InfoHub Logo

— ول كىسى كىم ەدى؟— دەپ سۇراعانىمىزدا ءبىر قارت شەشەي:

— ول كىسى وقىعان قىز ءتۇنسۇلۋدىڭ تۋعان شەشەسى، ونىڭ كورگەن كۇنىن ادام بالاسىنىڭ باسىنا بەرمەسىن، قالقام،— دەپ كۇرسىنىپ قويا بەردى.

ەڭ الدىمەن وقۋشىعا ءبىز ايتىپ وتىرعان ول كىسى كىم ەدى، سونى تانىستىرىپ وتەيىك. ول قارت انا — ءانيپا. بۇرىنعى كەزدە تاسقالادا تۇرعان ەدى. جۇبايى قايتىس بولعاننان كەيىن ءوزىنىڭ جاس قىزىن ءالى كەلگەنشە الپەشتەپ ءوسىردى. بوي جەتكىزدى. ول قىز ينستيتۋت ءبىتىردى. سودان اسپيرانتۋرادا وقىپ عىلىم كانديداتى بولدى. سودان سوڭ ۇيلەندى، ءۇيلى-باراندى، بالالى بولدى.

— ە، باۋى مىقتى بولسىن!

— ەرى مايدانعا ءجۇرىپ كەتتى.

— ە، امان بارىپ، ساۋ قايتسىن!

ءتۇنسۇلۋ ءبىر كۇنى ورتا جاستان اسىپ كەتكەن شەشەسىنە:

— مەن قىزمەتتى المالىق قالاسىندا ىستەگىم كەلەدى،— دەگەندى ايتتى. شەشەسى وعان قارسىلىق كورسەتكەن جوق. ادام بولامىن، ادال بولامىن دەپ تۇرسا، بالاسىنا شەشەسىنىڭ ريزا بولمايتىن جايى بار ما، اق باتاسىن بەpiپ، اق تىلەۋ ايتتى. «ۇلكەن عىلىمي ادام بول» دەدى. ال نارەستە ناعاشى شەشەسى ءانيپانىڭ قولىندا قالا بەردى. ناعاشى شەشە ءانيپا وعان بۇرىنعى ۋاقىتتاعىداي «جيەن ەل بولمايدى» دەپ قاراعان جوق، قىزىن قالاي ماپەلەسە، جيەنىن دە اق ءسۇتىن بەرىپ اسىراپ ءوسىردى. مەكتەپ جاسىنا جەتكىزدى. تاربيەلەدى. سونىمەن ءتۇنسۇلۋ المالىق قالاسىنا كەلىپ، كىزمەت ىستەي باستادى. پاتەر دەگەن بار بولعىر قاشان ەسىگىن اشىپ تاستاۋشى ەدى، ازىرشە ول قوناق ۇيدە تۇرىپ جاتتى.

ناق سول ءبىر كەزدە قوناق ۇيدە ءبىر بويداق جىگىت تە كورىنگەنگە كوز ءسۇزىپ تۇرىپ جاتۋشى ەدى. بويداق بولعاندا كادىمگى ۇيلەنبەگەن بوزبالا بويداق ەمەس، ساقال-مۇرتىنىڭ ورنى ورتتەي شالعان ورمانداي بويداق. ونىڭ «ونەرى» جالعىز بويداقتىعىندا عانا ەمەس — مۋزىكادان، درامادان، اۋدارمادان حابارى بار، ءيىس مايى بۇرقىلداپ تۇرعان، قارنىن تارتا الماي قۇرقۇرلاپ تۇرعان بويداق ەكەن. قىسقاسى، ادەبيەتتەن دە، ونەردەن دە ول قۇر الاقان ەمەس. قىپ-قىزىل اقشا تاپقىش بويداق بولدى. بويداقتىڭ ەل قاتارلى ءاتى-جونى دە بار ارزانتاي ەدى. قوپ ۇزاماي ونىڭ تۇنسۇلۋمەن قوسىلعان تويى دا بولىپ قالدى. تاسقالادان كەلگەن ءتۇنسۇلۋ بيىمەن، اناۋ اقشالى كۇيىمەن ءبىرىن-بىرى ۇناتىپتى دەستى تويعا كەلگەن كوپشىلىك.

