس جولدان شارشاپ كەلگەن قارياعا الدىنان سۋسىن ۇسىنعان بويجەتكەنگە بەرگەن باتاسى:
تالداي بوي بەرسىن،
جاقسى وي بەرسىن،
قارداي جانار بەرسىن!
اناعا شۋاق بولسىن،
اعاعا قۋات بولسىن.
نازىك جانى بولسىن،
ەلىنىڭ ارى بولسىن.
باسىڭا ونەردىڭ باعى قونسىن،
اق وردانىڭ شامى بولسىن!
ءاۋمين!
كەلەسى كورىنىس - جاس بالالى كەلىنشەك اۋىل اقساقالىنان نارەستەگە باتا سۇراي كەلەدى. كەلىنشەك:
- ارمىسىز، اتا! مىنا نارەستەگە باتا سۇراي كەلدىك.
- اقساقال:
- قولىڭدى جاي، بالام!
نارەستەنىڭ باۋى بەرىك بولسىن.
ازامات بولىپ ەر جەتسىن.
اقساقال بولىپ تورلەتسىن.
مىنەرى بولسىن سالماقتى
ونەرى بولسىن جان - جاقتى
وسى ايتقاننىڭ ءبارى كەپ،
اللا بەرسىن زور باقتى!
ءاۋمين!
انار:
انا ءتىلىم - باقىتىم.
انا ءتىلىم، دانا ءتىلىم باقىتىم
قازاق ءتىلىن ءبىلۋ مەنىڭ پارىزىم.
ءتىلىم مەنىڭ ۇمىتىلماس تىرلىگىم،
كىم بىلەدى ءتىلىمىزدىڭ تاعدىرىن.
الاڭداتتى ءتىل تاعدىرى بۇگىندە.
سەن بولماساڭ بولار ەرتەڭ كۇنىم نە؟
قازاق ءتىلىن سۇيەمىن مەن جانىممەن.
قازاق بولىپ قالۋ ءۇشىن تۇبىندە.
قازاق ءتىلىم باس يەمىن مەن ساعان
تىلگە دەگەن بولۋ كەرەك كەڭ تالعام.
مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى سىيلاساق،
قازاق ءتىلى بىزدەر ءۇشىن جارالعان.
ديانا:
ءتىلىمىزدىڭ تاريحى بار قول جەتپەس،
ايتساڭ ونىڭ تاريحىنا ءسوز جەتپەس.
وتكەنىنە ءتىلىمىزدىڭ كوز جۇگىرتسەك،
ءتىلىمىزدىڭ تاريحى بار سان جەتپەس.
ءتىل دەگەن قاسيەتتى ۇعىم ەكەن،
قازاق ءتىلى جىرلايتۇعىن جىرىم ەكەن،
ۇمىتپايىق ءتىلىمىزدى ەشقاشان.
قاسيەتىن ساقتايتۇعىن سىرىم ەكەن.
ءتىلىم ساعان ءارقاشاندا باس يەمىن،
بار عوي سەنىڭ بويىڭدا قاسيەتىڭ،
ءتىلىمىز دەپ ءارقاشان ماقتان تۇتقان،
ۇمىتپايىق بابالاردىڭ وسيەتىن.
ايشات:
مارتەبەسى ءتىلىمىزدىڭ بيىك ەكەن
قازاعىما قازاق ءتىل بوپ ەنگەن ەكەن.
ءتىلىمىزدى ۇمىتپايىق ءارقاشان
قازاق ءتىل بوپ ماڭگىلىككە قالعان ەكەن.
ءتىلىم ساعان ارنالادى بار كۇنىم
سەن ارقىلى تاسي ءتۇستى شاتتىعىم.
قازاق ءتىلىن بىلمەسەڭ سەن ەگەر دە،
وندا سەنىڭ قازاق تىلگە جوقتىعىڭ.
قازاق ءتىلىم سەنسىڭ بار گۇلىم
ارنالادى مەنىڭ ساعان بار كۇنىم.
انا ءتىلىن ۇمىتپاساڭ ەشقاشان،
جوعالمايدى ەشقاشاندا پاكتىگىڭ.
2 - جۇرگىزۋشى: كەلەسى كەزەكتە ءبىزدىڭ وقۋشىلاردىڭ قازاق تىلىندە ماقال - ماتەلدەردى قانشالىقتى بىلەتىندىكتەرىن بايقاپ كورەيىك. ەكى توپقا ءبولۋ.
ماقال - ماتەلدەر سايىسى:
1 - توپ
1. ءتىل تاس جارادى، تاس جارماسا... (باس جارادى).