— اپىر-اي، بۇرىنعى ايەلىنە وپا قىلماعان مىنا جىگىتكە ءتۇنسۇلۋ قالاي كەز بولدى، بۇعان وپا شەكتىرەر مە ەكەن؟— دەستى بىرەۋلەر. «اپاما جەزدەم ساي»، ءتۇنسۇلۋ دا قارا جاياۋ ەمەس دەستى ەكىنشى بىرەۋلەر. قىسقاسى «قۋعا قۋ قىزىل ىڭىردە كەز بولادىنىڭ» كەرى كەلىپتى. تاعى ءبىر كۇنى ءتۇنسۇلۋدىڭ شەشەسى قولىنا كەلىپتى دەگەن ءسوز ەستىلدى قالاعا.

— ە، جاقسى بولعان، ەكەن،— دەستى جۇرت.

— ە، جاقسى بولسا جارار ەدى،—دەستى تاعى بىرەۋلەر الدە نە اڭعارتىپ.

— ارزانتاي پايداسىز جەرگە اياق باسپاۋشى ەدى عوي دەدى تەاتر توڭىرەگىندەگىلەر.

— ءتۇنسۇلۋ دا «ساۋدا ساقال سيپاعانشا» دەيتىن جەردە وسكەن،— دەستى بىلەتىندەر.

ءسويتىپ ناعاشى شەشەسى مەن جيەنى ارزانتايدىڭ قولىندا تۇرىپ جاتتى.

ارادا ءبىراز كۇن وتكەن سوڭ-اق قارت انانىڭ جۇرگەن-تۇرعانى ەكى جاقتان قوسىلعان قوس مادەنيەتتىگە ورەسكەل كورىندى دە تۇردى. اياعىن باسقان سايىن كۇيەۋ بالاسى دا، قىزى دا زەكىپ قالىپ، تىرجيىپ قالىپ وتىراتىندى شىعاردى. بارا-بارا بىرەۋى انام ەدى، بىرەۋى ەنەم ەدى دەپ ويلاماي-اق كەزەك-كەزەك ۇرعىلاپ، جۇدىرىعىنىڭ قىشۋلارىن قاندىرىپ الاتىن دا بولدى. انانىڭ بۇرىنعى تاسقالاداعى كۇنى كوزىنەن بۇلبۇل بولىپ ۇشتى. «تۋعاننان سالا ما، تۇتقاننان سالا ما» دەگەن وسى ەكەن. تۋعانى — قىزى تۇتقانى كۇيەۋ بالاسى. اپاما جەزدەم ساي، ودان سالساڭ، بۇدان شىق ەكەۋى ۇرسىپ قالسا، ەكەۋىنىڭ دە ءوش الاتىن جەرى ءانيپا شەشەي بولدى. تۇيىلسە جۇدىرىق، سويلەسە ءتىل ءبارى ءانيپاعا ارنالدى. كورگەن كوزدە جازىق بار ما، وتكەن جىلى ارزانتاي سىرتتان ۇيىنە اشۋلانا كىرگەندە جازىقسىز انا جولدا تۇرىپ قالعان ەكەن، پەش الدىندا جاتقان كوسەۋدى الا سالىپ بەرىپ جىبەرىپ ەدى، قارت انانىڭ قولى سىنىپ قالدى.

مەيىرىمدى انانىڭ قاشان دا ويلايتىنى بالا عوي، قىزىنىڭ كوڭىلىن قيماي، بۇل تۋرالى ەشكىمگە ءتىس جارىپ ۇندەمەدى، جاسىرىپ-جاۋىپ قويا سالدى. كەلەسى كۇنگى كەزەكتى ۇرىستى قىزى باستاعاندا، ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ، اق ءسۇتىن بەرىپ الديلەپ وسىرگەن انا، وسىلاي اسىراپ ەدىم-اۋ دەپ مىندەتسىنبەي-اق جاي عانا: «شىراعىم-اي، ولەرىمنىڭ شاعىندا جانىمدى ابدەن قينادىڭدار-اۋ!» دەي بەرىپ ەدى. ءتۇنسۇلۋ وعان باج ەتە ءتۇستى:

— ولمەسەڭ وما قاپ، اسارىڭدى اسادىڭ، جاسارىڭدى جاسادىڭ، ەندى ساعان ءتىرى ءجۇرىپ نە كەرەك، بوسات ءۇيدى!— دەگەندى شىمىرىكپەستەن ايتىپ سالدى. ەسەپتىن جايى دا بەلگىلى بولدى. ولاردىڭ سوقىر جوباسى بويىنشا كوپتەن قارت انانىڭ قولىندا بولىپ، سوعان باۋىر باسقان بالانى از ۋاقىت قولعا ۇيرەتىپ العان سوڭ، شەشەنى قۋىپ شىعۋ ەدى.

ادەبيەت مەكەمەلەرىنىڭ اراسىن جول قىلىپ، ءبىر جازعانىن ەكى ساتىپ ۇيرەنگەن سۇعاناق سونىمەن ەنەسىن ۇيدەن قۋىپ شىقتى دەپ ەستىلدى، ءبىر كۇنى قالاعا.

— قوي، جالا شىعار،— دەستى بىرەۋلەر.

— ايتقان جالاق بولسىن!—دەستى كورگەندەر. قايدا بارارىن بىلمەگەن قارت انا ءبىر بۇرىش جالداپ الىپ بولەك پاتەرگە تۇردى.

قىز بەن كۇيەۋ قارىس جەردە وتىرىپ ايىنا بەرەر ون سومدى پوچتامەن جىبەردى. ايتەۋىر «بەرمەدى» دەگەن ايىپتان اۋلاق بولعىسى كەلدى. بۇل «جاردەمدى» پاتەر اقىعا ما، كيىمگە مە، تاماققا ما، قاي جاعىنا جەتكىزەرىن بىلمەي، قارت انا دال بولدى. قارت انا سونىمەن قاڭعىپ كوشەدە ءجۇر. ال ايتقانداي ءانيپا شەشەيدىڭ باياعى جيەنى قايدا؟ دۋمان-تويدىڭ ورتاسىندا. قانداي دۋمان دەيسىز بە؟ كادىمگى كۇندە ءتۇندى ورتايتىپ بارىپ تارايتىن ىشكىشتەر دۋمانىندا. بالاسىنا ءوز شەشەسى وڭاي قىزمەت تاپتى. ون ءۇش جاسار بالا كۇندە اراق تاسيدى. شولمەكتىڭ ءتۇبىن سارقىپ ىشەدى. تارس اشىلار، كوپىرىپ باسىلار شامپان شارابى سونىڭ قولىمدا، تەمەكى سونىڭ قالتاسىندا. ايتەۋىر ونى دا «ءتاۋىر جولعا» باستاعانىن كورىپ وتىرعان شىعارسىزدار. بالانىن دەنساۋلىعى دا ناشارلادى، وقۋعا بارۋعا دا اراق تاسۋدان قول تيمەي قالادى. شوقپاق باس، ايىر قۇيرىق ەكىلىك سيفرعا كۇندەلىگى دە تولىپ ءبىتتى.

اناعا، تۋعان اناعا، قارت اناعا قول جۇمساپ، ۇيدەن قۋىپ شىققان قىز بەن كۇيەۋ كۇندە دۋمان، كۇندە توي المالىقتا ءجۇرىپ جاتىر. اق ءسۇتىن بەرگەن اناعا وسىلاي قاراعاندارعا «باسىنا كەلمەسىن!» دەمەسكە نە شارا! تۋعان شەشەسىنە جاقسىلىق جاساماعان ادامنان قانداي ءۇمىت كۇتۋگە بولادى؟

تورەشى ءوزىڭىز بولىڭىز، وقۋشى. ءانيپا شەشەي ءوزىنىڭ كارىلىك ءومىرى وسىلاي بولادى دەپ ويلاپ پا ەدى؟! مەيىرىمسىزدىك دەمەي مۇنى نە دەرسىن. باسىنا كەلسىن!

1952

---