2. دالەلسىز ءسوز... (جەلمەن تەڭ).
3. ينە كوزىنەن سىنادى،... (شەشەن سوزىنەن سىنادى).
4. ءپىل كوتەرمەگەندى،... (ءتىل كوتەرەدى).
5. ءسوز تاپقانعا... (قولقا جوق).
6. جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل، (جەتى ءتۇرلى ءىلىم ءبىل).
7. شەبەردىڭ قولى ورتاق،... (شەشەننىڭ قولى ورتاق).
8. قاھارلى ءسوز... (قامال بۇزار).
9. باس كەسپەك بولسا دا،... (ءتىل كەسپەك جوق).
10. ايتىلعان ءسوز، اتىلعان... (وقپەن تەڭ).
2 - توپ
1. بال تامعان تىلدەن... (ۋ تامعان).
2. تاۋدى، تاستى جەل بۇزار،... (ادامزاتتى ءسوز بۇزار).
3. جاقسى ءسوز... (جارىم ىرىس).
4. جاقسى بايقاپ سويلەر،... (جامان شايقاپ سويلەر).
5. ءتىل قىلىشتان... (وتكىر).
6. انا ءسۇتى بوي وسىرەدى، انا ءتىلى... (وي وسىرەدى).
7. جىلاننىڭ ۋى تىسىندە، ادامنىڭ ۋى... (ءتىلىندى).
8. كورە - كورە كوسەم بولارسىڭ، سويلەي - سويلەي... (شەشەن بولارسىڭ).
9. تىلدەن ارتىق... (قازىنا جوق).
10. سۇڭگى جاراسى بىتەر،... (ءتىل جاراسى بىتپەس).
ەندى ءبىزدىڭ وقۋشىلاردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى قالاي مەڭگەرگەندىگىن ۆيكتورينالىق سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى سىناپ كورەيىك.
ۆيكتورينالىق سۇراقتار:
1 - توپقا:
1. ق ر قاشان تاۋەلسىزدىك الادى؟ (1991 ج. 16 جەلتوقسان).
2. قازاقتىڭ تۇڭعىش عارىشكەرى كىم؟ (توقتار اۋباكىروۆ).
3. اجەسى؟ (ايعانىم).
4. «ەركىننىڭ ەڭبەگى» اڭگىمەسىنىڭ باستى كەيىپكەرى؟ (ەركىن).
5. قانداي ۇلتتىق تاعامداردى بىلەسىڭ؟ (قازى - قارتا، جال - جايا، بەسبارماق، قىمىز، شۇبات).
6. دىبىستىڭ نەشە ءتۇرى بار؟ (2).
7. «قازاق حرەستوماتياسىن» جازعان كىم؟ (ى. التىنسارين).
8. كۇي اتاسى كىم؟ (قۇرمانعازى).
9. «ديالوگ دەگەن نە؟ (ەكى ادامنىڭ سويلەسۋى).
10. قازاق ءتىلى الفاۆيتىندە نەشە ءارىپ بار؟ (42).
2 - توپقا:
1. قازاق ءتىلى العاش مەملەكەتتىك مارتەبەسىن قاي جىلى الدى؟ (1989).
2. ابايدىڭ تۋعان جىلى؟ (1845).
3. شەشە مەن بالا اۆتورى كىم؟ (ى. التىنسارين).
4. اقىلدى ءسوزىنىڭ ءتۇبىرى؟ (اقىل).
5. قازاق ءالفاۆيتىن جاساعان عالىم كىم؟ (ا. بايتۇرسىنوۆ).
6. ۇلتتىق كيىمدەر قالاي اتالادى؟ (تاقيا، بەشپەنت، قامزول، ساۋكەلە، تون، ىشىك، كيمەشەك ت. ب.).
7. بەتاشار قاشان ايتىلادى؟ (كەلىن تۇسكەندە).
8. تۇڭعىش كەمەڭگەر؟ (ىبىراي).
9. اياق دەگەن نە؟ (اعاش تاباق).
10. قازاق حالقىنىڭ سالت - داستۇرلەرىن اتا؟ (شىلدەحانا، بەسىك توي، تۇساۋ كەسۋ، قۇدا ءتۇسۋ، كەلىن ءتۇسىرۋ، قىز ۇزاتۋ ت. ب.).
1 - جۇرگىزۋشى سىنىپتارى وقۋشىلارىنىڭ دايارلاعان سىنىپتان تىس ءىس - شاراسى اياقتالدى.
2 - جۇرگىزۋشى: زەيىن قويىپ تىڭداعاندارىڭىز ءۇشىن كوپ راحمەت!
You Might Also Like
